امام داراي علوم همه پيامبران است

و از «بصائر الدرجات‏» از على بن نعمان عين اين روايت نقل شده است [14]و نيز از «كافى‏» با سند خود از حضرت امام محمد باقر عليه‌السّلام روايت است كه فرمود:

كان جميع الانبياء ماة الف نبى و عشرين الف نبى، منهم خمسة اولوا العزم: نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و محمد صلى الله عليه و عليهم، و ان على بن ابيطالب كان هبة الله لمحمد و ورث علم الاوصياء و علم من كان قبله.اما ان محمدا ورث علم من كان قبله من الانبياء و المرسلين [15]

«تمام پيغمبران يكصد و بيست هزار نفرند كه از آنها پنج نفر اولوا العزم (صاحب شريعت و كتاب آسمانى) هستند: نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و محمد - كه درود و صلوات خدا بر محمد و بر آنان باد -.و محمد وارث علوم جميع انبياء و پيغمبران مرسل است و على بن ابيطالب موهبت و بخششى است كه خداوند به محمد عنايت كرده است و او وارث علوم تمام پيغمبران و اوصياى آنان است‏».

و از «كافى‏» و «بصائر الدرجات‏» با اسناد خود از ضريس كنانى روايت كنند كه گويد: «من نزد حضرت صادق عليه‌السّلام بودم و در حضور آن حضرت ابو بصير نيز بود، حضرت فرمودند: داود پيغمبر علوم تمام پيغمبران قبل از خود را ارث برد، و سليمان فرزندش تمام علوم داود را ارث برد، و ما ائمه اهل بيت تمام علوم محمد صلى الله عليه و آله و سلم را ارث برديم، و صحف ابراهيم و الواح حضرت موسى نزد ماست.ابو بصير عرض كرد: منظور از صحف ابراهيم و الواح موسى همين علم است (كه براى مردم بيان مى‏كنيد)؟ حضرت فرمود: اى ابا بصير اين علوم را كه بيان مى‏كنيم در هر شب و روز، روز به روز و ساعت‏به ساعت تازه براى ما پيدا مى‏شود (ليكن آن صحف و الواح حقيقت ديگرى است كه به نحو كليت در وجود ما قرار گرفته و قابل تغيير و حدوث نيست و اين علوم روزانه از آن معدن و منبع سرازير مى‏گردد)».

و از «بصائر الدرجات‏» نظير اين روايت از ايوب بن نوح و محمد بن عيسى از صفوان روايت‏شده است [16]و از «كافى‏» از ابن مسكان از ابو بصير از حضرت صادق عليه‌السّلام روايت است كه آن حضرت فرمود:

اى ابا محمد ان الله عز و جل لم يعط الانبياء شيئا الا و قد اعطاه محمدا جميع ما اعطى الانبياء، و عندنا الصحف التى قال الله عز و جل:

صحف ابراهيم و موسى.

قلت: جعلت فداك هى الالواح؟ قال: نعم[17]

حضرت فرمود: «اى ابا محمد خداوند عز و جل هيچ علمى و موهبتى به پيغمبران نداده است مگر آنكه تمام آنها را مجموعا به محمد صلى الله عليه و آله و سلم داده است، و صحفى كه خداوند مى‏فرمايد: «صحف ابراهيم و موسى‏» در نزد ماست.عرض كردم: فدايت ‏شوم آيا آن صحف، الواح است؟ فرمود: بلى‏».

و از «كافى‏» از هارون بن جهم روايت است كه او گفت: از مردى از

اصحاب حضرت صادق عليه‌السّلام كه اسمش در خاطرم نمانده روايت است از حضرت صادق عليه‌السّلام كه فرمود:

ان عيسى ابن مريم اعطى حرفين كان يعمل بهما، و اعطى موسى اربعة احرف، و اعطى ابراهيم ثمانية احرف، و اعطى نوح خمسة عشر حرفا، و اعطى آدم خمسة و عشرين حرفا، و ان الله تبارك و تعالى جمع ذلك كله لمحمد صلى الله عليه و آله و سلم.و ان اسم الله الاعظم ثلاثة و سبعون حرفا اعطى محمدا اثنين و سبعين حرفا و حجب عنه حرف واحد [18]

«به حضرت عيسى بن مريم از اسماء خدا كه تمام دعوت و معجزات خود را (از مرده زنده كردن و كور مادرزاد و مرض پيس را شفا دادن و خبر دادن به مردم از غيب مانند آنچه را كه مى‏خورند يا در خانه‏هاى خود نگاهدارى مى‏كنند) بر اساس آن اسم‏ها قرار داده بود فقط دو حرف داده شده بود، و به حضرت موسى چهار حرف عنايت‏شده بود، و به حضرت ابراهيم هشت‏حرف، و به حضرت نوح پانزده حرف، و به حضرت آدم بيست و پنج‏حرف، و به محمد صلى الله عليه و آله و سلم هفتاد و دو حرف عطا شده است از مجموع اسامى خدا كه هفتاد و سه حرف است، و يك حرف مخزون مكنون، اختصاص به ذات واجب دارد».

و از «بصائر الدرجات‏» با سند خود از ابو حمزه ثمالى از حضرت سجاد على بن الحسين عليهما السلام روايت مى‏كند كه

قال: قلت له: الائمة يحيون الموتى و يبرؤن الاكمه و الابرص و يمشون على الماء؟ قال: ما اعطى الله نبيا شيئا قط الا و قد اعطاه محمدا صلى الله عليه و آله و سلم، و اعطاه ما لم يكن عندهم - الخبر [19]

ابو حمزه گويد: «به حضرت سجاد عليه‌السّلام عرض كردم: آيا ائمه اهل بيت مى‏توانند مردگان را زنده كنند؟ و آيا مى‏توانند كور مادرزاد را بينا نموده و مريض پيس را شفا دهند؟ و آيا مى‏توانند بر روى آب راه بروند؟ حضرت فرمود: خداوند هيچ موهبتى به پيغمبرى از پيغمبران خود نداده است مگر آنكه آن را به محمد صلى الله عليه و آله و سلم عنايت فرموده است و علاوه بر آنها چيزهائى به محمد صلى الله عليه و آله و سلم عطا فرموده است كه به هيچ يك از آنها نداده است‏».

و از «بصائر الدرجات‏» با سند خود از جابر از حضرت امام محمد

باقر عليه‌السّلام روايت است كه قال: اعطى الله محمدا صلى الله عليه و آله و سلم مثل ما اعطى آدم فمن دونه من الاوصياء كلهم، يا جابر هل تعرفون (يعرفون - خ ل) ذلك[20]؟

حضرت باقر فرمودند: «خداوند به حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم عنايت فرموده است تمام چيزهائى را كه به آدم ابو البشر و تمام اوصياى او تا خاتم النبيين عنايت كرده است، اى جابر آيا اين مطلب را شما ادراك مى‏كنيد؟ (يا آنكه مردم اين حقيقت را درك مى‏كنند؟)».

و از كتاب «اختصاص‏» شيخ مفيد از عبد الله بن بكير هجرى از حضرت باقر عليه‌السّلام روايت است كه فرمود: على بن ابيطالب تحفه و هبه خداست‏به رسول بزرگوارش محمد صلى الله عليه و آله و سلم، ورث علم الاوصياء و علم ما كان قبله، اما ان محمدا ورث علم من كان قبله من الانبياء و المرسلين. [21]

«حضرت اميرالمؤمنين تمام علوم اوصياء و علوم پيغمبران سابق را ارث برد چون وارث پيغمبر بود، و پيغمبر وارث جميع انبياء و مرسلين بودند».

الله، يا صفى الله و امثال آنها القاب تشريفاتى و اعتبارى نيست‏بلكه حكايت از يك نوع خاص از ملكه و كيفيت مخصوص از نفوس آنها مى‏نمايد كه جذبات الهى در هر يك از آنها به يك منوال نبوده بلكه هر يك از طريقى خاص و روشى مخصوص با صفاى باطن خود سير در اسمى از اسماى الهيه نموده و حقيقت آن اسم در آنها ظهور پيدا كرده است، و به واسطه آن اسم معجزات و خارق العادات را انجام مى‏دادند، و علومى ربانى از دريچه همان اسم از عالم علم كلى الهى توسط جبرائيل امين بر قلب آنها سرازير مى‏گرديده است.

اما وجود مقدس خاتم الانبياء و المرسلين كه جامع جميع ظهورات اسماء الهيه هستند داراى نفسى وسيع و قلبى فسيح و داراى اسم اعظم و مقام فناء در اسم احد و ذات مقدس بارى تعالى مى‏باشند.لقب خاتم النبيين بر آن حضرت اعتبار و تشريف نيست‏بلكه سعه روح و استعداد سير در همه اسماء و صفات و تجلى اسم اعظم و تلقى آخرين مراتب توحيد و فناى در ذات احديت و اندكاك و انطواى جميع عوالم در نفس مبارك آن حضرت بلكه انطواء و اندكاك جميع علوم و مواهب انبياى گذشته با كمالات روحى و علمى در آن حضرت حكايت از عنوان خاتم النبيين مى‏كند.همه انبياء مقدمه الجيش آن حضرت بوده و هر يك از زاويه‏اى و دريچه‏اى خاص و راهى مخصوص به خدا راه يافته و صاحب كمال مخصوص شده‏اند، ليكن نفس بزرگ پيغمبر اسلام از همه زوايا و همه دريچه‏ها و از همه راهها به آن مقام منيع بار يافته و همه اسماى الهيه در او تجلى نموده است.بنابراين آن حضرت وارث همه پيغمبرانند و همه زير نگين آن حضرت واقع و به شرف خدمت و تمسك و استشفاع متمسك‏اند.

«آنچه خوبان همه دارند تو به هزاران مرتبه بالاتر و والاتر از آنها دارى‏».

بنابراين وجود مبارك آن سرور كاينات داراى علوم همه انبياء و اوصياء و داراى همه معجزات آنان و بيش از آنها هستند و لواى حمد در روز بازپسين فقط به دست آن حضرت داده خواهد شد، يعنى پيشواى حمدكنندگان خدا به همان طريقى كه سزاوار مقام حمد اوست.

تمام اين مراتب و درجات و كمالات و فضايل و مزايا و علوم و معجزات و اسماء الهيه كليه و اسم اعظم از آن حضرت به خليفه و وصى آن حضرت و آئينه‏

تمام نماى آن، وجود مبارك امير المؤمنين على بن ابيطالب عليه‌السّلام منتقل شد و لواى حمد در روز قيامت از دست آن حضرت به امير المؤمنين مى‏رسد.

اين مقام وارثيت در كتاب تكوين و كتاب تشريع است كه علم ما كان و ما يكون الى يوم القيامة و ما هو كائن در صفحه ذهن آن حضرت مشهود و قدرت و عظمت اسماء الهيه در نفس صافى و ضمير منير آن وصى، متجلى و ظاهر است.ثم اورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا.

و بر اين اساس است آيه مباركه قرآن[22] در قضيه مباهله كه على عليه‌السّلام را نفس رسول خدا مى‏داند و روايات بسيارى از طريق شيعه و سنى كه آن حضرت را نفس رسول خدا شمرده است، و لازمه اتحاد نفس اتحاد كمالات و معارف است.و علاوه بر اين روايات بسيارى از شيعه و سنى از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم روايت‏شده است كه آن حضرت امير المؤمنين را به حضرت آدم و نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و يحيى و يوسف تشبيه نموده و لازمه تشبيه تحقق صفت مشبه به در مشبه است، بلكه در بسيارى از آنها عنوان تشبيه نيست‏بلكه عنوان مثليت و برابرى است.ما در اينجا فقط بعض رواياتى را كه از طريق عامه ذكر شده است نقل مى‏كنيم.

محمد بن طلحه شافعى [23] از بيهقى با سند خود و ابن صباغ مالكى [24] از بيهقى در كتابى كه در فضائل صحابه تصنيف كرده است‏با سند خود از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم روايت كرده‏اند كه قال: من اراد ان ينظر الى آدم فى علمه، و الى نوح فى تقواه، و الى ابراهيم فى حلمه، و الى موسى فى هيبته، و الى عيسى فى عبادته فلينظر الى على بن ابيطالب.

حضرت رسول اكرم فرمودند: «هر كس بخواهد به آدم ابو البشر نظر كند در علم او، و به نوح در تقواى او، و به ابراهيم در حلم و شكيبائى او، و به موسى در هيبت و جلال او، و به عيسى در عبادت او، بايد نظر كند به على بن ابيطالب‏».

و فخر رازى در تفسير ايه مباهله بعد از آنكه مى‏گويد كه از آن استفاده مى‏شود كه على نفس رسول خدا بوده است و لازمه‏اش آن است كه چون رسول خدا از جميع انبياء افضل و اشرف بوده است على نيز بايد از رسول خدا گذشته از بقيه انبياء افضل و اشرف باشد، مى‏گويد: و اين استدلال به آيه را تاييد مى‏كند حديثى كه موافق و مخالف بر آن اتفاق دارند كه رسول خدا فرمود: من اراد ان يرى آدم فى علمه، و نوحا فى طاعته، و ابراهيم فى خلته، و موسى فى هيبته، و عيسى فى صفوته فلينظر الى على بن ابيطالب.

«هر كس بخواهد آدم را، در علمش و نوح را در طاعتش، و ابراهيم را در خلتش، و موسى را در هيبتش، و عيسى را در برگزيدگى و خلوصش ببيند بايد على بن ابيطالب را ببيند».

و سپس گويد: اين حديث دلالت دارد كه تمام كمالاتى كه در آن پيمبران جدا جدا و متفرق بوده در على بن ابيطالب جمع شده است، و اين دلالت دارد بر آنكه على از تمام پيمبران افضل است.و اما شيعيان از قديم الايام تا اين زمان به آيه مباهله استدلال مى‏كنند كه على از همه اصحاب رسول خدا افضل است، چون آيه دلالت دارد كه على - رضى الله عنه - مثل نفس محمد صلى الله عليه و آله و سلم است مگر در آنچه كه دليل، تخصيص زده است، و نفس محمد از جميع اصحاب افضل بوده است پس واجب است كه على از همه اصحاب افضل باشد[25]

و شيخ‌ سليمان‌ قندوزي‌ حنفي‌ از أبوالحمراء روايت‌ كرده‌ از رسول‌ خدا كه‌: مَنْ ارَادَ أنْ يَنْظُرَ إلي‌ آدَمَ في‌ عِلْمِهِ، وَ إلي‌ نُوحٍ في‌ عَزْمِهِ، وَ إلي‌ إبراهيمَ في‌ حِلْمِهِ، وَ إلي‌ موسي‌ في‌ بَطْشِهِ، و إلي‌ عيسي‌ في‌ زُهدِهِ فَلْيَنظُر إلي‌ عَلِيِّ بن‌ أبي‌طالبٍ. أخرجه‌ أبوالخير الحاكمي‌.[26]

رسول‌ خدا فرمود: «هر كس‌ بخواهد آدم‌ را عملش‌، و نوح‌ را در اراده‌ و عزمش‌، و ابراهيم‌ را در حلم‌ و بردباريش‌، و موسي‌ را در زد و خورد و گرفتن‌ و دادن‌ و قوّتش‌، و عيسي‌ را در زهدش‌ ببيند، بايد عليّ بن‌ أبي‌طالب‌ را ببيند».

و نيز از ابن‌ عبّاس‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ رسول‌ الله‌ فرمودند: مَنْ أرَادَ أنْ يَنْظُرَ

إلي‌ آدَمَ في‌ عِلْمِهِ، وَ إلَي‌ نُوحٍ في‌ حُكْمِهِ، و إلَي‌ إبراهيمَ في‌ حِلْمِهِ، و إلَي‌ مُوسي‌ في‌ هَيبَتِهِ، و إلَي‌ عِيسي‌ في‌ زُهْدِهِ فَلْيَنظُرْ إلي‌ عليِّ بنِ أبيطالبٍ. أخرجه‌ الملاّ في‌ سيرته‌.[27]

«هر كس‌ بخواهد به‌ آدم‌ نظر كند در علم‌ او، و به‌ نوح‌ نظر كند در حكم‌ و فرمان‌ و قضاوت‌ او، و به‌ ابراهيم‌ در حلم‌ او، و به‌ موسي‌ در هيبت‌ او، و به‌ عيسي‌ در زهد او بايد نظر كند به‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌». و اين‌ حديث‌ را ملاّ علي‌ متّقي‌ در «كنز العمّال‌» آورده‌ است‌.

و محبّ الدّين‌ از أبوالحمراء روايت‌ كرده‌ كه‌ قال‌: قالَ رسولُ الله‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌: مَن‌ ارَادَ أن‌ يَنظُرَ إلَي‌ آدَمَ في‌ عِلْمِهِ، و إلَي‌ نُوحٍ في‌ فَهْمِهِ، وَ إلي‌ إبراهيمَ في‌ حِلْمِهِ، وَ إلي‌ يَحْيَي‌ بن‌ زَكريّا في‌ زُهدِهِ، وَ إلي‌ موسي‌ في‌ بَطْشِهِ، فَلْيَنْظُر إلي‌ عليِّ بن‌ أبي‌طالبٍ. أخرجه‌ أبوالخير الحاكمي‌.[28]

رسول‌ خدا فرموده‌ است‌: «هر كس‌ بخواهد به‌ آدم‌ در عملش‌، و به‌ نوح‌ در فهم‌ و ادراكش‌، و به‌ ابراهيم‌ در حلمش‌، و به‌ يحيي‌ بن‌ زكريّا در زهدش‌، و به‌ موسي‌ درگير و دار و همّت‌ و پشتكارش‌ نظر كند بايد به‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ نظر كند». و اين‌ روايت‌ را ابوخير حاكمي‌ با سند خود تخريج‌ كرده‌ است‌.

و در پاورقي‌ از ص‌ 212 از «مناقب‌» ابن‌ مغازلي‌ گويد كه‌: اين‌ حديث‌ را خوارزمي‌ در «مناقب‌» خود ص‌ 49 و ص‌ 245، و محبّ الدين‌ طبري‌ در «الرياض‌ النّضرة‌» ج‌ 2 ص‌ 217، و ابن‌ أبي‌ الحديد در «شرح‌ نهج‌ البلاغه‌» ج‌ 2 ص‌ 229 آورده‌ و گفته‌ است‌ كه‌: احمد حنبل‌ در «مسند» خود، و بيهقي‌ در «صحيح‌» خود اين‌ روايت‌ را آورده‌اند.

و همچنين‌ محبّ طبري‌ از ابن‌ عبّاس‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ قال‌: قالَ رَسُولُ الله‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌: مَنْ أرادَ أن‌ يَنظُرَ إلي‌ ابراهيم‌ في‌ حِلمِهِ، وَ إلي‌ نوحٍ في‌ حُكْمِهِ، و إلي‌ يُوسف‌ في‌ جَمالِهِ فليَنظُر إلي‌ عليِّ بن‌ أبي‌طالب‌. اخرجه‌ الملا في‌ سيرته‌.[29]

جمال‌ او تماشا كند بايد تماشاي‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ را بنمايد». و اين‌ روايت‌ را ملاّ علي‌ متّقي‌ در «كنز العمّال‌» آورد است‌.

و نيز ابن‌ المغازلي‌ با سند خود از انس‌ بن‌ مال‌ روايت‌ نموده‌ است‌ كه‌ رسول‌ خدا فرمود: مَن‌ أرَادَ أن‌ يَنْظُرَ إلي‌ عِلْمِ آدَمَ، وَفِقْهِ نُوحٍ فَلْيَنظُر إلي‌ عَلِيٍ بن‌ أبيطالبٍ.[30]

«هر كس‌ بخواهد به‌ علم‌ و دانش‌ آدم‌ و فقه‌ نوح‌ بنگرد عليّ بن‌ أبيطالب‌ را بنگرد».

شباهت اميرالمؤمنين عليه‌السّلام با پيامبران در ويژگي‌هاي آنها

و گنجي‌ شافعي‌ با اسناد متّصل‌ خود از ابن‌ عبّاس‌ روايت‌ كند قال‌: بَينَما رَسُولُ اللهِ صلّي‌ الله‌ عليه‌ واله‌ وسلّم‌ جَالِسٌ في‌ جَماعَةٍ مِن‌ اصحابِهِ اقْبَلَ عَليٌ فَلما بَصُرَ بِهِ رَسوُلُ الله‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ قال‌: مَنْ ارادَ مِنْكُم‌ أن‌ يَنظُرَ إلي‌ آدم‌ في‌ عِلْمِهِ، و إلي‌ نوحٍ في‌ حِكْمَتِهِ، وَ إلي‌ إبراهيم‌ في‌ حِلْمِهِ فلينظر إلي‌ علي‌ بن‌ أبيطالب‌.

ابن‌ عبّاس‌ گويد: «هنگامي‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ در ميان‌ جمعي‌ از اصحاب‌ خود نشسته‌ بودند كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ عليه‌السّلام‌ وارد شد. چون‌ نظر رسول‌ خدا به‌ او افتاد فرمود: هر كس‌ از شما بخواهد نظر كند به‌ آدم‌ ابوالبشر در علمش‌ و به‌ نوح‌ در حكمت‌ و اطّلاعش‌ به‌ حقائق‌ اشياء، و به‌ ابراهيم‌ در بردباري‌ و حلمش‌ بايد نظر كند به‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌».

و سپس‌ گويد: علّت‌ آنكه‌ رسول‌ خدا علي‌ را تشبيه‌ به‌ آدم‌ نمود درع‌ ملش‌ براي‌ آن‌ است‌ كه‌ خداوند خواصّ و صفات‌ هر چيز را به‌ آدم‌ آموخت‌ كما قال‌ عَزَّوجَلَّ: وَ عَلَّمَ آدَمَ الاسْمَاءَ كُلَّهَا.[31] پس‌ هيچ‌ چيز و هيچ‌ حادثه‌ و هيچ‌ واقعه‌اي‌ نيست‌ مگر آنكه‌ علم‌ آن‌ نزد علي‌ است‌ و او مي‌تواند درك‌ معاني‌ و حقايق‌ آنها نموده‌ و استنباط‌ فهم‌ آنها را بنمايد.

و علّت‌ تشبيه‌ به‌ نوح‌ در حكمت‌ نوح‌ يا در حُكم‌ نوح‌ چنانچه‌ در روايتي‌ ديگر آمده‌ و شايد صحيحتر باشد آن‌ است‌ كه‌ عليّ عليه‌السّلام‌ بر كفّار و منكران‌ بسيار شديد بود و به‌ مؤمنان‌ بسيار مهربان‌ و رئوف‌ كَما وَصَفَهُ اللهُ تَعالي‌ فِي‌ القُرآنِ بِقَوْلِهِ: وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَي‌ الكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ.[32] و خداوند از شدّت‌ نوح‌ در قرآن‌ كريم‌ خبر داده‌ است‌ كه‌ مي‌گويد: رَبِّ لَا تَذَرْ عَلَي‌ الارْضِ مِنَ الْكَـٰفِرِينَ دَيَّارًا.[33]

و علّت‌ تشبيه‌ او به‌ ابراهيم‌ در حلم‌ ابراهيم‌ خليل‌ الرّحمن‌ آن‌ است‌ كه‌ خداوند ابراهيم‌ را در قرآن‌ به‌ اين‌ صفت‌ مي‌ستايد بَقَوْلِهِ: إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَحَليمٌ أَوّاهٌ مُّنيبٌ.[34] بنابراين‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ متخلّق‌ به‌ صفات‌ انبياء و متّصف‌ به‌ اخلاق‌ اصفياء بوده‌ است‌.[35]

و قندوزي‌ حنفي‌ گفته‌ است‌ كه‌: در كتاب‌ «مناقب‌» از حسن‌ بن‌ عليّ بن‌ محمّد بنجعفر الصادق‌ بن‌ محمّد الباقر از پدرانش‌ از أميرالمؤمنين‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ عليهم‌ السّلام‌ روايت‌ است‌ كه‌: قالَ: إنَّ رَسُولَ اللهِ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ نَظَرَ اِلَيَّ وَ اَنَا مُقْبِلٌ وَ اَصْحابُهُ حَوْلَهُ وَ قَالَ لِي‌: اَما اِنَّ فِيكَ شِبْهاً مِن‌ عيسَي‌ بنِ مَرْيَمَ، وَ لَوْ لا مَخافَةَ اَن‌ يَقُولَ فيكَ طَوائِفُ مِن‌ اُمَّتي‌ ما قالَتِ النَّصاري‌ في‌ عيسَي‌ بنِ مَرْيَمَ لَقُلْتُ فيكَ مَقالاً لا تَمُرُّ بِمَلاءٍ مِنَ النّاسِ إلاّ أَخَذُوا التُّرابُ مِن‌ تَحْتِ قَدَمَيْكَ يَبْغُونَ فيهِ البَرَكَةَ وَ يَسْتَشْفُونَ بِهِ. فقالَ المُنافِقُونَ: لَمْ يَرْضَ مُحَمَّدٌ اِلاّ اَن‌ يَجْعَلَ ابنَ عَمِّهِ مَثَلاً لِعيسَي‌ بنِ مَرْيَمَ، فَاَنزَلَ اللهُ تَعاليَ: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إذَا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ * وَ قَالُوا ءَالِهَتُنَا خَيرٌ أَمْ هُوَ مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إلَّا جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ * إِن‌ هُوَ (أي‌ عَلِيٌ) إلاّ عَبْدٌ اَنعَمْنا عَلَيْهِ وَ جَعَلْنَاهُ مَثَلاً لِبَنِي‌ إسرائيلَ»[36]

را نازل‌ نمود: «چون‌ ما عيسي‌ بن‌ مريم‌ را به‌ عنوان‌ مثال‌ شاهد آورديم‌ قوم‌ تو اي‌ پيغمبر از آن‌ به‌ فغان‌ آمدند و گفتند: آيا معبودها و آلهۀ ما بهتر است‌ يا او. اي‌ پيغمبر اين‌ كلام‌ را نگفتند مگر از روي‌ جدل‌ و خصومت‌ كه‌ حقّاً آنها دشمنانند. او (يعني‌ علي‌) نيست‌ مگر بنده‌اي‌ كه‌ ما به‌ او نعمت‌ داديم‌ و او را مثال‌ و نمونۀ كامل‌ (مانند عيسي‌ بن‌ مريم‌) براي‌ بني‌ اسرائيل‌ آورديم‌».

و سپس‌ قندوزي‌ گويد: و نظير اين‌ روايت‌ را سلمان‌ و به‌ طريق‌ ديگر أبوبصير از حضرت‌ صادق‌ عليه‌السّلام‌ روايت‌ كرده‌ است‌ و مطابق‌ مُفاد همين‌ روايت‌ است‌ قول‌ جعفر الصادق‌ عليه‌السّلام‌ در دعاي‌ خود كه‌ عرض‌ مي‌كند: اللَهُمَّ قَدْ أجَبْنا داعِيَكَ المُنْذِرَ النَّذيرَ مُحَمَّداً صَلَّيْتَ عَلَيْهِ عَبْدِكَ وَ رَسُولُكَ الَّذي‌ دَعَا النّاسَ إلي‌ وِلَاتِهِ عَلَيٍّ يَوْمَ الغَديرِ الَّذي‌ اَنعَمْتَ عَلَيْهِ وَجَعَلْتَهُ مَثَلاً لِبَنِي‌ اسرائِيلَ.[37]

و سپس‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ فرمود كه‌: دربارۀ من‌ نيز دو دسته‌ به‌ هلاكت‌ مي‌افتند؛ اوّل‌ دوستي‌ كه‌ در دوستي‌ آنقدر زياده‌ روي‌ كند تا مرا در تحسين‌ و تعريف‌ به‌ حدّي‌ رساند كه‌ حدّ من‌ نيست‌. دوّم‌ دشمن‌ و مُبغضي‌ كه‌ بغض‌ و عداوت‌ او را وادار كند كه‌ به‌ من‌ تهمت‌ زند و نسبت‌ ناروا دهد».

و نيز نظير اين‌ روايت‌ را احمد در «مسند» خود مرفوعاً از أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ ذكر كرده‌ است‌.[39]

و اخباري‌ كه‌ دلالت‌ دارد كه‌ أميرالمؤمنين‌ در حرم‌ خدا وارد شد و روحش‌ محو انوار الهي‌ گرديد و در ذات‌ پروردگار فاني‌ شد بسيار است‌، و البتّه‌ كسي‌ كه‌ داراي‌ چنين‌ صفتي‌ باشد انوار تجليّات‌ ذات‌ در وجودش‌ متجلّي‌ مي‌گردد، يدالله‌ و قدرة‌ الله‌ و عين‌ الله‌ و سمعُ الله‌ مي‌گردد و معجزات‌ از او به‌ ظهور مي‌رسد، و هر چه‌ اندكاكش‌ در ذات‌ مقدّس‌ بيشتر باشد بروز و ظهور صفات‌ خدا كه‌ لازمۀ ذات‌ است‌ بيشتر در آئينۀ وجود او تلالؤ مي‌كند.

مزايا و كمالات اميرالمؤمنين عليه‌السّلام

ابونعيم‌ اصفهاني‌ با سلسله‌ سند خود از يحيي‌ بن‌ سعيد انصاري‌ از سعيد بن‌ مسيّب‌ از أبوسعيد خُدري‌ روايت‌ كند كه‌: قالَ: قالَ رَسُولُ اللهِ صَلّي‌ الله‌ عليه‌ وآلهِ وَ سلَّم‌ لِعَليٍّ ـ وَ ضَرَبَ بَيْنَ كِتْفَيْهِ ـ يا عَلِيٌ لَكَ سَبْعُ خِصالٍ لايُحاجُّكَ فِيهنَّ أحَدٌ يَومَ القِيامَةِ؛ أنتَ اوَّلُ المؤمِنِينَ باللهِ ايماناً، وَ اَوقاهُمْ بِعَهْدِ اللهِ، وَ أقوَمَهُمْ بِاَمرِاللهِ، وَ اَرافُهُمْ بِالرَّعِيَّةِ وَ اَقْسَمُهُمْ بِالسَّوِيَّةِ، وَ اَعْلَمُهُمْ بِالقَضِيَّةِ، وَ اعْظَمُهُمْ مَزِيَّةً يَوْمَ القِيَامَةِ.[40]

در توست‌ هيچ‌ كس‌ را در روز بازپسين‌ قدرت‌ برابري‌ با تو نيست‌، يعني‌ تمام‌ انبياء و مرسلين‌ نيز ياراي‌ برابري‌ با تو را ندارند. و در اين‌ هفت‌ صفت‌ آن‌ درجه‌ و مقامي‌ كه‌ تو طيّ كرده‌اي‌ آنها طيّ ننموده‌اند.

و نيز أبونعيم‌ روايت‌ كند با سند خود از انس‌ بن‌ مالك‌ قال‌: بَعَثَني‌ النَّبيُّ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ اِلي‌ اَبي‌ بَرْزَةَ الاسْلَمِيِّ فَقالَ لَهُ ـ وَ اَنَا اَسْمَعُ ـ: يَا اَبا بَرْزَةَ اِنَّ رَبَّ العَالَمِينَ عَهِدَ اِلَيَّ عَهْداً في‌ عَلِيِّ بْنِ أبِيطالبٍ فقالَ: إنَّهُ رايَةُ الهُدي‌، وَ مَنارُ الايمَانِ، وَ اِمامُ اَوليائي‌، وَ نُورُ جَمِيعِ مَن‌ اَطاعَني‌. يَا اَبا بَرْزَةً عَلِيُّ بنُ اَبيطالبٍ اميني‌ غَداً في‌ القيامَةِ وَ صاحِبُ رَايَتي‌ في‌ القِيامَةِ علي‌ مَفاتيحِ خَزائِنِ رَحْمَةِ رَبّي‌.[41] انس‌ بن‌ مالك‌ گويد: «رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ مرا فرستادند نزد ابو برزة‌ اسلمي‌، چون‌ خدمت‌ پيغمبر رسيد حضرت‌ ـ در حالي‌ كه‌ من‌ مي‌شنيدم‌ ـ به‌ او گفتند: اي‌ ابا بَرزه‌ خداي‌ من‌ با من‌ پيماني‌ بسته‌ است‌ دربارۀ عليّ بن‌ أبيطالب‌ و در آن‌ عهد چنين‌ گفته‌ است‌: عليّ بن‌ أبيطالب‌ پرچم‌ و علم‌ هدايت‌ است‌، و محل‌ روشنائي‌ و نور ايمان‌ است‌، و پيشواي‌ اولياء من‌ است‌، و نور تمام‌ افرادي‌ است‌ كه‌ مرا اطاعت‌ مي‌كنند. اي‌ ابا بَرْزه‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ در فرداي‌ قيامت‌ امين‌ من‌ است‌ و صاحب‌ عَلَم‌ و لواي‌ من‌ است‌ در قيامت‌ بر كليدهاي‌ خزينه‌هاي‌ رحمت‌ پروردگار من‌».

و نيز أبونعيم‌ با سند خود از سليمان‌ كه‌ او فرزند محمّد بن‌ كعب‌ بن‌ عُجره‌ است‌ از عمّۀ خود زينب‌ دختر كعب‌ بن‌ عجره‌ كه‌ زوجۀ ابوسعيد خُدري‌ بوده‌ است‌ از ابوسعيد خدري‌ روايت‌ كند: قالَ: شَكَي‌ النّاسُ علِيًّا، فَقامَ رَسُولُ اللهِ صلَّي‌ الله‌ عليهِ وَآلِهِ وَسلَم‌ خَطِيباً فَقالَ: يَا أيُّهَا النَّاسُ لَا تَشكُوا عَلِيًّا فَوَ اللهِ إنَّهُ لَاخْشَنُ فِي‌ ذات‌ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ.[43]

أبو سعيد گويد: «مردم‌ نزد پيغمبر اكرم‌ از علي‌ شكايت‌ كردند، حضرت‌ رسول‌ ايستادند و خطبه‌ خواندند و فرمودند: اي‌ مردم‌ از علي‌ شكايت‌ نكنيد، سوگند به‌ خدا كه‌ او در ذات‌ پروردگار عزّ وجلّ بسيار قوي‌ و محكم‌ است‌. و در ذات‌ خدا مسامحه‌ و مساهله‌ ندارد».

و قندوزي‌ شافعي‌ نيز نظير اين‌ حديث‌ را از رسول‌ خدا آورده‌ است‌ و سپس‌ گويد: اين‌ حديث‌ را احمد بن‌ حنبل‌ تخريج‌ كرده‌ است‌.... ـ[44]

و نيز از كعب‌ بن‌ عجره‌ مرفوعاً روايت‌ است‌ كه‌ رسول‌ خدا فرمودند: اِنَّ عليَّا مَخْشونٌ في‌ ذاتِ الله‌ عَزَّ وَجَلَّ: «حقّا كه‌ علي‌ در صلابت‌ و استحكام‌ و خشونت‌ در ذات‌ خدا شديد است‌». و سپس‌ گويد: اين‌ حديث‌ را ابو عمر تخريج‌ كرده‌ است‌.[45]

مي‌گذارند، چون‌ سئوال‌ كرديم‌ فرمودند: يكي‌ از آنها برادرم‌ جعفر و ديگري‌ خضر عليه‌السّلام‌ است‌. و با هر يك‌ از آن‌ دو هفتاد صفّ از ملائكه‌ و در هر صفّي‌ هزار هزار ملك‌ بودند.» (حضرت‌ سلمان‌ را در قبر گذاشتند و خاك‌ بر او انباشتند و سپس‌ به‌ مدينه‌ مراجعت‌ كردند و هنوز سپيدي‌ صبح‌ ظاهر نشده‌ بود). و أبوالفضل‌ تميمي‌ در اين‌ قضيّه‌ گويد:

سَمِعْتَ مِنّي‌ يَسراً في‌ عَجائِبِهِ         وَ كُلذ اَمرِ عَلِيٍّ لَمْ يَزَلْ عَجبَاً

«تو از من‌ مقدار كمي‌ از عجائب‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ شنيدي‌، و تمام‌ اُمور علي‌ هميشه‌ عجيب‌ بوده‌ است‌.»

اَدَرَيْتَ في‌ لَيْلَةٍ سارَ الوَصِيُّ اِلَي‌         اَرْضِ الْمَدائِنِ لَمّا اَنْ لَها طُلِبا

«دانستي‌ كه‌ در يك‌ شب‌ وصيّ رسول‌ خدا چون‌ دعوت‌ شده‌ بود از مدينه‌ به‌ سرزمين‌ مدائن‌ آمد».

فَاَلْحَدَ الطُّهْرَ سَلْماناً وَ عادَ اِلَي‌         عِراصِ [48] يَثْرِبَ وَ الاِصباحُ مَا قَرُبا

وصيّ او كه‌ خير الوصيّين‌ است‌ چگونه‌ نمي‌تواند در يك‌ شب‌ از مدينه‌ به‌ مدائن‌ آيد و برگردد؟ يا آنكه‌ به‌ كلّي‌ انكار كن‌ و بگو تمام‌ اين‌ مطالب‌ قرآن‌ و آوردن‌ تخت‌ بلقيس‌ از سبا نيز سخن‌ به‌ مجازفه‌ و پراكنده‌ گوئي‌ بوده‌ است‌».

وَقُلْتَ ما قُلْتَ مِن‌ قَوْلِ الغُلاةِ فَما         ذَنْبُ الغُلاةِ إذا قَالُوا الَّذي‌ وَجَبا[49]

«و مي‌گوئي‌ كه‌ اين‌ معجزات‌ را اهل‌ غلوّ به‌ علي‌ نسبت‌ مي‌دهند، گناه‌ اهل‌ غلوّ چيست‌ اگر احياناً حكايت‌ از امر واقع‌ شده‌ و حقيقتي‌ بنمايند».

ابن‌ وهبان‌ و فتّاك‌ گفتند از قول‌ جماعتي‌ كه‌: «ما با حضرت‌ اميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ مي‌رفتيم‌ رسيديم‌ به‌ نيزار و ناگهان‌ ديديم‌ كه‌ در وسط‌ راه‌، شيري‌ خوابيده‌ بود و بچّه‌هايش‌ به‌ پشت‌ او سوار شده‌اند. جُوَيريَة‌ بن‌ مسهّر گويد: من‌ دهانۀ مركب‌ خود را برگرداندم‌، حضرت‌ فرمود: اي‌ جويريه‌ به‌ كجا برويم‌؟ اين‌ حيوان‌ سگي‌ است‌ از سگهاي‌ خدا و مطيع‌ فرمان‌ او، و اين‌ آيه‌ را قرائت‌ كردند: وَ مَا مِن‌ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ ءَاخِذٌ بِنَاصِيَتِها إِنَّ رَبِّي‌ عَلَي‌ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ. «هيچ‌ جنبده‌اي‌ نيست‌ مگر آنكه‌ اراده‌ و اختيار او به‌ دست‌ خداست‌ و پروردگار من‌ بر راه‌ مستقيم‌ است‌. در اين‌ حال‌ شير با حالت‌ تضرّع‌ و تَبَصْبُص‌ به‌ طرف‌ حضرت‌ آمد و دُم‌ خود را از روي‌ نياز و رحمت‌ تكان‌ مي‌داد و مي‌گفت‌: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَميرَ المؤمنين‌ وَ رَحْمَةُ الله‌ وَ بَرَكاتُهُ يَا ابْنَ عَمِّ رَسُولِ الله‌. حضرت‌ به‌ او فرمود: وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا أباَ الحارِثُ تسبيح‌ تو چيست‌؟ عرض‌ كرد: سُبحانَ مَنْ اَلْبَسَنِي‌ المَهابَةَ وَ قَذَفَ في‌ قُلُوبِ عِبادِهِ مِنّي‌ المَخافَةَ «پاك‌ و منزّه‌ است‌ آن‌ خدائي‌ كه‌ لباس‌ هيبت‌ را در تن‌ من‌ كرد و در دل‌ بندگانش‌ از من‌ ترس‌ و وحشت‌ انداخت‌».[50]