[1] در «قاموس‌ محيط‌» طبع‌ بيروت‌ ج‌ 3، ص‌ 283 و ص‌ 284 گويد: «فَرْق‌با فتح‌ فاء كه‌ جمع‌ آن‌ أفْراق‌ است‌ عبارت‌ است‌ از مكيال‌ مدينه‌ كه‌ ظرفيّت‌ آن‌سه‌ صاع‌ و يا شانزده‌ رطل‌ است‌.» انتهي‌.

و اين‌ عبارت‌ شانزده‌ رطل‌ عبارة‌ٌ اُخري‌ همان‌ سه‌ صاع‌ است‌ زيرا هر صاع‌چهار مدّ است‌ و هر مدّ يك‌ رطل‌ و ثلث‌ رطل‌ است‌، رطل‌ 3/4 = 1 مدّ و بنابراين‌سه‌ صاع‌ كه‌ دوازده‌ مدّ است‌، شانزده‌ رطل‌ خواهد بود 16= 43*12 و به‌ حساب‌ما فارسي‌ زبانان‌ اگر هر مدّ را يك‌ چهار يك‌ است‌ است‌ تقريباً 750 گرم‌ بگيريم‌مجموع‌ سه‌ صاعي‌ كه‌ در نزد رسول‌ خدا جمع‌ شده‌ بود بالغ‌ بر 9 كيلوگرم‌ مي‌شودزيرا 9 = 121000*750

[2] ـ «مغازي‌» ج‌ 3، ص‌ 1036 تا ص‌ 1039، و «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 629از «خرايج‌ و جرايح‌» راوندي‌.

[3] ـ عجيب‌ اينجاست‌ كه‌ عامّه‌، اين‌ روايت‌ و نظائر آنرا از فضائل‌ عمرمي‌شمرند و مي‌گويند: چنان‌ رأي‌ و اُبَّهت‌ و سَدادي‌ داشته‌ است‌ كه‌ رسول‌ خداصلّي‌ الله عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ به‌ گفتار او عمل‌ مي‌كرده‌اند، و اين‌ اشتباه‌ بزرگي‌ است‌كه‌ در حقيقت‌ معني‌ و مفهوم‌ نبوّت‌ و عصمت‌ را نفهميده‌اند؛ و مماشاة‌ و مداراي‌حضرت‌ را در امثال‌ اين‌ اُمور و خفض‌ جناح‌، و ضبر در برابر تحكّم‌ و اءصرارتحكّم‌ها و اءصرار بر خلاف‌ رأي‌ او را كه‌ دليل‌ عظمت‌ روحي‌ و اخلاق‌ واسع‌ وحلم‌ و گذشت‌ اوست‌ ـ كه‌ وَ إنّك‌ لَعلَي‌ خلق‌ٍ عظيم‌ ـ درست‌ در خلاف‌ مسيرخود، دليل‌ بر صحّت‌ أفعال‌ متجاوزان‌ مي‌پندارند. و نظير اين‌ حديث‌، روايتي‌است‌ كه‌ محب‌ّالدّين‌ طبري‌ در كتاب‌ «الرِّياض‌ النضرة‌» در كتاب‌ «فضائل‌ عمر»ج‌ 2، ص‌ 83 و ص‌ 84 آورده‌ است‌. او مي‌گويد: از أبوهريره‌ روايت‌ است‌ كه‌مي‌گويد: من‌ به‌ حضور رسول‌ خدا صلّي‌ الله عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ آمدم‌ و آنحضرت‌دو لنگه‌ نعل‌ خود را به‌ من‌ دادند و گفتند: اين‌ دو لنگه‌ نعل‌ مرا بردار و ببر درپشت‌ اين‌ ديوار. هر كس‌ را كه‌ پشت‌ ديوار ديدي‌ كه‌: شهادت‌ از روي‌ دل‌مي‌دهد به‌ لا إله ‌إلاّ الله و قلبش‌ بدان‌ يقين‌ دارد؛ او را به‌ بهشت‌ بشارت‌ بده‌.أبوهريره‌ مي‌گويد: أوّلين‌ كسي‌ را كه‌ من‌ ديدم‌؛ عمر بود. گفت‌: أي‌ أبوهريره‌، اين‌دو نعل‌ چيست‌؟! گفتم‌: اين‌ دو نعل‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ است‌؛به‌ من‌ أمر فرموده‌ كه‌ آنها را بياورم‌ و به‌ هر كس‌ كه‌ ديدم‌ از روي‌ يقين‌ شهادت‌ برلا إله ‌إلاّ الله مي‌دهد؛ او را بشارت‌ دهم‌! عمر چنان‌ مشت‌ خود را بر سينۀ من‌كوفت‌ كه‌ از پشت‌ كلّه‌ معلّق‌ شدم‌ و بر پشتم‌ و سرينم‌ روي‌ زمين‌ پخش‌ شدم‌.عمر به‌ من‌ گفت‌: اي‌ أبوهريره‌! برگرد! من‌ به‌ حضور رسول‌ خدا برگشتم‌ و صداي‌من‌ به‌ گريه‌ بلند بود. اتّفاقاً عمر از پشت‌ سر مي‌آمد؛ و ناگهان‌ ديدم‌ عمر پشت ‌من‌ است‌؛ به‌ رسول‌ خدا گفتم‌: عمر را ديدم‌ و پيغام‌ شما را كه‌ دخول‌ در بهشت‌باشد براي‌ كسي‌ كه‌ قلبش‌ يقين‌ به‌ لا إله‌ إلاّ الله داشته‌ باشد به‌ او دادم‌؛ او چنان‌ درسينۀ من‌ زد كه‌ از عقب‌ برگشتم‌ و بر روي‌ سرينم‌ روي‌ زمين‌ افتادم‌ و به‌ من‌گفت‌: برگرد. رسول‌ خدا صلّي‌ الله عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ به‌ عمر گفتند: اي‌ عمر، سبب‌اين‌ كارت‌ چه‌ بود؟ عمر گفت‌: تو أبوهريره‌ را با دو لنگه‌ نعلت‌ فرستادي‌ كه‌ هركس‌ را ديدار كند به‌ لاإله ‌إلاّ الله و قلبش‌ به‌ آن‌ يقين‌ داشته‌ باشد؛ بشارت‌ بهشت‌به‌ او داده‌اي‌؟! پيغمبر فرمود: آري‌. عمر گفت‌: لاتَفْعَل‌ فَإنَّي‌ أخاف‌ أن‌ يَتَكِل‌الناس‌ُ عليها فَخلَّهم‌ مايعملون‌َ. «اينكار را مكن‌! زيرا من‌ بيم‌ دارم‌ از اينكه‌ مردم‌بر اين‌ گفتار اعتماد كنند. تو مردم‌ را به‌ حال‌ خود واگذار تا عمل‌ كنند!» رسول‌خدا صلّي‌ الله عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ فرمود: بگذار مردم‌ عمل‌ كنند. اين‌ روايت‌ راأحمد و مسلم‌ تخريج‌ كرده‌اند. آنگاه‌ محب‌ّالدّين‌ طبري‌: صاحب‌ كتاب‌ گويد:اقرار و تثبيت‌ رسول‌ خدا او را دليل‌ بر تصويب‌ رأي‌ و اجتهاد او است‌. انتهي‌.أوَّلاً اين‌ روايت‌ را كه‌ در صورت‌ فرض‌ صحّتش‌ بايد از مثالب‌ عمر شمرد، عامّه‌از مناقب‌ آورده‌اند، ثانياً أبداً دلالتي‌ برتصويب‌ رأي‌ و اجتهاد او ندارد. والامركما ذكرناه‌ .

[4] ـ آيۀ 2 و 3، از سورۀ 65: طلاق‌.

[5] ـ ص‌ 272 از همين‌ كتاب‌ «اءمام‌شناسي‌» ج‌ 10.

[6] «سيرۀ حلبيّه‌» ج‌ 3، ص‌ 159 و «البداية‌ و النّهاية‌» ج‌ 5، ص‌ 9 و ص‌10.... قال‌ لمّا كان‌ يوم‌ غزوۀ تبوك‌ أصاب‌ النّاس‌ مجاعة‌ٌ فقالوا يا رسول‌الله لو أذنت‌َ فننحر نواضحنا فأكلنا و ادّهنّا! فقال‌ رسول‌ الله صلّي‌ الله عليه‌ و آله‌ و سلّم‌: افعلوا فجاء عُمَرُ فقال‌ يا رسول‌ الله! ان‌ فعلت‌َ قل‌ّ الظَّهر و لكن‌ ادعهم‌ بفضل ‌أزوادهم‌ و ادع‌ الله فيها بالكبرية‌ لعل‌ّ الله أن‌ يجعل‌ فيها البركة‌ - الحديث‌.

[7] ـ در «مجمع‌ البلدان‌» ج‌ 2، ص‌ 221 آورده‌ است‌ كه‌ حِجر با كسرۀ حاء اسم‌است‌ براي‌ ديار ثمود، در وَادِي‌ الْقُرّي‌ بين‌ مدينه‌ و شام‌. و اصطخري‌ گفته‌ است‌:حِجْر قريۀ كوچكي‌ است‌ كه‌ ساكنان‌ آن‌ كم‌ هستند؛ و تا آنجا از وادي‌ القري‌ يك‌روز راه‌ است‌ و در ميان‌ كوه‌ها واقع‌ است‌ و در آنجال‌ منزل‌هاي‌ قوم‌ ثمود است‌كه‌ خداوند مي‌گويد: و تنحتون‌ من‌ الجبال‌ بيوتاً فارهين‌. و گويد: من‌ آن‌ خانه‌هارا ديده‌ام‌ كه‌ مثل‌ خانه‌هاي‌ ماست‌ در سلسلۀ جبال‌ را أثالث‌ نامند. و آن‌ عبارت‌است‌ از كوههائي‌ كه‌ چون‌ بيننده‌اي‌ ببيند مي‌پندارد: يك‌ كوه‌ است‌ ولي‌ چون‌داخل‌ آن‌ شود مي‌بيند كه‌ هر كدام‌ از آنها كوهي‌ مستقل‌ّ و جداگانه‌ است‌ كه‌ دورهر يك‌ از آنها انسان‌ مي‌تواند دور بزند و گردش‌ كند. و در أطراف‌ اين‌ كوههارمل‌ است‌ (شن‌ و ماسۀ بادي‌) كه‌ انسان‌ نمي‌تواند بالا برود. و هر يك‌ از آن‌كوهها جدا از كوه‌ ديگر است‌ و كسي‌ نمي‌تواند از آنها بالا برود مگر به‌ مشقّت‌شديد. و در آنجاست‌ چاه‌ ثمود كه‌ خداوند دربارۀ آن‌ ناقه‌ مي‌گويد: لها شرب‌ٌ ولكم‌ شرب‌ يوم‌ معلوم‌.

[8] ـ «مغازي‌» ج‌ 3، ص‌ 1006 و ص‌ 1007، و «الكامل‌ في‌ التاريخ‌» ج‌ 2،ص‌ 281، و «حبيب‌السير» ج‌ 1، ص‌ 400، و «سيرۀ ابن‌ هشام‌» ج‌ 4، ص‌ 948،و كتاب‌ «حياة‌ محمّد» ص‌ 428.

[9] ـ همين‌ كتاب‌ ص‌ 1008، و «سيرۀ حلبيّه‌» ج‌ 3، ص‌ 152، و «الكامل‌ في‌التاريخ‌» ج‌ 2، ص‌ 279.

[10] ـ همين‌ كتاب‌ ص‌ 1008.

[11] ـ «البداية‌ و النّهاية‌» ج‌ 5، ص‌ 16، و «أعيان‌ الشيعة‌» طبع‌ رابع‌، ج‌ 2، ص‌199، و كتاب‌ «حياة‌ محمد» ص‌ 429 و «اءعلام‌ الوري‌» ص‌ 129.

[12] ـ «البداية‌ و النهاية‌» ج‌ 5، ص‌ 16 و ص‌ 17، و «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌632 از «اءعلام‌ الوري‌» شيخ‌ طبرسي‌، و «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 634 و ص‌635 از «تفسير امام‌»، و «أعيان‌ الشيعة‌» طبع‌ رابع‌، ج‌ 2، ص‌ 199، و كتاب‌«حياة‌ محمّد» ص‌ 430، و «اءعلام‌ الوري‌» ص‌ 130.

[13] ـ در «اُسدالغابة‌» ج‌ 1، ص‌ 92 و ص‌ 93 آورده‌ است‌ كه‌: اُسَيْدَبْن‌ُ حُضَيْر ازانصار و از طائفۀ أوْس‌ بوده‌ است‌؛ و كينۀ او أبويحيي‌ بوده‌ است‌؛ و پدرش‌ حُضَيْر يكّه‌تاز از اسب‌سواران‌ أوْس‌ در جنگ‌هائي‌ كه‌ با طائفۀ خَزْرَج‌ داشتند بوده‌است‌ و قلعۀ واقم‌ از آن‌ او بوده‌ است‌ و در واقعۀ بُعاث‌ رئيس‌ اوس‌ بوده‌ است‌؛ و پيش‌ از سَعدبن‌ مُعاذ به‌ دست‌ مصعب‌ بن‌ عمير در مدينه‌ اسلام‌ آورد. و پيغمبر ميان‌ او و زيدبن‌ حارثه‌ عقد اخوت‌ بستند و از صاحبان‌ عقل‌ و درايت‌ و ازكمّلين‌ آنها بود و از بهترين‌ مردم‌ بود كه‌ قرآن‌ را با صداي‌ نيكو تلاوت‌ مي‌نمود.مي‌گويد: من‌ شبي‌ سورۀ بقره‌ را با آهنگ‌ خوش‌ مي‌خواندم‌؛ اسب‌ من‌ بسته‌ بود؛ و يحيي‌ پسر من‌ كه‌ پسربچه‌اي‌ بود نزديك‌ من‌ خوابيده‌ بود از صوت‌ من‌ اسب‌ به‌ حركت‌ آمد ومشغول‌ شد به‌ دور زدن‌. من‌ برخاستم‌ و هيچ‌ همّي‌ نداشتم‌ مگر آنكه‌ يحيي‌ پسرم‌لگدمال‌ نشود؛ و پس‌ باز شروع‌ كردم‌ به‌ خواندن‌ قرآن‌ و باز اسب‌ به‌ حركت‌ آمدو من‌ ايستادم‌ و مقصودم‌ حفظ‌ يحيي‌ بود. و باز شروع‌ كردم‌ به‌ خواندن‌ قرآن‌ واسب‌ به‌ حركت‌ آمد و من‌ ايستادم‌ و مقصودم‌ خيلي‌ يحيي‌ بود. و مثل‌ چراغ‌هائي‌از آسمان‌ به‌ من‌ روي‌ مي‌آورد. ترسيدم‌ و ديگر ساكت‌ شدم‌؛ چون‌ صبح‌ شدبيدرنگ‌ به‌ سول‌ رسول‌ خدا رفتم‌ و آنحضرت‌ را از اين‌ واقعه‌ خبر دادم‌!

حضرت‌ فرمود: إقرءْ يا أبايحيي‌.

عرض‌ كردم‌: من‌ قرائت‌ كردم‌ و اسب‌ به‌ جولان‌ افتاد و ايستادم‌ و مقصودم‌حفظ‌ پسرم‌ بود.

حضرت‌ فرمود: إقْرء يا أبايحيي‌!

عرض‌ كردم‌: من‌ قرائت‌ كردم‌ و اسب‌ به‌ حركت‌ آمد و دور مي‌زد، من‌برخاستم‌ و همّي‌ جز حفظ‌ پسر نداشتم‌.

حضرت‌ فرمود: إقرء يا أبايحيي‌

عرض‌ كردم‌: من‌ قرائت‌ كردم‌ و پس‌ از آن‌ سر خود را بالا كردم‌، ديدم‌: دربالاي‌ سر من‌ مثل‌ هيئت‌ سايبان‌ از چراغهائي‌ است‌ و اين‌ مرا به‌ ترس‌ آورد.حضرت‌ فرمود: آنها ملائكه‌ بودند كه‌ به‌ جهت‌ صوت‌ تو پائين‌ آمدند و اگر توقرائت‌ مي‌كردي‌ تا صبح‌ مي‌شد مردم‌ نيز آن‌ ملائكه‌ را مي‌ديدند. اُسَيْد بن‌ حُضَيْردر شهر شعبان‌ سنۀ بيستم‌ وفات‌ كرد و در بقيع‌ او را به‌ خاك‌ سپردند.

[14] ـ در روايت‌ است‌ كه‌: قطعوا أنْسَاع‌َ راحلتي‌ و نَخَسوها حتّي‌ يطرحوني‌.أنساع‌ جمع‌ نَسعه‌ است‌ و نسعه‌ عبارت‌ است‌ از بند چرمي‌ كه‌ به‌ هم‌ مي‌بافند وآنرا زمام‌ شتر مي‌كنند. و نَخَس‌ ـ نَخْساً الدّابَّة‌َ يعني‌ پهلو و يا پشت‌ مركب‌ را باچوبي‌ و يا ميخي‌ فرو برد؛ تا آنكه‌ آن‌ به‌ هيجان‌ درآيد و رم‌ كند.

[15] ـ نَبيت‌ يعني‌ و اگر ايشان‌ از اولاد نبيت‌ باشند. و نبيت‌ عمروبن‌ مالك‌ بن‌أوس‌ است‌، «انساب‌ الاشراف‌» بلادزي‌، ج‌ 1، ص‌ 287.

[16] ـ إنّي‌ أكراه‌ أن‌ يقول‌ الناس‌: إن‌َّ محمّداً لَما انقضت‌ الحرب‌ بينه‌ و بين‌المشركين‌ وضع‌ يده‌ في‌ قتل‌ أصحابه‌.

[17] ـ «مغازي‌» ج‌ 3، ص‌ 1042 تا ص‌ 1044؛ و «سيرۀ حلبيّه‌» بيهقي‌ روايت‌كرده‌ ج‌ 3، ص‌ 162، و «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 629 از «خرايج‌ و جرايح‌»راوندي‌. و نيز در ص‌ 632 از «دلائل‌ النّبوة‌» بيهقي‌ روايت‌ كرده‌ است‌؛ و «اءعلام‌الوري‌» ص‌ 130 و ص‌ 131 از «دلائل‌ بيهقي‌».

[18] ـ «مغازي‌» ج‌ 3، ص‌ 1044، و «سيرۀ حلبيّه‌» ج‌ 3، ص‌ 162، و در«بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 627 گويد: أقول‌: رسول‌ خدا در هفت‌ جا أبوسفيان‌ رالعنت‌ كرده‌اند، يكجا در عقبه‌ بود كه‌ بر رسول‌ خدا حمله‌ور شده‌ و قصد به‌حركت‌ درآوردن‌ و رَم‌ْ دادن‌ ناقۀ او را داشتند و آنها دوازده‌ نفر از بني‌اميّه‌ و پنج‌نفر از ساير مردم‌ بوده‌اند. و پيغمبر تمام‌ كساني‌ را كه‌ بر روي‌ عقبه‌ بودند لعنت‌كرد غير از خودش‌ را و ناقه‌اش‌ را و قائدش‌ را و سائقش‌ را (قائد به‌ جلودار ناقه‌گويند كه‌ عمّار بود و سائق‌ به‌ دنبال‌ روندۀ آن‌ حذيفه‌ بود).

[19] ـ نيمي‌ از آيۀ 51، و آيۀ 52 از سورۀ 40: و تمام‌ آيۀ أوّل‌ اينطور است‌: إنّالننصر رسُلُنَا و الَّذين‌ آمنوا في‌ الحيوة‌ الدنيا و يوم‌ يقوم‌ الاشْهَاد. و اين‌ روايت‌ را واقدي‌ در «مغازي‌» ج‌ 3، ص‌ 1044 و ص‌ 1045 ذكر كرده‌ است‌.

[20] ـ در «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 629 از «تفسيرامام‌» و از «احتجاج‌» طبرسي‌آورده‌ است‌ كه‌ حذيفه‌ داناترين‌ مردم‌ به‌ منافقين‌ بوده‌ است‌.

[21] ـ «مغازي‌» ج‌ 3، ص‌ 1045، و در «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 621 از تفسير«مجمع‌ البيان‌» در تفسير آيۀ: يحذر المنافقون‌ أن‌ تنزّل‌ عليهم‌ سورۀ تنبئهم‌ بما في‌قلوبهم‌ ذكر كرده‌ است‌ .

[22] «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 626.

[23] ـ ص‌ 258 از همين‌ كتاب‌: ج‌ 10، «امام‌شناسي‌».

[24] ـ در «بحارالانوار» ج‌ 6، ص‌ 621 از شيخ‌ طبرسي‌ در تفسير و همّوا بمالم‌ينالوا آورده‌ است‌ كه‌ مراد قصد كشتن‌ رسول‌ خدا در عقبه‌ بوده‌ است‌.

[25] ـ «تفسير قمي‌» ص‌ 277، و تفسير «مجمع‌ البيان‌» ج‌ 3، ص‌ 51.

[26] ـ مختصري‌ از ص‌ 293 و ص‌ 294 از ج‌ 5 «مجمع‌ البيان‌» تفسير سورۀمنافقين‌.

[27] ـ فَتَك‌َ يَفْتِك‌ُ و يَفْتُك‌ُ از باب‌ ضرب‌ يضرب‌ و نصر ينصر و داراي‌ چهارمصدر است‌: فَتكاً و فِتكاً و فُتكاً و فُتوكاً و به‌ معناي‌ غفلة‌ً حمله‌ور شدن‌ و كسي‌را كشتن‌ است‌.

در «نهاية‌» ابن‌ أثير جزري‌ گويد: فَتَك‌َ: فيه‌ «الايمان‌ُ قیّد الْفَتْك‌َ» الفتك‌ أن‌يأتي‌ الرّجل‌ صاحبة‌ و هو غارّ غافل‌ فَيشُدّ عليه‌ فيقتله‌، و الغيلة‌ أن‌ يَخْدعه‌ ثم‌ّيقتله‌ في‌ موضع‌ خفي‌ّ و قد تكرّر ذكر الفتك‌ في‌ الحديث‌. و در «سفينة‌البحار» ج‌2، ص‌ 344 در مادّۀ فتك‌ گويد: از حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ وارد است‌ كه‌:الإسلام‌ قَيَّد الفتك‌، و جزري‌ گفته‌ است‌ كه‌: الايمان‌ قيّد الفتك‌ يعني‌ ايمان‌ منع‌مي‌كند مؤمن‌ را كه‌ كسي‌ را غفلة‌ً بكشد همچنانكه‌ قيد و قفل‌ منع‌ مي‌كند ازتصّرف‌؛ و فتك‌ عبارت‌ است‌ از آنكه‌ كسي‌ به‌ ديگري‌ كه‌ غافل‌ است‌ حمله‌ كند واو را بكشد.

و در «مستدرك‌ حاكم‌» ج‌ 4، ص‌ 253 با اسناد خود از رسول‌ خدا صلّي‌ اللهعليه‌ و آله‌ وسلّم‌ روايت‌ مي‌كند كه‌: لايَفُتُك‌ المؤمن‌ُ، الايمان‌ قَيَّد الفتك‌َ. هذاحديث‌ صحيح‌ علي‌ شرط‌ مسلم‌ و لم‌ يخرجاه‌.

و درج‌ 7 «تاريخ‌ طبري‌» ص‌ 525 از طبع‌ دارالمعارف‌ مصر آورده‌ است‌ كه‌محمّد نفس‌ زكيّه‌ اجازۀ فتك‌ منصور دوانيقي‌ را نداد. او آورده‌ است‌ كه‌ در سنۀ140 كه‌ أبوجعفر دوانيقي‌ حج‌ّ كرد؛ محمد و ابراهيم‌ دو پسران‌ عبدالله محض‌ ازاو پنهان‌ بودند. آن‌ دو و دستيارانشان‌ در مكّه‌ مجتمع‌ شدند و قصد فتك‌ منصور را داشتند پسر محمّد نفس‌ زكيه‌ كه‌ نامش‌ اشتر بود گفت‌: اين‌ امر به‌ عهدۀ من ‌باشد من‌ شما را از شرّ او كفايت‌ مي‌كنم‌ محمّد گفت‌: لا والله، لاأقتله‌ أبداً غيلة ‌ًحتّي‌ أدعوه‌. «سوگند به‌ خدا كه‌ من‌ او را غفلة‌ً نمي‌كشم‌ تا آنكه‌ او را براي‌ جنگ‌بخوانم‌.» و اين‌ عدم‌ فتك‌ تمام‌ اُمور آنها و اجتماع‌ آنها را هدر كرد.

و در «شرح‌ نهج‌البلاغه‌» ابن‌ ابي‌ الحديد ج‌ 1، ص‌ 219 بعد از بيان‌ وقايع ‌پس‌ از رحلت‌ رسول‌الله گويد: جمعي‌ از مهاجرين‌ با زبير و ابوسفيان‌ نزد علي‌ّعليه‌ السّلام‌ و عباس‌ آمدند و آنها را تحريك‌ به‌ قيام‌ نمودند عبّاس‌ در ضمن‌سخناني‌ گفت‌: والله لولاأن‌ّ الإسلام‌ قيّد الفتك‌ لتد كد كت‌ جنادل‌ صخر يسمع ‌اصطكاكها من‌ المحل‌ّ الاعلي‌. و اميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ خطبه‌اي‌ خواندند.

[28] ـ مجلسي‌ در «بحارالانوار» ج‌ 9، ص‌ 211 در ضمن‌ بيان‌ خود گويد:فيروز آبادي‌ گفته‌ است‌: مشركين‌ به‌ رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ الله عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ ابن‌أبي‌ كَبْشَه‌ مي‌گفتند و او در تشبيه‌ به‌ ابن‌ أبي‌ كبشه‌ مي‌نمودند كه‌ او مردي‌ از قبيلۀ خزاعه‌ بود و با قريش‌ در عبادت‌ بت‌ها مخالفت‌ نمود؛ و يا آنكه‌ اين‌ كنيه‌، كنيۀ وَهَب‌ بن‌ عبدمَنَاف‌ جدّ رسول‌الله است‌ از طرف‌ مادر؛ زيرا رسول‌ خدا درشباهت‌ همانند او بود؛ و يا آنكه‌ كنيۀ زوج‌ حليمۀ سعديّه‌ است‌.

[29] ـ «تفسير عيّاشي‌» ج‌ 2، ص‌ 97 تا ص‌ 99 حديث‌ شمارۀ 89؛ و«بحارالانوار» ج‌ 9، ص‌ 210 از عيّاشي‌، و «تفسير برهان‌» ج‌ 2، ص‌ 145؛ ومختصر اين‌ روايت‌ را شيخ‌ حرّ عاملي‌ در «إثبات‌ الهداة‌» ج‌ 3، ص‌ 546 «تفسيرعيّاشي‌» آورده‌ است‌.

[30] ـ اين‌ عبارت‌ آيه‌ نيست‌؛ بلكه‌ اقتباس‌ است‌ از آيۀ 74 از سورۀ 9: برائت‌.

[31] ـ «تفسير عيّاشي‌» ج‌ 2، ص‌ 99 و ص‌ 100، و «بحارالانوار» ج‌ 9، ص‌211، و «تفسير صافي‌» ج‌ 1، ص‌ 716، و «تفسير برهان‌» ج‌ 2، ص‌ 146.