اي، مردم خداوند عزّ و جل مرا امر كرد كه براي شما امامتان، و آنكه بعد از من در ميان شما قيام به امور دارد، و وصيّ من، و جانشين من، و آن كه را خداوند عزّ و جلّ در كتاب خود طاعت او را واجب كرده، و اطاعت از او را با اطاعت از من و اطاعت از خودش مقرون گردانيده، و شما را به ولايت او امر كرده است، نصب كنم. و من از ترس طعن اهل نفاق و تكذيب آنها به پروردگارم مراجعه كردم، و او مرا بيم داد كه يا بايد ولايت علي را تبليغ كني، و يا من و را عذاب می‌كنم».

و سيّد علي شهاب الدين همداني از عمربن خطّاب روايت كرده است كه او گفت: نصب رسول الله (ص) عَليًّا عَلَماً، فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، اَلَّلهُمَّ أنْتَ شَهِيدِي عَلَيهِمْ. [386]

باري اينك كه بحث دربارة معناي مولي در حديث غدير به پايان می‌رسد، چقدر مناسب است قصيدة مرحوم سيّد رضاي هندي عرب را كه معروف به قصيدة كوثريّه است در اينجا بياوريم، و به بركات نفس نفيس رسول خدا (ص) و امير المؤمنين _ سلام الله عليه _ متوسّل گرديم؛ و از آن دو روح مقدّسي كه برتر از روح القدس است استمداد، و براي رفع موانع سير، و پيمودن درجات قرب از آن بزرگواران، استجلاب خير و رحمت از ذات حضرت احديّت كنيم.

قصيدۀ كوثريّۀ سيد رضاي‌ هندي‌ عرب‌

اين قصيده داراي پنجاه و چهار بيت است، بيست و چهار بيت اول آن در توسّل به حضرت رسول الله است و بقيّة ابيات در توسّل به حضرت امير المؤمنين و در محامد و مناقب و فضايل آن درّ شاهوار عالم امكان است:

أمُفَلَّجُ ثَغْرُكَ أمْ جَوْهَرْ         وَ رَحِيقُ رُضَابُكَ أمْ سُكَّرْ 1

قَدْ قَالَ لِثَغْركَ صَانِعُهُ         إنَّا أعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرْ 2

45_ پس با صداي بلند اعلان به امر خود كن! چون ياري كنندة تو اينكه هلاك كنندة و برنده و كوبنده و قطع كننده است؛ و مذمت كنندة تو مقطوع الذنب و دم بريده است.

46_ چنانچه تو مأمور به صبر و شكيبائي و فرو نشاندن خشم و غضب نبودي! و ايكاش كه مأمور نبودي!

47_ به امر ولايت بر مردم و خلافت، ابوتيم (ابوبكر) نائل نمي شد و سپس حبتر (عمر) به ويلايت از ناحية او نمي رسيد.

47_ (نسخه بدل) پس مآل و بازگشت امر به تحكيم حكمين منتهي نمي شد؛ و مالك اشتر از موقف خود در نبرد مفارقت نمي نمود.

48_ و ليكن اعراض و طواري اين دنياي عاجل، به رداي تو نچسبيد و تعلق نگرفت، أي نادره جوهر عالم وجود!

49_ تو يگانه فردي بودي كه براي دين خدا اهتمام نمودي! و غير تو به دنيا مغرور شد!

50_ هيچيك از افعال و كردار تو نيست مگر آنكه براي افراد متذكر و حق جو، موجب تذكر و يادآوري شود.

51_ آن افعال حجّت هائي است كه با آن دشمنان را ملزم كرده أي! و موجب بيداري و هشياري است براي كساني كه مستبصر باشند.

52_ نشانه‌هاي جلال و آيات عظمت تو به شمارش در نمي آيد! و صفات كمال تو نيز قابل شمردن نيست!

53_ كسي كه درباره تو مديحه‌هاي خود را طولاني كند و سخن به درازا كشاند، باز هم از عهدة اداء حقّ واجب كوچك ترين مدايح تو كوتاهي كرده است!

54_ پس اي، كعبة آمال من بپذير از مدائح من اين مقدار مختصر و ميسوري را كه به عنوان قرباني خود به پيشگاه تو هديه آورده ام».

بحث‌ دربارۀ قصيدۀ كوثريّۀ؛ و ختم‌ اين‌ مجلّد

اقول: آنچه در السنه فضلآء معروف است كه تمام اين قصيده دربارة امير المؤمنين (ع) است، و از بيت اوّل أمفلّجُ ثَغرُك ام جَوهَر خطاب به آنحضرت است، در نزد حقير تمام نيست؛ و شواهد بر آن بسيار است:

اوّلاً همه رسول الله را مفلج الأسنان شمرده‌اند يعني دندان هاي پيشين آنحضرت بهم متّصل نبوده و با هم فاصله داشته است.

ثانياً در بيت دوم: إنَّا أعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَر دربارة حضرت رسول الله است.

ثالثاً در بيت دوازدهم می‌گويد: آمَنْتُ هَوْي بِنُبُوَّتِهِ، و معلوم است كه نبوّت از رسول الله بوده است.

رابعاً در بيت شانزدهم می‌گويد: وَبِوَجْهِكَ إذْيَحْمَرّ، و اين سرخ شدن رو و چهره را از روي حيا و شرم از احوال رسول الله شمرده‌اند: و هو رجل حيي. و همچنين ساير ابيات همه به رسول خدا انسب است.

شاعر اين قصيده را دربارة رسول خدا (ص) ادامه می‌دهد تا می‌رسد به بيت بيست و پنجم: سوّدتُ صيحفةَ اعمالي و وكّلتُ الامر إلي حيدر. از اينجا تا آخر قصيده را دربارة امير المؤمنين (ع) سروده است. الحق نغز و جالب سروده است.

گويند كه به واسطة سرودن اين قصيده، در مسابقاتي كه دربارة سرودن اشعار درباره امير المؤمنين (ع) در عراق صورت گرفت، برنده شد و جايزة و سبق را دريافت كرد، وَ لِكُلَّ بَيْتٍ بَيْتٌ فِي الْجَنَّهِ. رَحِمَهُ اللهُ رَحْمَهً وَاسِعَهً وَ حَشَرَهُ مَعَ مَوَالِيهِ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ.

ابن عساكر با سند متصل خود از عمار دهني از ابو فاخته روايت كرده است كه: أقْبَلَ عَلِيٌّ وَ عُمَرُ جَالِسٌ فِي مَجْلِسِهِ؛ فَلَمَّا رَاهُ عُمَرُ تَضَعْضَعَ وَ تَوَاضَعَ وَ تَوَسَّعَ لَهُ فِي الْمَجْلِسِ. فَلَمَّا قَامَ عَلِيٌّ قال بعض القوم: يا اميرالمؤمنين! إنَّكَ تَصْنَعُ بِعَليَّ صَنِيعاً مَا تَصْنَعُهُ بِاحَدٍ منْ اصْحَابِ مُحَمَّدٍ! قَالَ عُمَرُ: وَ مَارَايْتَنِي أصْنَعُ بِهِ؟! قَالَ: رَايْتُكَ كُلَّمَا رَايْتَهُ تَضَعْضَعَتَ وَ تَواضَعْتَ وَ أوْسَعْتَ حَتَّي يَجْلِسَ! قَالَ: وَ مَا يَمْنَغُنِي وَاللَهِ إنَّهُ لَمَوْلَايَ وَ مَوْليَ كُلَّ مُؤمنٍ. [388]

من تو را ديده ام كه هر وقت او را ديده أي، خشوع و خضوع نموده أي، و تواضع كرده أي، و براي او در مجلس براي نشستن جا باز كرده أي! عمر گفت: چه چيز موجب می‌شود كه من اينگونه رفتار را نكنم؟ سوگند به خدا كه او مولاي من و مولاي هر فرد مؤمني است».

و در كتاب «فتوحات اسلاميّه» آورده است كه: يكبار عليّ بن ابيطالب بر عليه يك مرد اعرابي حكمي كرد، و آن مرد عرب به حكم او راضي نشد؛ عمر گريبان او را گرفت و به او گفت: و يلك انه مولاك و مولي كل مومن و مومنه. [389]

«اي، واي بر تو! او مولاي تو و مولاي هر مرد مؤمن و هر زن مؤمنه اي، است»!

و طبراني تخريج كرده است كه: به عمر گفتند: إنَّكَ تَصْنَعُ بِعَلِيٍّ – ايْ، مِنَ التَّعْظِيِم _شَيْئاًلَا تَصْنَعُ مَعَ أحَدٍ مِنْ أصْحَابِ النَّبِيِّ (ص)! فَقَالَ: إنَّهُ مَوْلَايَ. [390]

«تو از جهت تعظيم و توقير با علي كاري می‌كني كه با هيچيك از صحابة رسول خدا نمي كني! عمر گفت: به جهت آنكه او مولاي من است».