تفكيك دين از سياست خلاف ضرورت اسلام است

خداوند محمّد را همان‌ طور كه‌ بيان‌ كردي‌ به‌ عنوان‌ نبوّت‌ برانگيخت‌، و او را وليّ مؤمنان‌ قرار داد و به‌ واسطۀ او بر امّت‌ منّت‌ نهاد؛ تا اينكه‌ او را به‌ نزد خود برد، و براي‌ او اختيار كرد ثوابهائي‌ را كه‌ در نزد خودش‌ است‌. و مردم‌ را واگذاشت‌ تا براي‌ خود اختيار كنند، و حركت‌ و اختيار آنها اصابۀ به‌ حقّ كند، و از اعوجاج‌ و كژي‌ هواي‌ نفس‌ اجتناب‌ نمايند.

اينك‌ اگر تو به‌ واسطۀ رسول‌ خدا خلافت‌ را طلب‌ مي‌كني‌، پس‌ حقّ ما را اخذ كرده‌اي‌ ! و اگر به‌ واسطۀ مؤمنين‌ طلب‌ مي‌كني‌ ! ما از مؤمنين‌ هستيم‌، و أبداً در امر خلافت‌ شما قدمي‌ فرا ننهاده‌ و جلودار نبوده‌ايم‌، و در ميان‌ مردم‌ و جمعيّت‌ نيامده‌ايم‌، و وفور و فراواني‌ عقل‌ و درايت‌ در ميان‌ ما كاهش‌ نكرده‌ است‌ و به‌ زوال‌ نرسيده‌ است‌. پس‌ اگر اين‌ امر خلافت‌، از مؤمنين‌ بر شما لازم‌ گرديه‌ است‌، چگونه‌ لازم‌ شده‌ در حالي‌ كه‌ ما ناپسند داشتيم‌؟ و چقدر اين‌ دو گفتار تو از هم‌ دور است‌ كه‌ مي‌گوئي‌: مؤمنين‌ در تو طَعْن‌ مي‌زنند و عيب‌ مي‌گويند؛ و مي‌گوئي‌: مؤمنان‌ به‌ تو ميل‌ كرده‌ و تو را انتخاب‌ نموده‌اند !

و امّا آن‌ سهميّه‌اي‌ كه‌ از خلافت‌ مي‌خواهي‌ به‌ ما بَذْل‌ كني‌، اگر حقّ توست‌ و مي‌خواهي‌ به‌ ما عطا كني‌، براي‌ خودت‌ نگهدار، ما را به‌ آن‌ نيازي‌ نيست‌ ! واگر حقّ مؤمنين‌ است‌، تو چنين‌ حقّي‌ از جانب‌ آنها نداري‌ كه‌ چنين‌ بخششي‌ بكني‌ ! و اگر حقّ ماست‌، ما راضي‌ به‌ بعضي‌ از اين‌ حقّ غير بعض‌ ديگر آن‌ نيستيم‌ !

و اين‌ مطالبي‌ كه‌ به‌ تو مي‌گويم‌، نه‌ از جهت‌ اينست‌ كه‌ مي‌خواهم‌ تو را از اين‌ امري‌ كه‌ در آن‌ داخل‌ شده‌اي‌ منصرف‌ كنم‌، وليكن‌ به‌ جهت‌ آنست‌ كه‌ در بيان‌، اتمام‌ حجّتي‌ است‌ كه‌ بايد حقّش‌ ادا شود.

و امّا اينكه‌ مي‌گوئي‌: رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ از ما و از شماست‌؛ رسول‌ خدا از درختي‌ است‌ كه‌ ما شاخه‌هاي‌ آن‌ درخت‌ مي‌باشم‌؛ و شما همسايگان‌ آن‌ درخت‌.

و امّا اي‌ عُمَر اينكه‌ گفتي‌: تو بر ما از مردم‌ مي‌ترسي‌؛ آري‌ اين‌ چيزي‌ است‌ كه‌ شما اوّل‌ آن‌ را پيش‌ فرستاديد، و طليعۀ مصائب‌ را پديد آورديد؛ و باللهِ المُستَعَانُ. [4]

و همين‌ مضمون‌ از جريان‌ را احمد بن‌ أبي‌ يعقوب‌ كاتب‌ عبّاسي‌ معروف‌ به‌ يعقوبي‌ در تاريخ‌ خود نقل‌ كرده‌ است‌، با اين‌ تفاوت‌ كه‌ چون‌ براء بن‌ عازب‌ به‌ دَرِ خانه‌اي‌ كه‌ بني‌ هاشم‌ در آن‌ بودند، آمده‌، و در را زد، و گفت‌: با أبوبكر بيعت‌ كرده‌اند؛ بعضي‌ از آنها گفتند: هيچگاه‌ مسلمين‌ كار تازه‌اي‌ را كه‌ از مامخفي‌ باشد نخواهند كرد، و ما أولي‌ و سزاوارتريم‌ به‌ محمّد. عبّاس‌ گفت‌: فَعَلُوهَا وَ رَبِّ الكَعْبَةِ سوگند به‌ پروردگار كعبه‌ كه‌ كردند دربارۀ خلافت‌ آنچه‌ را مي‌خواستند.

و مهاجرين‌ و انصار شكّ در خلافت‌ علي‌ نداشتند. و چون‌ از منزل‌ خارج‌ شدند، فضل‌ بن‌ عبّاس‌ كه‌ سخنگوي‌ قريش‌ بود گفت‌: يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ ! إنَّهُ مَا حَقَّتْ لَكُمُ الخِلا‌فَةُ بِالتَّمويِهِ، وَ نَحْنُ أهْلُهَا دُونَكُم‌، وَ صَاحِبُنَا أولَي‌ بِهَا مِنكُمْ !

«اي‌ جماعت‌ قريش‌ ! براي‌ شما خلافت‌ با خدعه‌ و مكر ثابت‌ و مستقرّ نمي‌شود ! و ما اهل‌ خلافتيم‌ نه‌ شما ! و صاحب‌ ما (علي‌) به‌ خلافت‌ سزاوارتر است‌ از شما» !

و عُتبَةُ بنُ أبي‌ لَهب‌ برخاست‌ و گفت‌:

مَا كُنتُ أحْسِبُ أنَّ الامْرَ مُنصَرِفٌ         عَن‌ هَاشِمٍ ثُمَّ مِنهَا عَن‌ أبي‌ الحَسَن‌1

عَن‌ أوَّلِ النَّاسِ إيماناً وَ سَابِقَةً         وَأعْلَمِ النَّاسِ بِالقُرْآنِ وَالسُّنَنِ2

وَ آخِرِ النَّاسِ عَهْداً بِالنَّبِيِّ وَ مَن‌         جِبرِيلُ عَونٌ لَهُ فِي‌ الغَسْلِ وَالكَفَن‌3

مَن‌ فِيهِ مَا فِيهِمْ لا‌ يَمْتَرُونَ بِهِ         وَ لَيْسَ فِي‌ القَوْمِ مَا فِيهِ مِن‌ الحَسَن‌4 [5]

وَ إنَّ أمْرَءاً يَرْمِي‌ قُصَيُّ ( 6 )وَرَآءَهُ         عَزيزُ الحِمَي‌ وَالنَّاسُ مِن‌ غَالِبٍ [7] قُصِيّ4 [8]

مضبوط‌ و موثوق‌ خود را ! زيرا كه‌ تو براي‌ اين‌ خلافت‌ وحكومتي‌ كه‌ مورد اميد و درخواست‌ مي‌باشد توانا و مقتدري‌ !

4 ـ و حقّاً و حقيقة‌ آن‌ مردي‌ كه‌ تمام‌ فرزندان‌ قُصيّ اعمّ از بني‌ هاشم‌ و بني‌ اُميّه‌ و غيرهم‌ در پشت‌ سر او بوده‌ و نگهبان‌ و نگهدارش‌ بوده‌ و براي‌ او تيرها را رها كنند، بسيار منيع‌ و عزيز است‌، و قابل‌ شكست‌ و ضعف‌ نيست‌؛ و در حريم‌ قدرت‌ او كسي‌ را توان‌ نيست‌ كه‌ وارد شود. وليكن‌ مردم‌ از أبوبكر و عُمَر كه‌ از فرزندان‌ غَالِبْ هستند، دورند».

شيخ‌ مفيد كه‌ اين‌ أبيات‌ را از أبوسفيان‌ روايت‌ كرده‌ است‌، در پايان‌ آن‌ آورده‌ است‌ كه‌:

ثُمَّ نَادَي‌ بِأعلَي‌ صَوئه‌: يَا بَني‌ هَاشِمٍ ! يَا بَني‌ مَناف‌ ! أرْضِيتُمْ أن‌ يَلِيَ عَلَيْكُمْ أبُو فَصيلِ: الرَّذَلُ ابنُ الرَّذْلِ؟! أمَا وَاللَهِ لَوْ شِئْتُم‌ لاملانَّهَا عَلَيْهِم‌ خَیلاً وَ رَجِلاً !

«و پس‌ از آن‌ أبوسفيان‌ با بلندترين‌ صداي‌ خود فرياد كشيد: اي‌ پسران‌ هاشم‌ ! اي‌ پسران‌ عبد مناف‌ ! آيا مي‌پسنديد كه‌ بر شما حكومت‌ كند اين‌ كرّه‌ شتر: پست‌ و فرومايه‌ و قبيح‌، پسر پست‌ و فرومايه‌ و قبيح‌؟ سوگند به‌ خدا كه‌ اگر بخواهيد من‌ شهر مدينه‌ را براي‌ دفع‌ ايشان‌ از سواره‌ نظام‌ و پياده‌ نظام‌ پر مي‌كنم‌» !

فَنَادَاهُ أميرُالمؤمِنِينِ عَلَيْهِ السَّلا‌مُ: ارْجِع‌ يَا أبَا سفِيانَ ! فَوَاللهِ مَا تُريدُ اللَهَ بِمَا تَقُولُ ! وَ مَا زِلْتَ تَكِيدُ الإسْلا‌مَ وَ أهْلَهُ ! وَ نَحْنُ مَشاغِيلُ بِرَسولِ اللهِ صَلّي‌ اللهُ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌؛ و عليّ كُلِّ امْرِيٍّ مَا اكْتَسَبَ؛ وَ هُوَ وَليُّ مَا احْتَقَبَ !

فتنه‌ و امتحان‌ شديدي‌ همه‌ را گرفت‌، و بليّه‌ و فساد شامل‌ همه‌ شد، و حوادث‌ بدي‌ روي‌ داد كه‌ شيطان‌ در آنها متمكّن‌ بود؛ و اهل‌ عدوان‌ و باطل‌ و انحراف‌ در آن‌ حوادث‌ كمك‌ نمودند، و براي‌ دفع‌ آن‌ حوادث‌ سوء و انكار آن‌، اهل‌ ايمان‌ با حوادث‌ روبرو نشدند، و صاحبان‌ ولايت‌ را مخذول‌ و تنها گذاشتند‌، و اينست‌ تأويل‌ قول‌ خداوند عزّ وجلّ كه‌ مي‌فرمايد: وَاتَّقُوا فِتْنَةً لا‌ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنكُمْ خَاصَّةً (9) و (10) (و بپرهيزيد از فتنهو بلا و امتحاني‌ كه‌ چون‌ فرا رسد، تنها به‌ كساني‌ كه‌ از شمال‌ ظلم‌ كرده‌اند نمي‌رسد (بلكه‌ همه‌ را فرا مي‌گيرد)).

و در وقت‌ سقيفه‌ و رحلت‌ رسول‌ الله‌ خَالِدُ بنُ سعيد غائب‌ بود، از سفر آمد، و نزد عليّ بن‌ أبيطالب‌ آمد، و گفت‌: بيا من‌ با تو بيعت‌ كنم‌ فَوَاللهِ مَا فِي‌ النَّاسِ أحَدٌ أوْلَي‌ بِمَقَامِ مُحَمَّدٍ مِنْكَ . «سوگند به‌ خدا كه‌ در تمام‌ مردم‌ كسي‌ مانند تو كه‌ سزاوارتر به‌ مقام‌ محمّد باشد يافت‌ نمي‌شود» !

و جماعتي‌ به‌ دور عليّ بن‌ أبيطالب‌ گرد آمدند، و از او تقاضا مي‌كردند كه‌ بيعتشان‌ را قبول‌ كند. حضرت‌ به‌ آنها گفت‌: أُغْدُوا عَلَي‌ هَذَا مُحَلِّقِينَ الرُّوؤسَ‌. فَلَمْ يَغْدُ عَلَيْهِ الا ثَلا‌ثَةُ نَفَرٍ.

بعداً يكي‌ پس‌ از ديگري‌ شروع‌ كردن‌ به‌ بيعت‌ كردن‌. و علي‌ بيعت‌ نكرد مگر بعد از شش‌ ماه‌؛ و گفته‌ شده‌ است‌ بعد از چهل‌ روز. (11)

و ابن‌ أبي‌ الحديد با سند خود گويد: چون‌ تعداد متخلِّفين‌ از بيعت‌ با أبوبكر از ميان‌ مردم‌ بسيار شد، و أبوبكر و عمر بر عليّ عليه‌ السّلام‌ سخت‌ گرفتند، اُمّ مِسْطَح‌ بن‌ أثَاثَة(‌ (12 از منزل‌ بيرون‌ آمد، و در برابر قبر حضرت‌ رسول‌ الله‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ ايستاد، و اين‌ اشعار را انشاد كرد:

كَانَت‌ اُمُورٌ وَ أنبآءُ و هَنبَثَةٌ         لَو كُنتَ شَاهِدَهَا لَمْ تَكْثُرِ الخَطْبُ1

إنَّا فَقَدْنَاكَ فَقْدَ الارضِ وَ ابلَهَا         وَاخْتَلَّ قَوْمُكَ فَاشْهَدهُمْ وَ ل‌ تَغِب‌2 (13)

علي‌ و زبير را گرفتند و به‌ ديوار زدند و هر دو را شكستند، و عمر هر دو را خارج‌ كرد، و آنها را به‌ مسجد برد براي‌ آنكه‌ بيعت‌ كنند. و سپس‌ أبوبكر به‌ خطبۀ برخاست‌، و از آنها معذرت‌ خواست‌ و گفت‌: إنَّ بَيْعَتي‌ كَانَتْ فَلْتَةً وَ فَي‌ اللَهُ شَرَّهَا. (14)

«بيعت‌ من‌ از عدم‌ تأمّل‌ و تدبير و بدون‌ ملاحظۀ جوانب‌ و صلاحديد انجام‌ گرفته‌ است‌. خداوند مردم‌ را از شرّ آن‌ بيعت‌ و از عواقبش‌ محفوظ‌ داشت‌»‌.

باري‌، عجب‌ اينجاست‌ كه‌: اين‌ كارهائي‌ كه‌ خلفاي‌ انتخابي‌ و دست‌ اندركارشان‌ انجام‌ دادند ، به‌ نام‌ دين‌ و به‌ عنوان‌ ياري‌ دين‌ بوده‌ است‌ و با برچسب‌ اسلام‌ و مُهر و موم‌ آن‌ به‌ جاي‌ آورده‌ شده‌ است‌. اين‌ بسيار عجيب‌ است‌ كه‌: چگونه‌ كسي‌ صد در صد راهي‌ را كه‌ درست‌ در جهت‌ مخالف‌ مطلوب‌ است‌ مي‌رود، و با علم‌ و اطّلاع‌ به‌ مخالفت‌ آن‌، هواي‌ نفس‌ چنان‌ وي‌ را كور و كر مي‌كند كه‌ درست‌ با يكصد و هشتاد درجه‌ زاويه‌، بر خود تلقين‌ مي‌كند كه‌ در صراط‌ مستقيم‌ طيّ طريق‌ مي‌كند. اين‌ از تسويلات‌ نفس‌ است‌؛ چنانكه‌ خداوند در قرآن‌ كريم‌ فرمايد:

إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَي‌ أَدْبَارِهِمْ مِن‌ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَي‌ الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلِي‌ لَهُمْ. (15)

«آنان‌ كه‌ بعد از آنكه‌ راه‌ هدايت‌ براي‌ آنها روشن‌ گشت‌، به‌ دين‌ خدا پشت‌ نموده‌ و به‌ قهقراء برگشتند و مرتدّ شدند، شيطان‌ لعين‌، كفر را در نظرشان‌ جلوه‌ داد، و با فريب‌ دادن‌ به‌ آرزوها و آمال‌ در غَيّ و گمراهي‌ فروشان‌ برد، و آن‌ گمراهي‌ را بر آنها دوام‌ بخشيد».

آنها ندانستند كه‌ هر كس‌ بخواهد در راه‌ خدا از اوامر خدا سبقت‌ گيرد، و از منهاج‌ رسول‌ خدا پيش‌ برود و جلو بيفتد، عين‌ عقب‌ افتادگي‌ است‌. و هر كس‌ در برابر رسول‌ خدا صداي‌ خود را بلند كند، و با او و دين‌ او و نواميس‌ او همچون‌ ساير امور معامله‌ كند، تمام‌ عملهايش‌ حَبْط‌ و هلاك‌ مي‌شود، و در نامۀ عمل‌ خود جز زيان‌ و خُسران‌ چيزي‌ به‌ بار نمي‌آورد. آري‌ كأنّهم‌ لم‌ يَسْمَعوا كلام‌ الله‌ حيثُ يقول‌: «يَـٰأيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا ل‌ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِّ اللهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَهَ إِنَّ اللَهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ.- يَـٰأيُّهَا الَّذِينَ

ءَامَنُوا لا‌ تَرفَعُوا اصْوَاتَكُمْ فَوقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَ لا‌ تَجْهَرُوا لَهُ بالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أنْ تَحْبَطَ أعْمَالَكُم‌ وَ أَنتُمْ لا تَشْعُرونُ» . امّا والله‌ لقد سَمِعُوا وَ وَعُوها ولكن‌ حَلِيَتِ الدُّنيا في‌ أنفسهم‌، و راقهم‌ زِبْرِجُها، و سوف‌ يُنَبِّهُهُم‌ الله‌ بِمَا كَانوا يعملون‌.

و صلّي‌ الله‌ عليه‌ رسوله‌، و علي‌ عليّ أميرالمؤمنين‌، و علي‌ الصِّديقة‌ الطّاهرة‌ فاطمة‌ الزهراء بنت‌ الرَّسول‌،المسكورة‌ الضّلع‌، المجهولة‌ القدر، المخفية‌ القبر، المظلومة‌ المضطهدة‌ بالجور، و الشهيدة‌ في‌ إعلاء كلمة‌ الاسلام‌ و نقي‌ الزّيغ‌ و الهوي‌؛ و علي‌ الائمّة‌ المعصومين‌. و لعنة‌ الله‌ علي‌ أعدائهم‌ أجمعين‌ من‌ الآن‌ إلي‌ قيام‌ يوم‌ الدّين‌، و لا حول‌ و لا قوّة‌ إلا بالله‌ العليّ العظيم‌.

بسم الله الرحمن الرحيم

و صلى الله على محمد و آله الطاهرين،

و لعنة الله على اعدآئهم اجمعين من الآن الى قيام يوم الدين

و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم

قال الله الحكيم فى كتابه الكريم:

الم * احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون * و لقد فتنا الذين من قبلهم فليعلمن الله الذين صدقوا و ليعلمن الكاذبين * ام حسب الذين يعملون السيئات ان يسبقونا سآء ما يحكمون * من كان يرجوا لقآء الله فان اجل الله لآت و هو السميع العليم * و من جاهد فانما يجاهد لنفسه ان الله لغنى عن العالمين[16]

«آلم - آيا مردم چنين پنداشتند كه به مجرد آنكه گفتند: ما ايمان آورده‏ايم، رهاشان مى‏كنند، و دست از آنها بر مى‏دارند، بدون اينكه آنان را امتحان كنند؟ و حقا ما آزمايش نموديم آن امت‏هائى را كه قبل از ايشان بوده‏اند پس همانا خداوند البته مى‏داند چه كسانى راست گفته‏اند، و چه كسانى دروغ گويانند؟ آيا آنان كه كارهاى زشت را بجاى مى‏آورند چنين پنداشتند كه از ما و حكم ما جلو مى‏افتند و پيشى مى‏گيرند؟ اين بد قضاوت و حكمى است كه مى‏نمايند.كسى كه اميد زيارت و لقاى خدا را دارد، حقا مدت خدا سر آمده و به زيارت و لقاء خدا مى‏رسد، و حقا خداوند، او فقط شنوا و داناست.و كسى كه مجاهده در راه خدا نمايد، براى نفس خود مجاهده نموده است، و حقا خداوند از جميع عالميان بى‏نياز است‏».

ما خبر بده از فتنه! و آيا تو در اين باره از رسول خدا صلى الله عليه و آله چيزى را پرسيده‏اى؟ فقال علیه السّلام: لما انزل الله سبحانه قوله: «الم، احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون‏» علمت ان الفتنة لا تنزل بنا و رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بين اظهرنا، فقلت: يا رسول الله! ما هذه الفتنة التى اخبرك الله تعالى بها؟ فقال: يا على ان امتى سيفتنون من بعدى.فقلت: يا رسول الله او ليس قد قلت لى يوم احد حيث استشهد من استشهد من المسلمين و حيزت عنى الشهادة فشق ذلك على فقلت لى: ابشر فان الشهادة من ورائك؟ فقال لى: ان ذلك لكذلك، فكيف صبرك اذا؟ فقلت: يا رسول الله! ليس هذا من مواطن الصبر و لكن من مواطن البشرى و الشكر فقال: يا على! ان القوم ليفتنون باموالهم و يمنون بدينهم على ربهم و يتمنون رحمته و يامنون سطوته و يستحلون حرامه بالشبهات الكاذبة و الاهواء الساهية، فيستحلون الخمر بالنبيذ و لسحت‏بالهدية و الربا بالبيع.قلت: يا رسول الله! باى المنازل انزلهم عند ذلك؟ ابمنزلة ردة ام بمنزلة فتنة! فقال: بمنزلة فتنة [17]

«امير المؤمنين عليه السلام در جواب گفتند: چون خداوند آيه الم، احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون را نازل كرد، من در عين آنكه مى‏دانستم در زمانى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله زنده است و در ميان ماست اين فتنه بر ما فرود نمى‏آيد، از او پرسيدم: اين فتنه و امتحانى را كه خداوند به تو خبر داده است كدام است؟ رسول خدا فرمود: اى على امت من پس از من امتحان مى‏شوند و به فتنه دچار مى‏گردند.گفتم: اى رسول خدا مگر شما در روز جنگ احد كه شهيدانى از مسلمانان به شهادت رسيدند و ليكن من به فوز شهادت نائل نشدم و اين بر من گران آمد، به من نگفتيد: بشارت باد بر تو زيرا كه شهادت در پشت‏سر تو است؟ و پس از اين كلام، رسول خدا به من فرمود: اين امر شهادت بر تو واقع مى‏شود، آيا صبر تو در برابر آن چگونه است؟ من عرض كردم: اى رسول خدا اين واقعه شهادت من از جاهاى صبر نيست‏بلكه از جاهاى شكر است و از جاهاى بشارت است.در اين حال رسول خدا به من فرمود: اى على اين امت من بزودى با مالهايشان مورد فتنه و آزمايش قرار خواهند گرفت و بر خدا با دينشان منت مى‏گذارند، آرزوى رحمت‏ خدا را در سر مى‏پرورند و

از غضب و سطوت او خود را در امان مى‏پندارند، و محرمات او را با شبهه‏هاى دروغين و آراء و خيالات سست و بى‏اساس حلال مى‏شمرند، و بر اين اصل خمر را به نام نبيذ مى‏خورند، و مال رشوه و حرام را به عنوان هديه مصرف مى‏نمايند، و ربا را به نام بيع و خريد و فروش حلال مى‏كنند.من عرض كردم: اى رسول خدا! در اين صورت من با آنها چطور رفتار كنم؟ آيا با آنها بمنزله مردمان از دين برگشته رفتار كنم و يا بمنزله مردمان مسلمان مبتلا به امتحان و مفتون به دنيا؟ رسول خدا فرمود: با آنها به منزله مردم مفتون به دنيا و آسيب ديده در مورد آزمايش و امتحان رفتار كن‏» !

و شيخ طبرسى از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه: معناى يفتنون آنست كه: مردم مورد آزمايش واقع مى‏شوند هم در مال‏هايشان و هم در جان‏هايشان.

و نيز از عياشى با اسناد خود از حضرت ابو الحسن امام كاظم عليه السلام روايت كرده است كه: عباس به نزد امير المؤمنين عليه السلام آمد و گفت: برخيز با من بيا تا از مردم براى تو بيعت‏بگيرم.حضرت فرمود: مگر تو اينطور مى‏پندارى كه بيعت مى‏كنند؟ گفت: آرى.حضرت فرمود: پس گفتار خدا: الم، احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا (تا آخر آيات) چه مى‏شود؟ (18)

و ملا محسن فيض كاشانى علاوه بر اين روايت و روايت «نهج البلاغه‏»، از رسول خدا آورده است كه: چون اين آيه نازل شد فرمود: حتما فتنه‏اى پيش مى‏آيد كه امت در آن امتحان مى‏شوند تا صادق از كاذب بازشناخته شود، به علت آنكه وحى منقطع مى‏شود، آنگاه شمشير و افتراق كلمه تا روز قيامت در ميان امت‏ خواهد بود. (19)