خطبۀ طالوتيّة‌ و شكايت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ از بي‌همّتي‌ مردم‌

به‌ خطبۀ طالوتيّه‌ مشهور است‌.

اين‌ خطبه‌ را نيز كليني‌ با سند متّصل‌ خود از أبولهَيثم‌ بن‌ تَيهان‌ روايت‌ مي‌كند كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّمم‌ به‌ خطبه‌ برخاستند وگفتند: الحمدلله‌ الّذي‌ لا إلَهَ إلاّهُوَ كانَ حَيَّا بِلا كَيْفٍ. آنگاه‌ خطبه‌ را در صفات‌ پروردگار ادامه‌ ميدهند كه‌ بسيار جالب‌ است‌؛ و شهادت‌ بر وحدانيت‌ او بر رسالت‌ پيامبرش‌ محمّد مصطفي‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ مي‌دهند؛ تا مي‌رسند به‌ اينجا كه‌ مي‌گويند:

أيَّتُهَا الامَّةُ الَّتِي‌ خُدِعَتْ فَانخَدَعَت‌؛ و عَرَفَت‌ خَدِيعَةَ مَن‌ خَدَعَهَا؛ فَأصَرَّت‌ علَي‌ مَا عَرَفَتْ؛ وَاتَّبَعَتْ أهَواءَها؛ وَ ضَرَبَتْ فِي‌ عَشْوَاءِ غَواثِهَا؛ وَ قزدِ اسْتَبَانَ لَهَا الحَقُّ فَصَدَّت‌ عَنْهُ؛ وَالطَّرِيقُ الوَاضِحُ فَتَنَكَّبَتْهُ.

امَا والَّذِي‌ فَلَقَ الحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوِ اقْتَبَستُمُ العِلْمَ مِن‌ مَعْدِنِهِ؛ وَ شَرِبْتُمُ المَاءةَ بِعُذُوبَتِهِ؛ وَ ادَّخَرْتُمُ الخَيْرَ مِن‌ مَوْضِعِهِ وَ أَخَذْتُم‌ الطَّرِيقَ مِن‌ وَاضِحِهِ وَ سَلَكْتُمُ مِنَ الحَقِّ نَهْجَهُ؛ لَنَهَجَتْ بِكُمُ السُّبُلُ؛ وَ بَدَتْ لَكُمُ الاعْلَامُ؛ وَ أَضَاءَ لَكُمُ الإسْلَامُ؛ فَأكَلْتُمْ رَغَداً؛ وَ مَا عَالَ فِيكُمْ عَائِلٌ؛ وَ لَا ظُلْمُ مِنكُم‌ مُسْلِمٌ وَ لَا مُعَاهَدٌ؛ وَلَكِنَّ سَلَكْتُم‌ سَبيلَ الظَّلامِ؛ فَأظْلَمَت‌ عَلَيْكُم‌ دُنياكُم‌ بِرَحبرهَا وَ سُدَّت‌ عَلَيْكُم‌ أبوابُ العِلْمِ، فَقُلْتُم‌ بِأهْوَائِكُم‌ وَاخْتَلْتُمْ فِي‌ دِينكُم‌؛ فَأقْتَيتُمْ فِي‌ دِينِ اللهِ بِغَيرِ عِلْمٍ؛ وَاتَّبَعْتُمُ الغُوَاةَ فَأغوتكُمُ وَ تَرَكْتُمُ الائِمَةَ فَتَرَكُوكُمْ.

فَأصْبَحْتُم‌ تَحْكُمُونَ بِأهْوَائِكُم‌؛ إذَا ذُكِرَ الامْرُ سَأَلْتُم‌ أهْلَ الذّكْرِ؛ فَإذَا اَفْتَوْكُم‌ قُلْتُمْ هُوَ العِلْمُ بِعَيْنِهِ؛ فَكَيوفَ وَ قَدْ تَرَكْتُمُوهُ؛ وَ نَبَذَتُمُوهُ؛ وَ خَالَفتُمُوهُ.

رُوَيْدَا عَمَا قَلِيلٍ تَحْصُدُونَ جَمِيعَ مَا زَرَعْتُم‌! وَ تَجِدُونَ وَخِيمَ مَا اجْتَرمْتُمُ! وَ مَا اجْتَلَبْتُم‌! وَالَّذِي‌ فَلَقَ الحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَقَدْ عَلِمْتُمْ أنِّي‌ صَاحِبُكُمْ وَالَّذِي‌ بِهِ أمرتُمْ وَ أنِّي‌ عَالِمُكْ؛ وَالَّذِي‌ بِعِلْمِهِ نَجَاتُكُمْ،وَ وَصِيِّ نَبِيِّكُم‌؛ وَ خِيَرةُ رَبِّكُمْ؛ وَ لِسانِ نُورِكُم‌ وَالعَالِمُ بِما يُصْلِحُكُم‌؛ فَعَنْ قَليلٍ رُوَيداً يَنزِلُ بِكُم‌ ما وُعِدْتُم‌ وَ مَا نَزلَ بِالامَمِ قَبْلَكُمْ وَ سَيَسألُكُمْ اللهُ عَزَّوَجلَّ عَن‌ أئِمَّتِكُم‌؛ مَعَهُم‌ تُحْشَرُونَ وَ إلَي‌ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ غَداً تَصِيرُونَ!

اما وَاللهِ لَو كانَ لِي‌ عِدَّةٌ اصحابِ طالوتَ؛ أو عِدَّةِ اهلِ بَدرٍ؛ وَ هُمْ أعدادكُمْ لَضَرَبتُكُم‌ بِالسَّيوفِ حَتَّي‌ تُؤولا الي‌ الحقّ وَ تُنيبُوا للصِّدقِ؛ فكانَ أرتقَ لِلفَتقِ؛ وَ آخَذَ

بِالرِّفقِ. اللهُمَّ فَاحْكُمْ بَينَنَا بِالحَقِّ وَ أنتَ خَيرُ الحاكِمِينَ.

سرتراشيده‌ايد؛[3] در محلّ احجار زَيْت‌[4] حاضر شويد!

خود آن‌ حضرت‌ نيز زره‌ پوشيد و با سر تراشيده‌ و از اين‌ گروه‌ بيعت‌ كننده‌، هيچكس‌ به‌ عهد خود وفا ننمود؛ مگر أبوذرّ و مقداد و حذيفه‌ بن‌ يمان‌ و عمّار ياسر؛ و سلمان‌ نيز در آخر آن‌ گروه‌ آمد.

حضرت‌ در اين‌ حال‌ فرمود: خداوندا تو شاهدي‌ كه‌ اين‌ قوم‌ مرا ضعيف‌ و خوار شمردند؛ همچنانكه‌ بني‌ اسرائيل‌، هارون‌ را ضعيف‌ و خوار شمردند.

اللهُمَّ فَإنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِي‌ وَ مَا نُعْلِنُ وَ مَا يَخْفَي‌ عَلَيْكَ شَي‌ءٌ فِي‌ الارضِ وَ لَا فِي‌ السَّمَاءِ[5] تَوَفَّنِي‌ مُسْلِماً وَ الْحِقْنِي‌ بِالصَّالِحِينَ[6]

از اينجا به‌ خوبي‌ روشن‌ مي‌شود كه‌ علّت‌ عدم‌ قيام‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ براي‌ أخذ ولايت‌ بعد از رحلت‌ رسول‌ خدا همان‌ توصيه‌ و سفارش‌ اكيد رسول‌ الله‌ بوده‌ است‌ كه‌ در صورت‌ عدم‌ أعوان‌ و انصار و غلبه‌ دشمن‌ دست‌ به‌ شمشير مزن‌؛ زيرا مخالفن‌ براي‌ گرفتن‌ حقوق‌ تو و عدم‌ امام‌ و ولايت‌ يو؛اصرار دارند؛ و در صورت‌ جنگ‌ و مقاتله‌ از طرفين‌ عدّۀ كثير كشته‌ خواهد شد؛ و در آن‌ وضعيّت‌ و موقعيّت‌ مسلّماً بر ضرر اسلام‌ تمام‌ مي‌شود. فلهذا در فرض‌ عدم‌ يار و معين‌، وظيفۀ تو صبر و تحمّل‌ است‌.

شيخ‌ صدوق‌ در كتاب‌ كمال‌ الدّين‌ و تمامُ النِّعمَةِ از ابن‌ وليد، از ابن‌ حسن‌ صفّار، از يعقوب‌ بن‌ يزيد، از حمّاد بن‌ عيسي‌، از عمر بن‌ اُذَينَه‌، از أبان‌ بن‌ أبي‌ عيّاش‌، از ابراهيم‌ بن‌ عمر يماني‌، از سُلَيم‌ بن‌ قَيْس‌ هلالي‌ روايت‌ مي‌كند كه‌ او گفت‌: شنيدم‌ از سلمان‌ فارسي‌ كه‌ مي‌گفت‌: من‌ در آن‌ مرضي‌ كه‌ رسول‌ خدا در آن‌ رحلت‌ كردند در نزد رسول‌ خدا نشسته‌ بودم‌؛ در اينحال‌ فاطمه‌ عليهما السّلام‌ وارد شد و چون‌ ضعف‌ وارد بر پدرش‌ را ديد گريه‌ كرد؛ تا اشكهايش‌ بر روي‌ چهره‌اش‌ جاري‌ شد.

رسول‌ خدا فرمود: سبب‌ گريۀ تو چيست‌؟ فاطمه‌ عرض‌ كرد مي‌ترسم‌ بعد از رحلت‌ تو، خودم‌ و فرزندانم‌ محروم‌ شوند. در اينحال‌ اشك‌ در چشمان‌ رسول‌ خدا حلقه‌ زد؛ و فرمود: اي‌ فاطمه‌ مگر نمي‌داني‌ كه‌ ما اهل‌ بيتي‌ مي‌باشيم‌ كه‌ خداوند براي‌ ما آخرت‌ را بر دنيا پسنديده‌ و برگزيده‌ است‌؟ و خداوند بر جميع‌ مخلوقاتش‌ فنا و نيستي‌ را حتم‌ نموده‌است‌؟!

آنگاه‌ پيغمبر مفصّلاً طريق‌ خلقت‌ اهل‌ بيت‌ و مقامات‌ و درجات‌ آنها را بيان‌ مي‌فرمايند و مقامات‌ و درجات‌ حضرت‌ فاطمه‌ و مزايايي‌ را كه‌ خداوند به‌ آن‌ حضرت‌ اختصاص‌ داده‌ است‌؛ و از جمله‌ وجود يازده‌ امام‌ از نسل‌ آن‌ حضرت‌ را كه‌ آخرين‌ آنها مهدي‌ امّت‌ است‌، بيان‌ مي‌كند.

وصيّت‌ رسول‌ خدا ، أميرالمؤمنين‌ را به‌ صبر و تحمّل‌ از آزار قريش‌

ثُمَّ أقبلَ عَلَي‌ عَليِّ عليه‌ السّلام‌ فَقَالَ: يَا أخِي‌ إنَّكَ سَتَبْقَي‌ بَعْدِي‌ وَ سَتَلوقَي‌ مِن‌ قُرَيْشٍ شِدَّةً مِن‌ تَظاهُرِ هِمْ عَلَيْكَ وَ ظُلْمِهِم‌ لَك‌! فَإن‌ وَجَدْتَ أعواناً فَجَاهِدْهُم‌ وَ قَاتِلْ مَن‌

خَالَفَكَ بِمَنْ وَافَقَكَ! وَ إن‌ لَم‌ تَجِدْ أعواناً فَاصْبِر وَ كُفَّ يَدَكَ وَ لَا تُلْقِ بِهَا إلَي‌ التَّهْلُكَةِ!

فَإنَّكَ مِنِّي‌ بِمَنزِلَةِ هَارُونَ مِن‌ مُوسَي‌، وَ لَكَ بِهَارُونَ اُسُوَةٌ حَسَنَةٌ إذَا اسْتَضْعَفَهُ قَوْمُهُ وَ كَادُوا يَقْتُلُونَهُ؛ فَاصْبِر لِظُلْمِ قُرَيشٍ إيَّاكَ وَ تَظَاهِرُهُمْ عَلَيْكَ فَإنَّكَ بِمَنزِلَةِ هَارُونَ وَ مَن‌ تَبِعَهُ؛ وَ هُمّْ بِمَنزِلَةِ العِجْلَ وَ مَن‌ تَبِعَهُ. تا آخر حديث‌.[8]

طور سيناي‌ تجلّي‌، مَشعلي‌ از نور شد                             سينۀ سيناي‌ وحدت‌، مشتعل‌ از نار بود

نالۀ بانو زد اندر خرمن‌ هستي‌ شَرَر                                 گوئي‌ اندر طور غم‌، چون‌ نخل‌ آتشبار بود

آنكه‌ كردي‌ ماه‌ تابان‌ پيش‌ او پهلو تهي‌                                          از كجا پهلوي‌ او را تاب‌ آن‌ آزار بود

گردش‌ گردون‌ دون‌ بين‌، كز جفاي‌ سامري                                    ‌ نقطۀ پرگار وحدت‌، مركز مسمار بود

صورتش‌ نيلي‌ شد از سيلي‌، كه‌ چون‌ سيل‌ سياه‌         روي‌ گيتي‌[11] زين‌ مصيبت‌، تا قيامت‌ تار بود

شهرياري‌ شد به‌ بند بنده‌اي‌ از بندگان                                        ‌ آنكه‌ جبريل‌ امينش‌ بندۀ دربار بود

از قفاي‌ شاه‌، بانو با نواي‌ جانگداز                                            تا توانائي‌ به‌ تن‌ تا قوّت‌ رفتار بود

گر چه‌ بازو خسته‌ شد، وز كار دستش‌ بسته‌ شد                          ليك‌ پاي‌ همّتش‌ بر گنبد دوّار بود

دست‌ بانو گرچه‌ از دامان‌ شه‌ كوتاه‌ شد                        ليك‌ بر گردون‌ بلند از دست‌ آن‌ گمراه‌ شد[12]

در «مروج‌ الذهب‌» آوره‌ است‌ كه‌: و لمّا قُبضت‌ فاطمةُ جزَع‌ عليها بَعْلُها عليُ جَزَعاً شديداً و اشتدّ بكاؤهُ و ظهر أنينُه‌ و حَنينُه‌ و قال‌ في‌ ذلك‌

لِكُلِّ اجتِماعٍ مِن‌ خَلِيلَيْنِ فُرقَةٌ         وَ كُلُّ الَّذي‌ دُونَ المَمَاتِ قَلِيلُ

وَ إنَّ افْتِقادي‌ فاطِماً بَعْدَ أحمَدِ                 دَليلٌ عَلَي‌ أن‌ لَا يَدُومُ خَلِيلُ[13]

«چون‌ فاطمه‌ سلام‌ الله‌ عليها رحلت‌ كرد، براي‌ او شوهرش‌ علي‌ جزي‌ شديدي‌ كرد، و گريه‌اش‌ شدّت‌ يافت‌؛ و آه‌ و ناله‌اش‌ ظهور كرد؛ و در اين‌ مصيبت‌ اين‌ دو بيت‌ را انشاء فرمود: در عاقبت‌ براي‌ هر اجتماعي‌ كه‌ بين‌ دو محبوب‌ صورت‌ گيرد؛ فراق‌ و جدائي‌ است‌؛ و تمام‌ مصيبتها در برابر مرگ‌، ناچيز و كم‌ مقدار است‌. آري‌ از دست‌ دادن‌ من‌ فاطمه‌ را بعد از احمد؛ دليل‌ بر آنست‌ كه‌ هيچ‌ محبوب‌ و يار مهرباني‌ دوام‌ ندارد و باقي‌ نمي‌ماند.».

بسم الله الرحمن الرحيم

و صلى الله على محمد و آله الطاهرين، و لعنة الله على اعدائهم اجمعين من الآن الى قيام يوم الدين، و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم

قال الله الحكيم فى كتابه الكريم:

استخلاف‌ حضرت‌ موسي‌ ، برادرش‌ هارون‌ را به‌ امامت‌

و واعدنا موسى ثلاثين ليلة و اتممناها بعشر فتم ميقات ربه اربعين ليلة و قال موسى لاخيه هارون اخلفنى فى قومى و اصلح و لا تتبع سبيل المفسدين [14].

«و ما با موسى سى شب را (براى ملاقات و تكلم) وعده نهاديم، و آن سى شب را به ده شب ديگر تمام كرديم، و بنا بر اين زمان قرار دادى و ميعاد با پروردگارش به چهل شب تام و تمام شد.و موسى به برادرش هارون گفت: تو در ميان قوم من، جانشين و خليفه من باش! و اصلاح كن، و از راه و طريق مفسدان پيروى منما!»

در تفسير «مجمع البيان‏» آورده است كه: مراد از پيروى نكردن راه مفسدان اينست كه: در راه گناهكاران سلوك مكن! و ياور و كمك ستمكاران مباش! و در اين صورت مراد از خطاب با اين كلمات قوم موسى بوده است، و اگر چه در ظاهر خطاب، مخاطب برادرش بوده است [15].

و ليكن در تفسير «الميزان‏» گويد: كه چون هارون پيامبر مرسل بوده است، و از او معصيتى صادر نمى‏شده، و پيروى از اهل فساد، از او متحقق نمى‏گشت، و

موسى نيز به حال برادرش دانا و عالم بوده است، پس مراد از اين خطاب، نهى او را از كفر و معصيت نبوده است، بلكه مراد اين بوده است كه در اداره قوم خود از مشورت و صلاحديد مفسدان و تصويب قوم فتنه‏جو، در ايام غيبت موسى كه دوران خلافت اوست‏خوددارى كند.

و دليل بر اين معنى عبارت و اصلح است، چون دلالت دارد بر آنكه مراد از عبارت و لا تتبع سبيل المفسدين اينست كه: امورشان را اصلاح نمايد، و در ميان آنها بر سيره و منهاج مفسدين كه آنها آن روش را مى‏پسندند، و بدان امر و اشاره مى‏كنند، رفتار ننمايد.

و از اينجا به دست مى‏آيد كه: در قوم موسى در آنروز، گروهى از مفسدين بوده‏اند كه پيوسته داعيه افساد و خرابى داشته‏اند، و امور را واژگون مى‏نمودند، و هميشه در انتظار مرگ و هلاكت و مشكلات براى موسى بوده‏اند، و بنا بر اين موسى برادرش را نهى مى‏كند از اينكه از راه و روش ايشان پيروى نمايد، آن راه و روشى كه امر تدبير و ولايت را بر هارون مشوش سازند، و با حيله و خدعه رفتار كنند، و از در مكر و كيد در آيند، و در نتيجه جماعت‏بنى اسرائيل متفرق گردند، و آن اجتماع و اتحادى كه در ميان آنها بعد از آنهمه مشقت و رنج، حضرت موسى بر قرار كرده بود، و پس از آنهمه محنت‏ها و مشكلات، تبديل به افتراق و جدائى گردد[16].

سپس در «مجمع البيان‏» گفته است كه: علت آنكه موسى عليه السلام، برادرش هارون را امر كرد كه در ميان امتش خليفه و جانشين او شود، با آنكه خود هارون پيامبر مرسل بود، اينست كه: رياست‏براى حضرت موسى هم نسبت‏ به هارون و هم نسبت‏به قومش بوده است، و البته چنين گفتار و امريه و استخلافى را هارون نسبت‏به موسى نمى‏تواند داشته باشد.و در اين مقطع از بيان روشن مى‏شود كه منزله امامت از منزله نبوت جداست، و امامت داخل در منصب نبوت نيست.

و اين دو منصب امامت و نبوت در بعضى از پيامبران بخصوصهم جمع بوده

‏است.زيرا اگر هارون از جهت منصب نبوت، قيام به امر امامت داشت، ديگر نيازى به استخلاف موسى و تعيين وى را به عنوان جانشينى و نيابت نداشت [17].

و ما عين اين استخلاف و قرار دادن جانشين و نصب قائم مقام را از طرف رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم نسبت‏به امير المؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام در حديث منزله مى‏يابيم، زيرا كه عبارت آن پيامبر بزرگوار:

انت منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى

را كه در مقامات و مواطن عديده گفته‏اند، دلالت دارد بر آنكه حضرت امير المؤمنين نسبت‏به رسول خدا صلى الله عليهما و آله و سلم همان مرتبت و مقام و منزله‏اى را دارند كه هارون نسبت‏به حضرت موسى داشته است، و اين منزله بطور اطلاق و عموم، دلالت‏بر همه مناصب و مقاماتى كه هارون داشته است‏براى حضرت امير المؤمنان دارد، از وصايت و وزارت و خلافت و شركت در امر تبليغ و ايفاء وظيفه خطير تحمل بار و مسئوليت‏حفظ و پاسدارى از دين و امت.

و فقط چيزى كه از مناصب هارون استثناء شده است، نبوت است كه براى امير المؤمنين عليه السلام نيست، و اگر هر آينه بنا بود نبوت به محمد بن عبد الله صلى الله عليه و آله و سلم ختم نشود حقا امير مؤمنان نيز داراى منصب نبوت بود، و ليكن چون آنحضرت خاتم النبيين است فلهذا به على بن ابيطالب، سمت نبوت داده نشده است.

اين جمله حديث منزله: انت منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى را آنطور كه حقير استقصاء نموده‏ام، رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در چهارده مقام و موطن مختلف بيان كرده‏اند كه بصورت ظاهر آن مقامات با يكديگر ربطى ندارند، و حضرت در اين مواطن عديده به تمام امت مى‏خواهند ولايت كليه و منصب خلافت و امامت على بن ابيطالب عليه السلام را بعد از رحلت‏خود، و مقام وزارت وى را در زمان حيات خود در جميع امور بيان كنند.

مقام و موطن اول [18] وقتى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم عازم غزوه تبوك

‏هستند، و امير مؤمنان را در مدينه بجاى خود خليفه قرار داده‏اند، كه در نبودن آنحضرت به اداره امور مردم مدينه قيام و اقدام نمايد.

اعتراض‌ سعد بن‌ أبي‌ وقّاص‌ به‌ معاويه‌ در دَارُالنَّدوة‌ و حديث‌ منزله‌

اين روايت را افراد مختلفى از صحابه رسول خدا روايت كرده‏اند، و از جمله آنها سعد بن ابى وقاص است كه چون معاويه باو گفت: چرا على بن ابيطالب را سب (شتم و لعنت) نمى‏كنى؟ او در پاسخ معاويه گفت: من از رسول خدا درباره على بن ابيطالب چيزهائى را با گوش خودم شنيده‏ام كه هرگز تا آخر عمرم على را سب نخواهم كرد.

علماء شيعه و عامه در كتب تواريخ و سير اين روايت را به اسناد مختلف و با مضامين گوناگون از سعد روايت كرده‏اند، و كتابى را در احوال على بن ابيطالب و يا در ترجمه سعد نمى‏يابيم مگر آنكه از برخورد معاويه با سعد، و روايت‏حديث منزله را درباره امير المؤمنين سخن به ميان آورده‏اند.

مورخ شهير و محدث امين مسعودى از ابو جعفر محمد بن جرير طبرى روايت كرده است كه: او از محمد بن حميد رازى، از ابو مجاهد، از محمد بن اسحاق از ابو نجيح روايت كرده است كه: او گفت: چون معاويه حج نمود، و دور خانه خدا طواف كرد و با او سعد بن ابى وقاص بود، همينكه فارغ شد، معاويه به سوى دار الندوة [19] رفت و سعد را پهلوى خودش در روى سرير و نيمكت نشاند، و شروع كرد در بدگوئى از على و به زشتى ياد كردن او و سب و شتم او.

سعد تكانى خورد و قدرى جلو آمد، و گفت: مرا با خودت بر روى سريرت نشاندى، و سپس شروع در سب على كردى؟! سوگند به خدا كه اگر يك خصلت از خصلتهائى كه در على بود، در من باشد، محبوبتر است در نزد من از تمام آفاقى كه خورشيد بر آن بتابد.

سوگند به خدا كه اگر من داماد رسول خدا بودم، و آن فرزندانى كه از آن على بود، از براى من بود، محبوبتر است در نزد من، از همه آفاقى كه خورشيد بر آن

بتابد.

سوگند به خدا كه اگر در روز خيبر آنچه را كه رسول خدا به على گفت:

لاعطين الراية غدا رجلا يحبه الله و رسوله، و يحب الله و رسوله، ليس بفرار يفتح الله على يديه

«هر آينه من البته فردا علم جنگ را به مردى مى‏سپارم كه، خدا و رسولش او را دوست دارند، و او نيز خدا و رسولش را دوست دارد، او كسى نيست كه از جنگ فرار كند، و خداوند به دست او فتح را نصيب مسلمين مى‏گرداند» اگر به من گفته بود، محبوبتر بود نزد من از همه آفاقى كه خورشيد بر آن بتابد.

سوگند بخدا كه اگر در غزوه تبوك آنچه را كه رسول خدا به على گفت:

اما ترضى ان تكون منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى

«آيا براى تو خوشايند نيست كه نسبت تو با من مثل نسبت هارون با موسى باشد بجز مقام نبوت‏» اگر به من گفته بود، محبوبتر بود نزد من از همه آفاقى كه خورشيد بر آن بتابد.

سعد اين عبارات را بگفت، و از مجلس برخاست، و به معاويه گفت: سوگند به خدا كه تا من زنده باشم ديگر در منزلى كه تو باشى، من وارد نمى‏شوم!

مسعودى پس از اين روايت مى‏گويد: من در طريقى ديگر از روايات - و آن حديثى است كه در كتاب على بن محمد بن سليمان نوفلى در ميان اخبار وارد شده است - ديده‏ام كه از ابن عائشه و غيره روايت كرده‏اند كه چون سعد با معاويه اين سخنان را گفت، و خواست‏برخيزد، معاويه براى او ضرطه‏اى زد (بادى كه از مقعد توام با صدا بيرون آيد) و باو گفت: بنشين تا پاسخ آنچه را كه گفتى بشنوى!

تا به حال هيچوقت نشده است كه تو در نزد من پست‏تر و بيمايه‏تر و شوم‏تر از امروز باشى! زيرا بنا بر آنچه گفتى، چرا على را نصرت نكردى؟ و چرا از بيعت‏با او دست نگاه داشتى؟!

آنچه را كه تو از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم درباره على شنيده‏اى، اگر من شنيده بودم، تا زنده بودم، خادم على بودم!

سعد گفت: سوگند به خدا كه من به اين خلافتى كه تو در آن جاى گرفته‏اى،

سزاوارترم!

معاويه گفت: بنو عذره چنين مقامى را از تو دريغ مى‏دارند!

و همچنانكه گفته مى‏شود، سعد، مردى از بنو عذره بوده است، و نوفلى گفته است كه سيد ابن محمد حميرى در اين باره سروده است:

روايت‌ مسعودي‌ ، اشعار حِميَريّ را در فضيلت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌

سائل قريشا بها ان كنت ذا عمه             من كان اثبتها فى الدين اوتادا 1

من كان اقدمها سلما و اكثرها                     علما و اطهرها اهلا و اولادا 2

من وحد الله اذ كانت مكذبة                         تدعو مع الله اوثانا و اندادا 3

من كان يقدم فى الهيجاء ان نكلوا         عنها و ان بخلوا فى ازمة جادا 4

من كان اعدلها حكما و اقسطها                 حلما و اصدقها وعدا و ايعادا 5

ان يصدقوك فلم يعدو ابا حسن                 ان انت لم تلق للابرار حسادا 6

ان انت لم تلق من تيم اخاصلف                 و من عدى لحق الله حجادا 7

او من بنى عامر، او من بنى اسد             رهط العبيد ذوى جهل و اوغادا 8

او رهط سعد، و سعد كان قد علموا             عن مستقيم صراط الله صدادا 9

قوم تداعوا زنيما ثم سادهم                         لو لا خمول بنى زهر لما سادا10 [20]

1- اگر تو متحيرى و نمى‏دانى كه چه كسى لياقت امامت را دارد، به طور مذاكره از قريش بپرس كه: چه كسى بود كه در دين، ميخ‏هاى خود را ثابت‏تر و

استوارتر كوبيده بود؟

2- چه كسى بود كه اسلامش از همه مقدم‏تر بود؟ و دانشش افزون‏تر، و اهل و اولاد او پاك‏تر و پاكيزه‏تر و طاهرتر بود؟

3- چه كسى بود كه خداوند را به وحدت و يگانگى شناخت، در هنگامى كه تمام طوائف وحدت خدا را تكذيب مى‏كردند، و با خداوند بت‏ها و شريك‏هائى را مى‏خواندند و مى‏پرستيدند؟

4- چه كسى بود كه در صحنه نبرد خونين و كارزار و گيرودار جنگ، پاى راستين در ميدان مى‏نهاد، در وقتيكه همه مى‏ترسيدند، و به جنگ پشت مى‏كردند، و بطالى مى‏نمودند؟ و چه كسى بود كه در شدت گرسنگى و قحط در ميان مردم، جود و بخشش مى‏كرد و به فقرا و مستمندان ايثار مى‏نمود؟!

5- و چه كسى بود كه حكمش در ميان مردم معتدل‏تر و مستقيم‏تر، و صبر و بردبارى و حلمش به جاتر و به ميزان‏تر، و وعده‏ها و وعيدهاى او راست‏تر و به واقع نزديك‏تر بوده است؟

6- اگر آنها در پاسخ به تو راست‏بگويند، از ابو الحسن: على بن ابيطالب نمى‏توانند بگذارند و تجاوز كنند، اگر تو در اينصورت با حسودان نيكان، مواجه نگردى، و روبرو نشوى، و با آنها برخورد نكنى!

7- اگر تو با برادر تيمى برخورد نكنى و مواجه نشوى، آن كس كه پيوسته دوست دارد مدح خود را گويد در چيزى كه در او نيست، و پيوسته ادعاى مقام مافوق خود را از روى تكبر و اعجاب بنمايد، و اگر تو با فرزندى عدى برخورد نكنى و روبرو نشوى، اينان كه پيوسته حق خدا را انكار مى‏كنند!

8- و اگر با بنى عامر، و يا با بنى اسد برخورد نكنى و مصادف نشوى، آنانكه قوم و گروه بردگانى هستند كه جهل و نادانى در آنها رسوخ كرده، و جزء احمقان و ضعفاء العقول به حساب مى‏آيند.

9- و يا با گروه و قوم سعد و قاص مواجه نشوى، و سعد اين چنين بود كه همه مى‏دانستند او سخت مردم را از راه خدا و پيمودن طريق الهى منع مى‏كرد، و

راهزن اين راه بود.

10- قوم سعد كسانى هستند كه درباره پسرى كه از زنا تولد يافته بود، جمع شده، و هر يك از آنها آن پسر را به خودش نسبت مى‏داد.و سپس اين پسر زنازاده رئيس و سيد آنان شد، و اگر ضعف و سستى بنى زهره نبود، اين زنازاده نمى‏توانست رئيس و سيد و سالارشان گردد.»

سيد حميرى در اين قصيده، مدح امير المؤمنين عليه السلام را مى‏كند و به كسانى كه در بيعت‏با او توقف كردند، و از نصرت او دست‏باز داشتند، به گوشه و كنايه تعريض مى‏كند و مذمت مى‏نمايد [21].