گالری تصاویر آرشیو بانک صوت کتابخانه پرسش و پاسخ ارتباط با ما صفحه اصلی
 
اعتقادات اخلاق حکمت عرفان علمی اجتماعی تاریخ قرآن و تفسیر جنگ
کتابخانه > اعتقادات > معاد شناسي > معاد شناسي جلد 3
 کتاب معادشناسي/ جلد سوم/ قسمت پنجم: تأثير اسماء الهيه، حقيقت موجودات عالم بالا، نفس كليه الهيه ملكوتيه، تأثير نفوس قدسيه، فرشتگان فقط واسطه در تدبير امورند

 

تأثير أسماء الهيّه‌ در امور تكوينيّه‌

5 ـ دعائي‌ است‌ كه‌ در شب‌هاي‌ عرفه‌ و شب‌هاي‌ جمعه‌ خوانده‌ مي‌شود و ابتداي‌ دعا اين‌ است‌:

اللَهُمَّ يَا شَاهِدَ كُلِّ نَجْوَي‌ وَ مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوَي‌ ؛

در ضمن‌ اين‌ دعا وارد است‌:


صفحه  156

 

وَ بِاسْمِكَ الَّذِي‌ تَرْتَعِدُ مِنْهُ فَرَآئِضُ مَلَئِكَتِكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَآئِيلَ وَ إسْرَافِيلَ ـ تا ميرسد به‌ اينكه‌ عرض‌ ميكند:

وَ بِالاِسْمِ الَّذِي‌ مَشَي‌ بِهِ الْخِضْرُ عَلَي‌ قُلَلِ الْمَآءِ كَمَا مَشَي‌ بِهِ عَلَي‌ جُدَدِ الارْضِ ؛ ـ و تا ميرسد به‌ اينكه‌ عرض‌ ميكند:

وَ بِاسْمِكَ الَّذِي‌ شَقَقْتَ بِهِ الْبِحَارَ وَ قَامَتْ بِهِ الْجِبَالُ وَ اخْتَلَفَ بِهِ اللَيْلُ وَالنَّهَارُ ؛ ـ و تا ميرسد به‌ اينكه‌ عرض‌ ميكند:

وَ بِاسْمِكَ الَّذِي‌ عَلَّمْتَهُ مَلَكَ الْمَوْتِ لِقَبْضِ الارْوَاحِ. [130]

«خداوندا! من‌ تو را ميخوانم‌ به‌ آن‌ اسمي‌ كه‌ از آن‌ بدن‌هاي‌ فرشتگانت‌ به‌ لرزه‌ در مي‌آيد و به‌ حقّ جبرائيل‌ و ميكائيل‌ و إسرافيل‌...

و به‌ آن‌ اسمي‌ كه‌ بواسطۀ آن‌ خضر بر روي‌ آب‌هاي‌ ناهموار راه‌ ميرفت‌، همانطوريكه‌ بواسطۀ آن‌ روي‌ زمين‌ هموار و مستوي‌ راه‌ ميرفت‌...

و به‌ آن‌ اسمي‌ كه‌ بواسطۀ آن‌ آب‌ درياها را شكافتي‌ و كوهها بدان‌ استوار شد و شب‌ و روز يكي‌ به‌ دنبال‌ ديگري‌ پديد آمد و اختلاف‌ در آن‌ حاصل‌ شد...

و به‌ آن‌ اسمي‌ كه‌ بواسطۀ آن‌ به‌ ملك‌ الموت‌ كيفيّت‌ قبض‌ ارواح‌ را تعليم‌ فرمودي‌.»

6 ـ دعاي‌ كميل‌، كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ آنرا در سجده‌ ميخوانده‌اند، و در آن‌ دعا آن‌ حضرت‌ پروردگار را به‌ اسماء حسناي‌ خود ياد ميكند.

 


صفحه 157

 

شيخ‌ گويد: در روايت‌ است‌ كه‌ كميل‌ بن‌ زياد نَخَعي‌ در شب‌ نيمۀ شعبان‌ أميرالمؤمنين‌ را ديد كه‌ در حال‌ سجده‌ اين‌ دعا را ميخوانده‌اند:

اللَهُمَّ إنِّي‌ أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِي‌ وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ، وَ بِقُوَّتِكَ الَّتِي‌ قَهَرْتَ بِهَا كُلَّ شَيْءٍ وَ خَضَعَ لَهَا كُلُّ شَيْءٍ وَ ذَلَّ لَهَا كُلُّ شَيْءٍ، وَ بِجَبَرُوتِكَ الَّتِي‌ غَلَبْتَ بِهَا كُلَّ شَيْءٍ ـ تا آخر دعا. [131]

«بار خداي‌ من‌! من‌ تو را ميخوانم‌ به‌ مقام‌ رحمت‌ خود كه‌ تمام‌ موجودات‌ را فرا گرفته‌ است‌، و به‌ قوّتت‌ كه‌ با آن‌ تمام‌ موجودات‌ را مقهور فرمودي‌ و در مقابل‌ آن‌ همه‌ چيز به‌ حال‌ خضوع‌ و ذلّت‌ درآمد، و به‌ جبروتت‌ كه‌ با آن‌ بر همه‌ چيز تسلّط‌ پيدا نمودي‌.»

7 ـ در تفسير «الميزان‌» نقل‌ نموده‌ است‌ از تفسير «برهان‌» از سعدبن‌ عبدالله‌ با إسناد خود از أبوبصير كه‌ گفت‌: با حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ بودم‌ و آن‌ حضرت‌ پاره‌اي‌ از شؤون‌ امام‌ را بيان‌ نمودند در وقتي‌ كه‌ متولّد ميشود.

و سپس‌ فرمودند: امام‌ موجب‌ زيادتي‌ روح‌ در شب‌ قدر ميگردد.

عرض‌ كردم‌: فدايت‌ شوم‌ مگر روح‌ همان‌ جبرئيل‌ نيست‌؟

حضرت‌ فرمود: جبرئيل‌ از ملائكه‌ است‌، و روح‌ از ملائكه


صفحه 158

‌ اعظم‌ است‌ ؛ آيا خداوند عزّوجلّ نمي‌فرمايد:

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَ الرُّوحُ.[132] «پائين‌ مي‌آيند فرشتگان‌ و روح‌.» [133]

پس‌ معلوم‌ ميشود كه‌ روح‌ غير از فرشتگان‌ است‌.

 

كلام‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در حقيقت‌ موجودات‌ عالم‌ عِلوي‌

8 ـ در «غُرَر و دُرَر» آمُدي‌ وارد است‌ كه‌ از أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ پرسيدند از عالَم‌ عِلوي‌ كه‌ عالم‌ مجرّدات‌ است‌ و از عالم‌ اجسام‌ به‌ حسب‌ مرتبه‌ بالاتر است‌.

فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: صُوَرٌ عَارِيَةٌ عَنِ الْمَوَآدِّ، عَالِيَةٌ عَنِ الْقُوَّةِ وَالاِسْتِعْدَادِ، تَجَلَّي‌ لَهَا فَأَشْرَقَتْ، وَ طَالَعَهَا فَتَلَالَاتْ. وَ أَلْقَي‌ فِي‌ هُوِيَّتِهَا مِثَالَهُ فَأَظْهَرَ عَنْهَا أَفْعَالَهُ.

وَ خَلَقَ الإنْسَانَ ذَا نَفْسٍ نَاطِقَةٍ ؛ إنْ زَكَّاهَا بِالْعِلْمِ وَالْعَمَلِ فَقَدْ شَابَهَتْ جَوَاهِرَ أَوَآئِلِ عِلَلِهَا ؛ وَ إذَا اعْتَدَلَ مِزَاجُهَا وَ فَارَقَتِ الاضْدَادَ فَقَدْ شَارَكَ بِهَا السَّبْعَ الشِّدَادَ. [134]

«حضرت‌ فرمود: صورت‌هائي‌ هستند بدون‌ مادّه‌ و بالاتر از اينكه‌ كمال‌ آنها به‌ قوّه‌ و استعداد باشد، خداوند ظهور و انكشاف‌ پيدا كرد براي‌ آنها پس‌ درخشيدند، و طلوع‌ كرد بر آنها پس‌ متلالي‌ شدند.

و در هويّت‌ آنها مثال‌ خود را انداخت‌ و بدينوسيله‌ افعال‌ خود را


صفحه 159

از آنها ظاهر فرمود.

و انسان‌ را با نفس‌ ناطقه‌ آفريد كه‌ اگر آن‌ نفس‌ را به‌ دو بال‌ علم‌ و عمل‌ تزكيه‌ كند و رشد دهد، پس‌ آن‌ نفس‌ ناطقه‌ با گوهرها و جواهر علّت‌هاي‌ نخستينش‌ مشابه‌ خواهد شد.

و اگر مزاجش‌ را معتدل‌ سازد و از صفات‌ متضادّه‌ دوري‌ جسته‌، طريق‌ عدل‌ و وسط‌ را بپويد، پس‌ با هفت‌ آسمان‌ مستحكم‌ مشاركت‌ خواهد نمود.»

اين‌ حديث‌ شريف‌ را كه‌ از دُرَر و غُرَر كلمات‌ أميرالمؤمنين‌ محسوب‌ ميشود و در بين‌ اعلام‌ و بزرگان‌ از فنّ فلسفه‌ و عرفان‌ حاوي‌ نكاتي‌ عميق‌ و جهاتي‌ رشيق‌ است‌، مجلسي‌ رحمةُ الله‌ عليه‌ در تاسع‌ «بحار» كه‌ در احوالات‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ است‌ از «مناقب‌» ابن‌شهرآشوب‌ ذكر كرده‌ است‌. و ابن‌ شهرآشوب‌ اين‌ حديث‌ را شاهد آورده‌ است‌ براي‌ آنكه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ از تمام‌ فلاسفه‌ ارجح‌ بوده‌ است‌. و لذا به‌ دنبال‌ اين‌ حديث‌، كلام‌ بوعلي‌ سينا را براي‌ تأييد مطلب‌ آورده‌ است‌ كه‌ او گفته‌ است‌:

لَمْ يَكُنْ شُجاعًا فَيْلَسوفًا قَطُّ إلاّ عَليٌّ عَلَيْهِ السَّلامُ. [135]

و حكيم‌ سبزواري‌ (قدّه‌) در «شرح‌ منظومه‌» در غُرَرٌ في‌ إثْباتِ أنَّ أوَّلَ ما صَدَرَ هُوَ الْعَقْلُ در بحث‌ الهيّات‌ بالمعني‌ الاخصّ آورده‌ است‌. [136]


صفحه 160

ليكن‌ آقا جمال‌ خونساري‌ در شرح‌ اين‌ حديث‌ گفته‌ است‌:

اين‌ كلام‌ مؤيّد چندين‌ اصل‌ از اصول‌ حكما ميتواند شد، نهايت‌ نسبت‌ آن‌ به‌ آن‌ حضرت‌ صلواتُ الله‌ و سلامُه‌ عليه‌ ثابت‌ نيست‌، بلكه‌ گمان‌ فقير اينست‌ كه‌ كلام‌ يكي‌ از حكماء بوده‌ كه‌ بعضي‌ از براي‌ ترويج‌ آن‌ نسبت‌ به‌ آن‌ حضرت‌ داده‌، و اللهُ تعالَي‌ يَعلم‌. [137]

اين‌ حقير روزي‌ در محضر استاد گرامي‌ ما علاّمۀ طباطبائي‌ مدَّظلُّه‌ عرض‌ كردم‌: آقا جمال‌ خونساري‌ دربارۀ اين‌ حديث‌ تشكيك‌ كرده‌ است‌.

ايشان‌ فرمودند: كدام‌ كس‌ غير از أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ ميتواند چنين‌ سخن‌ گويد؟ آيا أبوحنيفه‌؟ آيا حسن‌ بصري‌؟ و ما تا قرن‌ چهارم‌ ابداً در تاريخ‌، كسي‌ را ياد نداريم‌ كه‌ به‌ اين‌ معاني‌ آشنا شده‌ و بتواند چنين‌ عبارتي‌ گويد غير از أميرالمؤمنين‌ عليّ بن‌ أبي‌طالب‌ عليه‌ السّلام‌ ـ انتهي‌ عين‌ عبارات‌ ايشان‌.

 

نفس‌ كلّيّۀ الهيّۀ ملكوتيّه‌ در حديث‌ أعرابيّ

9 ـ حديث‌ أعرابي‌ كه‌ از حضرت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ دربارۀ نفس‌ سؤال‌ نمود.

فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أَيَّ الانْفُسِ تَسْأَلُ؟

فَقَالَ يَا مَوْلَايَ! هَلِ النَّفْسُ أَنْفُسٌ عَدِيْدَةٌ؟

فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: نَفْسٌ نَامِيَةٌ نَبَاتِيَّةٌ وَ حِسِّيَّةٌ حَيَوَانِيَّةٌ وَ نَاطِقَةٌ قُدْسِيَّةٌ وَ إلَهِيَّةٌ كُلِّيَّةٌ مَلَكُوتِيَّةٌ.

«حضرت‌ در پاسخ‌ گفتند: از كدام‌ نفس‌ پرسش‌ ميكني‌؟

 


صفحه 161

عرض‌ كرد: اي‌ مولاي‌ من‌! آيا نفس‌ها متعدّد است‌؟

حضرت‌ فرمود: نفوس‌، به‌ نفس‌ ناميۀ نباتيّه‌ و حسّيّۀ حيوانيّه‌ و ناطقۀ قدسيّه‌ و الهيّۀ كلّيّۀ ملكوتيّه‌ تقسيم‌ مي‌شوند.»

سپس‌ أعرابي‌ از يكايك‌ از نفس‌هاي‌ ناميۀ نباتيّه‌ و حسّيّۀ حيوانيّه‌ و ناطقۀ قدسيّه‌ سؤال‌ ميكند و حضرت‌ پاسخ‌ ميدهند. [138] تا چون‌ از الهيّۀ كلّيّۀ ملكوتيّه‌ پرسش‌ مي‌نمايد (فَقَالَ: مَا النَّفْسُ الإلَهِيَّةُ الْمَلَكُوتِيَّةُ الْكُلِّيَّةُ؟) حضرت‌ بدين‌ طريق‌ جواب‌ ميدهند:

فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: قُوَّةٌ لَاهُوتِيَّةٌ وَ جَوْهَرَةٌ بَسِيطَةٌ حَيَّةٌ بِالذَّاتِ،


صفحه 162

أَصْلُهَا الْعَقْلُ، مِنْهُ بَدَتْ وَ عَنْهُ دَعَتْ وَ إلَيْهِ دَلَّتْ وَ أَشَارَتْ، وَ عَوْدُهَا إلَيهِ إذَا كَمُلَتْ وَ شَابَهَتْ، وَ مِنْهَا بَدَتِ الْمَوْجُودَاتُ وَ إلَيْهَا تَعُودُ بِالْكَمَالِ.

وَ هِيَ ذَاتُ الْعُلْيَا وَ شَجَرَةُ طُوبَي‌ وَ سِدْرَةُ الْمُنْتَهَي‌ وَ جَنَّةُ الْمَأْوَي‌ ؛ مَنْ عَرَفَهَا لَمْ يَشْقَ أَبَدًا وَ مَنْ جَهِلَهَا ضَلَّ وَ غَوَي‌.

فَقَالَ السَّآئِلُ: مَا الْعَقْلُ؟

قَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: جَوْهَرٌ دَرَّاكٌ مُحِيطٌ بِالاشْيَآءِ عَنْ جَمِيعِ جَهَاتِهَا، عَارِفٌ بِالشَّيْءِ قَبْلَ كَوْنِهِ ؛ فَهُوَ عِلَّةٌ لِلْمَوْجُودَاتِ وَ نِهَايَةُ الْمَطَالِبِ[139]

«حضرت‌ فرمودند: نفس‌ الهيّۀ ملكوتيّۀ كلّيّه‌، يك‌ قوّۀ لاهوتي‌ است‌ كه‌ از عالم‌ لاهوت‌ كه‌ از عوالم‌ ربوبي‌ است‌، آفريده‌ شده‌ است‌ و يك‌ جوهر بسيطي‌ است‌ كه‌ ذاتاً زنده‌ است‌. اصل‌ اين‌ نفس‌ عقل‌ است‌ كه‌ از او پديد آمده‌ است‌. بوسيله‌ و به‌ علّت‌ او ميخواند و طلب‌ ميكند و بسوي‌ او دلالت‌ و إشارت‌ مي‌نمايد و بازگشت‌ او، در وقتي‌ كه‌ به‌ مقام‌ كمال‌ خود رسيد و مشابهت‌ با او پيدا كرد، بسوي‌ عقل‌ است‌.

موجودات‌ از اين‌ نفس‌ الهيّۀ ملكوتيّۀ كلّيّه‌ بوجود آمده‌اند و در هنگام‌ كمال‌ خود نيز بدان‌ بازگشت‌ مي‌نمايند.

و اين‌ نفس‌ كلّيّه‌ داراي‌ مقامي‌ بس‌ بلند و ارجمند است‌ و او شجرۀ طوبي‌ و سدرۀ منتهي‌ و جنّةُ المأوي‌ است‌ ؛ و كسي‌ كه‌ به‌ مقام‌


صفحه 163

معرفت‌ او رسد هيچگاه‌ شقيّ و بدبخت‌ نخواهد بود و كسي‌ كه‌ او را نشناسد جاهل‌ و گمراه‌ ميباشد.

أعرابي‌ پرسيد: عقل‌ چيست‌؟

حضرت‌ فرمود: جوهريست‌ درّاك‌ و به‌ تمام‌ اشياء از جميع‌الجهات‌ احاطه‌ و سيطره‌ دارد، عارف‌ و عالم‌ است‌ به‌ اشياء قبل‌ از پيدايش‌ آنها، و او علّت‌ موجودات‌ است‌ و غايت‌ و نهايت‌ مطلب‌ها.»

 

نفس‌ كلّيّۀ الهيّه‌ در حديث‌ كميل‌

10 ـ حديث‌ كميل‌ بن‌ زياد نَخَعي‌ كه‌ از حضرت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ از معرفت‌ نفس‌ سؤال‌ نمود:

قَالَ ] كُمَيْلٌ [: سَأَلْتُ مَوْلَانَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ عَلِيًّا عَلَيْهِ السَّلَامُ فَقُلْتُ: أُرِيدُ أَنْ تُعَرِّفَنِي‌ نَفْسِي‌!

قَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: يَا كُمَيْلُ! وَ أَيَّ الانْفُسِ تُرِيدُ أَنْ أُعَرِّفَكَ؟

قُلْتُ: يَا مَوْلَايَ! هَلْ هِيَ إلَّا نَفْسٌ وَاحِدَةٌ!؟

قَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: يَا كُمَيْلُ! إنَّمَا هِيَ أَرْبَعَةٌ: النَّامِيَةُ النَّبَاتِيَّةُ وَالْحِسِّيَّةُ الْحَيَوانِيَّةُ وَالنَّاطِقَةُ الْقُدْسِيَّةُ وَالْكُلِّيَّةُ الإلَهِيَّةُ.

«كميل‌ ميگويد: من‌ از مولاي‌ خودم‌ أميرالمؤمنين‌ عليّ عليه‌السّلام‌ دربارۀ نفس‌ سؤال‌ كردم‌ و گفتم‌: من‌ ميخواهم‌ كه‌ نفس‌ مرا به‌ من‌ معرّفي‌ بنمائي‌!

حضرت‌ فرمود: اي‌ كميل‌! كدام‌ يك‌ از نفس‌ها را ميخواهي‌ كه‌ من‌ براي‌ تو بازگو كنم‌؟

عرض‌ كردم‌: اي‌ مولاي‌ من‌! مگر نفس‌، غير از يك‌ نفس‌ واحد


صفحه 164

نفس‌ ديگري‌ هم‌ هست‌؟

حضرت‌ فرمود: اي‌ كميل‌! نفوس‌ چهار عدد است‌: ناميۀ نباتيّه‌ و حسّيّۀ حيوانيّه‌ و ناطقۀ قدسيّه‌ و كلّيّۀ الهيّه‌.»

سپس‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ قواي‌ پنچگانه‌ و دو خاصّيّت‌ هريك‌ از اين‌ نفوس‌ را بيان‌ ميفرمايند. [140] تا ميرسند به‌ نفس‌ كلّيّۀ الهيّه‌ و ميفرمايند:

وَالْكُلِّيَّةُ الإلَهِيَّةُ وَ لَها خَمْسُ قُوًي‌: بَقَآءٌ فِي‌ فَنَآءٍ وَ نَعِيمٌ فِي‌ شَقَآءٍ وَ عِزٌّ فِي‌ ذُلٍّ وَ غِنيً فِي‌ فَقْرٍ وَ صَبْرٌ فِي‌ بَلَآءٍ، وَ لَهَا خَآصِّيَّتَانِ: الرِّضَا وَالتَّسْلِيمُ.

وَ هَذِهِ الَّتِي‌ مَبْدَؤُهَا مِنَ اللَهِ وَ إلَيْهِ تَعُودُ ؛ قَالَ اللَهُ تَعَالَي‌: وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِن‌ رُوحِي‌. وَ قَالَ تَعَالَي‌: يَـٰٓأَيـَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئنَّةُ * ارْجِعِي‌ٓ إِلَي‌' رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً، وَالْعَقْلُ وَسَطُ الْكُلِّ. [141]


صفحه 166

«و يكي‌ از نفوس‌، نفس‌ كلّيّۀ الهيّه‌ است‌ و داراي‌ پنج‌ قوّه‌ است‌: بقاء در فناء، و نعمت‌ در عين‌ رنج‌ و زحمت‌، و عزّت‌ در عين‌ ذلّت‌، و بي‌نيازي‌ در عين‌ نيازمندي‌، و صبر و پايداري‌ در بلا و گرفتاري‌.

و از براي‌ اين‌ نفس‌ دو خاصّيّت‌ است‌: يكي‌ رضا و ديگري‌ تسليم‌.

و مبدأ آفرينش‌ اين‌ نفس‌ از خداست‌ و بازگشتش‌ نيز بسوي‌ خودِ خدا خواهد بود ؛ خداوند ميفرمايد: من‌ از روح‌ خودم‌ در او دميدم‌. و نيز ميفرمايد: اي‌ نفس‌ كه‌ به‌ مقام‌ آرامش‌ و اطمينان‌ رسيده‌اي‌ و مطمئنّه‌ شده‌اي‌! بازگشت‌ كن‌ بسوي‌ پروردگارت‌ در حاليكه‌ تو از او راضي‌ و او نيز از تو راضي‌ ميباشد ؛ اينها مراتب‌ و درجات‌ نفس‌ است‌ و عقل‌ در وسط‌ كلّ اين‌ نفوس‌ قرار دارد.»

يعني‌ قوام‌ اين‌ نفوس‌ به‌ عقل‌ است‌ و مانند مركز و محور دائره‌اي‌ كه‌ پرگار در دور او دور ميزند موجوديّت‌ و هستي‌ اين‌ نفوس‌ به‌ عقل‌ ارتباط‌ و بستگي‌ دارد.

 

دلالت‌ دعاي‌ رجبيّه‌ بر تأثير نفوس‌ قدسيّۀ مجرّده‌ در عالم‌ امكان‌

11 ـ شيخ‌ طوسي‌ رضوانُ الله‌ عَليه‌ در «مصباح‌ المتهجّد» گويد: جماعتي‌ به‌ من‌ خبر دادند از ابن‌ عيّاش‌ كه‌ او گفت‌: حديث‌ كرد مرا


صفحه 167

خَيْر بن‌ عبدالله‌ كه‌ از آن‌ جمله‌ دستوراتي‌ كه‌ به‌ دست‌ شيخ‌ كبير أبي‌جعفر محمّد بن‌ عثمان‌ بن‌ سعيد رَضي‌ الله‌ عَنه‌ از ناحيۀ مقدّسه‌ خارج‌ شده‌ و بصورت‌ توقيع‌، امر بخواندن‌ آن‌ در هر روز از روزهاي‌ ماه‌ رجب‌ شده‌ است‌ اين‌ دعاست‌:

اللَهُمَّ إنِّي‌ أَسْأَلُكَ بِمَعَانِي‌ جَمِيعِ مَا يَدْعُوكَ بِهِ وُلَاةُ أَمْرِكَ الْمَأْمُونُونَ عَلَي‌ سِرِّكَ الْمُسْتَبْشِرُونَ بِأَمْرِكَ الْوَاصِفُونَ لِقُدْرَتِكَ الْمُعْلِنُونَ لِعَظَمَتِكَ.

و سپس‌ ميفرمايد:

أَسْأَلُكَ بِمَا نَطَقَ فِيهِمْ مِنْ مَشِيَّتِكَ فَجَعَلْتَهُمْ مَعَادِنَ لِكَلِمَاتِكَ وَ أَرْكَانًا لِتَوْحِيدِكَ وَ ءَايَاتِكَ وَ مَقَامَاتِكَ الَّتِي‌ لَا تَعْطِيلَ لَهَا فِي‌ كُلِّ مَكَانٍ ؛ يَعْرِفُكَ بِهَا مَنْ عَرَفَكَ، لَا فَرْقَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهَا (بَيْنَهُمْ ـ خ‌ ل‌) إلَّا أَنَّهُمْ عِبَادُكَ وَ خَلْقُكَ، فَتْقُهَا وَ رَتْقُهَا بِيَدِكَ، بَدْؤُهَا مِنْكَ وَ عَوْدُهَا إلَيْكَ، أعْضَادٌ وَ أَشْهَادٌ وَ مُنَاةٌ وَ أَذْوَادٌ وَ حَفَظَةٌ وَ رُوَّادٌ، فَبِهِمْ مَلَاتَ سَمَآءَكَ وَ أَرْضَكَ حَتَّي‌ ظَهَرَ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا أَنْتَ.[142] و [143]

 


صفحه 168

«بار پروردگارا! من‌ تو را پرسش‌ ميكنم‌ به‌ تمام‌ مفاد و معاني‌ آنچه‌ را كه‌ واليان‌ امر تو به‌ سبب‌ آنها از تو پرسش‌ نموده‌ و تو را بدانها خوانده‌اند، آن‌ واليان‌ امري‌ كه‌ بر سرّ تو مأمون‌ بوده‌ و به‌ امر تو مستبشر و خوشحال‌ بوده‌اند، و توصيف‌ كنندگان‌ قدرت‌ تو و اعلان‌ كنندگان‌ مقام‌ عظمت‌ تو بوده‌اند.

من‌ از تو پرسش‌ ميكنم‌ و درخواست‌ مي‌نمايم‌ به‌ مقام‌ مشيّت‌ و ارادۀ خودت‌ كه‌ در آنها به‌ سخن‌ و گفتار درآمد، پس‌ بدين‌ جهت‌ آنها را معدنهاي‌ كلمات‌ خود قرار دادي‌، و ستون‌ها و پايه‌هاي‌ توحيد خود مقرّر داشتي‌، و اصول‌ آيات‌ و نشانه‌هاي‌ احديّت‌ خود جعل‌ فرمودي‌!

و آنها را مقامات‌ تعطيل‌ ناپذير خود در هر مكان‌ معيّن‌ كردي‌ كه‌ هركس‌ كه‌ تو را شناخت‌ بدان‌ مقامات‌ شناخت‌ ؛ هيچ‌ فرقي‌ بين‌ تو و آنها نيست‌ مگر اينكه‌ آنها بندگان‌ تو هستند و آفريده‌شدگان‌ تو، بازشدن‌ و بسته‌ شدن‌ آنها به‌ دست‌ توست‌، بَدوِ آنها از تو و بازگشت‌ آنها بسوي‌ توست‌. آنان‌ دست‌اندركاران‌ و گواهان‌ و تقدير كنندگان‌ و مدافعان‌ و نگهبانان‌ و بازرسان‌ دين‌ تواند ؛ پس‌ بواسطۀ ايشان‌ پركرده‌اي‌ آسمان‌ و زمينت‌ را تا آشكار و ظاهر شد كه‌ هيچ‌ معبود حقّي‌ جز تو نيست‌.»

و سپس‌ بعد از فقراتي‌ ميگويد:


صفحه 169

بِاسْمِكَ الاعْظَمِ الاعْظَمِ الاجَلِّ الاكْرَمِ الَّذِي‌ وَضَعْتَهُ عَلَي‌ النَّهَارِ فَأَضَآءَ وَ عَلَي‌ اللَيْلِ فَأَظلَمَ.

«ميخوانم‌ تو را به‌ آن‌ اسمت‌ كه‌ از همۀ اسم‌هايت‌ بزرگتر و جليل‌تر و مكرّم‌تر است‌، آن‌ اسمي‌ كه‌ چون‌ بر روز نهادي‌ روشن‌ كرد عالم‌ را، و چون‌ بر شب‌ قرار دادي‌ تاريك‌ ساخت‌ جهان‌ را.»

باري‌، اين‌ دعاي‌ شريف‌ را كه‌ حاوي‌ مطالبي‌ ارزنده‌ و اصول‌ عرفاني‌ است‌ و دلالت‌ بر تأثير نفوس‌ قدسيّۀ مجرّده‌ بر عالم‌ امكان‌ دارد، بزرگان‌ از علماء چون‌ سيّد ابن‌ طاووس‌ و كفعمي‌ و غيرهما در كتب‌ خود آورده‌اند. [144]

12 ـ محمّد بن‌ يعقوب‌ كليني‌ (ره‌) روايت‌ كرده‌ است‌ از عِدّةٌ مِنْ أصحابِنا از أحمد بن‌ محمّد از قاسم‌ بن‌ يحيي‌ از جدّش‌ حسن‌ بن‌ راشد از حسين‌بن‌ ثُوَير كه‌ گفت‌: من‌ و يونس‌ بن‌ ظَبيان‌ و مُفَضَّل‌ بن‌ عمر وأبوسلَمة‌ سرّاج‌ نزد حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ نشسته‌ بوديم‌ و در ميان‌ ما يونس‌ كه‌ سنّش‌ از همه‌ بيشتر بود تكلّم‌ ميكرد. تا ميرسد به‌ اينجا كه‌ يونس‌ عرض‌ ميكند: من‌ مي‌خواهم‌ زيارت‌ كنم‌ حضرت‌ أباعَبداللهِ الحسين‌ را چه‌ قسم‌ زيارت‌ كنم‌ و چه‌ بگويم‌؟

حضرت‌ دستور غسل‌ در شاطِي‌ الْفرات‌ و پوشيدن‌ لباس‌ طاهر و


صفحه 170

پا برهنه‌ رفتن‌ و ذكر تكبير و تسبيح‌ و تهليل‌ و تحميد و تعظيم‌ خدا و صلوات‌ را ميدهند و سپس‌ زيارتي‌ را براي‌ يونس‌ بيان‌ مي‌كنند، كه‌ از جملۀ فقراتش‌ اينست‌:

دلالت‌ « إرَادَةُ الرَّبِّ فِي‌ مَقَادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إلَيْكُمْ » بر ولايت‌ تكوينيّه‌

وَ بِكُمْ تُنْبِتُ الارْضُ أَشْجَارَهَا، وَ بِكُمْ تُخْرِجُ الاشْجَارُ أَثْمَارَهَا، وَ بِكُمْ تُنْزِلُ السَّمَآءُ قَطْرَهَا وَ رِزْقَهَا، وَ بِكُمْ يَكْشِفُ اللَهُ الْكَرْبَ، وَ بِكُمْ يُنَزِّلُ اللَهُ الْغَيْثَ، وَ بِكُمْ تَسيخُ [145] الارْضُ الَّتِي‌ تَحْمِلُ أَبْدَانَكُمْ وَ تَسْتَقِرُّ جِبَالُهَا عَنْ مَرَاسِيهَا.

إرَادَةُ الرَّبِّ فِي‌ مَقَادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إلَيْكُمْ وَ تَصْدُرُ مِنْ بُيُوتِكُمْ وَالصَّادِرُ عَمَّا فُصِّلَ [146] مِنْ أَحْكَامِ الْعِبَادِ.

«و به‌ سبب‌ شما زمين‌ درختان‌ خود را ميروياند، و به‌ سبب‌ شما درختان‌ ميوه‌هاي‌ خود را بيرون‌ مي‌آورند، و به‌ سبب‌ شما آسمان‌ بارانش‌ و رزقش‌ را فرو ميريزد، و به‌ سبب‌ شما خداوند غصّه‌ و اندوه‌ را از بين‌ ميبرد، و به‌ سبب‌ شما خداوند باران‌ رحمت‌ را فرو ميفرستد، و به‌ سبب‌ شما زميني‌ كه‌ بدن‌هاي‌ شما را حمل‌ ميكند ثابت‌ و مستقرّ مي‌ماند، و به‌ سبب‌ شما كوهها در منزل‌ها و توقّفگاههاي‌ خود استقرار داشته‌ و از حركت‌ و تزلزل‌ باز مي‌ايستند.


صفحه 171

ارادۀ حضرت‌ پروردگار در اندازه‌ها و تقديراتِ امور خود بسوي‌ شما فرود مي‌آيد و سپس‌ از خانه‌هاي‌ شما صادر ميگردد و خارج‌ ميشود و نيز احكام‌ تفصيلي‌ بندگانش‌ از خانۀ شما خارج‌ ميشود.»

در اين‌ فقرات‌ روشن‌ است‌ كه‌: مراد تأثير نفوس‌ قدسيّۀ امامان‌ دين‌ سلامُ الله‌ عَليهم‌ أجمعين‌ در كائنات‌ است‌ ؛ يعني‌ واسطۀ فيض‌ رحمت‌ الهيّه‌ بوده‌ و نفوس‌ آنان‌ آئينه‌ و دريچه‌اي‌ براي‌ گرفتن‌ رحمت‌ از مقام‌ عزّ الهي‌ و پخش‌ كردن‌ آن‌ در عالم‌ امكان‌ ميباشد.

و احتمال‌ اينكه‌ مراد آن‌ باشد كه‌ به‌ بركت‌ تبليغ‌ و ترويج‌ آنها در امور دينيّه‌ و احكام‌ تشريعيّۀ الهيّه‌ زمين‌ و آسمان‌ نيز پر بركت‌ ميشود، خلاف‌ ظاهر است‌ ؛ و اين‌ معني‌ معناي‌ مجازي‌ است‌ و بدون‌ نصب‌ قرينه‌ قابل‌ قبول‌ نمي‌باشد.

و بعضي‌ از فقرات‌ قبل‌ از اين‌ فقرات‌ نيز صراحت‌ در تأثير شهادت‌ و ريخته‌شدن‌ خون‌ مقدّس‌ آن‌ حضرت‌ در امور تكوينيّه‌ دارد ؛ مثل‌ اين‌ فقرات‌:

أَشْهَدُ أَنَّ دَمَكَ سَكَنَ فِي‌ الْخُلْدِ، وَاقْشَعَرَّتْ لَهُ أَظِلَّةُ [147] الْعَرْشِ،


صفحه 172

وَ بَكَي‌ لَهُ جَمِيعُ الْخَلَآئِقِ، وَ بَكَتْ لَهُ السَّمَوَاتُ السَّبْعُ وَالارَضُونَ السَّبْعُ وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ وَ مَنْ يَتَقَلَّبُ فِي‌ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ مِنْ خَلْقِ رَبِّنَا وَ مَا يُرَي‌ وَ مَا لَا يُرَي‌. [148]

«شهادت‌ ميدهم‌ كه‌ خون‌ مقدّس‌ تو در بهشت‌ برين‌ جاودانه‌ آرام‌ گرفت‌، و سايبان‌هاي‌ عرش‌ پروردگار براي‌ آن‌ به‌ لرزه‌ در آمد، و جميع‌ مخلوقات‌ خدا بر آن‌ خون‌، گريستند. و نيز تمام‌ آسمان‌هاي‌ هفت‌گانه‌ و زمين‌هاي‌ هفت‌گانه‌ و آنچه‌ در آنهاست‌ و آنچه‌ فيمابين‌ آنهااست‌، و هر كس‌ كه‌ در بهشت‌ و يا در دوزخ‌ از جاي‌ خود حركت‌ كند و موجود زنده‌ و متحرّكي‌ باشد از مخلوقات‌ پروردگار ما و از آنچه‌ قابل‌ ديده‌ شدن‌ باشد و يا قابل‌ ديده‌ شدن‌ نباشد ؛ همه‌ و همه‌ براي‌ آن‌ خون‌ مطهّر گريستند.»

با اين‌ صراحتي‌ كه‌ در اين‌ فقرات‌، در عموميّت‌ تأثير خون‌ آن‌ حضرت‌ در جميع‌ مخلوقات‌ دارد چگونه‌ ميتوان‌ آنرا حمل‌ بر معناي‌ مجازي‌ نمود.

 


صفحه 173

روايت‌ يافت‌ شده‌ به‌ خطّ حضرت‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌ عليه‌ السّلام‌

13 ـ مجلسي‌ رضوانُ الله‌ عليه‌ در «بحار الانوار» از كتاب‌ «مُحتَضر» كه‌ تأليف‌ شيخ‌ حسن‌ بن‌ سليمان‌ از شاگردان‌ شهيد اوّل‌ است‌ نقل‌ كرده‌ است‌ كه‌: روايت‌ شده‌ است‌ كه‌ به‌ خطّ مولانا أبي‌محمّد حضرت‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌ عليه‌ السّلام‌ چنين‌ يافت‌ شده‌ است‌:

أَعُوذُ بِاللَهِ مِنْ قَوْمٍ حَذَفُوا مُحْكَمَاتِ الْكِتَابِ وَ نَسُواللَهَ رَبَّ الارْبَابِ وَالنَّبِيَّ وَ سَاقِيَ الْكَوْثَرِ فِي‌ مَوَاقِفِ الْحِسَابِ وَ لَظَي‌ وَالطَّآمَّةَ الْكُبْرَي‌ وَ نَعِيمَ دَارِ الثَّوَابِ.

فَنَحْنُ السَّنَامُ الاعْظَمُ، وَ فِينَا النُّبُوَّةُ وَالْوَلَايَةُ وَالْكَرَمُ، وَ نَحْنُ مَنَارُ الْهُدَي‌ وَالْعُرْوَةُ الْوُثْقَي‌، وَالانْبِيَآءُ كَانُوا يَقْتَبِسُونَ مِنْ أَنْوَارِنَا وَ يَقْتَفُونَ ءَاثَارَنَا.

وَ سَيَظْهَرُ حُجَّةُ اللَهِ عَلَي‌ الْخَلْقِ بِالسَّيْفِ الْمَسْلُولِ لإظْهَارِ الْحَقِّ.

وَ هَذَا خَطُّ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَي‌ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ. [149]

«پناه‌ ميبرم‌ به‌ خدا از جماعتي‌ كه‌ آيات‌ محكمات‌ كتاب‌ الهي‌ را ناديده‌ گرفتند و حضرت‌ ربّ الارباب‌ را فراموش‌ كردند.

و پيغمبر اكرم‌ و ساقي‌ كوثر: أميرالمؤمنين‌ را در مواقف‌ حساب‌ روز قيامت‌، و آتش‌ سوزان‌ و شدائد و گرفتاري‌هاي‌ بزرگ‌ و نعمت‌ بهشت‌ و دار ثواب‌ خدا را از خاطر و انديشۀ خود محو كردند.


صفحه 174

پس‌ ما بزرگترين‌ مقام‌ بلند پايه‌ هستيم‌، و مقام‌ نبوّت‌ و ولايت‌ و كرم‌ در ماست‌، و ما منارۀ پرتو افكن‌ و نور بخش‌ هدايتيم‌، و ما دستگيرۀ محكم‌ و متين‌ و استواريم‌.

و پيامبران‌ گذشته‌ از انوار ما اقتباس‌ مينمودند و از آثار ما پيروي‌ ميكردند.

و در آينده‌ حجّت‌ خدا بر خلق‌ با شمشير كشيده‌ براي‌ اظهار حقّ ظهور خواهد نمود.»

 

ارواح‌ مقدّسۀ پيامبر و معصومين‌ از عالَم‌ نور و تجرّدند

و نيز روايت‌ شده‌ است‌ كه‌ به‌ خطّ حضرت‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌ عليه‌ السّلام‌ چنين‌ يافت‌ شده‌ است‌:

قَدْ صَعِدْنَا ذُرَي‌ الْحَقَآئِقِ بِأَقْدَامِ النُّبُوَّةِ وَالْوَلَايَةِ، وَ نَوَّرْنَا سَبْعَ طَبَقَاتِ أَعْلَامِ الْفَتْوَي‌ بِالْهِدَايَةِ.

فَنَحْنُ لُيُوثُ الْوَغَي‌ وَغُيُوثُ النَّدَي‌ وَ طَعَّانُ الْعِدَي‌، وَ فِينَا السَّيْفُ وَالْقَلَمُ فِي‌ الْعَاجِلِ، وَ لِوَآءُ الْحَمْدِ وَالْحَوْضُ فِي‌ الاجِلِ.

وَ أَسْبَاطُنَا حُلَفَآءُ الدِّينِ، وَخُلَفَآءُ النَّبِيِّينَ وَ مَصَابِيحُ الامَمِ وَ مَفَاتِيحُ الْكَرَمِ.

فَالْكَلِيمُ أُلْبِسَ حُلَّةَ الاِصْطِفَآءِ لِمَا عَهِدْنَا مِنْهُ الْوَفَآءَ، وَ رُوحُ الْقُدُسِ فِي‌ جِنَانِ الصَّاغُورَةِ [150] ذَاقَ مِنْ حَدَآئِقِنَا الْبَاكُورَةَ. [151]

 


صفحه 175

«به‌ تحقيق‌ كه‌ ما با گام‌هاي‌ نبوّت‌ و ولايت‌ بر بلندترين‌ قلّه‌هاي‌ حقائق‌ بالا رفتيم‌ و هفت‌ درجه‌ و طبقۀ نشانه‌ها و علامات‌ فتوي‌ را با هدايت‌ خود روشن‌ ساختيم‌.

پس‌ ما شيران‌ بيشۀ نبرد و حرب‌ هستيم‌، و باران‌هاي‌ پر آب‌ و رحمت‌، و كوبندگان‌ دشمنان‌.

و در ميان‌ ما در اين‌ دنياي‌ عاجل‌ شمشير و قلم‌ است‌ و در آن‌ آخرتِ آجل‌ لواي‌ حمد خدا و حوض‌ كوثر است‌.

و فرزندان‌ ما هم‌پيمانان‌ دين‌ و متعاهدان‌ شريعت‌ سيّد المرسلين‌


صفحه 176

و خليفه‌هاي‌ پيامبرانند و چراغ‌هاي‌ روشن‌ راه‌ هدايت‌ امّت‌ها و كليدهاي‌ عطا و بخشش‌ و كرم‌.

به‌ كليم‌ الله‌ موسي‌ بن‌ عمران‌ خِلعت‌ برگزيدگي‌ پوشانيده‌ شد چون‌ ما او را در وفاء به‌ عهد پايدار ديديم‌، و روح‌ القدس‌ در بهشت‌ صاغورة‌ (بهشت‌ آسمان‌ سوّم‌) از باغ‌هاي‌ پر ميوۀ ما، فقط‌ نوبري‌ چشيده‌ بود.»

14 ـ در زيارت‌ حضرت‌ فاطمۀ زهراء سَلامُ الله‌ عَليها آمده‌ است‌:

السَّلَامُ عَلَيْكِ يَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَكِ الَّذِي‌ خَلَقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَةً...

و به‌ روايت‌ ديگر در زيارت‌ آن‌ حضرت‌ وارد شده‌ است‌:

السَّلَامُ عَلَيْكِ يَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَكِ الَّذِي‌ خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ وَ كُنْتِ لِمَا امْتَحَنَكِ بِهِ صَابِرَةً. [152]

«سلام‌ بر تو اي‌ دختر رسول‌ خدا! سلام‌ بر تو اي‌ آزمايش‌ شده‌ و از عهدۀ امتحان‌ برآمده‌اي‌ كه‌ آزمايش‌ كرد تو را آن‌ كسي‌ كه‌ تو را خلقت‌ فرمود قبل‌ از آنكه‌ خلقت‌ فرموده‌ باشد و نسبت‌ به‌ مراتب‌


صفحه 177

امتحان‌ پا برجا و شكيبا بودي‌!»

مراد از امتحان‌ نمودن‌ پيش‌ از آفرينش‌، آفرينش‌ در اين‌ عالم‌ است‌ ؛ و اين‌ دعا دلالت‌ بر عالم‌ ذَرّ دارد ؛ يعني‌ روح‌ تو را كه‌ قبل‌ از پيدايش‌ اين‌ عالم‌ در عالم‌ تجرّد آفريده‌ بود به‌ مرحلۀ آزمون‌ در آورد.

15 ـ دعائيست‌ كه‌ شيخ‌ كفعمي‌ در كتاب‌ «بلدُ الامين‌» راجع‌ به‌ شب‌ بعثت‌ رسول‌ الله‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ آورده‌ است‌:

اللَهُمَّ إنِّي‌ أَسْأَلُكَ بِالتَّجَلِّي‌ الاعْظَمِ فِي‌ هَذِهِ اللَيْلَةِ مِنَ الشَّهْرِ الْمُعَظَّمِ.

«بار پروردگارا! من‌ از تو مسألت‌ مي‌نمايم‌ به‌ حقّ بزرگترين‌ تجلّي‌ كه‌ از مقام‌ عزِّ تو در اين‌ شب‌ از ماهِ بزرگ‌ داشته‌ شده‌ صورت‌ گرفت‌.»

و بعد فقرات‌ بسياري‌ را بيان‌ ميكند تا ميرسد به‌ اين‌ جمله‌:

وَ بِاسْمِكَ الاعْظَمِ الاعْظَمِ الاعْظَمِ الاجَلِّ الاكْرَمِ الَّذِي‌ خَلَقْتَهُ فَاسْتَقَرَّ فِي‌ ظِلِّكَ فَلَا يَخْرُجُ مِنْكَ إلَي‌ غَيْرِكَ. [153]

«و مسألت‌ مي‌نمايم‌ از تو، به‌ حقّ اسمت‌ كه‌ بزرگترين‌ بزرگترين‌ بزرگترين‌ جليل‌ترين‌ گرامي‌ترين‌ اسم‌ تست‌، آن‌ اسمي‌ كه‌ چون‌ آنرا آفريدي‌ در تحت‌ ظلّ تو استقرار يافت‌ و هيچگاه‌ از تو به‌ سوي‌ غير تو خارج‌ نمي‌شود.»

مراد از اين‌ اسم‌ حجابِ اقرب‌ و اوّل‌ صادر و اسم‌ اعظم‌ است‌ كه‌ نقطۀ وحدت‌ بين‌ احديّت‌ و واحديّت‌ است‌، و تمام‌ موجودات‌ بوسيلۀ او آفريده‌ شده‌ و در سلسلۀ مراتب‌ عالم‌ كثرت‌ به‌ شكل‌


صفحه 178

مخروطي‌ (كه‌ رأس‌ آن‌ بلا تشبيه‌، نقطۀ ذات‌ لَم‌ يَزَلي‌ و لايَزالي‌ و قاعدۀ بزرگ‌ آن‌، عالم‌ طبع‌ و مادّه‌ و هيولي‌ باشد و قاعده‌هاي‌ ديگر آن‌، عوالم‌ مختلفه‌ و موجودات‌ آنها بر حسب‌ قُرب‌ و بُعد به‌ نقطۀ وحدت‌ باشد) قرار گرفته‌اند.

بايد دانست‌ كه‌: ادلّه‌اي‌ كه‌ دلالت‌ بر تأثير موجودات‌ مجرّدۀ عاليه‌ و نفوس‌ قدسيّه‌ و ارواح‌ ملكوتيّه‌ در اين‌ عالم‌ دارد از روايات‌ وارده‌ از معصومين‌ سلامُ الله‌ عَليهم‌ أجمعين‌، از حدّ إحصاء بيرون‌ است‌ و ما به‌ عنوان‌ نمونه‌ در اينجا چند روايت‌ ذكر كرديم‌ ؛ و از نقطه‌نظر منطق‌ قرآن‌ نيز اين‌ كتاب‌ الهي‌ بطور قاطع‌ حوادث‌ كونيّه‌ را استناد به‌ فرشتگان‌ ميدهد و به‌ عنوان‌ يك‌ حكم‌ كلّي‌ و سنّت‌ دائميّه‌ آنان‌ را مؤثّر در اين‌ عالم‌ و واسطۀ در تدبير مي‌داند.

آياتي‌ را كه‌ در اينجا آورديم‌ روشنگر اين‌ حقيقت‌ است‌ ؛ چه‌ در مقام‌ ارسال‌ پيغمبران‌ و تشريع‌ أحكام‌ و دفع‌ شياطين‌ براي‌ تسديد وحي‌ و عدم‌ مداخلۀ آنها و تأييد مؤمنان‌ و تطهير آنان‌ به‌ استغفار ؛ و چه‌ در مقام‌ بازگشت‌ انسان‌ بسوي‌ خدا و ظهور آيات‌ قبض‌ روح‌ و مسائل‌ برزخ‌ و قيامت‌ و وظائفي‌ كه‌ سَدَنۀ بهشت‌ و پاسداران‌ دوزخ‌ و سائر ملائكه‌اي‌ كه‌ براي‌ شفاعت‌ و حضور و عرض‌ و بالاخره‌ تمام‌ وقايعي‌ كه‌ در آن‌ عالم‌ به‌ وقوع‌ مي‌پيوندد، برعهده‌ دارند ؛ و چه‌ در مقام‌ وساطت‌ آنها در تدبير امور اين‌ عالم‌ از مرض‌ و صحّت‌ و توفيق‌ و سعادت‌ و شب‌ و روز و فصول‌ اربعه‌ و تغييرات‌ جَوّيّه‌ و حوادث‌ كونيّۀ برّيّه‌ و بحريّه‌ و وزش‌ بادها وَ السَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَآءِ


صفحه 179

وَالارْضِ و تعيين‌ اجل‌ها.

 

فرشتگان‌ براي‌ وساطت‌ در تدبير امورند

و اگر كسي‌ دقّت‌ كند در آيۀ وَالنَّـٰزِعَـٰتِ غَرْقًا و آيات‌ بعد آن‌، و آيۀ جَاعِلِ الْمَلَـٰئِكَةِ رُسُلاً أُولِي‌ٓ أَجْنِحَةٍ مَثْنَي‌' وَ ثُلَـٰثَ وَ رُبَـٰعَ، [154] و آيۀ بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ * لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُم‌ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ،[155] و آيۀ يَخَافُونَ رَبَّهُم‌ مِن‌ فَوْقِهِمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ [156] ؛ مي‌يابد كه‌ فرشتگان‌ را خداوند بر سنّت‌ خود آفريده‌، و به‌ آنها مأموريّت‌هاي‌ اين‌ عالم‌ را داده‌ است‌.

پس‌ فرشتگان‌ فقط‌ واسطۀ در فيض‌ و رحمت‌ الهي‌ هستند بين‌ خدا و خلقش‌. و اين‌ معني‌ بر سبيل‌ اتّفاق‌ نيست‌ كه‌ گاهي‌ واسطه‌ باشند و گاهي‌ بدون‌ واسطه‌ امورات‌ خلق‌ انجام‌ گيرد ؛ چون‌ خداوند آنها را جعل‌ براي‌ اين‌ معني‌ نموده‌ است‌ ؛ جَاعِلِ الْمَلَـٰٓئكَةِ رُسُلاً. و اين‌ وظيفه‌ و محدودۀ مأموريّت‌ آنهاست‌.

و در سنّت‌ الهيّه‌ تغيير و تحويلي‌ نيست‌ ؛ فَلَن‌ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَهِ تَبْدِيلاً وَ لَن‌ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَهِ تَحْوِيلاً. [157] و نيز إِنَّ رَبِّي‌ عَلَي‌' صِرَ'طٍ مُسْتَقِيمٍ.[158]«پروردگار پيوسته‌ و هميشه‌ بر منهاج‌ مستقيم‌ و صراطي‌ كه‌ اعوجاج‌ و انحراف‌ ندارد امور خلق‌ را تدبير و افاضه‌ ميفرمايد.»

و اين‌ صراط‌، مستقيم‌ است‌ يعني‌ ثابت‌ و پيوسته‌ است‌ كه‌ در


صفحه 180

كلّيّت‌ و عموميّت‌ آن‌ ثُلمه‌اي‌ وارد نمي‌شود و خللي‌ مشاهده‌ نمي‌گردد.

و منافاتي‌ نيست‌ بين‌ اين‌ آيات‌ كه‌ ملائكه‌ را واسطۀ در فيض‌ الهي‌ قلمداد ميكند و براساس‌ آيۀ مباركۀ: وَ مَا مِنَّآ إِلَّا لَهُ و مَقَامٌ مَعْلُومٌ.[159] «هيچكدام‌ از افراد ما نيستند مگر آنكه‌ از جانب‌ خداوند براي‌ او مقام‌ معلومي‌ مشخّص‌ شده‌ است‌.»

و آيۀ مباركۀ: مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ.[160] «جبرائيل‌ كه‌ امين‌ وحي‌ الهي‌ است‌ در آنجا كه‌ مقام‌ مقدّس‌ است‌، مورد اطاعت‌ فرشتگان‌ است‌.»

و آيۀ مباركۀ: حَتَّي‌'ٓ إِذَا فُزِّعَ عَن‌ قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ. [161] «چون‌ فَزَع‌ و خوف‌ از دلهاي‌ فرشتگان‌ در روز قيامت‌ و هنگام‌ مأموريّت‌ شفاعت‌ برداشته‌ شود بعضي‌ از طوائف‌ ملائكه‌ از بعض‌ ديگر سؤال‌ مي‌كنند: پروردگار شما چه‌ گفت‌؟ آنها در پاسخ‌ ميگويند: حقّ گفت‌.»

و نيز بر اساس‌ روايات‌ مستفيضه‌ بلكه‌ متواتره‌اي‌ كه‌ براي‌ آنها درجات‌ مختلف‌ و مقامات‌ متفاوت‌ بيان‌ ميكند.

و بين‌ آيۀ: إِنَّ الَّذِينَ عِندَ رَبِّكَ لَايَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُونَ. [162]

 


صفحه 181

«آن‌ كساني‌ كه‌ در نزد پروردگار تو سكونت‌ و منزل‌ دارند هيچگاه‌ از عبادت‌ خدا سرپيچي‌ نمي‌نمايند و استكبار نمي‌ورزند و دائماً تسبيح‌ و تقديس‌ او را بجاي‌ مي‌آورند و براي‌ خدا سجده‌ مي‌كنند.»

و آيۀ: وَ مَنْ عِندَهُ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ لَا يَسْتَحْسِرُونَ * يُسَبِّحُونَ الَّيْلَ وَ النَّهَارَ لَا يَفْتُرُونَ. [163]

«افرادي‌ كه‌ منزل‌ و اقامتشان‌ در نزد خداست‌ از عبوديّت‌ و پرستش‌ خدا بلندمنشي‌ نمي‌كنند و خسته‌ نمي‌شوند، و در تمام‌ دوران‌ روز و شب‌ به‌ تسبيح‌ اشتغال‌ داشته‌ و ملول‌ نمي‌گردند.»

زيرا كه‌ ممكن‌ است‌ مراد از عبادت‌ و تسبيح‌ و سجود ملائكه‌ عين‌ وظيفۀ مقرّرۀ آنها در تدبير امور عالم‌ و افاضۀ فيض‌ و امتثال‌ اوامر الهي‌ محوّلۀ به‌ آنها باشد؛ پس‌ بنابراين‌ هر فرشته‌اي‌ كه‌ به‌ كاري‌ كه‌ به‌ او سپرده‌ شده‌ مشغول‌ باشد اين‌ فعل‌ او عين‌ عبادت‌ و تسبيح‌ اوست‌، و عين‌ سجدۀ اوست‌، و شايد اشاره‌ به‌ همين‌ معني‌ باشد گفتار خداي‌ تعالي‌ كه‌ ميفرمايد:

وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِي‌ السَّمَـٰوَ'تِ وَ مَا فِي‌ الارْضِ مِن‌ دَآبَّةٍ وَالْمَلَائِكَةُ وَ هُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ.[164]

«و براي‌ خدا به‌ سجده‌ در مي‌آيند آنچه‌ كه‌ در آسمانها و آنچه‌ كه‌ در زمين‌ است‌ از اقسام‌ جنبدگان‌ و نيز فرشتگان‌ به‌ سجده‌ در مي‌آيند و ابداً بلندمنشي‌ و استكبار ندارند.»

 


صفحه 182

فرشتگان‌ واسطه‌ هستند و فعل‌ و صفت‌ انحصار به‌ خدا دارد

و نيز بايد دانست‌ كه‌: بر اساس‌ تحقيق‌ اين‌ معنائي‌ را كه‌ نموديم‌ و وساطت‌ فرشتگان‌ در انجام‌ امور تكوينيّه‌ و حوادث‌ اين‌ عالم‌ و امور و وقايع‌ پس‌ از مرگ‌ را ثابت‌ كرديم‌، هيچگونه‌ جنبۀ استقلال‌ در فعل‌ فرشتگان‌ به‌ چشم‌ نخورده‌ است‌ و آنها فقط‌ عنوان‌ وساطت‌ دارند و بس‌.

ملك‌ مقرّب‌ از اسم‌ اعظم‌ پروردگار اخذ ميكند و به‌ ملك‌ زيردست‌ خود افاضه‌ ميكند و او نيز به‌ فرشتۀ پائين‌تر، تا برسد به‌ فرشتگان‌ جزئيّه‌اي‌ كه‌ خود بِالمُباشره‌ متصدّي‌ و مراقب‌ امور عالم‌ هستند، و بالاخره‌ تمامِ حول‌ و اراده‌ و قدرت‌ و قوّت‌ و علم‌ و حيات‌ به‌ ذات‌ حضرت‌ احديّت‌ اختصاص‌ دارد و عنوان‌ وساطت‌ و آليّت‌ و مر آتيّت‌ ابداً منافاتي‌ با انحصار اين‌ اسماء و صفات‌ در ذات‌ حضرت‌ حقّ ندارد.

تَعالَي‌ اللَهُ عَمّا يَقولُ الظّالِمونَ عُلُوًّا كَبيرًا. وَ لاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ إلاّ بِاللَهِ الْعَليِّ الْعَظيمِ.

و از براي‌ تقريب‌ به‌ ذهن‌، مثال‌ قلم‌ و دست‌ و كتابت‌ كه‌ بزرگان‌ از حكماء و متكلّمين‌ آورده‌اند تشبيه‌ و مثال‌ خوبي‌ است‌، گرچه‌ هر مثال‌ و تشبيهي‌ از جهتي‌ مقرِّب‌ مطلب‌ و از جهتي‌ يا جهاتي‌ مبعِّد است‌.

ميگويند: كسي‌ كه‌ قلم‌ را به‌ دست‌ ميگيرد و مينويسد، ميتوانيم‌ نسبت‌ كتابت‌ را به‌ قلم‌ دهيم�

      
  
فهرست
  مجلس پانزدهم: تلازم‌ مشاهدۀ موجودات‌ مثاليّه‌ و نسيان‌ عالم‌ كثرت‌
  تا هنگاميكه‌ استكبار باقيست‌ راه‌ وصول‌ به‌ حقائق‌ مسدود است‌
  احالۀ ايمان‌ به‌ ديدن‌ خدا و نزول‌ ملائكه‌ ناشي‌ از استكبار است‌
  محدوديّت‌ علم‌ انسان‌ موجب‌ عدم‌ احاطۀ او بر علوم‌ غير محدوده‌ است‌
  بسياري‌ از انتظارات‌ مردم‌ ناشي‌ از استكبار است‌
  روحيّۀ مقدّس‌ مآبي‌ ناشي‌ از استكبار و خودپسندي‌ است‌
  نزول‌ ملك‌ به‌ عالم‌ مادّه‌ به‌ صورت‌ جسم‌ است‌
  خواسته‌هاي‌ بيجاي‌ منكران‌ رسالت‌ در سورۀ إسراء
  مَنْ عَمِلَ بِمَا عَلِمَ وَرَّثَهُ اللَهُ عِلْمَ مَا لَمْ يَعْلَمْ.
  تلازم‌بين‌موت‌دنيوي‌وحيات ‌برزخي وبين‌موت‌برزخي‌وحيات قيامتي..
  گشايش‌ قبر مؤمن‌ تابع‌ نور چشم‌ معنوي‌ اوست‌
  تمنّاي‌ رجوع‌ مستكبران‌ به‌ دنيا جهت‌ تدارك‌ اعمال‌ فوت‌ شده‌، واهي‌ است‌
  علّت‌ عدم‌ رجوع‌ اهل‌ برزخ‌ به‌ دنيا
  ظالمان‌ بر فرض‌ كه‌ به‌ دنيا بازگردند به‌ همان‌ اعمال‌ سابق‌ خود بازگشت‌ ميكنند.
  انقطاع‌ انسان‌ بسوي‌ خدا در گرفتاريها، و غفلت‌ از او در حال‌ أمن‌ در عالم‌ دنيا
  تمثيل‌ قرآن‌ از بازگشت‌ انسان‌ به‌ گناه‌ بعد از توبه‌، به‌ شخص‌ گرفتار در غرقاب‌
  مواعظ‌ امام‌ حسن‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ جناده‌
  شهادت‌ حضرت‌ مجتبي‌ عليه‌ السّلام‌
  مجلس شانزدهم : اميد عفو براي‌ مستضعفيني‌ كه‌ راه‌ وصول‌ به‌ حقائق‌ را ندارند.
  تكاليف‌ إلهيّه‌ مشروط‌ به‌ علم‌ و قدرت‌ هستند.
  استدلال‌ به‌ «حديث‌ رفع‌» در تنجّز تكليف‌ در صورت‌ علم‌ و قدرت‌
  أخبار دالّۀ بر تنجّز تكليف‌ و مؤاخذه‌ در صورت‌ تقصير در تعلّم‌ و سؤال‌
  آيات‌ دالّۀ بر لزوم‌ قدرت‌ در تحقّق‌ تكاليف‌ الهيّه‌
  معني‌ مستضعف‌ در قرآن‌ كريم‌
  مستضعفين‌ دو گروه‌ هستند.
  وجوب‌ هجرت‌ به‌ دار الإسلام‌
  حرمت‌ سكونت‌ و توطّن‌ در بلاد كفر
  اطفال‌ مميّز مأمور هجرت‌ به‌ دار الإسلامند.
  استثناء مستضعفين‌ در صورت‌ عدم‌ قدرت‌ بر چاره‌ و راه‌ فرار است‌
  كسانيكه‌ به‌ مناط‌ عفو دربارۀ مستضعفين‌ ملحق‌ به‌ آنانند.
  تعيين‌ مستضعفين‌ در روايات‌
  عامّه‌ كه‌ عداوت‌ با خدا و أهل‌ بيت‌ نداشته‌ باشند بالاخره‌ اهل‌ نجاتند
  مراد از فرقۀ ناجيه‌ از ميان‌ هفتاد و سه‌ فرقه‌
  عقاب‌ دائمي‌ اختصاص‌ به‌ مكذّبين‌ دارد
  دربارۀ گروه‌ مُرْجَوْنَ لاِمْرِ اللَهِ.
  سؤال‌ در قبر اختصاص‌ به‌ مؤمنين‌ صِرف‌ و كفّار صرف‌ دارد
  مستضعفين‌ مقامات‌ ابرار را ندارند.
  در آيۀ إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّيهُمُ الْمَلَـئِكَةُ دلالتي‌ است‌ بر سؤال‌ در عالم‌ قبر
  داستان‌ سفيد شدن‌ موي‌ سر دختر افندي‌ از ملاحظۀ عذاب‌ قبر مادر
  لزوم‌ هجرت‌ براي‌ خروج‌ از سلطۀ مستكبران‌
  داستان‌ سيّد جواد كربلائي‌ و پيرمرد مستضعف‌ سنّي‌
  تكامل‌ نفوس‌ ناقصه‌ در عالم‌ برزخ‌
  مراد از قول‌ رسول‌ خدا كه‌ فرمود: اي‌ عليّ براي‌ تو گنجي‌ است‌ در بهشت‌
  حَسَنين‌ عليهما السّلام‌ دو گوشوارۀ عرش‌ خدا
  در قتل‌ سيّدالشّهداء خاك‌ تبديل‌ به‌ خون‌ شد.
  مجلس هفدهم: كيفيّت‌ ارتباط‌ عالم‌ برزخ‌ با عالم‌ طبع‌ و قبر
  تمام‌ موجودات‌ عالم‌ مادّه‌ تحت‌ سيطرۀ عالم‌ ملكوتند.
  جسمانيّة الحدوث‌ و روحانيّۀة البقاء بودن‌ نفس‌ ربطي‌ به‌ أصالة المادّه‌ ندارد
  سير تكاملي‌ موجودات‌ مادّيّه‌ به‌ موجودات‌ مجرّده‌
  پديده‌هاي‌ مادّي‌ با تمام‌ علل‌ مادّي‌ خود تحت‌ قواي‌ ملكوتي‌ اداره‌ ميشوند.
  ارتباط‌ فرشته‌ با موجودات‌ طيّب‌ و ارتباط‌ جنّ با موجودات‌ كثيف‌ و خبيث‌
  تفسيرهاي‌ غلط‌ از جنّ و موجودات‌ ملكوتيّه‌
  اصناف‌ فرشتگاني‌ كه‌ تدبير امور اين‌ عالم‌ را مي‌نمايند.
  در تحقيق‌ مُثُل‌ افلاطونيّه‌ و الْمُدَبّـِرَ'تِ أَمْرًا
  روايات‌ وارده‌ در موجودات‌ عالم‌ عِلوي‌ مؤثّر در عالم‌ سِفلي‌
  دعاي‌ صحيفۀ سجّاديّه‌ در درود به‌ فرشتگان‌ عِلوي‌
  تأثير موجودات‌ عالم‌ عِلوي‌ در عالم‌ سِفلي‌ در دعاي‌ سِمات‌
  تأثير أسماء الهيّه‌ در امور تكوينيّه‌
  >> كلام‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در حقيقت‌ موجودات‌ عالم‌ عِلوي‌
  نفس‌ كلّيّۀ الهيّۀ ملكوتيّه‌ در حديث‌ أعرابيّ..
  نفس‌ كلّيّۀ الهيّه‌ در حديث‌ كميل‌
  دلالت‌ دعاي‌ رجبيّه‌ بر تأثير نفوس‌ قدسيّۀ مجرّده‌ در عالم‌ امكان‌
  دلالت‌ « إرَادَةُ الرَّبِّ فِي‌ مَقَادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إلَيْكُمْ » بر ولايت‌ تكوينيّه‌
  روايت‌ يافت‌ شده‌ به‌ خطّ حضرت‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌ عليه‌ السّلام‌
  ارواح‌ مقدّسۀ پيامبر و معصومين‌ از عالَم‌ نور و تجرّدند.
  فرشتگان‌ براي‌ وساطت‌ در تدبير امورند.
  فرشتگان‌ واسطه‌ هستند و فعل‌ و صفت‌ انحصار به‌ خدا دارد
  آداب‌ مستحبّۀ تغسيل‌ و تكفين‌ و تدفين‌
  اسباب‌ و علل‌ فشار قبر
  استحباب‌ قراردادن‌ جريدتين‌ در كفن‌ زير بازوهاي‌ ميّت‌
  تازه‌ بودن‌ جنازۀ صدوق‌ در قبر بعد از هزارسال‌
  داستان‌ شاه‌ إسمعيل‌ و حرّ بن‌ يزيد رياحي‌
  رؤياي‌ آقا ميرزا نجم‌ الدّين‌ راجع‌ به‌ غذاي‌ ملكوتي‌
  ديدن‌ أميرالمؤمنين‌ رسول‌ خدا را در رؤيا در شب‌ شهادت‌
  آمدن‌ أميرالمؤمنين‌ به‌ كربلا و بوئيدن‌ تربت‌ را
  إخبار أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ حوادث‌ كربلا در راه‌ صفّين‌
  مجلس هجدهم: ارتباط‌ ارواح‌ با اهل‌ دنيا
  ارواح‌ در حواصل‌ پرندگان‌ سبز نيستند.
  ارواح‌ مؤمنان‌ به‌ صورت‌ انسانند.
  ارواح‌ براي‌ ديدار اهل‌ خود به‌ دنيا نزول‌ مي‌كنند.
  نزول‌ ارواح‌ به‌ دنيا به‌ صورت‌ پرنده‌، از باب‌ تمثيل‌ است‌
  عمل‌ خير بازماندگان‌ به‌ ارواح‌ مي‌رسد.
  فوائد زيارت‌ اهل‌ قبور و زمان‌ آن‌
  داستان‌ زيارت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ از قبر سلمان‌
  كيفيّت‌ زيارت‌ اهل‌ قبور
  اجتماع‌ ارواح‌ مؤمنين‌ در وادي‌ السّلام‌
  اجتماع‌ ارواح‌ كفّار در بَرَهوت‌
  ملاقات‌ بعضي‌ ارواح‌ با بعضي‌ از اولاد خود
  مؤمنين‌ گنهكار در برزخ‌ گوشمالي‌ مي‌شوند
  تجسّم‌ اعمال‌ قبيحه‌ به‌ صورت‌ شيطان‌ در برزخ‌
  ملازم‌ بودن‌ نفس‌ امّاره‌ به‌ صورت‌ شيطان‌ با انسان‌
  صورت‌ اعمال‌ مؤمن‌ كه‌ در قبر مجسّم‌ مي‌شوند.
  تجسّم‌ ولايت‌ به‌ نيكوترين‌ صورت‌ در عالم‌ قبر
  مخالفت‌ با ولايت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌
  إخبار أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ از شهادت‌ خود
  أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ انتظار شهادت‌ خود را مي‌كشيد.
  مجلس نوزدهم: قرين‌ بودن‌ ملكوت‌ برزخي‌ انسان‌ با او در برزخ‌
  بهشت‌ آدم‌ و بهشت‌ برزخ‌، بهشت‌ دنيوي‌ است‌
  تجسّم‌ مَلَكات‌ در قبر و فوائد عمل‌ صالح‌
  تجسّم‌ مَلَكات‌ در قبر و داستان‌ قيس‌ بن‌ عاصم‌
  خطبۀ رسول‌ خدا در اينكه‌ چيزي‌ انسان‌ را نجات‌ نميدهد جز عمل‌
  أشعار امام‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ در لزوم‌ اجتناب‌ از معصيت‌
  فرق‌ بهشت‌ خلد و بهشت‌ عدن‌
  ارواح‌ كافران‌ به‌ برهوت‌ مي‌روند.
  سؤالات‌ ملك‌ روم‌ از امام‌ حسن‌ مجتبي‌ عليه‌ السّلام‌
  وصف‌ حوض‌ كوثر و نهرهاي‌ چهارگانه‌
  عداوت‌ أشعث‌ بن‌ قيس‌ با أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌
  تأسّف‌ خوردن‌ أبوبكر بر نكشتن‌ أشعث‌ بن‌ قيس‌
  حكومت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ حكومت‌ الهيّه‌ بوده‌ است‌
  محاجّۀ أبو أمامة‌ باهليّ با معاويه‌ در افضليّت‌ أميرالمؤمنين‌
  نمونه‌هائي‌ از ظهور و بروز عداوت‌ أشعث‌ با أميرالمؤمنين‌
  اعتراض‌ أشعث‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ در حين‌ خواندن‌ خطبه‌ و جواب‌ آن‌ حضرت‌
  اشعار صفيّ الدّين‌ حلّي‌ دربارۀ أميرالمؤمنين‌
  حلم‌ و بزرگواري‌ أميرالمؤمنين‌ در برخورد با أشعث‌ بن‌ قيس‌
  عدالت‌ اجتماعي‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌
  خطبۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در تسويۀ حقوق‌ رعيّت‌
  شكايت‌ مَواليان‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ از حكّام‌ خود در تقسيم‌ بيت‌ المال‌
  كارشكنيهاي‌ أشعث‌ در حكومت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌
  مخالفت‌ با أميرالمؤمنين‌ در برقراري‌ عدالت‌ اجتماعي‌
  أشعث‌ بن‌ قيس‌ أميرالمؤمنين‌ را تهديد به‌ قتل‌ ميكند.
  كمك‌ نمودن‌ أشعث‌ در شهادت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌

کلیه حقوق در انحصارپرتال متقین میباشد. استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است

© 2008 All rights Reserved. www.Motaghin.com


Links | Login | SiteMap | ContactUs | Home
عربی فارسی انگلیسی