متن فتواي شيخ محمود شلتوت در جواز پيروي از مذهب شيعه

كتاب معروف علامه عصر سيد شرف الدين جبل عاملى به نام «النص و الاجتهاد»[181] از كتب بسيار نفيس و ذى قيمتى است كه نوشته شده است، و شايد به پيرو مطالعه اين كتاب و با سعى مرحوم آية الله بروجردى، مفتى اعظم مصر و رئيس جامعة الازهر شيخ محمود شلتوت فتواى معروف و جهانى خود را مبتنى بر جواز تمسك به فقه شيعه اماميه صادر نمود.اينك، عين فتواى او را در اينجا ذكر مى‏كنيم:

ص 127

بسم الله الرحمن الرحيم

متن الفتوى التى اصدرها السيد صاحب الفضيلة الاستاد الاكبر الشيخ محمود شلتوت شيخ الجامع الازهر فى شأن جواز التعبد بمذهب الشيعة الامامية

قيل لفضيلته: ان بعض الناس يرى انه يجب على المسلم لكى تقع عباداته و معاملاته على وجه صحيح ان يقلد احد المذاهب الاربعة المعروفة و ليس من بينها مذهب الشيعة الامامية و لا الشيعة الزيدية، فهل توافقون فضيلتكم على هذا الراى على اطلاقه فتمنعون تقليد مذهب الشيعة الامامية الاثنا عشرية مثلا.

فاجاب فضيلته:

1- ان الاسلام لا يوجب على احد من اتباعه اتباع مذهب معين بل نقول: ان لكل مسلم الحق فى ان يقلد بادى‏ء ذى بدء اى مذهب من المذاهب المنقولة نقلا صحيحا و المدونة احكامها فى كتبها الخاصة، و لمن قلد مذهبا من هذه المذاهب ان ينتقل الى غيره اى مذهب كان و لا حرج عليه فى شئى من ذلك.

2- ان مذهب الجعفرية المعروف بمذهب الشيعة الامامية الاثنا عشرية مذهب يجوز التعبد به شرعا كساير مذاهب اهل السنة.

فينبغى للمسلمين ان يعرفوا ذلك و ان يتخلصوا من العصبية بغير الحق لمذاهب معينة، فما كان دين الله و ما كانت‏شريعته بتابعة لمذهب او مقصورة على مذهب، فالكل مجتهدون مقبولون عند الله تعالى، يجوز لمن ليس اهلا للنظر و الاجتهاد تقليدهم و العمل بما يقررونه فى فقههم و لا فرق فى ذلك بين العبادات و المعاملات.

محمود شلتوت

* * *

السيد صاحب السماحة العلامة الجليل الاستاذ محمد تقى‏

ص 128

القمى السكريتر العام لجماعة التقريب بين المذاهب الاسلامية! سلام الله عليكم و رحمته.

اما بعد فيسرنى ان ابعث الى سماحتكم بصورة موقع عليها امضائى من الفتوى التى اصدرتها فى شان جواز التعبد بمذهب الشيعة الامامية راجيا ان تحفظوها فى سجلات دار التقريب بين المذاهب الاسلامية التى اسهمنا معكم فى تاسيسها و وفقنا الله لتحقيق رسالتها، و السلام عليكم و رحمة الله.

شيخ الجامع الازهر

محمود شلتوت

صورة الفتوى و اذيعت من دار التقريب بالقاهرة فى 17 ربيع الاول 1378 ه.[182]

بسم الله الرحمن الرحيم

نص فتواى استاد بزرگ آقاى بزرگوار شيخ محمود شلتوت رئيس دانشگاه ازهر راجع به جواز عمل به مذهب شيعه اماميه

از ايشان سئوال شد: بعضى از مردم چنين مى‏انديشند براى آنكه مسلمان عبادات و معاملاتش صحيح باشد حتما بايد به يكى از مذاهب چهارگانه معروف عمل كند و در بين آنها مذهب شيعه اماميه و مذهب زيديه نيست.آيا شما با اين راى به طور كلى موافقت داريد، و تقليد از مذهب شيعه اماميه را جائز نمى‏شمريد؟

در جواب چنين گفتند:

1- دين اسلام بر احدى از پيروانش متابعت از مذهب خاصى را لازم نمى‏شمرد بلكه ما مى‏گوئيم: براى هر فرد مؤمن چنين حقى است كه بتواند در ابتداى امر از هر يك از مذاهبى كه صحيحا نقل شده و در كتابهاى مخصوص احكام آن مذهب نوشته شده است پيروى كند و همچنين كسى كه از يك مذهب از اين مذاهب پيروى مى‏كرده مى‏تواند عدول به مذهب ديگر بنمايد، هر مذهبى باشد، و در اين عمل باكى بر او نيست.

2- جايز است‏شرعا عمل كردن به دستورات مذهب جعفريه كه به مذهب‏

ص 129

اماميه اثنا عشريه معروف است مانند ساير مذاهب اهل سنت.و سزاوار است مسلمانان اين مطلب را بدانند و از عصبيت و طرفدارى‏هاى بى‏جا و بدون حق و حمايت از مذهب معينى خوددارى كنند.دين خدا و شريعت او تابع مذهبى نيست‏يا منحصر در مذهبى نيست، هر كس به مقام اجتهاد فائز گردد عنوان مجتهد بر او بار، و در نزد خداى تعالى عملش مقبول خواهد بود.و جايز است‏براى كسى كه اهليت نظر و اجتهاد را ندارد از ايشان تقليد كند و به آنچه در فقهشان مقرر داشته‏اند عمل بنمايد، و در اين مسئله بين عبادات و معاملات تفاوتى نيست.

محمود شلتوت

آقاى بزرگوار محترم علامه جليل استاد محمد تقى قمى دبير كل جماعت تقريب در بين مذاهب اسلام

سلام خدا و رحمت او بر شما باد، اما بعد: خوشحالم كه صورتى از فتواى خود را كه امضاء نموده‏ام و راجع به جواز عمل و تعبد به دستورات مذهب شيعه اماميه است‏خدمت‏شما بفرستم.اميدوارم آن را در ميان محفوظات و پرونده‏هاى دارالتقريب بين مذاهب اسلام كه من در تاسيس آن با شما همكارى نموده‏ام حفظ كنيد.خداوند ما را در نيل به هدف و منظور اين مؤسسه موفق گرداند، و سلام و رحمت‏ خدا بر شما باد.

شيخ جامع ازهر - محمود شلتوت

كدام عاقلى مى‏تواند اصرار بر حصر پيروى از يكى از مذاهب اربعه داشته باشد با آنكه فتاواى اين ائمه چهارگانه معروف[183] و بعضى در عدم قبول به حدى است كه هيچ انسان صاحب فطرتى نمى‏تواند بپذيرد.جائى كه مالك، وطى غلام را جايز

ص 130

شمرد، و شافعى شطرنج را مباح داند، و نكاح و ازدواج با دخترى را كه از زناى خود او متولد شده است جايز داند، و ابو حنيفه خوردن نبيذ و آب انگور جوشيده را كه شراب است جايز شمرد، و اجراى حد را بر لواط لازم نداند، و نيز حد زنا را بر مجامعت‏با مادر خود، يا دختر خود را كه به عقد خود درآورده و اين عقد فاسد بوده است لازم نشمرد، و احمد حنبل از استعمال چرس و بنك مانعى نبيند، فعلى الاسلام السلام!

عجيب است كه عامه مى‏گويند: از فتواى اين چهار نفر نمى‏توان تجاوز كرد و حقيقت اين كلام قول به عصمت آنهاست، اما ائمه طاهرين را كه منزل وحى و اهل - بيت وحى هستند معصوم نمى‏دانند.بخارى مى‏گويد: من هر روايتى را كه مى‏خواستم در صحيح خود بنويسم قبلا دو ركعت نماز مى‏خواندم و سپس مى‏نوشتم، اما در اين كتاب مفصل و قطور خود يك روايت از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام نقل نكرده، و خودش مى‏گويد: علت اينكه از جعفر بن محمد روايتى نقل نكردم آن بود كه در دلم نسبت‏به او چيزى بود، يعنى شبهه و شكى داشتم.

اين روش كم كم اذهان را متوجه يك حقيقتى مى‏كند و تنفر عامه را از مذهب غير صحيح بيشتر و به مذهب اهل بيت نزديك‏تر مى‏سازد، و اميد است‏با اجازه ورود كتب شيعه در زمين‏هاى سنى‏نشين همه آنها به دين حق برگردند و اين آئين پاك را بپذيرند. اگر حق منكشف گردد اشخاص بى‏غرض از قبول آن دريغ نخواهند نمود، همانطور كه سلطان محمد خدابنده مذهب شيعه را پذيرفت و بعد از آنكه حنفى - مذهب بود در اثر بحث علامه حلى با نظام الدين عبد الملك شافعى مذهب حق را دريافته و در همان مجلس بحث‏به مذهب شيعه درآمد.

تشيع سلطان محمد خدا بنده در نزد علامه حلي

خلاصه مطلب آنكه غازان خان فرزند ارغون خان فرزند آباقا خان فرزند هلاكوخان فرزند تولى خان فرزند چنگيز خان معروف در سنه 702 هجرى در بغداد بود.اتفاقا يك روز جمعه در مسجد بغداد يك نفر سيد علوى با جماعت، نماز جمعه را با اهل سنت‏خواند و بعدا نماز ظهر خود را منفردا بجاى آورد.چون از اين عمل او، او را شيعه يافتند او را كشتند.نزديكان او شكايت نزد غازان خان بردند كه به چه علت و گناهى او را كشته‏اند؟ غازان خان بسيار متاثر شد و اظهار ملالت نمود كه چرا به مجرد اعاده نمازى مردى از اولاد رسول خدا بايد كشته شود.و چون علمى به مذاهب اسلاميه نداشت در صدد تفحص مذاهب، و آراء و فتاواى اهل سنت‏برآمد.

ص 131

در بين امراى او جماعتى بودند كه اظهار تشيع مى‏نمودند از جمله امير طرمطار فرزند مانجو بخشى بود و از طفوليت در خدمت‏سلطان بوده و بسيار نزد او موجه و آبرومند بود.امير طرمطار مذهب شيعه را پيوسته تقويت مى‏نمود و چون سلطان غازان خان را بر اهل سنت غضبناك ديد موقع را مغتنم شمرده و او را به مذهب شيعه ترغيب كرد.سلطان نيز ميل نمود و در تربيت‏سادات و آبادى مشاهد مشرفه ائمه عليهم السلام همت گماشت تا آنكه مرگ او را در ربود و برادرش سلطان محمد كه او را شاه خدا بنده گويند و در سابق اسمش الجايتو بود به جايش به سلطنت نشست و به اغواء بسيارى از علماى حنفيه ميل به مذهب حنفى‏ها پيدا كرد و آنها را بسيار توقير و تكريم مى‏نمود، و حنفى‏ها بسيار تعصب و حميت نسبت‏به مذهبشان به خرج مى‏دادند و جانبدارى مى‏نمودند. وزير او خواجه رشيد الدين شافعى از اين معنى ملول بود و ليكن قدرت سخن گفتن حتى به كلمه‏اى را در مقابل حنفى‏ها نداشت.

چون پادشاه وقت‏حنفى مذهب بود تا زمانى كه قاضى نظام الدين عبد الملك از مراغه به حضور سلطان آمد و در علم معقول و منقول ماهر بود، سلطان او را قاضى - القضاة تمام كشورهاى خودنمود! او در مباحثه را با علماى حنفى مذهب در حضور سلطان باز نمود و در مجالس عديده با آنها بحث نمود و آنها را عاجز ساخت.سلطان محمد به مذهب شافعيه ميل پيدا كرد و او آن داستان و حكايت مشهور كشته شدن سيد - علوى را به جرم اعاده نماز، در حضور سلطان بيان كرد.سلطان از يكى از علماى شافعى مذهب به نام قطب الدين شيرازى سئوال كرد كه اگر حنفى بخواهد شافعى شود چه كند؟ او در پاسخ گفت: اين كار بسيار سهل و آسان است‏بگويد: لا اله الا الله، محمد رسول الله.

و در سنه 709 پسر صدر جهان كه از علماى مشهور و حنفى مذهب بود از بخارا حضور شاه خدابنده رسيد.حنفى‏هاى بغداد همه به او از قاضى نظام الدين شكايت كردند و گفتند: ما را نزد شاه و امراء ذليل و زبون نموده است.پسر صدر - جهان به آنها ملاطفت نمود و وعده كرد در روز جمعه كه به محضر سلطان مى‏رسد در حضور شاه از روى استهزاء و مسخره از قاضى نظام الدين از مسئله جواز ازدواج با دخترى كه از نطفه همان شخص به وجود آمده سئوال كند و آبروى او را ببرد.چون روز جمعه رسيد در حضور سلطان از اين مسئله از قاضى سئوال كرد.قاضى فورا

ص 132

گفت: اين مسئله معارض است‏به مسئله جواز ازدواج با خواهر و مادر در مذهب ابو حنيفه.بحث اين دو نفر به طول انجاميد و به افتضاح كشيد و بالاخره پسر صدر حنفى مذهب خواست‏به كلى انكار كند و اين مسئله را از ابو حنيفه نداند.قاضى نظام فورا يك بيت از منظومه ابو حنيفه خواند:

و ليس فى لواطه من حد         و لا بوطى الاخت‏بعد العقد

«اگر كسى لواط كند حد نمى‏خورد، و اگر كسى با خواهرش بعد از عقد مجامعت كند نيز حد بر او جارى نمى‏شود».

نظام الدين حنفى‏ها را منكوب كرد و پسر صدر جهان و بقيه حنفى‏ها ساكت‏شدند و سرها را به زير انداختند.سلطان محمد بسيار ملول و ناراحت‏شد، امراء سلطان نيز منضجر و ملول شدند و همه بر آنكه مذهب اسلام را اختيار كرده‏اند پشيمان شدند.شاه خدابنده با حالت غضب از جا برخاست و اميران او با يك ديگر مى‏گفتند: چه كارى ما كرديم، دين پدران و اجداد خود را ترك گفتيم و دين عرب را گرفتيم كه به اين مذاهب منشعب مى‏گردد و در آن ازدواج با دختر و خواهر و مادر را جايز مى‏شمرد، حتما بايد به دين گذشتگان خود برگرديم.

اين خبر در ميان تمام ايالات سلطان منتشر شد و مردم هر وقت عالمى يا طلبه مشغول به علمى را مى‏ديدند مسخره مى‏كردند و از روى استهزاء از اين مسائل سئوال مى‏كردند.چون امير طرمطار سلطان را در امر خود متحير ديد گفت: سلطان غازان خان از همه مردم عقلش بيشتر و كياست و فراستش عجيب‏تر و كامل‏تر بود و چون بر قبائح اهل سنت واقف شد به مذهب شيعه گرائيد و چاره‏اى نيست كه سلطان نيز بايد شيعه شود.سلطان محمد گفت: مذهب شيعه چيست؟ امير طرمطار گفت: همين مذهبى كه مشهور به رفض است.ناگهان سلطان بر او يك فرياد زد و گفت: اى شقى تو مى‏خواهى مرا رافضى كنى؟ امير طرمطار محاسن مذهب شيعه را براى او شرح داد و دائما طهارت و پاكيزگى اين مذهب را در نظر او جلوه داد تا آنكه بالاخره بعد از سه ماه تشتت و اضطراب خاطرى كه سلطان محمد داشت‏به مذهب شيعه ميل پيدا كرد و سفرى به نجف اشرف نمود و وضع سادات و علماى شيعه را در آنجا ديد، اين نيز مزيد بر محبت او گرديد و از آن جا به وزيرش رشيد الدين نوشت كه علماى شيعه را به بغداد احضار كند.رشيد الدين بزرگترين عالم شيعى مذهب جمال الدين حسن بن يوسف بن على بن مطهر علامه حلى و فرزندش فخر المحققين را به بغداد احضار كرد.

ص 133

علامه با خود سه عدد از تاليفات خود را كه كتاب «نهج الحق‏» و «كشف الصدق‏» و «منهاج الكرامة‏» بود آورد و هر سه را به سلطان هديه كرد و مورد الطاف و مراحم او واقع شد.سلطان دستور داد مجلسى عظيم براى بحث‏برپا كردند و از جميع علماء و فضلاء در آن گرد آوردند.و در آن مجلس امر نمود كه قاضى القضاة نظام الدين - عبد الملك كه افضل علماء آن عصر بود با آيت الله علامه مناظره و مباحثه كند.علامه در آن مجلس با براهين ساطعه و دلائل قاطعه خلافت‏بلافصل امير المؤمنين عليه السلام را بعد از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم اثبات كرد و خلافت‏خلفاى سه گانه را باطل كرد به طورى كه ابدا براى قاضى جاى انكار و محل ايراد نماند و قدرت بر دفاع نداشت، بلكه شروع كرد در مدح علامه سخن گفتن و ادله او را تحسين و تمجيد نمودن، و در پايان سخن گفت: و ليكن چون گذشتگان از ما راهى را طى كرده‏اند بر آيندگان نيز لازم است همان راه را طى نمايند براى آنكه لجامى در دهان عوام الناس باشد و در ميان آنها تفرقه پيدا نشود و كلمه اسلام متشتت نگردد و لغزشهاى صحابه پوشيده گردد و در ظاهر نيز از طعن به آنها خوددارى شود.سلطان محمد در برابر اين كلمات سست و آن ادله قوى علامه حلى بدون تامل وارد دين اماميه گشت و بسيارى از اميران او نيز شيعه شدند و از اعمال و بدعت‏هائى كه قبل از آن داشتند توبه نمودند و سلطان امر نمود به تمام كشورهاى اسلامى كه در تحت‏سيطره او بود خطبه‏ها را بر فراز منبرها تغيير دهند و نام خلفاى سه گانه را از آن بردارند و نام مبارك امير المؤمنين عليه السلام و ائمه طاهرين عليهم السلام را در خطبه بر فراز منبرها بخوانند، و در اذان حى على خير العمل را بگويند، و نقش سكه‏ها را تغيير دهند و بر آنها اسامى مباركه را نقش كنند.

چون اين مجلس مناظره بپايان رسيد علامه خطبه بليغى به طور كافى و شافى ايراد كرد و حمد خدا را بر اين موهبت‏به جاى آورد و بر او ثنا فرستاد و بر محمد مصطفى و على مرتضى و اولاد معصومين آنها از آل پيغمبر صلوات فرستاد.سيد ركن الدين موصلى كه در آن مجلس حضور داشت و از اول مناظره علامه انتظار فرصت مى‏كشيد كه شايد در بحث علامه مختصر لغزشى كند و بر او ايراد گيرد و نتوانسته بود در اين وقت كه علامه صلوات بر محمد و آل محمد فرستاد گفت: دليل بر جواز صلوات بر غير پيغمبران چيست؟ علامه اين آيه را قرائت كرد: الذين اذا اصابتهم

ص 134

مصيبة قالوا انا لله و انا اليه راجعون اولئك عليهم صلوات من ربهم و رحمة و اولئك هم المهتدون[184].

«آن كسانى كه بر آنها مصيبتى وارد گردد بگويند ما ملك خدا هستيم و به سوى او بازگشت مى‏كنيم، بر آنها از طرف پروردگارشان صلوات و رحمت است و آنها راه يافتگانند».

سيد موصلى گفت: مصيبت‏هاى على و اولاد او چه بوده كه مستحق صلوات باشند؟ علامه بعض از مصائب آنها را يكايك شمرد و سپس گفت: كدام مصيبت‏بر آنها از اين بزرگتر است كه مثل توئى ادعا مى‏كنى از اولاد آنها هستم و در عين حال در راه مخالفين آنها قدم بر مى‏دارى و بعض از منافقين را بر آنها ترجيح مى‏دهى و چنين مى‏پندارى كه كمال در گروه كمى از جهال است.حاضرين مجلس از كلام علامه بسيار خشنود شدند و بر سيد خنديدند و بعضى از حاضرين مجلس بالبداهة اين شعر را انشاء كرد:

اذا العلوى تابع ناصبيا         لمذهبه فما هو من ابيه

و كان الكلب خيرا منه طبعا         لان الكلب طبع ابيه فيه

«اگر سيد علوى در مذهب خود تابع دشمن آل پيغمبر شود مسلما او فرزند پدرش نيست، و سگ طبعا از او بهتر است چون در سگ طبع پدرش موجود است‏»[185].

از ص 135 تا 138 پاورقی

ص 139

ص 141

بسم الله الرحمن الرحيم

و صلى الله على محمد و آله الطاهرين

و لعنة الله على اعدائهم اجمعين من الآن الى قيام يوم الدين

و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم

قال الله الحكيم فى كتابه الكريم:

انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا. [186]

«حقا اين است كه خداوند فقط اراده كرده است كه از شما اهل بيت رجس و پليدى را بزدايد و شما را به طهارت واقعى برساند».

اين آيه در قرآن مجيد در سوره احزاب است و در ميان علماء و مفسرين و محدثين به آيه تطهير معروف است و هر كس به كتب عامه و خاصه مطلع باشد مى‏داند كه در نزول اين آيه در حق و خصوص رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و امير المؤمنين على بن ابيطالب و فاطمه زهراء و امام حسن و امام حسين عليهم السلام جاى ترديد نيست.اين مسئله از مسلمات و متواترات، و انكار آن در حكم عناد با قرآن و رسول خدا و اهل بيت است‏به طورى كه بعضى گفته‏اند: اجماع اهل قبله بر شان نزول آن درباره خمسه طيبه منعقد است، و كتب خاصه و عامه مشحون از اين روايات است.

عامه باجمعهم حنفى و مالكى و شافعى و حنبلى اين آيه را راجع به اصحاب كساء مى‏دانند و هر كتاب از كتب آنها را ورق زنيم اين آيه و اسامى مطهره پنج تن به چشم مى‏خورد.

اسامي كتب عامه كه آيه تطهير را راجع به اصحاب كساء مي‌دانند

رواياتي كه در ‹‹غايه المرام ›› در اين مسأله نقل شده است مجموعاً هفتاد و پنج

ص 142

روايت است.[187] چهل و يك روايت آن [188] از طريق عامه است و منتهى مى‏شود به ام سلمه و عائشه و ابو سعيد خدرى و سعد بن وقاص و واثلة بن اسقع و ابى الحمراء و ثوبان غلام حضرت رسول اكرم و عبد الله بن جعفر و على بن ابيطالب عليه السلام و حضرت امام حسن عليه السلام.و آنها را بزرگان از محدثين و اكابر از علماء و مفسرين خود با سلسله سندهاى صحيح و موثق تخريج كرده و در كتب خود آورده‏اند، از جمله «صحيح مسلم‏» و «صحيح ترمذى‏» و «صحيح بخارى‏» و «مسند احمد حنبل‏» و «مسند طيالسى‏» و «سنن بيهقى‏» و «مستدرك حاكم‏» و تفسير «الدر المنثور» سيوطى و «تفسير طبرى‏» و «تفسير ابن كثير» و «مجمع الزوائد» هيثمى و «الصواعق المحرقة‏» ابن حجر و «ذخاير العقبى‏» محب الدين طبرى و «مشكل الآثار» طحاوى و «تهذيب التهذيب‏» و «الرياض النضرة‏» و «فرائد السمطين‏» حموينى و «اسد الغابة‏» ابن اثير و «كنز العمال‏» ملا على متقى و «خصائص‏» نسائى و «مقتل‏» خوارزمى و «مناقب‏» خوارزمى و «نظم درر - السمطين‏» زرندى و «ينابيع المودة‏» قندوزى و «فصول المهمة‏» ابن صباغ مالكى و «كفاية الطالب‏» گنجى شافعى و «مناقب‏» ابن المغازلى و «شواهد التنزيل‏» حاكم حسكانى و «مطالب السئول‏» محمد بن طلحه و «تذكرة خواص الامة‏» سبط ابن جوزى «و الشرف المؤبد» يوسف بن اسماعيل نبهانى و «رشفة الصادى‏» ابى بكر بن شهاب الدين علوى و «اسباب النزول‏» واحدى و «تفسير الثعلبى‏».

و سى و چهار روايت آن [189] از طريق خاصه است و منتهى مى‏شود به حضرت امير المؤمنين و امام حسن و حضرت باقر و حضرت صادق و حضرت رضا عليهم السلام و ام سلمة و ابوذر و ابى ليلى و ابو الاسود الدئلى و عمرو بن ميمون الاودى و سعد بن ابى وقاص و بزرگان اصحاب حديث مانند: كلينى و صدوق در «امالى‏» و شيخ طوسى در «امالى‏» و «تفسير على بن ابراهيم‏» و «تفسير برهان‏» و «تفسير مجمع البيان‏» و «تفسير ابو الفتوح‏» و «تفسير بيان السعادة‏» و «تفسير منهج الصادقين‏» و «تفسير الميزان‏» علامه طباطبائى مد ظله و «تفسير صافى‏» و مجلسى در «بحار» و محدث قمى در «سفينة البحار» و بسيارى ديگر از كتب حديث و تفسير و كتب مناقب ذكر كرده‏اند.

ص 143

بارى تمام اين كتبى كه از اهل سنت و از شيعه ذكر شد همگى آيه تطهير را منحصرا در حق پنج تن آل عبا مى‏دانند، اول آنها محمد مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم و وصيش و در حكم جان و نفسش به مدلول آيه قرآن حضرت امير المؤمنين عليه السلام و دخترش سيده زنان بهشت فاطمه زهرا عليهما السلام و دو ريحانه و دو سبطش دو آقاى جوانان هشت‏حضرت امام حسن و حضرت امام حسين عليهما السلام.

اين آيه واضح الدلالة فقط درباره اين پنج تن معصوم آمده و در زير اين آسمان كبود احدى از بنى آدم با آنها شريك نشده و نتوانسته است در زير كساء با آنان گرد آيد.

جلال الدين سيوطى در تفسير «الدر المنثور» بيست روايت از طرق مختلفه عامه ذكر مى‏كند كه مراد از اهل بيت در اين آيه مباركه اين پنج نفرند لا غير.

و ابن جرير طبرى در «تفسير» خود همان طور كه از كتاب «الشرف المؤبد» نقل شده است پانزده روايت‏با سندهاى مختلف ذكر مى‏كند و در همه آنها اهل بيت را منحصرا به اين پنج تن قرار داده‏اند و براى اين معنى همين بس كه خود حضرت رسول الله فرموده‏اند:

انزلت هذه الآية فى خمسة: فى و فى على و الحسن و الحسين و فاطمة:

و اين روايت را از رسول خدا ابن جرير و طبرانى با سندهاى خود ذكر كرده و نبهانى در كتاب «الشرف المؤبد» آورده و ابن حجر هيتمى در «الصواعق المحرقة‏» [190] ذكر كرده‏اند [191].

امام احمد حنبل از ابو سعيد خدرى در تفسير اين آيه گفته است:

انها نزلت فى خمسة: النبى و على و فاطمة و الحسن و الحسين [192].

و در كتاب «اسباب النزول‏» واحدى و «تفسير ثعلبى‏» از ابو سعيد خدرى اين روايت را تخريج كرده‏اند [193].

ص 144

و تمام مذاهب اسلام از شيعه و سنى متفق‏اند كه چون رسول خدا احساس رحمت نمودند اهل بيت را كه اين پنج نفر باشند در زير كساء جمع نموده و كساء را به روى آنها انداختند و از خدا طلب رحمت كردند و عرض كردند:

«بار پروردگارا براى هر پيغمبرى اهل بيتى است و اينان اهل بيت من‏اند، اينها آل محمدند، صلوات و بركات خود را بر محمد و آل محمد بفرست‏به درستى كه تو حميد و مجيد هستى‏».

و ام سلمه كساء را بالا زد و گفت: يا رسول الله من هم وارد شوم؟ حضرت فرمود: نه وارد نشو اينجا جاى تو نيست و ليكن تو بر خير خواهى بود.در اين حال حضرت رسول الله دست‏خود را از گوشه كساء بيرون آورده و به سوى آسمان بلند كرد و عرض كرد:

«خدايا اين اهل بيت مرا از هر رجسى پاكيزه بدار و آنها را به مقام طهارت مطلقه برسان‏»

كه ناگهان اين آيه مباركه را جبرائيل امين نازل كرد:

انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا.

احاديث اهل سنت و شيعه راجع به شأن نزول آيه تطهير

ما در اينجا بعض از اين روايات را كه از طريق شيعه و سنى روايت‏شده ذكر مى‏كنيم و سپس در مفاد و مفهوم اين آيه بحث مى‏نمائيم.

حديث اول: عبد الله بن احمد حنبل با سلسله سند خود از عطاء ابن ابى رياح از ام سلمه روايت كند كه:

كان ام سلمة تذكر ان النبى كان فى بيتها فأتته فاطمة عليها السلام ببرمة فيها حريرة فدخلت‏بها عليه، قال: ادعى لى زوجك و ابنيك، قال: فجاء على و حسن و حسين فدخلوا و جلسوا ياكلون من تلك الحريرة و هو و هم على منام له على دكان تحته معه كساء خيبرى، قالت: و انا فى الحجرة اصلى، فانزل الله تعالى هذه الآية:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا».قالت: فاخذ فضل الكساء و كساهم به ثم اخرج يده فالوى بها الى السماء و قال: هؤلاء اهل بيتى و خاصتى، اللهم فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا.قالت: فادخلت راسى البيت و قلت: انا معكم يا رسول الله؟ قال: انك الى خير انك الى خير [194].

ص 145

و عين اين حديث را احمد حنبل با دو سند ديگر از ابو سلمه [195] و از شهر بن حوشب [196] از ام سلمه روايت كرده است.

ام سلمه گويد: «حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در اطاق من بودند حضرت فاطمه عليها السلام وارد و با خود حريره‏اى را براى حضرت رسول الله مهيا نموده و در ديگى سنگى براى پدر آورد.حضرت فرمود: اى فاطمه شوهرت و دو فرزندت را بياور.حضرت امير المؤمنين و امام حسن و امام حسين عليهم السلام وارد شدند و نشستند همگى از آن حريره خوردند در حالى كه حضرت رسول الله با آنها روى بالينى (دو شكى) كه بر روى تختى كه خوابگاه آن حضرت بود نشسته بودند، و با آن حضرت يك كساء خيبرى بود.ام سلمه گويد: و من در آن حجره كه در گوشه اطاق بود مشغول نماز خواندن بودم خداوند اين آيه را فرستاد كه: «خدا فقط اراده‏اش چنين تعلق گرفته كه از شما خاندان نبوت هرگونه رجس و آلايش را ببرد و شما را از عيب معنوى پاك و منزه گرداند».ام سلمه گويد: من سر خود را داخل اطاق كردم و گفتم: من نيز با شما هستم اى رسول خدا؟ فرمود: تو بر خير خواهى بود، تو بر خيرخواهى بود».

حديث دوم - عبد الله احمد حنبل از پدرش با سند خود از شهر بن حوشب از ام سلمه روايت كرده است كه:

ان رسول الله قال لفاطمة: ايتينى بزوجك و ابنيك،

ص 146

فجاءت بهم، فالقى عليهم كساء فدكيا، قالت: ثم وضع يده عليهم و قال: اللهم هؤلاء آل محمد و اجعل صلواتك و بركاتك على محمد و آل محمد انك حميد مجيد.قالت ام سلمة: فرفعت الكساء لادخل معهم فجذبه من يدى و قال: انك على خير [197].

ام سلمه گويد: «رسول خدا به فاطمه فرمود: شوهر و دو پسرت را بياور، حضرت فاطمه آنها را آورد، حضرت به روى آنها كساى فدكى خود را كشيد و سپس دست‏خود را بر بالاى سر آنها گرفت و عرض كرد: بار پروردگار من! اينها آل - محمدند، بركات و صلوات خود را بر محمد و آل محمد بفرست، حقا كه تو پسنديده و مورد ستايش و حمد و عالى مرتبه هستى.ام سلمه گويد: من گوشه كساء را بالا زدم كه در ميان آنها وارد شوم حضرت كساء را از دست من كشيدند و گفتند: تو بر خير هستى‏».

حديث‏سوم - ثعلبى با سلسله سند متصل خود از اسماعيل فرزند عبد الله بن جعفر از پدرش عبد الله بن جعفر روايت كرده كه گفت:

لما نظر رسول الله الى الة [198] جمة هابطة من السماء قال: من تدع مرتين؟ قالت زينب: انا يا رسول الله، فقال: ادعى لى عليا و فاطمة و الحسن و الحسين، قال: فجعل حسنا عن يمينه و حسينا عن شماله و عليا و فاطمة تجاهه ثم غشاهم كساء خيبريا ثم قال: ان لكل نبى اهلا و هؤلاء اهل بيتى، فانزل الله عز و جل:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا».

فقالت زينب: يا رسول الله الا ادخل معكم؟ فقال رسول الله: مكانك فانك الى خير ان شاء الله [199].

ص 147

«چون حضرت رسول خدا ديدند كه فيض رحمت و عنايات فراوان از آسمان فيض در حال پائين آمدن است فرمودند: كيست اينجا، كيست اينجا؟ زينب (دختر ام سلمه (زوجه آن حضرت) مى‏گويد: گفتم: من هستم اى پيامبر خدا، آن حضرت فرمود: على و فاطمه و حسن و حسين را فورا به سوى من بخوان، چون آمدند حضرت، حسن را در طرف راست و حسين را در طرف چپ و على و فاطمه را در مقابل خود نشانده و سپس كساء خيبرى را بر روى سر همه انداخت و فرمود: از براى هر پيغمبرى اهل بيتى است و اينان اهل بيت من‏اند، خداوند عز و جل اين آيه را فرستاد: «خداوند مى‏خواهد كه فقط از شما خاندان و اهل بيت رسالت هرگونه پليدى و زشتى را ببرد و از هر عيب پاك و پاكيزه نگهدارد».

زينب گفت: يا رسول الله! اجازه دارم كه من هم با شما در زير كساء وارد شوم؟ حضرت فرمود: بر جاى خود باش، عاقبت تو به خير خواهد بود ان شاء الله‏».

حديث چهارم - حميدى گويد: شصت و چهارمين حديث از احاديثى كه دو «صحيح‏» بخارى و «صحيح‏» مسلم بر آن اتفاق دارند از مسند عائشة از مصعب بن شيبه از صفيه دختر شيبه از عائشه روايت است كه:

خرج النبى صلى الله عليه و آله و سلم ذات غدوة و عليه مرط مرحل [200] من شعر اسود، فجاء الحسن بن على فادخله، ثم جاء الحسين فادخله، ثم جاءت فاطمة فادخلها، ثم جاء على فادخله، ثم قال:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا».

و ليس لمصعب بن شيبة عن صفية بنت‏شيبة فى مسند من الصحيحين غير هذا [201].

عائشه گويد: «صبحگاهى حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم از منزل خارج شدند

ص 148

(شايد مراد آن باشد كه از منزل من خارج شده و به منزل ام سلمه رفتند) و بر دوش آن حضرت يك حله سياه رنگ از مو بود كه در روى آن نقش‏هاى جهاز - شتر بود. پس حضرت امام حسن آمدند حضرت او را در زير حله برد و پس از آن امام حسين آمدند او را نيز زير حله برد و سپس فاطمه آمد او را نيز داخل نمود و بعد از آن على آمد او را نيز داخل كرد، آنگاه فرمود: «خدا چنين مى‏خواهد كه فقط از شما اهل بيت پيغمبر هرگونه آلودگى را ببرد و شما را پاك و مبراى از هرگونه عيبى بنمايد».و سپس حميدى راوى اين روايت گويد: مصعب بن شيبه از صفيه دختر شيبه غير از همين يك روايت را در مسند عائشه از «صحيح‏» مسلم و «صحيح‏» بخارى نياورده است.

حديث پنجم - مفاد همين روايت را در جزو سوم از كتاب «جمع بين صحاح ستة‏» در باب مناقب الحسن و الحسين از «صحيح‏» ابى داود كه همان «سنن‏» اوست‏با همان سند سابق الذكر از صفيه بنت‏شيبه روايت كند [202].

حديث‏ششم - در كتاب جمع بين صحاح ششگانه اهل تسنن كه عبارت است از «موطا» مالك بن انس اصبحى و «صحيح‏» مسلم و «صحيح‏» بخارى و «سنن‏» ابو داود سجستانى و «صحيح‏» ترمذى و نسخه كبيره از «صحيح‏» نسائى كه تاليف شيخ ابو الحسن رزين بن معاوية العبدرى السرقسطى الاندلسى است از «صحيح‏» ابو داود سجستانى كه همان كتاب «سنن‏» اوست در تفسير اين آيه مباركه:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»

از عائشة روايت مى‏كند كه:

خرج رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و عليه مرط مرحل من شعر اسود فجاء الحسن فادخله، ثم جاء الحسين فادخله، ثم جاءت فاطمة فادخلها، ثم جاء على فادخله، قال:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا».

قال: و عن ام سلمة زوج النبى: ان هذه الآية نزلت فى بيتها «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا». قالت: و انا جالسة عند الباب، فقلت: يا رسول الله الست من اهل البيت؟ فقال: انك الى خير انك من ازواج رسول الله، قالت: و فى البيت رسول الله و على و فاطمة و حسن و حسين، فجللهم بكساء و قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا [203].

عائشه مى‏گويد: «حضرت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم خارج شدند در حالى كه يك حله سياه موئين كه بر آن نقوشى از جهازهاى شتر بود بر دوش داشت.پس حسن آمد او را در زير حله داخل كرد و حسين آمد و او را داخل كرد و پس از آن فاطمه آمد او را نيز داخل كرد و سپس على آمد او را نيز داخل كرد و فرمود: خدا مى‏خواهد فقط از شما خاندان رسالت هر گونه آلايش و رجسى را بزدايد و از هر گونه عيب و آلودگى پاكيزه و مبرى دارد».

و از ام سلمه زوجه رسول خدا حكايت‏شده كه اين آيه در اطاق او نازل شده است.ام سلمه مى‏گويد: من در هنگام نزول آيه تطهير در كنار در اطاق نشسته بودم و عرض كردم: اى رسول خدا آيا من از اهل بيت نيستم؟ فرمود: عاقبت تو به خير خواهد بود، تو از زنهاى پيمبرى.

ام سلمه گويد: در آن اطاقت فقط رسول خدا و على و فاطمه و حسن و حسين بودند.حضرت بر روى همه كسائى را پوشانيدند و عرض كردند: بار پروردگار من اينان اهل بيت من‏اند آنها را از هر آلودگى منزه گردان و آنها را به مقام طهارت مطلقه برسان.

حديث هفتم - از تفسير ثعلبى در تفسير آيه مباركه طه از حضرت صادق عليه السلام روايت است كه فرمود: «طه‏» طهارة اهل بيت محمد صلى الله عليه و آله و سلم، ثم قرا:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا [204] ».

حضرت صادق عليه السلام فرمود: «طه طهارت اهل بيت محمد صلى الله عليه و آله و سلم است و سپس آيه تطهير را حضرت به عنوان دليل و شاهد قرائت فرمود».

حديث هشتم - ثعلبى با اسناد خود از عموزاده عوام بن حوشب كه او را

ص 150

مجمع گويند روايت كند، مجمع گويد: دخلت مع امى على عائشة فسالتها امى قالت: رايت‏خروجك يوم الجمل؟ قالت: انه كان هذا من الله تعالى، فسالتها عن على فقالت: سالتنى عن احب الناس كان الى رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و لقد رايت عليا و فاطمة و حسنا و حسينا و قد جمع رسول الله لغوف [205] علیهم ثم قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى و خاصتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا.قالت: قلت: يا رسول الله انا من اهلك؟ فقال: تنحى فانك الى خير [206].

مجمع گويد: «با مادرم به نزد عائشه رفتيم، مادرم گفت: ديدم كه روز واقعه جمل بر امير المؤمنين عليه السلام خروج كردى؟ عائشه گفت: اين تقديرى از ناحيه خداى تعالى بود.مادرم درباره على سئوال كرد.عائشه در پاسخ گفت: از محبوبترين مردم در نزد رسول خدا از من سئوال كردى; سوگند به خدا ديدم على را و فاطمه را و حسن و حسين را كه همه را رسول خدا دور هم جمع كرده بود و پوشش به روى آنان كشيده بود و سپس گفت: «بار پروردگارا اينان اهل بيت من و خاصه من هستند از آنها هرگونه رجس و پليدى را بزدا و پاكيزه و طاهر گردان طاهر كردنى‏».من گفتم: اى رسول خدا! من از اهل تو نيستم؟ فرمود: دور شو از ما، تو به خير هستى‏».

حديث نهم - ثعلبى با سلسله سند خود از شداد بن عمار روايت كند كه گويد: من وارد شدم بر واثلة بن اسقع و نزد او جماعتى بودند پس سخن از على به ميان آمد، آن جماعت همگى او را سب و شتم كردند من هم او را شتم كردم.واثله گفت: مى‏خواهى خبر بدهم تو را به چيزى كه از رسول خدا شنيدم؟

قال: اتيت فاطمة صلوات الله عليها اسالها عن على فقالت: توجه الى رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فجلست فجاء رسول الله و معه على و حسن و حسين كل واحد منهما آخذ بيده حتى، دخل، و ادنى عليا و فاطمة فاجلسهما بين يديه و اجلس حسنا و حسينا كل واحد منهما على فخذه ثم لف عليهم ثوبه - او قال: كساه - ثم تلا هذه الآية:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل

ص 151

‏البيت و يطهركم تطهيرا». ثم قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى و اهل بيتى [207].

واثلة مى‏گويد: «نزد فاطمه عليها السلام رفتم و از على جويا شدم.فرمود: نزد رسول خدا رفته است.من نشستم تا آنكه رسول خدا با على آمدند، و حضرت رسول دست ‏حسن و حسين را گرفته بودند; حضرت داخل در منزل شدند و على را نزد خود خواندند و فاطمه را نيز نزد خود خواندند و آن دو را در مقابل خود نشاندند و حسن و حسين را به روى رانهاى خود نشانده و لباس خود، يا كساى خود را به روى آنان كشيدند و سپس آيه تطهير را تلاوت كردند و عرض نمودند: بار پروردگارا اينان اهل بيت من‏اند، اينان اهل بيت من‏اند».

و اين روايت را احمد حنبل در «مسند» خود بيان كرده با سلسله سند خود و در آخرش دارد كه رسول خدا عرض كرد:

هؤلاء اهل بيتى، و اهل بيتى احق [208].

«اينان اهل بيت من‏اند، و اهل بيت من سزاوارترند».

حديث دهم - ابراهيم بن محمد حموينى در كتاب «فرائد السمطين فى فضايل المرتضى و البتول و السبطين‏» با سلسله اسناد متصل خود از يوسف بن عبد الحميد روايت كند كه

قال: قال لى ثوبان مولى رسول الله: اجلس رسول - الله صلى الله عليه و آله و سلم الحسن و الحسين على فخذيه و فاطمة فى حجره و اعتنق عليا عليهم السلام ثم قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى [209].

يوسف بن عبد الحميد گويد: «ثوبان غلام رسول خدا به من گفت: رسول - خدا صلى الله عليه و آله و سلم حسن و حسين را به روى دوران خود نشاند و فاطمه را در دامان خود و دست‏به گردن على انداخت‏سپس عرض كرد: بار پروردگارا ينان اهل بيت من

ص 152

هستند».

حديث‏يازدهم - ابوالمؤيد موفق بن احمد خوارزمى در كتاب «فضائل - على عليه السلام‏» با اسناد متصل خود از عبد الرحمن بن ابى ليلى، و نيز مرحوم شيخ طوسى در كتاب «امالى‏» با اسناد متصل خود از طريق خاصه از عبد الرحمن بن ابى - ليلى روايت كرده‏اند كه او مى‏گويد: پدرم گفت: حضرت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم رايت جنگ را در روز خيبر به دست امير المؤمنين على بن ابى‏طالب عليه السلام سپردند و خداوند به دست او فتح نمود، و در روز غدير خم او را بر سر پا نگهداشت و به تمام مردم اعلان كرد كه او ولى و صاحب اختيار هر مرد مسلمان و هر زن مسلمان است، و به او فرمود: تو از من هستى و من از تو هستم، و به او فرمود: تو در راه تاويل قرآن كارزار خواهى نمود همچنان كه من درباره تنزيل قرآن جنگ نمودم، و به او فرمود: نسبت تو به من مانند نسبت هارون است‏به حضرت موسى، و به او فرمود: من صلح دارم با كسى كه تو با او صلح دارى و جنگ دارم با كسى كه تو با او جنگ دارى، و به او فرمود: تو دستاويز محكم ايمانى و تو بعد از من آنچه را كه بر امت مشتبه گردد روشن و مبين مى‏سازى، و امام و پيشواى هر مرد مؤمن و هر زن مؤمنه، و سرپرست و صاحب اختيار هر مرد مؤمن و هر زن مؤمنه بعد از من هستى، و تو آن كسى هستى كه خدا درباره تو اين آيه فرو فرستاد: و اذان من الله و رسوله يوم الحج الاكبر.

و تو هستى كه اخذ به سنت من مى‏كنى و از حريم ملت من دفاع مى‏نمائى، و اولين كسى هستى كه زمين را بر او شكافته گردد، و تو با منى و در وقتى كه من كنار حوض باشم تو با منى، و من اولين كسى باشم كه داخل بهشت گردم و تو نيز با من داخل مى‏شوى، و فاطمه و حسن و حسين نيز با من داخل مى‏شوند، و خداوند به من امر فرمود كه فضل تو را آشكارا كنم، من در ميان مردم ايستادم و ماموريت‏خود را درباره تبليغ تو انجام دادم، و بپرهيز از كينه‏هائى كه در دل بعضى از تو مخفى است و بعد از مرگ من آشكار مى‏كنند، ايشان را خدا لعنت مى‏كند و لعنت كنندگان نيز لعنت مى‏كنند.

در اين حال حضرت رسول گريه كردند، به آن حضرت عرض شد: اى رسول - خدا علت گريه شما چيست؟ حضرت فرمود: جبرائيل به من خبر داده است كه امت من به او ستم مى‏كنند و حق او را مى‏برند و با او جنگ مى‏كنند و فرزندان او را

ص 153

مى‏كشند و بعد از مرگ او به فرزندانش ستم مى‏كنند، و جبرائيل به من خبر داده است كه در زمان ظهور قائم آنها، اين ظلم از بين مى‏رود و كلمه عزت اهل بيت من بالا مى‏رود و تمام امت من در محبت آنها مجتمع مى‏گردند.در آن وقت عيب‏گوى آنها كم است و بدبين به آنها اندك و ثناگوى آنان بسيار است، و اين فرج و گشايش در وقتى است كه شهرها متغير گردد و اوضاع آنها دگرگون شود و بندگان صالح خدا ضعيف و ناتوان گردند و همه از فرج مايوس شوند، در آن هنگام قائم ظهور كند و در ميان آنها ظاهر شود.

پيغمبر فرمود: اسم او اسم من و اسم پدر او اسم پدر من است [210]، و او از فرزندان دختر من است.خداوند حق را به آنها ظاهر گرداند و باطل را با شمشير آنها خمود فرمايد، و مردم از آنها پيروى كنند، هم رغبت‏به آنها داشته باشند و هم از آنان در بيم و هراس.در اين حال گريه پيغمبر ساكت‏شد و فرمود: اى جماعت مؤمنين، بشارت باد شما را به فرج، چون وعده خدا تخلف ندارد و حكم خدا بازگشت ندارد و اوست‏خداى حكيم و خبير، و حقا كه فتح خدا نزديك است،

اللهم انهم اهلى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا.

«خداوندا آنان اهل من هستند، آنها را از آنچه رجس است‏به نهايت درجه پاكيزه گردان، و آنها را متمتع گردان و مورد رعايت‏خود قرار ده و خودت براى آنها باش و آنان را يارى كن و عزت ده و ذليل مگردان، و حقيقت مرا در ميان آنها باقى گذار،

انك على ما تشاء قدير [211] ».

حديث دوازدهم - خوارزمى موفق بن احمد با سند متصل خود روايت مى‏كند از واثلة بن اسقع،

قال: لما جمع رسول الله عليا و فاطمة و الحسن و الحسين تحت ثوبه قال: اللهم قد جعلت صلواتك و رحمتك و مغفرتك و رضوانك على ابراهيم و آل ابراهيم، اللهم انهم منى و انا منهم فاجعل صلواتك و رحمتك و مغفرتك و رضوانك عليهم.قال واثلة: و كنت واقفا بالباب فقلت: و على يا رسول الله بابى انت و امى؟ قال: اللهم‏

ص 154

و على واثلة [212].

واثله مى‏گويد: «چون رسول خدا على و فاطمه و حسن و حسين را در زير لباس خود جمع كرد عرض كرد: خدايا تو صلوات و رحمت و مغفرت و رضوانت را بر ابراهيم و آل ابراهيم ارزانى داشتى، بار پروردگارا اين اهل بيت من از من‏اند و من از ايشانم، پس صلوات و رحمت و مغفرت و رضوانت را بر آنان ارزانى دار.

واثله گويد: من نزد در ايستاده بودم، عرض كردم فدايت‏شود پدر و مادرم اى رسول خدا، بر من هم؟ پيغمبر فرمود: خدايا بر واثله هم‏».

حديث‏ سيزدهم - محمد بن يعقوب كلينى با سند خود از حضرت صادق روايت مى‏كند، فى قوله تعالى:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا،

يعنى الائمة و ولايتهم، من دخل فيها دخل فى بيت النبى. [213]

حضرت صادق عليه السلام در تفسير اين آيه فرمودند: «مراد از اهل بيت ائمه هستند، و مراد از بيت، ولايت آنهاست، كسى كه داخل در آن ولايت گردد داخل در خانه پيغمبر شده است‏».

حديث چهاردهم - ابن بابويه با سند خود از حضرت حسين بن على سيد الشهداء عليهما السلام روايت مى‏كند قال: دخلت على رسول الله فى بيت ام سلمة و قد نزلت هذه الآية:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»،

فقال رسول الله: يا على هذه الآية فيك و فى سبطى و الائمة من ولدك.

فقلت: يا رسول الله و كم الائمة بعدك؟ قال: انت‏يا على ثم الحسن و الحسين و بعد الحسين على ابنه و بعد على محمد ابنه و بعد محمد جعفر ابنه و بعد جعفر موسى ابنه و بعد موسى على ابنه و بعد على محمد ابنه و بعد محمد على ابنه و بعد على الحسن ابنه و الحجة من ولد الحسن، هكذا اسماؤهم مكتوبة على ساق العرش، فسالت الله تعالى عن ذلك، فقال: يا محمد هذه الائمة بعدك مطهرون معصومون، و اعداؤهم ملعونون [214].

ص 155

حضرت سيد الشهداء فرمود: «من براى زيارت جدم وارد منزل ام سلمه شدم، و آيه تطهير در آنجا فرود آمد.حضرت رسول اكرم فرمود: اى على اين آيه درباره تو و دو نور ديده و دو سبط من است، و درباره ائمه از اولاد تو.عرض كردم: ائمه بعد از شما چند نفرند؟ حضرت فرمود: تو هستى اى على، و بعد از تو حسن و حسين، و بعد از حسين فرزندش على، و بعد از على فرزندش محمد، و بعد از محمد فرزندش جعفر، و بعد از جعفر فرزندش موسى، و بعد از موسى فرزندش على، و بعد از على فرزندش محمد، و بعد از محمد فرزندش على، و بعد از على فرزندش حسن، و حجت عصر از اولاد حسن است، اين طور اسامى آنها در ساق عرش نوشته بود.من از خداى تعالى از اينها سئوال كردم، خطاب آمد: اى محمد اينان ائمه بعد از تو هستند، همگى پاكيزه شده از جميع عيوب و همگى معصوم، و دشمنان آنها ملعون مى‏باشند».

حديث پانزدهم - ابن بابويه با سند متصل خود از عبد الرحمن بن كثير روايت مى‏كند كه مى‏گويد: قلت لابى عبد الله: ما عنى الله عز و جل بقوله:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»؟

قال: انزلت فى النبى و امير المؤمنين و الحسن و الحسين و فاطمة عليهم السلام، فلما قبض الله عز و جل نبيه كان امير المؤمنين اماما ثم الحسن ثم الحسين ثم وقع تاويل هذه الآية:

«و اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض فى كتاب الله‏»،

و كان على بن الحسين اماما ثم جرت فى الائمة من ولد الاوصياء عليهم السلام فطاعتهم طاعة الله و معصيتهم معصية الله عز و جل [215].

عبد الرحمن بن كثير مى‏گويد: «از حضرت صادق عليه السلام از معناى آيه تطهير سئوال كردم، حضرت فرمود: اين آيه درباره پيغمبر و امير المؤمنين و حسن و حسين و فاطمه عليهم السلام وارد شده است، و چون خداوند عز و جل پيغمبرش را به سوى خود برد، امير المؤمنين امام شد و پس از او حسن و پس از او حسين و پس از او به تاويل «آيه اولوا الارحام‏» حضرت على بن الحسين امام شد، و پس از او امامت در اولاد اوصياى او نسلا بعد نسل گردش كرد، پس طاعت آنها طاعت‏خدا و معصيت آنها معصيت‏خداى عز و جل است‏».

و همچنين از ابن بابويه نظير همين روايت فوق با مختصر اختلافى در لفظ از

ص 156

جابر جعفى از حضرت امام محمد باقر از حضرت امير المؤمنين عليه السلام روايت‏شده است [216].

حديث‏ شانزدهم - ابن بابويه در «امالى‏» با سند خود از ابو بصير روايت مى‏كند:

قال: قلت للصادق جعفر بن محمد عليهما السلام: من آل محمد؟ قال: ذريته.قلت: من اهل بيته؟ قال: الائمة الاوصياء.قلت: من عترته؟ قال: اصحاب العباء.فقلت: من امته؟ قال: المؤمنون الذين صدقوا بما جاء به من عند الله عز و جل، المتمسكون بالثقلين اللذين امروا بالتمسك بهما كتاب الله و عترته اهل بيته الذين اذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا [217].

ابو بصير مى‏گويد: «به حضرت صادق عليه السلام عرض كردم: آل محمد چه كسانند؟ فرمود: ذريه او، عرض كردم: اهل بيت او چه كسانند؟ فرمود: ائمه اوصياى آن حضرت.عرض كردم: عترت او چه كسانند؟ فرمود: اصحاب عبا.گفتم: امت او چه كسانند؟ فرمود: مؤمنينى كه تصديق كنند به آنچه كه او از جانب خدا آورده است، آنان كه تمسك جويند به دو چيز گرانبها: كتاب خدا و عترت او اهل بيت او كه خدا آنها را از هر پليدى پاك نموده و به مقام طهارت مطلقه رسانيده است‏».

حديث هفدهم - ابن بابويه در «امالى‏» از ابو بصير روايت كند از حضرت صادق عليه السلام

قال: يا ابا بصير، نحن شجرة العلم و نحن اهل بيت النبى صلى الله عليه و آله و سلم و فى دارنا مهبط جبرائيل عليه السلام، و نحن خزان علم الله، و نحن معادن وحى الله، من تبعنا نجا، و من تخلف عنا هلك، حقا على الله عز و جل [218].

فرمود: «اى ابو بصير، ما درخت دانشيم و ما اهل بيت پيغمبريم و خانه ما محل نزول جبرائيل است، و ما خزانه‏داران علم خدا هستيم، و ما معدن‏هاى وحى خدا هستيم.هر كس از ما پيروى كند نجات مى‏يابد و هر كس تخلف ورزد، حق است‏بر خداى عز و جل كه او را هلاك كند».

حديث هجدهم - در «ذخائر العقبى‏» از عمر بن ابى سلمه كه ربيب يعنى

ص 157

پسر زن حضرت رسول خدا بود روايت مى‏كند، عن عمر بن ابى سلمة ربيب رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: نزلت هذه الآية على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت - الآية‏» و فى البيت ام سلمة رضى الله عنها فدعا النبى صلى الله عليه و آله و سلم فاطمة و حسنا و حسينا فجللهم بكساء و على خلف ظهره، ثم قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا.قالت ام سلمة: و انا معهم يا رسول الله؟ قال: انت على مكانك و انت على خير [219].

پسر ام سلمه كه پسر زن رسول خدا است مى‏گويد: «اين آيه بر رسول خدا نازل شد و ام سلمه هم در خانه بود.رسول خدا فاطمه و حسن و حسين را فراخواند و على پشت‏سر آن حضرت نشسته بود.و كساء به روى آنها كشيد و عرض كرد: خدايا اينها اهل بيت من‏اند رجس و آلودگى را از آنها بزدا، و پاكيزه و از عيب مبرى دار.ام سلمه گفت: من هم با آنها هستم اى رسول خدا؟ فرمود: به جاى خود باش تو به خير هستى‏».

حديث نوزدهم - سيوطى از ابن مردويه و خطيب تخريج كرده است عن ابى سعيد الخدرى - رضى الله عنه - قال: كان يوم ام سلمة ام المؤمنين - رضى الله عنها - فنزل جبرئيل عليه السلام على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بهذه الآية:

«انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»، قال: فدعا رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بحسن و حسين و فاطمة و على فضمهم اليه و نشر عليهم الثوب، و الحجاب على ام سلمة‏

ص 158

مضروب ثم قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى، اللهم اذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا.قالت ام سلمة - رضى الله عنها: فانا معهم يا نبى الله؟ قال: انت على مكانك و انك على خير [220].

ابو سعيد خدرى گويد: روزى بود كه بايد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در نزد ام سلمه باشد، جبرائيل بر رسول خدا نازل شد و آيه تطهير را آورد.رسول خدا حسن و حسين و فاطمه و على را به سوى خود خواند و همه را به خود چسبانيد و لباسى به روى همه كشيد، و ام سلمه در پشت پرده بود، سپس رسول خدا عرض كرد: بار پروردگارا اينها اهل بيت من‏اند آنها را به مقام طهارت مطلقه برسان.ام سلمه مى‏گويد: عرض كردم: من هم با آنها هستم اى رسول خدا؟ فرمود: بر جاى خود باش و حال تو نيك است‏».

حديث‏ بيستم - محب الدين طبرى از «مسند» احمد حنبل و از دولابى تخريج كرده است از ام سلمه:

قالت: بينما رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فى بيته يوما اذ قالت الخادم [221]: ان عليا و فاطمة بالسدة، قالت: فقال لى: قومى فتنحى عن اهل بيتى، قالت: فقمت فتنحيت فى البيت قريبا فدخل على و فاطمة و معهم الحسن و الحسين و هما صبيان صغيران، فاخذ الصبيين فوضعهما فى حجره و قبلهما و اعتنق عليا باحدى يديه و فاطمة بالاخرى و قبل فاطمة و قبل عليا فاغدق عليهم خميصة سوداء ثم قال: اللهم اليك لا الى النار انا و اهل بيتى.قالت: قلت: و انا يا رسول الله صلى الله عليك؟ قال: و انت [222].

ام سلمه گويد. «يك روز كه رسول خدا در منزل من بودند، ناگهان خادم آمد و گفت: على و فاطمه در خانه ايستاده‏اند، حضرت به من فرمود: برخيز و از اهل بيت من دور شو.ام سلمه گويد: من برخاستم و در ناحيه‏اى از منزل نزديك آنان توقف كردم.در اين حال على و فاطمه وارد شدند و با آنها حسن و حسين بودند و آن دو، دو طفل صغير بودند، حضرت آن دو طفل را بوسيد و در دامن خود گذارد و يك دست‏بر

ص 159

گردن على انداخت و يك دست‏بر گردن فاطمه و على را بوسيد و فاطمه را بوسيد، و يك لباس سياه نشان‏دارى كه از پشم بود بر سر همه انداخت و عرض كرد: پروردگار من اينها همه را به سوى خود ببر نه به سوى آتش، من و اهل بيتم را.ام سلمه گويد: مرا هم به سوى آتش نبرد اى رسول خدا؟ فرمود: تو را هم‏».

استشهاداتى كه به آيه طهارت شده است در آنكه منحصرا پنج تن آل كساء هستند.

[186] سوره احزاب 33 ـ آيه 33