ذكر برخي از معجزات و مناقب اميرالمؤمنين عليه‌السّلام

ابَا حارث‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ تو را سلام‌ رسانيده‌ و مرا از تو در امان‌ خود آورده‌ است‌. جويريه‌ گويد: در اين‌ حال‌ شير برگشت‌ و پنج‌ مرتبه‌ همهمه‌ كرد. چون‌ از سفر بازگشتم‌ و حكايت‌ شير را براي‌ حضرت‌ بيان‌ كردم‌ حضرت‌ با انگشتان‌ خود پنج‌ مرتبه‌ شمردند و گفتند: آن‌ پنج‌ همهمه‌ پنج‌ سلامي‌ بوده‌ كه‌ براي‌ من‌ رسانيده‌ است‌.»[51]

عمرو بن‌ حمزة‌ بن‌ العلوي‌ در كتاب‌ «فضائل‌ الكوفة‌» گفته‌ است‌: «روزي‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ در محراب‌ مسجد كوفه‌ بود مردي‌ برخاست‌ و براي‌ تجديد وضوء بيرون‌ شد و به‌ طرف‌ رُحبة‌ كوفه‌ رفت‌ كه‌ وضوء بسازد كه‌ ناگهان‌ يك‌ افعي‌ او را دنبال‌ كرد كه‌ او را بربايد. مرد فرار كرد و به‌ مسجد آمد و قضيّه‌ را به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ گفت‌: حضرت‌ از جا برخاستند تا دَرِ سوراخ‌ افعي‌ آمده‌ و شمشير خود را دَرِ سوراخ‌ گذاردند و به‌ شمشير گفتند: اگر تو مانند عصاي‌ موسي‌ معجزه‌ داري‌ اين‌ افعي‌ را از اينجا بيرون‌ بياور. ساعتي‌ طول‌ نكشيد كه‌ افعي‌ از سوراخ‌ بيرون‌ آمد و با اميرالمؤمنين‌ آهسته‌ راز مي‌گفت‌ و سپس‌ سر خود را بلند كرده‌ و به‌ آن‌ مرد عرب‌ گفت‌: مگر وقتي‌ مرا در مقابل‌ خود ديدي‌ گمان‌ نبردي‌ كه‌ من‌ چهارمين‌ از آن‌ چهار نفر هستم‌؟ مرد عرب‌ گفت‌: صحيح‌ است‌ و با دست‌ خود لطمه‌ به‌ صورت‌ زد و تسليم‌ شد.» [52]

بيابان‌ خشك‌ و بی‌آب‌ و علف‌ از كجاست‌؟ عرض‌ كرد: اي‌ آقاي‌ من‌ چون‌ من‌ به‌ ياد مي‌آورم‌ ولايت‌ شما اهل‌ بيت‌ را سير مي‌شوم‌، و چون‌ تشنه‌ شوم‌ از دشمنان‌ شما بيزاري‌ مي‌جويم‌ سيراب‌ مي‌گردم‌. حضرت‌ فرمود: با بركت‌ باشي‌ با بركت‌ باشي‌. و سپس‌ آن‌ مرغ‌ پريد، مثل‌ قول‌ خدا كه‌ از قول‌ سليمان‌ مي‌گويد: يَـٰا أَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّيْرِ».[53]

محمّد بن‌ وهبان‌ اَزدي‌ ديبلي‌ در «معجزات‌ النُبوّة‌» در ضمن‌ خبري‌ دربارۀ أميرالمؤمنين‌ نقل‌ مي‌كند كه‌: «صفّي‌ از مرغابيان‌ در آسمان‌ بر بالاي‌ سر أميرالمؤمنين‌ در پرواز بودند و صدا مي‌كردند و فرياد و غوغائي‌ برپا كرده‌ بودند. حضرت‌ به‌ ياران‌ خود گفتند: اينها بر شما سلام‌ مي‌كنند. بعضي‌ از اهل‌ نفاق‌ با يكديگر به‌ اشاره‌ و كنايه‌ گوشه‌ زدند. حضرت‌ به‌ قنبر فرمودند: اي‌ قنبر با صداي‌ بلند آواز ده‌ و بگود: اي‌ جماعت‌ مرغابيان‌ دعوت‌ أميرالمؤمنين‌ و برادر رسول‌ ربّ العالمين‌ را اجابت‌ كنيد. قنبر صدا كرد، ناگهان‌ مرغ‌‌ها پائين‌ آمده‌ و دور سر أميرالمؤمنين‌ دور مي‌زدند. حضرت‌ فرمودند: بگو پائين‌ بيايند. چون‌ قبنر گفت‌، مرغها آنقدر پائين‌ آمدند كه‌ سينه‌هاي‌ آنها به‌ زمين‌ صحن‌ مسجد مي‌خورد و همه‌ در جاي‌ معيّني‌ قرار گرفتند. حضرت‌ با آنها صحبت‌ كرد به‌ لغتي‌ كه‌ ما نفهميديم‌. آنها سرهاي‌ خود را به‌ جلو مي‌كشيده‌ و صدا مي‌كردند. حضرت‌ فرمودند: به‌ اذن‌ خدا به‌ سخن‌ درآئيد، در آن‌ وقت‌ همه‌ به‌ اذن‌ خدا تكلّم‌ نموده‌ و به‌ زبان‌ عربي‌ آشكار گفتند: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَميِرَالمؤمِنِينَ وَ خَلَيفَةَ رَبِّ العَالَمِينَ. و اين‌ مطلب‌ مانند قول‌ خداي‌ تعالي‌ است‌ كه‌ دربارۀ حضرت‌ داوود عليه‌السّلام‌ مي‌فرمايد: يَا جِبَالُ أَوِّبّي‌ مَعَهُ وَالطَّيْرَ وَ أَلَّنَّا لَهُ الْحَدِيدُ»....ـ[54]

ابن‌ شهرآشوب‌ گويد: ابن‌ مردويه‌ در كتاب‌ «مناقب‌»، و أبواسحاق‌ ثعلبي‌ در تفسير خود، و أبوعبدالله‌ بن‌ منده‌ در كتاب‌ «معرفة‌»، و أبوعبدالله‌ نطنزي‌ در «خصائص‌»، و خطيب‌ در «أربعين‌»، و أبو احمد جرجاني‌ در «تاريخ‌ جرجان‌» داستان‌ ردّ الشّمس‌ را براي‌ أميرالمؤمنين‌ ذكر كرده‌اند، و أبوبكر ورّاق‌ كتابي‌ در طرق‌ احاديث‌ ردّ شمس‌ نوشته‌، و أبو عبدالله‌ جعل‌ كتابي‌ در اثبات‌ امكان‌ و جواز ردّ شمس‌ نگاشته‌، و أبوالقاسم‌ حسكاني‌ مسأله‌اي‌ در تصحيح‌ ردّ شمس‌ و ترغيم‌ نواصب‌ معاند آورده‌، و أبوالحسن‌ شاذان‌ كتابي‌ در بيان‌ كيفيّت‌ ردّ شمس‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ نوشته‌، و أبوبكر شيرازي‌ در كتاب‌ خود حديث‌ ردّ شمس‌ را مفصّل‌ و مستوفي‌ با اسناد خود از شعبه‌ از قَتاده‌ از حسن‌ بصري‌ از اُمّ هاني‌ ذكر كرده‌ است‌، و سپس‌ گفته‌ كه‌: حسن‌ بصري‌ بعد از اين‌ روايت‌ گفته‌ است‌ كه‌: خداوند تعالي‌ در اين‌ باره‌ دو آيه‌ نازل‌ فرموده‌ است‌: اوّل‌ قوله‌ تعالي‌: وَ هُوَ الَّذِي‌ جَعَلَ الَّيْلَ وَ النَّهَارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرادَ أَن‌ يَذَّكَّرَ أَو أَرَادَ شُكُورًا.[56] يعني‌ اين‌ جانشين‌ آن‌ مي‌شود براي‌ كسي‌ كه‌ بخواهد فرض‌ واجب‌ خود را بجاي‌ آورد يا آنكه‌ فريضه‌ بجاي‌ نياورده‌ خوابيده‌ باشد يا قصد حمد و شكر پروردگار را داشته‌ باشد. دوّم‌ قوله‌ تعالي‌: يُكَوِّرُ الَّيْلَ عَلَي‌ النَّهَارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهَارَ عَلَي‌ الَّيْلِ.[57] و بعداً گفته‌ است‌ كه‌ شمس‌ براي‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ چندين‌ مرتبه‌ برگشت‌. يك‌ مرتبه‌ همان‌ دفعه‌اي‌ كه‌ سلمان‌ روايت‌ كرده‌ است‌، و در روز بساط‌، و روز خندق‌، و روز حُنين‌، و روز خيبر، و روز قرقيساء[58]، و روز بَراثا، و روز غاضريّه‌، و روز نهروان‌، و روز بيعت‌ رضوان‌، و روز صفّين‌، و در نجف‌، و در بني‌ مازر، و در وادي‌ عقيق‌، و بعد از اُحُد.

محمّد صلوات‌ الله‌ عليهم‌ اجمعين‌.[63]

سيّد حميري‌ گويد:

رُدَّتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ لَمَّا فَاتَهُ         وَقْتُ الصَّلَاةِ وَ قَدْ دَنَت‌ لِلْمَغْرِبِ

حَتَّي‌ تَبَلَّجَ نُورُها في‌ اُفُقِهَا         لِلْعَصْرِ ثُمَّ هَوَتْ هَوَيَّ الْكَوْكَبِ

وَ عَلَيْهِ قَدْ رُدَّتْ بِبَابِلَ مَرَّةً         اُخري‌ وَ مَا رُدَّتْ لِخَلْقٍ مُعْرَبِ

إلاّ لِيُوشَعَ أوْلَهُ مِنْ بَعْدِهِ         وَ لِرَدِّهَا تَأْوِيلُ اَمْرٍ مُعْجِبِ. [64]

نموده‌ بود و قرص‌ آن‌ سرازير در افق‌ مغرب‌ شده‌ بود».

و ابن‌ حمّاد گويد:

وَ رُدَّتْ لَكَ الشَّمْس في‌ بَابِلِ         فَسامَيْتَ يُوشَعَ لَمّا سَمي‌

وَ يَعْقُوبُ مَا كَانَ اسباطُهُ         كَنَجلَيْكَ سِبطي‌ نَبِيِّ الهُدي‌[67]

«و خورشيد براي‌ تو در شهر بابل‌ برگشت‌ و بنابراين‌ تو بر يوشع‌ افتخار و مباهات‌ كردي‌ در آن‌ وقتي‌ كه‌ بدين‌ مقام‌ شرف‌ يافت‌».

و هيچگاه‌ اسباط‌ و فرزندان‌ يعقوب‌ مانند دو نجل‌ و دو فرزند تو كه‌ دو سبط‌ رسول‌ خدا هستند نخواهند بود».

و نيز ابن‌ حمّاد گويد:

قَرَنَ الإلَهَ وِلَاءَهُ بِوِلَائِهِ         لَمّا تَزَكّي‌ وَ هُو حَانٍ يَرْكَعُ

سَمَّاهُ رَبُّ الْعَرْشِ نَفْسَ مُحَمَّدٍ         يَوْمَ البِهالِ وَذَاكَ مَالا يُدْفَعُ

فَالشَّمْسُ قَدْ رُدَّتْ عَلَيْهِ بَخبيرٍ         وَ قَدِ ابْتَدَتْ زَهْرُ الكوَاكِبِ تَطْلُعُ

وَ بِبَابِلَ رُدَّتْ عَلَيْهِ وَ لَمْ يَكُنْ         وَاللهِ خَيْراً مِنْ عَلِيٍّ يُوشَع‌.[68]

«خداوند، ولاي‌ علي‌ را به‌ ولاي‌ خود مقرون‌ نمود، در آن‌ وقتي‌ كه‌ علي‌ خم‌ شده‌ بود و در حال‌ ركوع‌ بود و به‌ مسكين‌ صدقه‌ و زكاة‌ داد.

پروردگار عرش‌، او را نفس‌ محمّد ناميد در روز مباهله‌، و اين‌ مطلبي‌ است‌ كه‌ قابل‌ انكار نيست‌.

يكبار خورشيد براي‌ او در خيبر بازگشت‌ نمود، در وقتي‌ كه‌ شب‌ فرا رسيده‌، و ستارگان‌ درخشان‌ و نوراني‌ ظاهر شده‌ بودند.

و يكبار ديگر در بابل‌ خورشيد براي‌ او برگشت‌، و سوگند به‌ خدا كه‌ يوشع‌ از علي‌ بهتر نيست‌».

و عَوْني‌ گويد:

وَ لَا تَنْسَ يَوْمَ الشَّمْسِ إذ رَجَعَتْ لَهُ         بِمُنْتَشَرٍ وَارِي‌ مِنَ النُّورِ مُمْنِعِ

فَذَلِكَ بِالضَّهيا وَ قَدْ رَجَعَتْ لَهُ         بِبَابِلَ أيضاً رَجْعَةً المُتَطوِّع‌ [69]

انبساط‌ و امتدادي‌ كه‌ از نور بلند و آشكاراي‌ خود، از خود ظاهر نموده‌ بود.»

و يان‌ قضيّه‌ در بركۀ آب‌ (نام‌ محلّي‌ است‌) به‌ وقوع‌ پيوست‌؛ و يكبار هم‌ در بابل‌، چون‌ رجوع‌ شخص‌ منقاد و مطيعي‌ به‌ امر او رجوع‌ كرد».

و سروجي‌ گويد:

وَالشَّمْسُ لَمْ تَعْدِلُ بِيَومِ بَابِلِ         وَ لَا تَعَدَّتْ اَمْرُهُ حينَ اَمَر

جاءت‌ صَلاةُ العَصْرِ وَالحَرْبُ عَلَي‌         ساقٍ فأومي‌ نحْوَها ردَّ النَّظَر

فَلَمْ تَزَلْ واقِفَةَ حَتَّي‌ قَضي‌         صَلاتُهُ ثُمَّ هَوَتْ نَحْوَ المَقَر[70]

«و خورشيد در روز بابل‌ از امر علي‌ در هنگامي‌ كه‌ به‌ آن‌ امر نموده‌ بود، عدول‌ و تعدّي‌ نكرد. چون‌ موقع‌ نماز عصر رسيده‌ بود، و آتش‌ جنگ‌ بر پا بود، أميرالمؤمنين‌ اشاره‌اي‌ به‌ خورشيد كرد و با نگاه‌ خود به‌ او امر كرد. و خورشيد همين‌ طور از حركت‌ ايستاد تا علي‌ نمازش‌ را خواند و سپس‌ به‌ جاي‌ خود سرازير شد».

ابن‌ شهرآشوب‌ گويد: با سلسله‌ سند متّصلي‌ كه‌ دارم‌ روايت‌ كردند براي‌ من‌ ابن‌ شيرويه‌ ديلمي‌، و عبدوس‌ همداني‌، و خطيب‌ خوارزمي‌ از كتابهاي‌ خودشان‌، و روايت‌ كردند براي‌ من‌ جدئ اعلاي‌ من‌ شهرآشوب‌، و محمّد فتّال‌ از كتابهاي‌ اصحاب‌ ما مانند ابن‌ قولويه‌، و كشّي‌، و عَبدكي‌ از سلمان‌ و أبوذر و ابن‌ عبّاس‌ و عليّ بن‌ ابيطالب‌ عليه‌السّلام‌ كه‌: «چون‌ با رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ شهر مكّه‌ را فتح‌ نموديم‌ و به‌ هوازن‌ رسيديم‌ حضرت‌ فرمودند: اي‌ علي‌ برخيز و مقام‌ و منزلت‌ خود را نزد خداي‌ تعالي‌ بنگر، چون‌ خورشيد طلوع‌ كند با او تكلّم‌ كن‌. أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ برخاستند و به‌ خورشيد در حال‌ طلوع‌ گفتند: السَّلَامُ عَلَيْكَ أيَّهُا الدائبُ في‌ طاعَةِ اللهِ رَبِّهِ. «سلام‌ بر تو اي‌ بندۀ كوشا در راه‌ اطاعت‌ و بندگي‌ پروردگار خود». خورشيد جواب‌ آن‌ حضرت‌ را داد و گفت‌: وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يا أخا رَسُولِ الله‌ وَ وَصِيَّهُ وَ حُجَّةَ اللهِ عَلَي‌ خَلْقِهِ. «سلام‌ بر تو اي‌ برادر و وصيّ پيغمبر خدا و اي‌ حجّت‌ خدا بر بندگانش‌».

أميرالمؤمنين‌ ناگهان‌ خود را به‌ زمين‌ انداخته‌ و به‌ سجده‌ رفت‌ و در حال‌ گريه‌، شكر مي‌نمود. حضرت‌ رسول‌ خدا علي‌ را از زمين‌ برداشتند و با دست‌ مبارك‌ خود بر چهرۀ او مي‌كشيدند و فرمودند: برخيز اي‌ حبيب‌ من‌، ملائكۀ آسمان‌ از گريۀ تو به‌ گريه‌ در آمدند و خداوند به‌ تو بر حملۀ عرشش‌ مباهات‌ نمود. و سپس‌ فرمود: الحَمدُ لِلَّهِ الَّذي‌

فَضَّلَني‌ عَلي‌ سائِر الانبياء وَ أيَّدَنِي‌ بِوَصِيَّةِ سَيِّدِ الاوصِياءِ. ثُمَّ قَرَأ: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي‌ السَّمَواتِ وَ الارْضِ طَوْعًا وَ كَرْهًا وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ.[71] «تمام‌ موجودات‌ آسمان‌ و زمين‌ همه‌ از روي‌ رغبت‌ يا از روي‌ كراهت‌ همه‌ در مقام‌ تسليم‌ و انقياد حضرت‌ باري‌ هستند و بازگشت‌ همۀ آنها به‌ سوي‌ خداست‌»[72]

عوني‌ گويد:

إمامي‌ كَليمُ الشَّمْسِ راجَعَ نُورَها         فَهَلْ بِكَليمِ الشَّمْسِ فِي‌ القَوْمِ مِنْ مِثلِ [73]

مي‌توانست‌ زمين‌ را بوسه‌ زند، و بر بالاي‌ سر أميرالمؤمنين‌ ابري‌ پيدا شد، كه‌ بر تاج‌ و تارك‌ او سايه‌ مي‌افكند.

و گردانندۀ آن‌ ابر، جبرائيل‌ بود كه‌ هر جا علي‌ مي‌خواست‌ آنرا مي‌برد؛ و زمانهاي‌ بسيار گذشت‌ كه‌ سايه‌هاي‌ خود أميرالمؤمنين‌، جبرئيل‌ را دور مي‌كرد و او را از منزلت‌ و قيمت‌ مي‌انداخت‌».

و شيخ‌ طوسي‌ در «أمالي‌» از أبو محمّد فخّام‌ با سند خود از أبو مريم‌ از سلمان‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ گفت‌: «ما در نزد رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ نشسته‌ بوديم‌ كه‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ عليه‌السّلام‌ وارد شد. حضرت‌ رسول‌ يك‌ دانه‌ ريگ‌ به‌ دست‌ أميرالمؤمنين‌ دادند. چون‌ ريگ‌ در دست‌ او قرار گرفت‌ شروع‌ به‌ سخن‌ كرد و گفت‌: لَا إلَهَ إلاّ اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ، رَضيتُ باللهِ رَبَّاً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِياً وَ بِعَلِيٍّ وَلِيًّا. «نيست‌ معبودي‌ جز خداوند عزّ وجلّ، و محمّد است‌ رسول‌ خدا، به‌ خدا راضي‌ شدم‌ كه‌ پروردگارم‌ باشد و به‌ محمّد كه‌ پيغمبرم‌ باشد و به‌ علي‌ كه‌ صاحب‌ اختيار و مولايم‌ باشد». فقالَ النَّبِيُّ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌: مَنْ أصبَحَ مِنكُم‌ راضِياً بِوِلَايَةِ عَليٍّ فقَدْ أَمِنَ خَوْفَ اللهِ وَ عِقَابَهُ. «حضرت‌ رسول‌ خدا فرمودند: كسي‌ كه‌ روزگار خود را بگذراند و راضي‌ باشد به‌ ولايت‌ عليّ بن‌ أبيطالب‌ از خوف‌ و عذاب‌ خدا ايمن‌ است‌»[76]

عوني‌ گويد:

مَن‌ صاحِبُ المِنديلِ وَالسَّطْلِ وَ مَن        ‌ في‌ كَفِّهِ سَبَّحَ لِلّهِ الحَصي‌[77]

«صاحب‌ حوله‌ و سطل‌ و آن‌ كسي‌ كه‌ در دست‌ او ريگها تسبيح‌ خدا كردند، كيست‌»؟

و ابن‌ حمّاد گويد:

مَن‌ سَبَّحَتْ في‌ كَفِّهِ بيضُ الحَصي        ‌ لِيَكُونَ ذَاكَ لِفَضْلِهِ تِبياناً [78]

البَيِّنَةُ زَوْجِ فَاطِمَةَ المَرْضِيَّةِ ما كان‌ كذا «سوگند بهحقّ آن‌ مردي‌ كه‌ خدا او را براي‌ وصايت‌ پيغمبرش‌ اختيار كرد، آنكه‌ در بين‌ مردم‌ به‌ مساوات‌ حكم‌ كند و در مرافعات‌ و رفع‌ خصومات‌ عدالت‌ ورزد و داراي‌ بيّنه‌ و برهان‌ آشكاري‌ بر امامت‌ خود، و شوهر فاطمۀ مرضيّه‌ است‌، كه‌ آن‌ مطلب‌ از آن‌ قرار نبود». من‌ به‌ آن‌ دختر گفتم‌: آيا تو علي‌ را مي‌شناسي‌؟ گفت‌ چگونه‌ نشناسم‌ او را؟ پدر من‌ در واقعۀ صفّين‌ در ركابش‌ شهيد شد. روزي‌ علي‌ منزل‌ ما آمد و به‌ مادرم‌ گفت‌: حالت‌ چطور است‌ اي‌ مادر يتيمان‌؟ مادرم‌ گفت‌: حالم‌ خوب‌ است‌. و سپس‌ دست‌ مرا و اين‌ خواهرم‌ را گرفت‌ و نزد اميرالمؤمنين‌ آورد و من‌ به‌ علّت‌ مرض‌ آبله‌ نابينا شده‌ بودم‌ چون‌ علي‌ ما را ديد آهي‌ عميق‌ از دل‌ كشيد و گفت‌:

مَا إن‌ تَأوَّهْتُ مِن‌ شَي‌ءٍ رُزيتُ بِهِ         كَما تأوَّهْتُ لِلاطْفالِ في‌ الصِّغَر

قَدْ ماتَ وَالِدُهُمْ مَن‌ كانَ يَكْفُلُهُمْ                     في‌ النائباتِ وَ في‌ الاسفارِ وَالحَضَر

يس‌، المُؤيَّدُ بِجَبرائيل‌، المنصُورُ بِميكائِيلُ، الحَبْلُ المَتينُ، المَحْفُوظُ بِجُنْدِ السَّماءِ أجمَعِينَ، ذَاكَ وَاللهِ أميرالُمؤمِنِينَ عَلَي‌ رَغْمِ الرّاغمين‌. «مرد سياه‌ گفت‌ شير حجاز، و قوچ‌ عراق‌، و زمين‌ زننده‌ شجاعان‌ روزگار، و انتقام‌ گيرندۀ از جاهلان‌، آنكه‌ ريشه‌اش‌ اصيل‌ و بزرگوار است‌، و پيوندش‌ شريف‌ است‌، مُحلّ دو حرم‌، و وارث‌ دو مشعر، پدر دو سبط‌ رسول‌ خدا، اوّل‌ سابقين‌، و آخر وصيّين‌ از آل‌ رسول‌ الله‌، آنكه‌ جبرائيل‌ تأييدش‌ كند و ميكائيل‌ ياريش‌ كند، ريسمان‌ متّصل‌ و محكم‌ خدا، محفوظ‌ به‌ لشكرهاي‌ آسمان‌، اوست‌ سوگند به‌ خدا امام‌ مؤمنان‌ و أمير آنها علي‌ رغم‌ دشمنان‌».

ابن‌ كوّا به‌ او گفت‌: علي‌ دست‌ تو را بريده‌ و تو اينگونه‌ او را تمجيد مي‌كني‌؟ مرد سياه‌ گفت‌: سوگند به‌ خدا كه‌ اگر مرا قطعه‌ قطعه‌ كند آناً فآناً محبّت‌ او در دل‌ من‌ افزون‌ شود. ابن‌ كوّا نزد أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ آمد و داستان‌ برخورد و ملاقاتش‌ را با مرد سياه‌ بيان‌ كرد. حضرت‌ فرمود: اي‌ ابن‌ كوّا دوستان‌ و محبّين‌ ما افرادي‌ هستند كه‌ اگر آنها را تكّه‌ تكّه‌ كنيم‌ دوستي‌ و محبّت‌ آنها به‌ ما زياد گردد، و دشمنان‌ ما كساني‌ هستند كه‌ اگر روغ‌ و عسل‌ در كام‌ آنها بريزيم‌ دشمني‌ و بغض‌ آنها زياد شود. و سپس‌ به‌ حضرت‌ امام‌ حسن‌ عليه‌السّلام‌ فرمودند: برو و آن‌ عموي‌ سياه‌ خود را بياور. حضرت‌ امام‌ حسن‌ آن‌ مرد سياه‌ را نزد أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ حاضر نمود. حضرت‌ دست‌ بريدۀ سياه‌ را برداشته‌ و به‌ محلّ بريدگي‌ گذاردند و رداي‌ خود را بر روي‌ آن‌ كشيدند و به‌ كلمات‌ آهسته‌ دعائي‌ خواندند. آن‌ مرد سياه‌ برخاست‌ وچنان‌ دستش‌ به‌ حال‌ اوّليه‌ برگشته‌ كه‌ در ركاب‌ پدرم‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ جنگ‌ مي‌نمود تا آنكه‌ در واقعۀ نهروان‌ شهيد شد». و گفته‌ شده‌ است‌ كه‌ اسم‌ آن‌ مرد سياه‌ أفْلَح‌ بوده‌ است.[80] ابن‌ مكّي‌ گويد:

ما رَدَّ كَفَّ العَبْدِ بَعْدَ انقِطاعِها         امّا رَدَّ عَيناً بَعْدَ مَا انطَمَسَتْ طَمساً [81]

دست‌ او را برداشتند و دعائي‌ خواندند و به‌ جاي‌ خود چسبانيدند. هشام‌ گفت‌: اي‌ أميرالمؤمنين‌ چه‌ خواندي‌؟ حضرت‌ فرمود: سورۀ فاتحة‌ الكتاب‌ را.

هشام‌ مثل‌ آنكه‌ اين‌ سوره‌ را كوچك‌ شمرد كه‌ ناگهان‌ دست‌ جدا شد و قسمت‌ بريده‌ شده‌ افتاد. أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ ديگر به‌ او اعتنائي‌ نكردند و از نزد او گذشتند.[82]

ابن‌ مكّي‌ گويد:

رُدَدْتَ الكَفَّ جَهراً بَعْدَ قَطْعِ         كَرَدِّ العَيْنِ مِن‌ بَعْدِ الذَّهابِ

وَجُمْجُمَةُ الجُلَندِي‌ وَ هُوَ عَظمٌ         رَميمٌ جاوَبَتْكَ عَنِ الخِطَابِ [83]

علي‌ به‌ لقب‌ أميرالمؤمنين‌ سلام‌ كن‌ و به‌ عنوان‌ خليفة‌ المسلمين‌ سلام‌ كن‌، و بعداً به‌ هر يك‌ از سه‌ نفر ديگر چنين‌ فرمود، و سپس‌ فرمود: اي‌ علي‌ برخيز و بر اين‌ نور يعني‌ خورشيد سلام‌ كن‌. أميرالمؤمنين‌ برخاست‌ و گفت‌: درود بر تو اي‌ آيت‌ نوراني‌ و نور دهندۀ خدا. قرص‌ خورشيد جواب‌ سلام‌علي‌ را داد و بلرزيد و بگفت‌: و بر تو سلام‌ باد. و سپس‌ رسول‌ خدا فرمود: اللهُمَّ إنَّكَ أعْطَيْتَ لاخِي‌ سُلَيْمانَ صَفِيَّكَ مُلْكاً وَ ريحاً «غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَ رَواحُهَا شَهْرٌ».[84] اللهُمَّ أرسِلْ تِلكَ لِتَحْمِلَهُمْ إلي‌ أصحابِ الكَهْفِ.

«بار پروردگارا تو به‌ برادر من‌ سليمان‌ صَفيّ و برگزيدۀ و برگزيدۀ خود قدرت‌ و ملكي‌ دادي‌ و باد را مسخّر او نمودي‌ كه‌ بساط‌ او را در صبحگاه‌ به‌ اندازۀ مسافت‌ يك‌ ماه‌ راه‌ برد و عصر يك‌ ماه‌، خدايا آن‌ باد را بفرست‌ تا اينها را به‌ سوي‌ اصحاب‌ كهف‌ حركت‌ دهد». أميرالمؤمنين‌ گفتند: اي‌ باد ما را حركت‌ بده‌. پس‌ ما خود را در روي‌ هوا ديديم‌ و سير مي‌كرديم‌ تا آنكه‌ آن‌ حضرت‌ فرمود: اي‌ باد ما را زمين‌ بگذار. باد ما را در دهانۀ كهف‌ (غار اصحاب‌ كهف‌) زمين‌ گذارد و هر يك‌ از ما برخاستيم‌ و بر اصحاب‌ كهف‌ سلام‌ كرديم‌ و أبداً جواب‌ ما را ندادند. أميرالمؤمنين‌ ايستاد و گفت‌: السَّلَامُ عَلَيكُم‌ أهلَ الكَهف‌ و ما شنيدم‌ كه‌ جواب‌ دادند: وَ عَلَيكَ السَّلَامُ يا وَصِي مُحَمَّدٍ و سپس‌ گفتند: ما در اينجا از زمان‌ دقيانوس‌ محبوس‌ هستيم‌. حضرت‌ فرمود: چرا شما جواب‌ سلام‌ اين‌ جماعت‌ را نداديد؟ گفتند: ما مردمي‌ هستيم‌ كه‌ جواب‌ سخن‌ كسي‌ را نمي‌گوئيم‌ مگر آنكه‌ پيغمبر باشد يا وصيّ پيغمبر. و تو وصيّ خاتم‌ النبيّين‌ و خليفۀ رسول‌ ربّ العالمين‌ هستي‌. سپس‌ أميرالمؤمنين‌ به‌ ما فرمود كه‌: هر كس‌ در جاي‌ خود روي‌ شمله‌ بنشيند، ما نشستيم‌ و فرمود: اي‌ باد ما را بردار. ما خود را بر فراز هوا ديديم‌ و همينطور سير مي‌كرديم‌ تا آنجا كه‌ فرمود: اي‌ باد ما را بر زمين‌ بگذار. باد ما را بر زمين‌ گذارد و آن‌ حضرت‌ با پاي‌ خود به‌ زمين‌ زد، چشمۀ ابي‌ بجوشيد و خود وضو گرفت‌ و ما وضوء گرفتيم‌ و حضرت‌ فرمود: نماز را يا مقداري‌ از آن‌ را خواهيم‌ رسيد و به‌ پيغمبر اقتدا خواهيم‌ نمود، و سپس‌ فرمود: اي‌ باد ما را بردار و ما سير كرديم‌ و فرمود: زمين‌ بگذار، و ما خود را در مسجد رسول‌ خدا ديديم‌ كه‌ آن‌ حضرت‌ يك‌ ركعت‌ از نماز صبح‌ را خوانده‌ بودند. انس‌ بن‌ مالك‌ گويد: حضرت‌ أميرالمؤمنين‌ بر فراز منبر

مسجد كوفه‌ اين‌ داستان‌ را براي‌ مردم‌ نقل‌ كردند و سپس‌ از من‌ شهادت‌ خواستند و من‌ در اداي‌ شهادت‌ كوتاهي‌ كردم‌ حضرت‌ فرمود: اگر كتمان‌ تو از روي‌ كوتاهي‌ و امتناع‌ است‌ بعد از آن‌ سفارشهائي‌ كه‌ رسول‌ خدا به‌ تو نموده‌ است‌ خداوند در بدن‌ تو پيسي‌ و در شكم‌ تو سوزندگي‌ و در چشم‌ تو كوري‌ پديد خواهد آورد. انس‌ مي‌گويد: از جاي‌ خود برنخاستم‌ الاّ آنكه‌ بدن‌ خود را پيس‌ و چشم‌ خود را كور ديدم‌. و ديگر انس‌ در ماه‌ رمضان‌ و غير رمضان‌ قدرت‌ روزه‌ را نداشت‌. و آن‌ بساط‌ را كه‌ أميرالمؤمنين‌ بر روي‌ ان‌ نشستند اهل‌ هربوق‌ هديه‌ داده‌ بودند، و كهف‌ در بلاد روم‌ در موضعي‌ است‌ كه‌ آن‌ را اركدي‌ گويند و در ملك‌ باهتدت‌ بوده‌ و امروز اسم‌ باغ‌ و ملكي‌ است‌. و در خبري‌ وارد است‌ كه‌ آن‌ شمله‌ و كساء را خُطَيّ بن‌ اشرف‌ برادر كعب‌ براي‌ حضرت‌ هديه‌ آورده‌ بود و چون‌ معجزات‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ را ديد، اسلام‌ آورده‌ و پيغمبر او را محمّد نام‌ گذاردند»[85]

خطيب‌ منيح‌ گويد:

وَ مَن‌ حَمَلَتْهُ ريحُ اللهِ حَتَّي‌         أتَي‌ أهْلَ الرَّقيمِ الرَّافِدينا

وَ مَنْ نَادَي‌ بِأهلِ الكَهْفِ حَتَّي‌         أَقَرُّوا بِالوِلَايَةِ مُفَرحينا [86]

«علي‌ آن‌ كسي‌ است‌ كه‌: باد به‌ امر او خدا او را حمل‌ كرده‌؛ تا بر اصحاب‌ رقيم‌ كه‌ آنان‌ قائم‌ مقام‌ پادشاه‌ بودند؛ وارد شد. و علي‌ آن‌ كسي‌ است‌ كه‌ به‌ اصحاب‌ كهف‌ ندا كرد، تا اينكه‌ آنها از روي‌ مسرّت‌ و خوشحالي‌، به‌ ولايت‌ او اقرار كردند».

عوني‌ گويد:

عَلِيُّ كَليمُ القَوْمِ فِي‌ الكَهْفِ فَاعْلما         وَ قَدْ صَمَّ مِن‌ شَيْخا كُما الصَّديان‌ [87]

«علي‌ سخنگوي‌ با اصحاب‌ كهف‌ است‌، در كهف‌؛ و تو اين‌ داستان‌ را خوب‌ بدان‌! در حالي‌ كه‌ نسبت‌ به‌ دو شيخ‌ شما راه‌ گوش‌ براي‌ شنيدن‌ بازگشت‌ صدا بسته‌ شده‌ بود؛ كنايه‌ از آنكه‌ آنها مرده‌ بودند؛ و هلاك‌ شده‌ بودند».

و نيز عوني‌ گويد:

وَ مَن‌ حَمَلْتُه‌ الرِّيحُ فَوقَ بَساطِهِ         فَاسْمَعَ أهلَ الكَهْف حينَ تَكلَّماً [88]

با اهل‌ كهف‌ به‌ سخن‌ پرداخت‌، آنها را از گفتار خود شنوا كرد».

حميري‌ گويد:

لَهُ البَساطُ إذ سَري‌         وَفِتيَةً الكَهْفِ دَعا

فَما أجابُوا في‌ النِّدآء         سِوَي الوَصِيِّ المُرْتَضي‌[89]

«از براي‌ علي‌، بساط‌ و فرشي‌ بود كه‌ بر روي‌ آن‌ مي‌نشست‌ و حركت‌ مي‌كرد (چون‌ حضرت‌ سليمان‌)، و علي‌ اصحاب‌ كهف‌ را صدا زد و با آنان‌ به‌ سخن‌ گفتن‌ پرداخت‌.

و آنان‌ پاسخ‌ هيچكس‌ را ندادند مگر پاسخ‌ علي‌ وصيّ رسول‌ الله‌ را».

و نيز حميري‌ گويد:

سَلْ فِتيَةَ الكَهْفِ الَّذينَ أتاهُمُ         فَأيقَظَ فِي‌ رَدِّ السَّلَامِ مَنامَها [90]

«تو از جوانمردان‌ اهل‌ كهف‌ بپرس‌، كه‌ علي‌ به‌ نزد آنان‌ آمد؛ و به‌ آنان‌ سلام‌ كرد؛ و در ردّ سلام‌، خواب‌ آنان‌ را شكست‌؛ و همه‌ را بيدار كرد».

و برقي‌ گويد:

حَتَّي‌ إذا يَس‌ءوا جَوابَ سَلَامِهِم‌         قامَ الوَصِيُّ إلَيْهِمْ ابداءا

قالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ مِن‌ فِتيَةٍ         عَبَدُوا الالَهَ وَ تَابَعُوا السَّناءا

قَالُوا عَلَيْكَ مِنَ الإلَهِ تَحِيَّةٌ         تُهْدَي‌ إلَيْكَ وَ رَحْمَةٌ وَ ضِياءا

إنّا مُنِعنا أن‌ نُكَلِّم‌ هَاتِفاً         إلاّ تَبياً كانَ أوْ مُوصاءآ [91]

وَ طارِقُ البابِ عَلَي‌ كَهْفِهِم‌         فِي‌ الخَبَرِ المَشهُورِ عَن‌ جَابِر[92]

«علي‌ آن‌ كسي‌ است‌ كه‌ در كهف‌ را زد؛ و با اهل‌ آن‌ به‌ سخن‌ پرداخت‌؛ چنانكه‌ در خبر مشهور از جابربن‌ عبدالله‌ انصاري‌ آمده‌ است‌».

و ابن‌ العضد گويد:

مَن‌ كَلَّمَ الفِتيَةَ فِي‌ الكَهْفِ وَ لَمْ         يُكَلِّمُوا حَقّاً سِواهُ إذ دَعا [93]

«علي‌ آن‌ كسي‌ است‌ كه‌ با جوانمردان‌ كهف‌ سخن‌ گفته‌ است‌، و آنان‌ با هيچكس‌ در وقت‌ تكلّم‌ و صدا كردن‌، هرگز سخني‌ نگفته‌اند».