اعتراف‌ أبوبكر به‌ مزاياي‌ أميرالمومنين‌ عليه‌ السّلام‌ و حديث‌ منزله‌

بيعت‌ با تو تخلّف‌ كرده‌اند؟ و ايشان‌ كساني‌ هستند كه‌ در ميان‌ امّت‌، طعن‌ و اشكالي‌ بر آنها نبوده‌ است‌؛ و در صحبت‌ و ملازمات‌ با رسول‌ خدا تقصيري‌ نداشته‌اند؟

أبوبكر گفت‌: من‌ از تخلّف‌ آنها اطّلاع‌ نداشتم‌ مگر پس‌ از آنكه‌ قضيّۀ بيعت‌ با من‌ مُسَجَّل‌ شده‌ بودم‌؛ و ترسيدم‌ كه‌ اگر دست‌ از خلافت‌ بردارم‌ امّت‌ اسلام‌ به‌ ارتداد از دين‌ بازگشت‌ كنند؛ و در اينصورت‌ معاونت‌ شما با من‌ اگر آن‌ را بپذيريند؛ و اجابت‌ كنيد؛ آسان‌تر است‌ براي‌ دين‌ و مشكلات‌ دين‌؛ از آنكه‌ مردم‌ به‌ جان‌ هم‌ بيفتند؛ و بعضي‌ با بعضي‌ تضارب‌ كنند؛ و بالاخره‌ به‌ كُفر برگردند؛ و مي‌دانستم‌ كه‌ تو در شفقت‌ و مهرباني‌ با مردم‌ كمتر از من‌ نيستي‌! و بر ديانت‌ مردم‌ مهربان‌تري‌!

أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ فرمود: بلي‌! وليكن‌ تو به‌ من‌ بگو: آن‌ كسي‌ كه‌ استحقاق‌ خلافت‌ رسول‌ خدا را دارد 4 بايد واجدِ چه‌ شرائطي‌ باشد؛ تا اين‌ استحقاق‌ در او متحقّق‌ شود؟

أبوبكر گفت‌: با نصيحت‌، و وفا، و دوري‌ از مدهنه‌ و سستي‌، و تبعيض‌، و روش‌ نيكو، و اظهار عدل‌، و علم‌ به‌ كتاب‌ و سنّت‌، و فصل‌ خطاب‌، با زهد در دنيا و كم‌ رغبتي‌ و كم‌ اعتنائي‌ به‌ دنيا، و حقّ مظلوم‌ را از ظالم‌ گرفتن‌ بدون‌ هيچ‌ تفاوت‌ براي‌ نزديكان‌ و دوران‌! و در اين‌ حال‌ ساكت‌ شد.

أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ فرمود: با داشتن‌ سابقه‌ و قرابت‌؟!

أبوبكر گفت‌: با داشتن‌ سابقه‌ و قرابت‌.

أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ فرمود: با سوگند به‌ خداوند از تو مي‌پرسم‌: آيا اين‌ مزايا و خصلت‌هائي‌ را كه‌ ذكر كردي‌ در خودت‌ مي‌يابي‌؛ و يا در من‌ است‌؟!

أبوبكر گفت‌: بلكه‌ در توست‌ اي‌ أباالحسن‌!

در اينجا حضرت‌ با او با بسياري‌ از مزايا و خصال‌ خود كه‌ از اختصاصات‌ آن‌ حضرت‌ است‌، استدلال‌ مُحاجّه‌ و مناشده‌ مي‌كنند؛ و از جمله‌ مي‌گويند: اُنشِدُكَ بِاللهِ! ألِيَ الوَزارَة‌ مَعَ رَسُولِ اللهِ؛ وَالمِثْلُ مِن‌ هَارُونَ مِن‌ مُوسَي‌؛ أمْ لَكَ؟ قَالَ: بَلْ لَكَ!

هارون‌ نسبت‌ به‌ موسي‌ براي‌ تست‌ و يا براي‌ من‌ است‌؟! أبوبكر گفت‌: بلكه‌ براي‌ تست‌!»

أبوبكر در اين‌ مجلس‌ محكوم‌ و مُفْحَم‌ مي‌شود و مي‌گويد: اي‌ أباالحسن‌ دستت‌ را بياور تا من‌ با تو بيعت‌ كنم‌، وليكن‌ پس‌ از بيعت‌ در آن‌ مجلس‌ بناي‌ بيعت‌ عَلَني‌ در مسجد مي‌شود؛ و در اينجال‌ يك‌ شب‌ مي‌گذرد؛ و عُمَر اطّلاع‌ پيدا مي‌كند؛ و به‌ هر گونه‌اي‌ كه‌ بود؛ أبوبكر را از اين‌ تصميم‌ برمي‌گرداند.[1]

احتجاج‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ حديث‌ منزله‌ در شوري

و از جملۀ موارد استشهاد به‌ حديث‌ مَنزله‌، احتجاجي‌ است‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ بعد از مرگ‌ عمر، در مجلس‌ شوري‌، با اصحاب‌ شوري‌ كرده‌اند. و اين‌ احتجاج‌ بسيار مفصل‌ است‌؛ و شامل‌ مناقب‌ و فضائل‌ مختصّۀ آن‌ حضرت‌ است‌، كه‌ احدي‌ از مهاجران‌ وانصار را در آن‌ شركتي‌ نيست‌؛ و از احتجاجات‌ معروف‌ و مشهور است‌ كه‌ ما در اينجا فقط‌ به‌ ذكر مورد حاجت‌ به‌ ان‌ در استشهاد به‌ حديث‌ منزله‌، و وزارت‌ آن‌ حضرت‌ اكتفا مي‌نمائيم‌؛ حضرت‌ پس‌ از بيان‌ فضائل‌ و اقرار و اعتراف‌ مخالفين‌ به‌ آنها؛ مي‌رسد به‌ اينكه‌ مي‌گويد:

نَشَدْتُكُم‌ بِاللهِ هَلْ فِيكُمْ أحَدٌ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌: أنتَ مِنّي‌ بِمَنزِلَةِ هَارونَ مِن‌ مُوسَي‌ إلأنَّهُ لنَبِيَّ بَعْدِي‌؟ قَالُوا: لا!

«من‌ با سوگند به‌ خدا از شما مي‌پرسم‌: آيا در ميان‌ شما يكنفر هست‌ كه‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ به‌ او گفته‌ باشد؛ منزلۀ تو با من‌ همان‌ منزلۀ هارون‌ است‌ با موسي‌؛ به‌ غير از آنكه‌ پس‌ از من‌ پيغمبري‌ نيست‌؟! گفتند؟ نه‌!»

و تا مي‌رسد به‌ اينكه‌ مي‌گويد:

نَشَدْتُكُم‌ بِاللهِ! هَلْ فِيكُمْ أحَدٌ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّي‌ اللهُ عَلَيْهِ وَآللِهِ وَسَلَّمَ: أنتَ أخِي‌ وَ وَزيري‌ وَ صَاحِبِي‌ مِن‌ أهلِي‌! غَيْرِي‌؟! قَالُوا: لَا.

‌ تطهير را شاهد مي‌آورد.

توضيح‌ آنست‌ كه‌ در «نهج‌ البلاغه‌» آمده‌ است‌ كه‌ چون‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ رسيد كه‌ بني‌ اميّه‌، او را به‌ شركت‌ در خون‌ عثمان‌ متّهم‌ نموده‌اند، فرمود:

أوَلَمْ يَنْهَ اُمَيَّةَ عِلْمُها بِي‌ عَنْ فَرْفِي‌؟ أوَ مَا وَزعَ الجُهَّالَ سَابِقَتِي‌ عَن‌ تُهْمَتِي‌؟ وَ لَما وَعَظَهُمُ اللهُ بِهِ أبْلَغُ مِن‌ لِسَانِي‌؛ أنَا حَجِيجُ المَارِقِينَ. وَ خَصيمُ المُتَابِينَ؛ وَ عَلَي‌ كِتابِ اللهِ تُعْرَضُ الامْثَالُ؛ وَ بِمَا فِي‌ الصُّدورِ تُجازَي‌ العِبَادُ. [4]

«آيا علم‌ بني‌ اميّه‌ به‌ من‌ و احوال‌ من‌ و موقعيّت‌ من‌ در دين‌، باز نداشته‌ است‌ آنها را از اينكه‌ مرا به‌ عيب‌ متّهم‌ كنند؟ آيا سابقۀ من‌ در دين‌، و خصوصيّات‌ ممتدّۀ من‌ در ايمان‌ و اسلام‌ و منزلت‌ و جهاد، آنان‌ را منع‌ نكرده‌ است‌، از نسبت‌ بدون‌ پايه‌ و اساس‌ و تهمت‌؟ و آنچه‌ خداوند آنها را بدان‌ پند دهد، و موعظه‌ نمايد رساتر است‌ از گفتار من‌. من‌ در برابر كساني‌ كه‌ از دين‌ خارج‌ مي‌شوند؛ با حجّتو برهان‌ استوار، به‌ خصومت‌ برخاسته‌ام‌؛ و با كساني‌ كه‌ شكّ و ريب‌ مي‌آورند، به‌ مقابله‌ و قيام‌ دليل‌ متين‌، قيام‌ نموده‌ام‌؛ متشابهاتِ اعمال‌ و كارهاي‌ شبيه‌ بهم‌ را بايد با كتاب‌ خدا سنجيد؛ و بدان‌ عرضه‌ كرد تا حقّ از باطل‌ شناخته‌ شود زيرا ميزان‌ كتاب‌ خداست‌ كه‌ ميزان‌ و معيار سنجش‌ است‌؛ و پاداش‌ بندگان‌ خدا به‌ عقائد و نيّت‌هاي‌ مختفيّه‌ و پنهان‌ در سينه‌هاي‌ آنهاست‌».

ابن‌ أبي‌ الحديد در شرح‌ فقرۀ اوّل‌: أوَلَم‌ يَنْهَ اُمَيَّةَ عِلْمُهَا بِي‌ عَن‌ قَرْفِي‌ مي‌گويد:

إِنَّمَا يُرِيدُ اللَهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُم‌ تَطْهِيرًا.[5]

و گفتار پيغمبر اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌: أنتَ مِنِّي‌ بِمنزلِةِ هَارُونَ مِن‌ مُوسَي‌.

واين‌ تعبيرها اقتضا مي‌كند كه‌ او را از ريختن‌ خون‌ حرام‌ در عصمت‌ قلمداد كند؛ همچنانكه‌ هارون‌ از مثل‌ اين‌ امور در عصمت‌ بود؛ و گفتار متوالي‌ و كردار پي‌ در پي‌ از رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ دربارۀ أميرالمؤمنين‌ طوري‌ بود كه‌ تمام‌ حاضرين‌ و مشاهدين‌ را مجبور و مضطرّ مي‌كرد كه‌ بدانند: مثل‌ او سعي‌ و اهتمام‌ در ريختن‌ خون‌ مسلماني‌ نمي‌كند.[6]

خطبۀ زياد در فارس‌ ؛ و استشهاد به‌ حديث‌ منزله‌

و از جمله‌ موارد استشهاد به‌ حديث‌ منزله‌؛ گفتار زياد بن‌ سُميّه‌ است‌؛ در خطبۀ خود كه‌ ابن‌ أبي‌ الحديد بدينگونه‌ ذكر كرده‌ است‌ كه‌: عليّ بن‌ محمّد مدائني‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌: أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در زمان‌ خلافت‌ خود، حكومت‌ فارس‌ و يا بعضي‌ از نواحي‌ آنرا به‌ زياد دادند.

زياد، آن‌ نواحي‌ را به‌ خوبي‌ اداره‌ كرد و بطور نيكوئي‌ در تحت‌ نفوذ و نظر خود در آورد؛ و خراج‌ و ماليات‌ آنجا را جمع‌آوري‌ كرد؛ معاويه‌ از اين‌ امر مطلّع‌ شد و به‌ او نوشت‌: أمّا بَعُدَ! تو را به‌ غرور افكنده‌ است‌ قلعه‌هايي‌ كه‌ در شب‌ در آنجا مأوي‌ مي‌كني‌؛ همچنانكه‌ پرنده‌ در آشيانۀ خود مأوي‌ مي‌گيرد! و سوگند به‌ خدا اگر انتظار من‌ در حركت‌ به‌ سوي‌ تو ـ در آن‌ مقداري‌ كه‌ خدا داناتر است‌ ـ نبود، آنچه‌ از من‌ به‌ تو مي‌رسيد؛ همان‌ بود كه‌ عبد صالح‌ فرمود: فَلَنَأتِيَنَّهُم‌ بِجُنُودٍ لاقِبَلَ لَهُم‌ بِهَا وَ لَنُخْرِجَنَّهُم‌ مِنهَا أَذِلَّةً وَ هُمْ صَاغِرُونَ.[7]

«البتّه‌ ما لشكري‌ بسيار كه‌ بهيچ‌ وجه‌ تاب‌ مقاومت‌ با آن‌ را ندارند؛ به‌ سوي‌ ايشان‌ مي‌فرستيم‌؛ و آنها را با خواري‌ و ذلّت‌ از آن‌ مُلك‌ خارج‌ مي‌نمائيم‌.»

و در ذيل‌ نامه‌ اشعاري‌ را نوشت‌؛ و از جملۀ آن‌، اين‌ بيت‌ است‌:

«پدرت‌ را فراموش‌ مي‌كني‌ در زمان‌ فرا رسيدن‌ مرگ‌ او؛ كه‌ با مردم‌ تخاطب‌ مي‌كرد؛ در وقتيكه‌ والي‌ بر آن‌ مردم‌ عمر بود.»

چون‌ نامه‌ به‌ دست‌ زياد رسيد به‌ پا خاست‌ و براي‌ مردم‌ خطبه‌ خواند و چنين‌ گفت‌:

العَجَبُ مِن‌ ابنِ آكِلَةِ الاكْبَادِ؛ و رأسِ النِّفاقِ! يُهَدِّدُنِي‌ وَ بَيني‌ وَ بَيْنَهُ ابنُ عَمِّ رَسولِ اللهِ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌؛ وَ زَوْجُ سَيَّدِةِ نِساء العَالَمِينَ؛ وَ أبوالسِّبْطِينِ؛ وَ صاحِبُ الولايَةِ وَالمَنزِلَةِ؛ و الإخَاءِ؛ فِي‌ مِأةِ ألفٍ مِنَ المُهَاجِرينَ وَالانصَارِ؛ والتَّابِعِينَ لَهُمْ بِإحْسَانٍ!

اما وَاللهِ لَوْ تَخَطَّي‌ هَؤلاءِ أجْمَعُونَ إلَيَّ، لَوَجَدَنِي‌ أحْمَرُ مُخْشَآ[8] ضَرَّاباً بالسَّيْفِ

«عجب‌ است‌ از ابن‌ آكلة‌ الاكبادِ (پسر هند جگرخوار) و سر منشأ نفاق‌؛ كه‌ مرا تهديد مي‌كند؛ و حال‌ اينكه‌ بين‌ من‌ و بين‌ او، پسر عموي‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّلا است‌؛ و شوهر سيّدۀ زنهاي‌ عالميان‌ است‌؛ و پدر دو سبط‌ رسول‌ خدا است‌؛ و صاحب‌ مقام‌ ولايت‌ و مقام‌ منزلت‌ و مقام‌ اخوّت‌ است‌. در ميان‌ يكصد هزار نفر از مهاجرين‌ و انصار و تابعين‌ آنه‌ به‌ احسان‌

سوگند به‌ خدا اگر تمام‌ آن‌ گروه‌، همگي‌ بر عليه‌ من‌ بشورند، و تجاوز كنند؛ و به‌ ناحيۀ در تحت‌ امر من‌ تخطّي‌ كنند؛ مرا شخص‌ شجاع‌ و بَطَل‌ كارزار جَرِيّ و نافذ و شمشير زني‌ خواهند يافت‌».

زياد پس‌ از اين‌ خطبه‌، نامه‌اي‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السلام‌ نوشت‌؛ و نامۀ معاويه‌ را نيز در جوف‌ آن‌ گذاشت‌. أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ نامه‌اي‌ بدين‌ گونه‌ به‌ او نوشتند و فرستادند:

أمّا بعدُ؛ فَإنِّي‌ قَدْ وَلَّيْتُكَ مَا وَلَّيتُكَ! وَ أنَا أراكَ أهلاً! وَ إنَّهُ قَدْ كَانَت‌ مِن‌ أبي‌ سُفيَانَ فَلْتَةٌ فِي‌ أيّامِ عُمَرَ مِن‌ أمانِيِّ التَّيْهِ وَ كَذِب‌ النَّفسِ؛ لَمْ تَسْتَوْجِب‌ بِهَا مِيراثًا؛ وَ لزمْ تَسْتَحِقَّ بِهَا نَسَباً. وَ إنَّ مُعاوِيَةَ كَالشَّيْطانِ الرَّجِيمِ يَأتِي‌ المَرْءَ مِن‌ بَيْنَ يَدَيهِ وَ مِن‌ خَلْفِهِ وَ عَن‌ يَمِينِهِ

وَ عَن‌ شِمَالِهِ؛ فَاحْذَرُهُ، ثُمَّ احْذَرُهُ ثُمَّ احْذَرُوهُ؛ والسَّلامُ![9]

گفت‌: منم‌ آن‌ كس‌! علي‌ فرمود: مَهلاً يا أبا سفيان‌ ! آرام‌ باش‌ اي‌ أبوسفيان‌.

أبوسفيان‌ در اين‌ موقع‌ خطاب‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ مي‌كند و سه‌ بيت‌ شعر مي‌سرايد كه‌ مفادش‌ اينست‌ كه‌ اي‌ علي‌ اگر من‌ از عُمَر خوف‌ نداشتم‌، داستان‌ تولد اين‌ جوان‌ را از خودم‌ بيان‌ مي‌كردم‌.[12]

و نظير اين‌ مضمون‌ را احمد بن‌ يحيي‌ بَلاذُريّ روايت‌ مي‌كند؛ و در پايان‌ مي‌گويد: عَمرو عاص‌ به‌ أبوسفيان‌ گفت‌: فَهَلتَسْتَلحِقُّهُ؟! قالَ: أخافُ هَذَا العَيورَ الجَالِسَ أن‌ يَخْرِقَ عَلَّيَ إهَابِي‌.

«پس‌ چرا او را به‌ خودت‌ منتسب‌ نمي‌كني‌ و فرزند خودت‌ قرار نمي‌دهي؟!

أبوسفيان‌ گفت‌: مي‌ترسم‌ كه‌ اين‌ حاكمي‌ كه‌ در اينجا نشسته‌ است‌ (عُمَر) پوست‌ بدنم‌ را جدا كند.»

و محمّد بن‌ عمر واقدي‌ نيز اين‌ مضمون‌ را روايت‌ مي‌كند، و در پايان‌ مي‌گويد: علي‌ عليه‌ السّلام‌ فرمود: مَه‌ يَا أبَا سُفيانَ! فَإنَّ عُمَرَ إلَي‌ المَسَاءَةِ سَريعٌ «اي‌ أبوسفيان‌، ساكت‌ شو؛ و دست‌ از اين‌ سخن‌ بردار. چون‌ عمر در آزار رساندن‌ و وادار كردن‌ ناملايمات‌ به‌ تو در اينصورت‌ سرعت‌ مي‌كند.»

زياد از گفتگوئي‌ كه‌ بين‌ علي‌ عليه‌ السّلام‌ و أبوسفيان‌ رخ‌ داد؛ مطّلع‌ شد و اين‌ را در ذهن‌ خود نگاهداشت‌.[13]

حكم‌ رسول‌ خدا : الوَلَدُ لِلفَراشِ وَلِلْعَاهِر الْحَجَر

ترس‌ أبوسفيان‌ از عمر در عدم‌ اظهار اينكه‌ زياد از نطفۀ او بوده‌، و در اثر زناي‌ با سُميّه‌ منعقد شده‌ است‌؛ از اين‌ جهت‌ بوده‌ است‌ كه‌: رسول‌ خدا حكم‌ فرمود بود: الوَلَدُ لِلفِرَاشِ وَ لِلعَاهِرِ الحَجَرُ.

وقّاص‌ دارد) چرا كه‌ ولد و بچّۀ زائيده‌ شده‌ متعلّق‌ به‌ صاحب‌ فراش‌ است‌؛ و براي‌ زناكار چيزي‌ نيست‌ جز تهيدستي‌ و خاك‌ و سنگ‌. و سپس‌ رو كردند به‌ عيال‌ خودشان‌ سَوده‌ بنت‌ زَمْعَه‌ و گفتند: از اين‌ طفل‌ و جوان‌ حجاب‌ داشته‌ باشد. عائشه‌ مي‌گويد اين‌ جوان‌ ديگر سوده‌ را هيچگاه‌ نديد.»[15]

نامۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ زياد ، در بطلان‌ تحقّق‌ نسب‌ با زنا

و أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در نامه‌اي‌ كه‌ به‌ معاويه‌ نوشتند در پاسخ‌ او گفتند كه‌ گفته‌ بود: تو اي‌ علي‌؛ زياد را از أبوسفيان‌ نفي‌ كردي‌! چنين‌ نوشتند كه‌: من‌ او را نفي‌ نكردم‌؛ بلكه‌ او را رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ نفي‌ كرده‌ است‌ كه‌ فرموده‌ است‌: الوَلَدُ لِلْفِراشِ وَ لِلْعَاهِر الحَجَرُ.[16]

و در نامه‌اي‌ كه‌ زياد به‌ حضرت‌ امام‌ حسن‌ مجتبي‌ عليه‌ السّلام‌ نوشته‌ و قصد اهانت‌ آن‌ حضرت‌ را داشته‌ است‌ و نوشته‌ است‌ از زيادُ بن‌ أبي‌ سُفيان‌ الي‌ حَسَنِ بن‌ فاطِمَةَ حضرت‌ امام‌ حسن‌ عليه‌ السّلام‌ در پاسخ‌ او نوشتند: مِنَ الحَسَنِ بن‌ فاطِمَةَ إلي‌ زيادِ بنِ سُمَية‌، أمّا بعدُ فَإنَّ رَسُولِ اللهِ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ قالَ: الوَلَدُ لِلْفِراشِ وَ لِلْعَاهِرالحَجَرُ. وَالسَّلامُ.[17]

با عقل‌ و درايت‌ و كياست‌ بود؛ و از شيعيان‌ و پيروان‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ بود، و از جانب‌ آن‌ حضرت‌ به‌ حكومت‌ قطعه‌اي‌ از نواحي‌ فارس‌ منصوب‌ شد؛ و همانطور كه‌ ديديم‌ در وقتي‌ كه‌ معاويه‌ به‌ او نامه‌ نوشت‌؛ و او را تهديد كردي‌، آمد در ميان‌ مردم‌ و خطبه‌ خواند؛ و آمادگي‌ خود را با تمام‌ قوا براي‌ جنگ‌ با معاويه‌ اعلام‌ كرد، و أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ را صاحب‌ ولايت‌ مَن‌ كُنتُ مَولاه‌ فَعَليُّ مولاهُ ، و صاحب‌ وزارت‌ و منزلة‌ أنتَ مِنِّي‌ هارونَ مِن‌ مُوسي‌ ، و صاحب‌ اُخوّت‌ أنتَ أخِي‌ ، و پدر دو سبط‌ رسول‌ خدا: حسن‌ و حسين‌، و شوهر فاطمۀ سيّده‌ زنان‌ عالميان‌، و پسر عموي‌ رسول‌ خدا بر شمرد. و تا وقتي‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ در حيات‌ بودند، در حكومت‌ فارس‌ از جانب‌ آن‌ حضرت‌ باقي‌ بود؛ و معاويه‌ نتوانست‌ او بفريبد و يا با تهديد از پاي‌ درآورد.

از نامه‌اي‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در پاسخ‌ او نوشتند كه‌: آنچه‌ در زمان‌ عمر از أبوسفيان‌ صادر شد، لغزشي‌ بود از ارزوهاي‌ گمراه‌ كنندۀ شيطاني‌ و از تسويلات‌ نفس‌؛ و بدان‌ نَسَب‌ ثابت‌ نمي‌شود، و استحقاق‌ ارث‌ بهم‌ نمي‌رسد؛ استفاده‌ مي‌شود كه‌: معاويه‌ در نامۀ او را به‌ استلحاق‌ به‌ أبوسفيان‌ و فرزندي‌ او متوجّه‌ كرده‌ بود؛ و از اين‌ راه‌ اراده‌ داشت‌ او را به‌ عنوان‌ برادر خود بفريبد؛ و بر عليه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ تحريك‌ كند.

آن‌ نامه‌ را سيّد رضي‌ در «نهج‌ البلاغه‌» چنين‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌: چون‌ به‌ آن‌ حضرت‌ رسيد كه‌ معاويه‌ نامه‌اي‌ به‌ زياد نوشته‌ است‌؛ و او را به‌ ملحق‌ نمودن‌ به‌ أبوسفيان‌ و برادري‌ خود خواسته‌ است‌ بفريبد؛ آن‌ حضرت‌ چنين‌ نوشتند كه‌:

وَ قَدْ عَرَفْتُ أنَّ مُعاوِيَةَ كَتَبَ إلَيْكَ يَسْتَزِلُّ لَبَّكَ وَ يَسْتفِلُّ غَرْبَكَ! فَاحْذَرهُ فَإنَّمَا هُوَ الشَّيطانُ؛ يَأتِي‌ المُؤمِنُ مِن‌ بَيْنِ يَدَيْهِ؛ وَ مِن‌ خَلْفِهِ؛ و عَن‌ يَمِينِهِ؛ وَ عَن‌ شِمَالِهِ؛ لَيَقْتَحِمَ غَفْلَتَهُ؛ وَ يَسْتَلِبَ غِرَّتَهُ.

وَ قَدْ كانَ مِن‌ أبِي‌ سُفيَانَ فِي‌ زَمِن‌ عُمَرَ فَلتَةُ مِن‌ حَدِيثِ النَّفْسِ وَ نَزْعَةٌ مِن‌ نَزَعَاتِ الشَّيْطَانِ؛ ليَثْبُتُ بِهَا نَسَبٌ وَ ليُسْتَحَقُّ بِهَا إرْثٌ، وَالمُتَعَلِّقُ بِهَا كَالوَاغِلِ المُدَقَّعِ؛ وَالنَّوطِ المُذبْذَبِ.[19]

‌ شخص‌ خطيب‌ زعيم‌ نمي‌تواند از كنار آن‌ به‌ بي‌اعتنائي‌ عبور كند.[26] تمام‌ حضّار را ترك‌ كردم‌؛ بطوري‌ كه‌ نه‌ اهل‌ ورود بودند و نه‌ اهل‌ خروج‌؛ مانند كساني‌ كه‌ حيرت‌ زده‌ در بياباني‌ قَفْر كه‌ دليل‌ خود را گم‌ كرده‌اند؛ ومن‌ بر امثال‌ اينگونه‌ امور توانا هستم‌.

و در پائين‌ نامه‌ نوشت‌:

إذا مَعشَري‌ لَم‌ يَنصِفُوني‌ وَجَدْتَني‌         أدَافِعُ عَنِّي‌ الضَّيمَ مَا دُمْتُ بَاقِيا1

وَ كَم‌ مَعْشَر أعيَتْ قَناتِي‌ عَلَيْهِم         ‌ فَلامُوا وَألْفَؤئي‌ لَدَي‌ العَزْمِ مَاضِيا2

وَ هَمَّ بِهِ ضَاقَت‌ صُدُورٌ فَرَحْبُهُ                     وَ كنتُ بِطبِّي‌ لِلرِّجالِ مُداوِيا3

أدافِعُ بِالْحِلمِ الجَهُولَ مَكِيدَةً              وَ أخْفِي‌ لَهُ تَحْتَ العِضَاةِ الدَّواهِيَا4

فَإن‌ تَدْنُ مِنِّي‌ أدنُ مِنكَ وَ إن‌ تَبن         ‌ تَجِدْنِي‌ إذَا لَم‌ تَدْنُ مِنِّيَ نَائيا5

1 ـ در وقتي‌ كه‌ جماعت‌ من‌ از درِ انصاف‌ با من‌ در نيايند؛ تو مرا چنين‌ مي‌يابي‌ كه‌ تا هنگامي‌ كه‌ زنده‌ هستم‌؛ از خودم‌ ظلم‌ و ستم‌ را دفع‌ ميكنم‌.

2 ـ و چه‌ بسيار از جماعت‌هائي‌ كه‌ نيزۀ من‌ آنها را از پاي‌ درآورده‌ است‌؛ پس‌ مرا ملامت‌ كرده‌اند؛ و مرا در وقت‌ تصميم‌ و ارداه‌، نافذ و برّنده‌ يافته‌اند.

3 ـ و چه‌ بسيار از غصّه‌ها و اندوه‌هايي‌ كه‌ بواسطۀ آن‌ سينه‌هايي‌ تنگ‌ و خسته‌ شده‌ بود؛ كه‌ من‌ گشودم‌ و آنرا بر طرف‌ كردم‌؛ و من‌ حالم‌ اينطور است‌ كه‌ بواسطۀ طِبّي‌ كه‌ دارم‌ مردان‌ را مداوا مي‌كنم‌.

4 ـ با بردباري‌ و حلمي‌ كه‌ دارم‌، از روي‌ مكر و خدعه‌ شخص‌ جاهل‌ را از خود دفع‌ مي‌كند؛ وليكن‌ در زير درخت‌ خاردار مصائبي‌ را براي‌ او پنهان‌ مي‌دارم.

5 ـ و بنابراين‌ اگر تو به‌ من‌ نزديك‌ شوي‌، من‌ هم‌ به‌ تو نزديك‌ مي‌شوم‌؛ و اگر جدا شوي‌؛ مرا در وقتي‌ كه‌ به‌ من‌ نزديك‌ نيستي‌؛ دور خواهي‌ يافت‌»