گالری تصاویر آرشیو بانک صوت کتابخانه پرسش و پاسخ ارتباط با ما صفحه اصلی
 
اعتقادات اخلاق حکمت عرفان علمی اجتماعی تاریخ قرآن و تفسیر جنگ
کتابخانه > اعتقادات > الله ‌شناسي > الله شناسی جلد 1
کتاب الله‌شناسي / جلد اول / قسمت دوم: انوار معنوی، اولین مخلوق، انسان کامل

مواردي‌ كه‌ در قرآن‌ و اخبار، به‌ انوار معنويّه‌، اطلاق‌ نور شده‌ است‌

اطلاق‌ لفظ‌ نور در قرآن‌ مجيد و اخبار، به‌ انوار معنويّه‌ بسيار است‌ و ما در اينجا فقط‌ براي‌ نمونه‌ به‌ ذكر چند مورد مبادرت‌ مي‌ورزيم‌. امّا در قرآن‌ كريم‌:

اللَهُ وَلِيُّ الَّذِينَ ءَامَنُوا يُخْرِجُهُم‌ مِنَ الظُّلُمَـٰتِ إِلَي‌ النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوٓا أَوْلِيَآوُهُمُ الطَّـٰغُوتُ يُخْرِجُونَهُم‌ مِنَ النُّورِ إِلَي‌ الظُّلُمَـٰتِ أُولَـئِكَ


صفجه 51

أَصْحَـٰبُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَـٰلِدُونَ. 11

«خداوند است‌ وَليّ و صاحب‌ اختيار كساني‌ كه‌ ايمان‌ آورده‌اند. ايشان‌ را از ظلمتها به‌ سوي‌ نور بيرون‌ مي‌كشاند. و كساني‌ كه‌ كافر شده‌اند اوليائشان‌ طاغوت‌ است‌. آن‌ طواغيت‌، آنانرا از نور به‌ سوي‌ ظلمتها بيرون‌ مي‌كشانند. و آنان‌ مي‌باشندـ اي‌ پيامبر ـ مصاحبان‌ و همنشينان‌ آتش‌ كه‌ بطور جاودان‌ در آن‌ زيست‌ مي‌كنند.» در اين‌ آيه‌ نور اطلاق‌ به‌ هدايت‌، و ظلمت‌ اطلاق‌ به‌ كفر گرديده‌ است‌.

يَـٰٓأَهْلَ الْكِتَـٰبِ قَدْ جَآءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَـٰبِ وَ يَعْفُوا عَن‌ كَثِيرٍ قَدْ جَآءَكُم‌ مِنَ اللَهِ نُورٌ وَ كِتَـٰبٌ مُبِينٌ * يَهْدِي‌ بِهِ اللَهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَ 'نَهُ و سُبُلَ السَّلَـٰمِ وَ يُخْرِجُهُم‌ مِنَ الظُّلُمَـٰتِ إِلَي‌ النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْدِيهِمْ إِلَي‌' صِرَ 'طٍ مُسْتَقِيمٍ. 12«اي‌ اهل‌ كتاب‌! تحقيقاً آمد بسوي‌ شما، پيامبر ما كه‌ روشن‌ مي‌كند براي‌ شما بسياري‌ از آنچه‌ را كه‌ دأب‌ و دَيدَن‌ شما آن‌ بود كه‌ از كتاب‌ تورات‌ پنهان‌ مي‌داشته‌ايد، و از بسياري‌ چيزها هم‌ اغماض‌ مي‌كند. تحقيقاً آمد بسوي‌ شما از جانب‌ خداوند، نور و كتاب‌ آشكاري‌ كه‌ خداوند بدان‌ نور و كتاب‌ هدايت‌ مي‌كند به‌ سوي‌ راههاي‌ سلامت‌. و از ظلمتها به‌ سوي‌ عالم‌ نور بيرون‌ مي‌كشاند ـ با اذن‌ و ارادۀ خود ـ كسي‌ را كه‌ دنبال‌ رضا و خشنودي‌ خدا برود؛ و ايشان‌ را به‌ سوي‌ صراط‌ مستقيم‌ رهبري‌ مي‌نمايد.» در اين‌ آيۀ شريفه‌ به‌ قرآن‌ مجيد كه‌ خدا به‌ پيغمبرش‌ فرستاده‌ است‌ كلمۀ نور اطلاق‌ شده‌ است‌.


صفجه 52

وَ مَن‌ لَمْ يَجْعَلِ اللَهُ لَهُ و نُورًا فَمَا لَهُ مِن‌ نُورٍ.13«و آن‌ كس‌ كه‌ خداوند براي‌ او نوري‌ قرار نداده‌ باشد، او داراي‌ نوري‌ نمي‌باشد.» در اين‌ آيه‌ نور به‌ معني‌ چشم‌ بصيرت‌ اطلاق‌ گرديده‌ است‌.

أَفَمَن‌ شَرَحَ اللَهُ صَدْرَهُ و لِلْإِسْلَـٰمِ فَهُوَ عَلَي‌' نُورٍ مِن‌ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقَـٰسِيَةِ قُلُوبُهُم‌ مِن‌ ذِكْرِ اللَهِ أُولَـٰئِِك‌ فِي‌ ضَلَـٰلٍ مُبِينٍ. 14

«پس‌ آيا كسي‌ كه‌ خداوند سينه‌اش‌ را براي‌ تلقّي‌ اسلام‌ گشوده‌ است‌ و لهذا داراي‌ نوري‌ از ناحيۀ پروردگارش‌ شده‌ است‌ (مساوي‌ مي‌باشد با غافلان‌ سخت‌ دل‌ از ذكر خدا)؟! پس‌ واي‌ بر كساني‌ كه‌ دلهايشان‌ از ياد خدا قساوت‌ و سختي‌ پيدا كرده‌ است‌؛ ايشانند در گمراهي‌ آشكارا!» در اين‌ آيه‌ به‌ پذيرش‌ و قبول‌ اسلام‌ نور اطلاق‌ شده‌ است‌، در برابر سخت‌دلان‌ منكر اسلام‌.

موارديكه‌ در«نهج‌ البلاغة‌» و اخبار، لفظ‌ نور در نور معنوي‌ آمده‌ است‌

و امّا در اخبار:

در«نهج‌ البلاغة‌» مولي‌ الموحّدين‌ أميرالمومنين‌ عليه‌ أفضلُ صلواتِ المُصلّين‌ آمده‌ است‌: وَ نَوَّرَ فِي‌ قَلْبِهِ الْيَقِينُ.


صفجه 53

15«و در دل‌ آن‌ مومن‌، نور يقين‌ ظهور كرده‌ است‌.» أَحْيِ قَلْبَكَ بِالْمَوْعِظَةِ، وَ أَمِتْهُ بِالزَّهَادَةِ، وَ قَوِّهِ بِالْيَقِينِ، وَ نَوِّرْهُ بِالْحِكْمَةِ، وَ ذَلِّلْهُ بِذِكْرِ الْمَوْتِ، وَ قَرِّرْهُ بِالْفَنَآءِ، وَ بَصِّرْهُ فَجَآئِعَ الدُّنْيَا، وَ حَذِّرْهُ صَوْلَةَ الدَّهْرِ وَ فُحْشَ تَقَلُّبِ اللَيَالِي‌ وَ الايَّامِ.16« اي‌ فرزندم‌ حسن‌! دلت‌ را با موعظه‌ زنده‌ گردان‌، و با زهد بميران‌، و با يقين‌ قوّت‌ بخش‌، و با حكمت‌ نوراني‌ كن‌، و با ياد مرگ‌ ذليل‌ گردان‌، و با فناء تثبيت‌ نما، و به‌ مصائب‌ دنيا بصير گردان‌، و از صولت‌ روزگار و ناگواري‌ دگرگوني‌ شبها و روزها برحذر بدار!»

وَ لَقَدْ كَانَ يُجَاوِرُ فِي‌ كُلِّ سَنَةٍ بِحِرَآءَ، فَأَرَاهُ وَ لَا يَرَاهُ غَيْرِي‌. وَ لَمْ يَجْمَعْ بَيْتٌ وَاحِدٌ يَوْمَئِذٍ فِي‌ الإسْلَامِ غَيْرَ رَسُولِ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَ خَدِيجَةَ؛ وَ أَنَا ثَالِثُهُمَ. أَرَي‌ نُورَ الْوَحْيِ وَ الرِّسَالَةِ، وَ أَشُمُّ رِيحَ النُّبُوَّةِ.17

«و تحقيقاً رسول‌ اكرم‌ در هر سال‌ در كوه‌ حِراء مجاورت‌ مي‌نمود. من‌ وي‌ را مي‌ديدم‌ و كسي‌ غير از من‌ او را نمي‌ديد. و در آن‌ عصر در تمام‌ عالم‌ خانه‌اي‌ نبود كه‌ با اسلام‌ دور هم‌ گرد آيند غير از رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ و خديجه‌؛ و من‌ سوّمين‌ آنها بودم‌. من‌ نور وحي‌ و رسالت‌ را مي‌ديدم‌ و بوي‌ نبوّت‌ را مي‌بوئيدم‌!»

اخبار و روايات‌ وارده‌ در«اوّلُ ما خَلَقَ اللهُ»

روايات‌ بسياري‌ از طريق‌ خاصّه‌ و عامّه‌ وارد است‌ مبني‌ بر اينكه‌ اوّلين‌ مخلوق‌ خداوند نور مي‌باشد. همان‌ طور كه‌ وارد است‌ كه‌ أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ،


صفجه 54

روح‌ است‌، قلم‌ است‌، عقل‌ است‌.

علاّمۀ مجلسيّ رضوان‌ الله‌ عليه‌ روايت‌ نموده‌ است‌ از حضرت‌ ثامن‌الحجج‌ عليه‌ السّلام‌ كه‌ در مجلس‌ مأمون‌ در ضمن‌ بحث‌ طويلشان‌ با عِمران‌ صابي‌ دربارۀ بَدو خلقت‌ فرمودند: وَ النُّورُ فِي‌ هَذَا الْمَوْضِعِ أَوَّلُ فِعْلِ اللهِ الَّذِي‌ هُوَ نُورُ السَّمَـٰوَ'تِ وَ الارْضِ.18«و نور در اين‌ موضع‌، اوّلين‌ فعل‌ خداوند است‌؛ آن‌ خداوندي‌ كه‌ وي‌ نور آسمانها و زمين‌ است‌.»

و از«غَوالي‌ اللَئالي‌» روايت‌ نموده‌ است‌ كه‌ پيغمبر صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ فرموده‌اند: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ نُورِي‌. 19«نخستين‌ چيزي‌ را كه‌ خدا آفريد، نور من‌ بوده‌ است‌.» و در حديث‌ ديگري‌ است‌ كه‌ رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ فرمودند: أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَهُ الْعَقْلُ.20«نخستين‌ چيزي‌ كه‌ خداوند خلق‌ نموده‌ است‌، عقل‌ است‌.»

و از«خصال‌» با سند خود روايت‌ كرده‌ است‌ از سِماعه‌ كه‌ گفت‌: من‌ در محضر حضرت‌ امام‌ جعفر صادق‌ عليه‌ السّلام‌ بودم‌ و در نزد وي‌ جمعي‌ از مواليانش‌ حضور داشتند، و ذكر عقل‌ و جهل‌ به‌ ميان‌ آمد. ـ تا مي‌رسد به‌ اينجا


صفجه 55

كه‌ مي‌گويد: حضرت‌ أبوعبدالله‌ عليه‌ السّلام‌ گفتند: إنَّ اللَهَ جَلَّ ثَنَآؤُهُ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ خَلَقَهُ مِنَ الرُّوحَانِيِّينَ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ ـ إلخ‌. 21«بدرستي‌ كه‌ خداوند جلّ ثنآوه‌ عقل‌ را خلق‌ كرد؛ و آن‌ اوّلين‌ مخلوقي‌ مي‌باشد كه‌ خداوند از يمين‌ عرش‌ خود، از طائفۀ روحانيّون‌ از نور خودش‌ خلقت‌ نموده‌ است‌.»

و نظير اين‌ عبارت‌ و تعبير در حديث‌ حضرت‌ امام‌ كاظم‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ مي‌باشد كه‌ در ضمن‌ حديث‌ طويلي‌ به‌ هشام‌ بن‌ حكم‌ فرموده‌اند: يَا هِشَامُ! إنَّ اللَهَ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ خَلَقَهُ اللَهُ مِنَ الرُّوحَانِيِّينَ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ.22 و از عَبادة‌ بن‌ صامت‌ روايت‌ نموده‌ است‌ كه‌ گفت‌: من‌ از رسول‌ خدا صلّي‌الله‌ عليه‌ وآله‌ شنيدم‌ كه‌ مي‌گفت‌: إنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَهُ الْقَلَمُ. فَقَالَ لَهُ: اكْتُبْ! فَجَرَي‌ بِمَا هُوَ كَآئِنٌ إلَي‌الابَدِ.23

«اوّلين‌ چيزي‌ را كه‌ خداوند آفريد قلم‌ بوده‌ است‌. پس‌ به‌ او گفت‌: بنويس‌! بنابراين‌، قلم‌ به‌ تمام‌ مقدّرات‌ و آنچه‌ تا أبد به‌ وقوع‌ مي‌پيوندد به‌ جريان‌ افتاد.»

و از معاوية‌ بن‌ قرّة‌ از پدرش‌ روايت‌ است‌ كه‌ گفت‌: رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ گفت‌:«ن‌ٓ وَ الْقَلَمِ وَ مَا يَسْطُرُونَ». قَالَ: لَوْحٌ مِنْ نُورٍ، وَ قَلَمٌ مِنْ نُورٍ، يَجْرِي‌ بِمَا هُوَ كَآئِنٌ إلَي‌ يَوْمِ الْقِيَمَةِ.24


صفجه 56

« ن‌ٓ وَ الْقَلَمِ وَ مَا يَسْطُرُونَ، لوحي‌ مي‌باشد از نور، و قلمي‌ از نور، جاري‌ مي‌گردد به‌ آنچه‌ به‌ وجود مي‌آيد تا روز بازپسين‌.»

عزيز الدّين‌ نَسَفي‌ گويد:» در حديث‌ آمده‌ است‌: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ الْعَقْلُ. و ديگر آمده‌ است‌: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ الْقَلَمُ. و ديگر آمده‌ است‌ كه‌: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ رُوحِي‌. و ديگر آمده‌ است‌ كه‌: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ نُورِي. و مانند اين‌ آمده‌ است‌.25

و در جاي‌ ديگر گويد:» در حديث‌ آمده‌ است‌: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ الْعَقْلُ. و ديگر آمده‌ است‌ كه‌: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ الْقَلَمُ. و ديگر آمده‌ است‌ كه‌: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ الْعَرْشُ. و مانند اين‌ آمده‌ است‌.26

نخست‌ آفريدۀ خدا، حقيقت‌ محمّديّه‌ است‌

و شيخ‌ نجم‌ الدّين‌ رازي‌ گويد:» بدانك‌ مبدأ مخلوقات‌ و موجودات‌، ارواح‌ انساني‌ بود؛ و مبدأ ارواح‌ انساني‌ روح‌ پاك‌ محمّدي‌ بود عليه‌ الصّلوة‌ والسّلام‌، چنانك‌ فرمود: أَوَّلُ ما خَلَقَ اللَهُ تَعَالَي‌ رُوحِي‌، و در روايتي‌ ديگر: نُورِي‌. چون‌ خواجه‌ عليه‌ الصّلوة‌ و السّلام‌ زبده‌ و خلاصۀ موجودات‌ و ثمرۀ شجرۀ كائنات‌ بود كه‌ لَوْلَاكَ لَمَا خَلَقْتُ الافْلَاكَ؛ مبدأ موجودات‌ هم‌ او آمد و جز چنين‌ نبايد كه‌ باشد، زيرا كه‌ آفرينش‌ بر مثال‌ شجره‌ايست‌ و خواجه‌ عليه‌الصّلوة‌ و السّلام‌ ثمرۀ آن‌ شجره‌؛ و شجره‌ به‌ حقيقت‌ از تخم‌ ثمره‌ باشد. 27

و در جاي‌ دگر گويد:» لطيفه‌اي‌ سخت‌ غريب‌ روي‌ مي‌نمايد؛ آنك‌ خواجه‌ عليه‌ الصّلوة‌ و السّلام‌ فرمود: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ الْقَلَمُ، أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ العَقْلُ، أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ رُوحِي‌؛ هر سه‌ راست‌ است‌ و هر سه‌ يكي‌ است‌، و


صفجه 57

بسيار خلق‌ در اين‌ سرگردانند تا اين‌ چگونه‌ است‌؟ آنچ‌ فرمود: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ الْقَلَمُ، آن‌ قلم‌ نه‌ قلم‌ ماست‌، قلم‌ خداست‌ و قلم‌ خداي‌ مناسب‌ عظمت‌ و جلال‌ او باشد؛ و آن‌ روح‌ پاك‌ محمّدي‌ است‌ و نور او. آنوقت‌ كه‌ حقّ تعالي‌ آن‌ روح‌ را بيافريد و به‌ نظر محبّت‌ بدو نگريست‌، حيا بر وي‌ غالب‌ شد. روح‌ از حيا شَقّ يافت‌، عقل‌ يكي‌ شِقّ او آمد.28

و در جاي‌ ديگر گويد:» من‌ نسبت‌ خود از دنيا و آخرت‌ و هشت‌ بهشت‌ آن‌ روز بريدم‌ كه‌ نسب‌ أنَا مِنَ اللَهِ درست‌ كردم‌. لاجرم‌ هر نسب‌ كه‌ به‌ حدوث‌ تعلّق‌ دارد منقطع‌ شود و نسب‌ من‌ باقي‌ ماند؛ كه‌ كُلُّ حَسَبٍ وَ نَسَبٍ يَنْقَطِعُ إلَّا حَسَبِي‌ وَ نَسَبِي‌، و ديگران‌ را مي‌فرمود: فَلَآ أَنسَابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِِذٍ وَلَا يَتَسَآءَلُونَ. گوي‌ اوّليّت‌ و مسابقت‌ در هر ميدان‌، من‌ ربوده‌ام‌.

اگر در فطرت‌ اوّلي‌ بود، اوّل‌ نوباوه‌اي‌ كه‌ بر شجرۀ فطرت‌ پديد آمد من‌ بودم‌؛ كه‌ أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَهُ نُورِي‌. و اگر بر دشت‌ قيامت‌ باشد، اوّل‌ گوهر كه‌ سر از صدف‌ خاك‌ برآرد من‌ باشم‌؛ أَنَا أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الارْضُ يَوْمَ الْقِيَمَةِ. اگر در مقام‌ شفاعت‌ جويي‌، اوّل‌ كسيكه‌ غرقه‌ گشتگان‌ درياي‌ معصيت‌ را به‌ شفاعت‌ دستگيري‌ كند من‌ باشم‌؛ كه‌ أَنَا أَوَّلُ شَافِعٍ وَ مُشَفَّعٍ. و اگر به‌ پيشروي‌ و پيشوائي‌ صراط‌ گويي‌، اوّل‌ كسيكه‌ قدم‌ بر تيزناي‌ صراط‌ نهد من‌ باشم‌؛ كه‌ أنَا أَوَّلُ مَنْ يَجُوزُ الصِّرَاطَ. و اگر به‌ صاحب‌ منصبيِ صدر جنّت‌ خواهي‌، اوّل‌ كسيكه‌ بر مشاهدۀ او درِ بهشت‌ گشايند من‌ باشم‌؛ كه‌ أَنَا أَوَّلُ مَنْ يُفْتَحُ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ. و اگر به‌ سروري‌ عاشقان‌ و مقتدايي‌ مشتاقان‌ نگري‌، اوّل‌ عاشقي‌ صادق‌ كه‌ دولت‌ وصال‌ معشوق‌ يابد من‌ باشم‌؛ كه‌ أَنَا أَوَّلُ مَنْ يَتَجَلَّي‌ لَهُ الرَّبُّ. اين‌ طرفه‌ كه‌ اينهمه‌ من‌ باشم‌ و مرا خود من‌ من‌ نباشم‌؛ أمّا أنَا فَلا أقولُ


صفجه 58

أنَا. بيت‌:

چو آمد روي‌ مهرويم‌، كه‌ باشم‌ من‌ كه‌ من‌باشم‌

كه‌ آنگه‌ خوش‌ بوم‌ با او، كه‌ من‌ بي‌خويشتن‌ باشم‌

مرا گر مايه‌اي‌ بيني‌، بدان‌ كان‌ مايه‌ او باشد‌

برو گر سايه‌اي‌ بيني‌، بدان‌ كان‌ سايه‌ من‌ باشم‌ 29

» آنك‌ شنوده‌اي‌ كه‌ محمّد را عليه‌ السّلام‌ سايه‌ نبود، ازينجاست‌ كه‌ او همه‌ نور شده‌ بود؛ كه‌ يا أيُّها النّاسُ قَدْ جآءَكُمْ نورٌ مِنْ رَبِّكُمْ30 و نور را سايه‌ نباشد. چون‌ خواجه‌ عليه‌ السّلام‌ از سايۀ خويش‌ خلاص‌ يافته‌ بود، همه‌ عالم‌ در پناه‌ نور او گريختند؛ كه‌، ءَادَمُ وَ مَنْ دُونَهَ تَحْتَ لِوَآئِي‌ يَوْمَ الْقِيَمَةِ وَ لَا فَخْرَ.

نور محمّدي‌ خود اوّل‌ سرحدّ وجود گرفته‌ بود كه‌ أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللهُ نُورِي‌، اكنون‌ سرحدّ ابد بگرفت‌ كه‌ لَا نَبِيَّ بَعْدِي‌.

بعد ازينكه‌ آفتاب‌ دولت‌ محمّدي‌ طلوع‌ كرد، ستارگان‌ ولايت‌ انبياء رخت‌ برگرفتند. آيت‌ شب‌ اديان‌ ديگر منسوخ‌ گشت‌، زيرا كه‌ آيت‌ مَـٰلِكِ يَوْمِ الدِّينِ آمد، به‌ روز اين‌ را چراغي‌ مي‌نبايد؛ إذا طَلَعَ الصَّباحُ اسْتُغْنِيَ عَنِ الْمِصْباحِ. بيچاره‌ آن‌ نابينا كه‌ با وجود اين‌ همه‌ نور از روشنائي‌ محروم‌ است‌. بيت‌:

خورشيد برآمد اي‌ نگارين‌ ديرست‌ بر بنده‌ اگر نتابد از إدبارست‌31

و همچنين‌ شيخ‌ نجم‌ الدّين‌ رازي‌ آورده‌ است‌ كه‌:» خَلَقْتُ الْمَلَائِكَةَ مِنْ نُورٍ.32


صفجه 59

و ايضاً آورده‌ است‌:» اين‌ طائفه‌ اصحاب‌ ميمنه‌اند، مشرب‌ ايشان‌ از عالم‌ أعمالست‌، معاد ايشان‌ درجات‌ جنّات‌ نعيم‌ باشد. معهذا اين‌ طائفه‌ را به‌ معرفت‌ ذات‌ و صفات‌ خداوندي‌ به‌ حقيقت‌ راه‌ نيست‌، كه‌ به‌ آفت‌ حُجُب‌ صفات‌ روحاني‌ نوراني‌ هنوز گرفتارند؛ كه‌ إنَّ لِلَّهِ تَعَالَي‌ سَبْعِينَ أَلْفَ حِجَابٍ مِنْ نُورٍ وَ ظُلْمَةٍ.33


صفجه 60

و جاي‌ ديگر فرمود كه‌: حِجابُهُ النّورُ؛ لَوْ كُشِفَتْ لَاحْرَقَتْ سُبُحاتُ وَجْهِهِ ما انْتَهَي‌ إلَيْهِ بَصَرُهُ مِنْ خَلْقِهِ.34

لاجرم‌ با اين‌ طائفه‌ گفتند: زنهار تا عقلِ با عِقال‌ را در ميدان‌ تفكّر در ذات‌ حقّ جلّ و جلا جولان‌ ندهيد كه‌ نه‌ حدّ وي‌ است‌؛ تَفَكَّرُوا فِي‌ ءَالَآءِ اللَهِ وَ لَا


صفجه 61

تَتَفَكَّرُوا فِي‌ ذَاتِ اللَهِ!35

و همچنين‌ در جاي‌ دگر آورده‌ است‌:» امّا آنچه‌ فرموده‌ است‌ كه‌ ما هر كجا عقل‌ بيشتر مي‌يابيم‌ عشق‌ بر وي‌ ظريفتر و شريفتر و ثابت‌تر مي‌يابيم‌؛ چنانكه‌ سيّد كاينات‌ صلوات‌ الله‌ عليه‌ عاقلترين‌ موجودات‌ و عاشق‌ترين‌ موجودات‌ بود.

به‌ حقيقت‌ بدانكه‌ نور عقل‌ با كمال‌ مرتبۀ او، در مثال‌ مشكوةِ جسد و زجاجۀ دل‌ و روغنِ زيتِ روح‌؛ به‌ مثابت‌ صفاي‌ زيت‌ است‌ كه‌ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِي‌ٓءُ. و اگرچه‌ زيت‌ رُوحانيّت‌ و صفاي‌ آن‌ كه‌ نور عقل‌ است‌ ملئكه‌ داشتند؛ كه‌ خُلِقَتِ الْمَلَآئِكَةُ مِنْ نُورٍ و آن‌ زيت‌ بود كه‌ قابل‌ ناريّت‌ نور الهي‌ بود كه‌ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ، وليكن‌ مشكوة‌ جسد و زجاجۀ دل‌ و مصباح‌ سرّ و فتيلۀ خفيّ نداشتند، كه‌ قابل‌ ناريّت‌ نور الهي‌ نشدند بی‌اين‌ اسباب‌.

و حيوانات را اگر چه‌ مشكوة‌ جسد و زجاجۀ دل‌ بود امّا زيت‌ روحانيّت‌ و صفاي‌ نور كه‌ آن‌ عقل‌ است‌ نبود، هم‌ قابل‌ نتوانستند آمدن‌كه فَأَبَيْنَ أَن‌ يَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَ.

انسان‌ كامل‌: كسي‌ كه‌ در او تمام‌ شؤون‌ آيۀ نور تجلّي‌ دارد

كمال‌ استعداد قبول‌ آن‌ امانت‌ كه‌ به‌ حقيقت‌ نور فيض‌ بي‌واسطه‌ است‌، انسان‌ را دادند؛ كه‌ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإنسَـٰنَ فِي‌ٓ أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ. كه‌ او را تني‌ مشكوة‌وار و دلي‌ زجاجه‌ صفت‌ و زيت‌ روح‌ با صفاي‌ عقل‌ كه‌ زجاجۀ دل‌ را بدان‌ چنان‌ نوراني‌ كرد كه‌ الزُّجَاجَةُ كَأَنـَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ بداد، و در زجاجۀ دل‌ مصباح‌ سرّ و فتيلۀ خفيّ بنهاد، و به‌ نار نور الهي‌ بدين‌ مجموعه‌ كه‌ آدم‌ عبارت‌ ازوست‌ تجلّي‌ كرد؛ كه‌ خُلِقَ ءَادَمُ فَتَجَلَّي‌ فِيهِ مِصْبَاحٌ نهادِ او كه‌ قابل‌ آن‌ نار نور الهي‌ آمد؛ كه‌ وَ حَمَلَهَا الإنسَـٰنُ.


صفجه 62

پس‌ هر مصباح‌ كه‌ زيت‌ او صافي‌تر و صفاي‌ او در نورانيّت‌ بيشتر، چون‌ نار نور الهي‌ بدو رسيد آن‌ مصباح‌ در نورانيّت‌ نُورٌ عَلَي‌' نُورٍ كاملتر و ظريفتر. چون‌ هيچ‌ مصباح‌ را در قبول‌ نورانيّت‌، آن‌ كمال‌ استعداد ندادند كه‌ مصباح‌ سيّد كاينات‌ را صلّي‌ الله‌ عليه‌، و زيت‌ آن‌ مصباح‌ تمامتر و صفاي‌ آن‌ زيت‌ كه‌ عقل‌ كامل‌ مي‌خوانيم‌ كاملتر و ظريفتر و لطيف‌تر بود، لاجرم‌ در قبول‌ نور فيض‌ بي‌واسطه‌ به‌ درجۀ كمالِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي او رسيد و وِرد وقت‌ او اين‌ دعا بود كه‌ هر بامداد بگفتي‌:

اللَهُمَّ اجْعَلْ فِي‌ قَلْبِي‌ نُورًا وَ فِي‌ سَمْعِي‌ نُورًا وَ فِي‌ بَصَرِي‌ نُورًا وَ فِي‌ لِسَانِي‌ نُورً، وَ عَنْ يَمِينِي‌ نُورًا وَ عَنْ يَسَارِي‌ نُورًا وَ مِنْ فَوْقِي‌ نُورًا وَ مِنْ تَحْتِي‌ نُورًا وَ أَمَامِي‌ نُورًا وَ خَلْفِي‌ نوُرًا وَ اجْعَلْنِي‌ نُورًا وَ أَعْظِمْ لِي‌ نُورً. و چون‌ همۀ وجود او آن‌ نور بود، حقّ تعالي‌ او را نور خواند و فرمود كه‌: قَدْ جَآءَكُمْ مِّنَ اللَهِ نُورٌ وَ كِتَـٰبٌ مُّبِينٌ.36

دعاهائي‌ كه‌ در آنها به‌ خداوند، نور اطلاق‌ شده‌ است‌

بالجمله‌ در ادعيۀ ما بسيار كلمۀ نور بر ذات‌ حقّ متعال‌ اطلاق‌ شده‌ است‌، در دعاي‌ جوشن‌ كبير وارد است‌:

يَا نُورَ النُّورِ، يَا مُنَوِّرَ النُّورِ، يَا خَالِقَ النُّورِ، يَا مُدَبِّرَ النُّورِ، يَا مُقَدِّرَ النُّورِ، يَا نُورَ كُلِّ نُورٍ، يَا نُورًا قَبْلَ كُلِّ نُورٍ، يَا نُورًا بَعْدَ كُلِّ نُورٍ، يَا نُورًا فَوْقَ كُلِّ نُورٍ، يَا نُورًا لَيْسَ كَمِثْلِهِ نُورٌ.37

«اي‌ نور نور، اين‌ نور دهندۀ نور، اي‌ آفرينندۀ نور، اي‌ تدبيركنندۀ نور، اي‌ اندازه‌


صفجه 63

زنندۀ نور، اي‌ نور هر نور، اي‌ نور پيش‌ از هر نور، اي‌ نور پس‌ از هر نور، اي‌ نور بالاي‌ هر نور، اي‌ نوريكه‌ همانند آن‌ نور نمي‌باشد.»

و در مناجات‌ شعبانيّه‌ آمده‌ است‌: إلَهِي‌ هَبْ لِي‌ كَمَالَ الاِنْقِطَاعِ إلَيْكَ، وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِيَآءِ نَظَرِهَا إلَيْكَ، حَتَّي‌ تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إلَي‌ مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ، وَ تَصِيرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِكَ.38«بار خداوند! به‌ من‌ عنايت‌ فرما كمال‌ و نهايت‌ انقطاع‌ به‌ سوي‌ خودت‌ را، و چشمان‌ دلهايمان‌ را به‌ نور و درخشش‌ نظرشان‌ به‌ سويت‌ نوراني‌ كن‌، تا بجائي‌ رسد كه‌ چشمان‌ دلهايمان‌ حجابهاي‌ نور را بشكافد و به‌ معدن‌ عظمت‌ وصول‌ يابد، و روحهايمان‌ به‌ مقام‌ عزّ قدس‌ تو متعلّق‌ گردد.»

تا مي‌رسد به‌ اينجا كه‌ عرضه‌ مي‌دارد:

إلَهِي‌ وَ أَلْحِقْنِي‌ بِنُورِ عِزِّكَ الابْهَجِ، فَأَكُونَ لَكَ عَارِفًا وَ عَنْ سِوَاكَ مُنْحَرِفًا وَ مِنْكَ خَآئِفًا مُرَاقِبً، يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الإكْرَامِ.39 «بار خداوندا ! و مرا به‌ بهجت‌ انگيزترين‌ نور مقام‌ عزّتت‌ ملحق‌ گردان‌ ، تا آنكه‌ به‌ تو عارف‌ شوم‌ و از ماسوايت‌ منحرف‌ گردم‌ و پيوسته‌ از تو در خوف‌ و مراقبت‌ باشم‌، اي‌ خداوند صاحب‌ صفت‌ جلال‌ و صفت‌ جمال‌!» 40


صفجه 64

و در دعاي‌ شب‌ عرفه‌ آمده‌ است‌: وَ بِاسْمِكَ السُّبُّوحِ الْقُدُّوسِ الْبُرْهَانِ الَّذِي‌ هُوَ نُورٌ عَلَي‌ كُلِّ نُورٍ، وَ نُورٌ مِنْ نُورٍ يَضِي‌ٓءُ مِنْهُ كُلُّ نُورٍ؛ إذَا بَلَغَ الارْضَ انْشَقَّتْ، وَ إذَا بَلَغَ


صفجه 65

السَّمَوَاتِ فُتِحَتْ، وَ إذَا بَلَغَ الْعَرْشَ اهْتَزَّ.41«و من‌ از تو مسألت‌ مي‌كنم‌ به‌ اسمت‌ كه‌ سُبّوح‌، قُدّوس‌، و برهان‌ است‌؛ آن‌ اسمي‌ كه‌ نور است‌ بر هر نوري‌، و نور است‌ از نوري‌ كه‌ از آن‌ هر نوري‌ مي‌درخشد؛ چون‌ به‌ زمين‌ برسد مي‌شكافد، و چون‌ به‌ آسمانها برسد گشوده‌ مي‌گردد، و چون‌ به‌ عرش‌ برسد به‌ لرزه‌ و تكان‌ درمي‌آيد!»

و اين‌ فقره‌ پس‌ از آن‌ فقره‌ مي‌باشد كه‌: أَسْأَلُكَ بِنُورِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ الَّذِي‌ تَجَلَّيْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَجَعَلْتَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسَي‌ صَعِقً.42

«من‌ از تو مسألت‌ دارم‌ به‌ نور وجه‌ كريمت‌، آن‌ نوري‌ كه‌ با آن‌ بر كوه‌ تجلّي‌ فرمودي‌ و آنرا شكافتي‌ و خرد نمودي‌، و موسي‌ از دهشت‌، بيهوش‌ بر زمين‌ افتاد!» و در ذيل‌ دعاي‌ عرفه‌ از جمله‌ آمده‌ است‌: أَنْتَ الَّذِي‌ أَشْرَقْتَ الانْوَارَ فِي‌ قُلُوبِ أَوْلِيَآئِكَ حَتَّي‌ عَرَفُوكَ وَ وَحَّدُوكَ.43«تو هستي‌ كسي‌ كه‌ انوار در دلهاي‌ اولياء خودت‌ اشراق‌ نمودي‌، تا تو را شناختند و به‌ يگانگي‌ و وحدانيّت‌ نهادند!»

محمّد بن‌ يعقوب‌ كُليني‌ در«اصول‌ كافي‌» بابي‌ را منعقد نموده‌ است‌ در آنكه‌ ائمّه‌ عليهم‌ السّلام‌ نور خداوند عزّوجلّ مي‌باشند، و در آن‌ شش‌ روايت‌ ذكر كرده‌ است‌ كه‌ ما در اينجا دوتاي‌ از آنها را مي‌آوريم‌:

اوّل‌: با سند متّصل‌ خود از أبوخالد كابلي‌ روايت‌ مي‌كند كه‌ گفت‌:


صفجه 66

پرسيدم‌ از حضرت‌ أبو جعفر امام‌ محمّد باقر از قول‌ خداي‌ عزّوجلّ: فَـَامِنُوا بِاللَهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي‌ٓ أَنزَلْنَا. 44«پس‌ ايمان‌ بياوريد به‌ خدا و فرستادۀ او و نوري‌ كه‌ ما فرو فرستاده‌ايم‌.»

فَقَالَ: يَا أَبَا خَالِدٍ! النُّورُ وَ اللَهِ نُورُ الائِمَّةِ مِنْ ءَالِ مُحَمَّدٍ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ إلَي‌ يَوْمِ الْقِيَمَةِ؛ وَ هُمْ وَ اللَهِ نُورُ اللَهِ الَّذِي‌ أَنْزَلَ، وَ هُمْ وَ اللَهِ نُورُ اللَهِ فِي‌ السَّمَوَاتِ وَ فِي‌ الارْضِ. وَ اللَهِ يَا أَبَا خَالِدٍ! لَنُورُ الإمَامِ فِي‌ قُلُوبِ الْمُوْمِنِينَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِيٓئَةِ بِالنَّهَارِ.

وَ هُمْ وَ اللَهِ يُنَوِّرُونَ قُلُوبَ الْمُوْمِنينَ، وَ يَحْجُبُ اللَهُ عَزَّوَجَلَّ نُورَهُمْ عَمَّنْ يَشَآءُ فَتَظْلِمُ قُلُوبُهُمْ. وَ اللَهِ يَا أَبَا خَالِدٍ! لَا يُحِبُّنَا عَبْدٌ وَ يَتَوَلَّانَا حَتَّي‌ يُطَهِّرَاللَهُ قَلْبَهُ، وَ لَا يُطَهِّرُ اللَهُ قَلْبَ عَبْدٍ حَتَّي‌ يُسَلِّمَ لَنَا وَ يَكُونَ سِلْمًا لَنَا، فَإذَا كَانَ سِلْمًا لَنَا سَلَّمَهُ اللَهُ مِنْ شَدِيدِ الْحِسَابِ وَ ءَامَنَهُ مِنْ فَزَعِ يَوْمِ الْقِيَمَةِ الاكْبَرِ.45

«پس‌ فرمود: اي‌ أبوخالد! سوگند به‌ خدا آن‌ نور، نور امامان‌ از آل‌ محمّد صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ تا روز قيامت‌ مي‌باشد. و ايشانند سوگند به‌ خدا نوري‌ كه‌ خدا نازل‌ نموده‌ است‌. و ايشانند سوگند به‌ خدا نور خدا در آسمانها و در زمين‌.

اي‌ أبوخالد! سوگند به‌ خدا نور امام‌ در دلهاي‌ مومنين‌ از خورشيد تابناك‌ در روز، روشنتر است‌. و ايشانند سوگند به‌ خدا كه‌ دلهاي‌ مومنين‌ را نور مي‌بخشند. و خداوند عزّوجلّ از هر كس‌ كه‌ بخواهد نورشان‌ را محجوب‌ مي‌كند و بنابراين‌ دلهايشان‌ تاريك‌ مي‌شود.


صفجه 67

به‌ خدا سوگند اي‌ أبوخالد! بنده‌اي‌ از بندگان‌ خدا ما را دوست‌ ندارد و ولايت‌ ما را نمي‌پذيرد، تا آنكه‌ خداوند دلش‌ را پاك‌ نمايد، و خداوند دل‌ بنده‌اي‌ را پاك‌ نمي‌كند مگر آنكه‌ امور خويشتن‌ را به‌ ما واگذار كند و با ما از در صلح‌ و سلامت‌ بيرون‌ آيد؛ و چون‌ بنده‌اي‌ با ما به‌ مسالمت‌ درآيد خداوند وي‌ را از حساب‌ شديد مصون‌ مي‌دارد و از بزرگترين‌ دهشت‌ روز بازپسين‌ در امن‌ وامان‌ نگه‌ ميدارد.»

تطبيق‌ آيۀ نور بر خمسۀ طيّبه‌

دوّم‌: با سند متّصل‌ ديگر خود روايت‌ مي‌كند از صالح‌ بن‌ سهل‌ همداني‌ كه‌ گفت‌: حضرت‌ امام‌ جعفر صادق‌ عليه‌ السّلام‌ فرمودند در تفسير قول‌ خداي‌تعالي‌:«اللَهُ نُورُ السَّمَـٰوَ'تِ وَ الأرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَو'ةٍ» فَاطِمَةُ عَلَيْهَا السَّلَامُفِيهَا مِصْبَاحٌ» الْحَسَنُالْمِصْبَاحُ فِي‌ زُجَاجَةٍ» الْحُسَيْنُالزُّجَاجَةُ كَأَنـَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ» فَاطِمَةُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ بَيْنَ نِسَآءِ أَهْلِ الدُّنْيَ.«يُوقَدُ مِن‌ شَجَرةٍ مُبَـٰرَكَةٍ» إبْرَاهِيمُ عَلَيْهِ السَّلَامُزَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَ لَا غَرْبِيَّةٍ» لَا يَهُودِيَّةٍ وَ لَا نَصْرَانِيَّةٍ.«يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِي‌ٓءُ» يَكَادُ الْعِلْمُ يَنْفَجِرُ بِهَا«وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ».

«نُورٌ عَلَي‌' نُورٍ» إمَامٌ مِنهَا بَعْدَ إمَامٍ.«يَهْدِي‌ اللَهُ لِنُورِهِ مَن‌ يَشَآءُ» يَهْدِي‌ اللَهُ لِلائِمَّةِ مَنْ يَشَآءُ؛«وَ يَضْرِبُ اللَهُ الامْثَـٰلَ لِلنَّاسِ».

قُلْتُ:«أَوْ كَظُلُمَـٰـتٍ»؟ قَالَ: الاوَّلُ وَ صَاحِبُهُ«يَغْشَیـٰهُ مَوْجٌ» الثَّالِثُ«مِن‌ فَوْقِهِ مَوْجٌ... ظُلُمَـٰتٌ» الثَّانِي‌«بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ» مُعَاوِيَةُ لَعَنَهُ اللَهُ وَ فِتَنُ بَنِي‌ أُمَيَّةَ؛«إِذَآأَخْرَجَ يَدَهُ» الْمُوْمِنُ فِي‌ ظُلْمَةِ فِتْنَتِهِمْ«لَمْ يَكَدْ يَرَیـٰهَا».«وَ مَن‌ لَمْ يَجْعَلِ اللَهُ لَهُ و نُورًا» إمَامًا مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ،«فَمَا لَهُ و مِن‌ نُورٍ» إمَامٍ يَوْمَ الْقِيَمَةِ.

وَ قَالَ فِي‌ قَوْلِهِ:«يَسْعَي‌' نُورُهُم‌ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمَـٰنِهِمْ»: أَئِمَّةُ


صفجه 68

الْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ الْقِيَمَةِ، تَسْعَي‌ بَيْنَ يَدَيِ الْمُوْمِنِينَ وَ بِأَيْمَانِهِمْ حَتَّي‌ يُنَزِّلُوهُمْ مَنَازِلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ.46

«در اين‌ آيۀ مباركه‌، مشكوة‌ فاطمه‌ عليها السّلام‌ است‌؛ و در عبارتِ فِيهَا مِصْبَاحٌ، مصباح‌ حسن‌ است‌؛ و در عبارت‌ الْمِصْبَاحُ فِي‌ زُجَاجَةٍ، زجاجۀ حُسين‌ است‌؛ و در عبارت‌ الزُّجَاجَةُ كَأَنـَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ فاطمه‌ ستاره‌اي‌ تابناك‌ مي‌باشد در ميان‌ زنان‌ اهل‌ دني.

يُوقَدُ مِن‌ شَجَرَةٍ مُبَـٰرَكَةٍ إبراهيم‌ عليه‌ السّلام‌ است‌ كه‌ زَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَلَاغَرْبِيَّةٍ نه يهودي‌ مي‌باشد و نه‌ نصراني‌. يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِي‌ٓءُ: نزديك‌ است‌ علم‌ از آن‌ منفجر گردد وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ.

نُورٌ عَلَي‌' نُورٍ: امامي‌ است‌ از او پس‌ از امامي‌. يَهْدِي‌ اللَهُ لِنُورِهِ مَن‌ يَشَآءُ: هدايت‌ مي‌كند خدا به‌ ائمّه‌ هر كس‌ را كه‌ بخواهد. وَ يَضْرِبُ اللَهُ الامْثَـٰلَ لِلنَّاسِ.

راوي‌ گويد: من‌ عرض‌ كردم‌: أَوْ كَظُلُمَـٰتٍ تفسيرش‌ چه‌ مي‌باشد؟

امام‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ فرمودند: اوّلي‌ و رفيقش‌؛ يَغْشَیـٰهُ مَوْجٌ سوّمي‌ است‌. مِن‌ فَوْقِهِ مَوْجٌ... ظُلُمَـٰتٌ ثاني‌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ: معاويه‌ لعنَه‌ اللهُ مي‌باشد با فتنه‌هاي‌ بني‌اُميّه‌. إِذَآ أَخْرَجَ يَدَهُ: (هنگاميكه‌ خارج‌ كند دستش‌ را) مومن‌ در تاريكي‌ فتنه‌هايشان‌، لَمْ يَكَدْ يَرَیٰهَا (نزديك‌ نيست‌ كه‌ آنرا ببيند). وَمَن‌ لَمْ يَجْعَلِ اللَهُ لَهُ و نُورًا مراد از نُورًا امام‌ است‌ از اولاد فاطمه‌ عليهاالسّلام‌، فَمَا لَهُ و مِن‌ نُورٍ مراد از نُورٍ امام‌ است‌ در روز قيامت‌.

و حضرت‌ در تفسير آيۀ يَسْعَي‌' نُورُهُم‌ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمَـٰنِهِم47‌ فرمودند: مراد از نُورُهُم‌ امامان‌ مومنين‌ هستند در روز قيامت‌ كه‌ در مقابل‌ مومنين‌ و در جانب‌ راستشان‌ شتابان‌ حركت‌ مي‌كنند تا ايشانرا در منزلگاههاي‌ اهل‌


صفجه 69

بهشت‌ وارد سازند.»

كُليني‌ همين‌ مضمون‌ را با سند ديگر از عليّ بن‌ جعفر عليه‌ السّلام‌ از برادرش‌ موسي‌ عليه‌ السّلام‌ روايت‌ كرده‌ است‌.48

 

پاورقي


11 آيۀ 257، از سورۀ 2: البقرة‌

12 آيۀ 15 و 16، از سورۀ 5: المآئدة‌

13 آيۀ 40، از سورۀ 24: النّور

14 آيۀ 22، از سورۀ 39: الزّمر

15 حكمت‌ 373، از«نهج‌ البلاغة‌» طبع‌ عيسي‌ البابي‌ الحلبيّ؛ و از طبع‌ مصر با تعليقۀ شيخ‌ محمّد عبده‌: ج‌ 2، ص‌ 225: أيـُّها الْمُؤْمِنونَ! إنَّهُ مَنْ رَأَي‌ عُدْوانًا يُعْمَلُ بِهِ وَ مُنْكَرًا يُدْعَي‌ إلَيْهِ فَأنْكَرَهُ بِقَلْبِهِ فَقَدْ سَلِمَ وَ بَرِي‌َ، وَ مَنْ أنْكَرَهُ بِلِسانِهِ فَقَدْ اُجِرَ وَ هُوَ أفْضَلُ مِنْ صاحِبِهِ، وَ مَنْ أنْكَرَهُ بِالسَّيْفِ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللَهِ هِيَ الْعُلْيا وَ كَلِمَةُ الظّالِمينَ هيَ السُّفْلَي‌ فَذَلِكَ الَّذي‌ أصابَ سَبيلَ الْهُدَي‌ وَ قامَ عَلَي‌ الطَّريقِ وَ نَوَّرَ في‌ قَلْبِهِ الْيَقينُ.

16 رسالۀ 31، از«نهج‌ البلاغة‌»؛ و از طبع‌ مصر با تعليقۀ شيخ‌ محمّد عبده‌: ج‌ 2، ص‌ 38 و 39؛ از جمله‌ وصاياي‌ حضرت‌ است‌ به‌ حضرت‌ امام‌ حسن‌ مجتبي‌ عليه‌ السّلام‌ در محلّي‌ به‌ نام‌ حاضِرَين‌، در هنگام‌ مراجعت‌ از صفّين‌.

17 خطبۀ 190، از«نهج‌ البلاغة‌»؛ و از طبع‌ مصر با تعليقۀ شيخ‌ محمّد عبده‌: ج‌ 1، ص‌ 392

18«بحار الانوار» طبع‌ حروفي‌، ج‌ 10، باب‌ مناظرات‌ الرّضا و احتجاجاته‌، ص‌ 314، حديث‌ اوّل‌

19 همان‌ مصدر، ج‌ 1، باب‌ حقيقة‌ العقل‌ و كيفيّته‌ و بدو خلقه‌، ص‌ 97، حديث‌ هفتم‌ ‌

20 همان‌ مصدر، ج‌ 1، باب‌ حقيقة‌ العقل‌ و كيفيّته‌ و بدو خلقه‌، ص‌ 97، حديث‌ هشتم

21 همان‌ مصدر، ج‌ 1، كتاب‌ العقل‌ و الجهل‌، حديث‌ هفتم‌، ص‌ 109؛ و حديث‌ سي‌ام‌، ص‌ 158

22 همان‌ مصدر، ج‌ 1، كتاب‌ العقل‌ و الجهل‌، حديث‌ هفتم‌، ص‌ 109؛ و حديث‌ سي‌ام‌، ص‌ 158

23 همان‌ مصدر، ج‌ 57، باب‌ القلم‌ و اللوح‌ المحفوظ‌ و الكتاب‌ المبين‌، ص‌ 374، حديث‌ 24 و 25

24 همان‌ مصدر، ج‌ 57، باب‌ القلم‌ و اللوح‌ المحفوظ‌ و الكتاب‌ المبين‌، ص‌ 374، حديث‌ 24 و 25

25«الإنسان‌ الكامل‌» عزيز الدّين‌ نسفي‌، طبع‌ طهران‌، قسمت‌ انستيتو ايران‌ و فرانسه‌ با تصحيح‌ ماريژان‌ موله‌ ص‌ 398 و ص‌ 220

26«الإنسان‌ الكامل‌» عزيز الدّين‌ نسفي‌، طبع‌ طهران‌، قسمت‌ انستيتو ايران‌ و فرانسه‌ با تصحيح‌ ماريژان‌ موله‌ ص‌ 398 و ص‌ 220

27«مرصاد العباد» بنگاه‌ ترجمه‌ و نشر كتاب‌، ص‌ 37

28 همان‌ مصدر، ص‌ 51 و 52

29«مرصاد العباد» ص‌ 133 و 134

30 اقتباس‌ از ذيل‌ آيۀ 15، از سورۀ 5: المآئدة‌: قَدْ جَآءَكُم‌ مِنَ اللَهِ نُورٌ وَ كِتَـٰبٌ مُبِينٌ.

31 همان‌ مصدر، ص‌ 134؛ و نيز ص‌ 158 و 159

32 رسالة‌«عشق‌ و عقل‌» انتشارات‌ بنگاه‌ ترجمه‌ و نشر كتاب‌، طبع‌ 2، ص‌ 40؛ و درص‌ 111 در تعليقه‌ گويد:» متّخذ است‌ از«صحيح‌ مسلم‌» كتاب‌ زهد،«مسند أحمد بن‌ حنبل‌» ج‌ 6، ص‌ 158 و ص‌ 168، به‌ نقل‌ از«المعجم‌ المفهرس‌».

33 اين‌ روايت‌ را در«مرصاد العباد» ص‌ 101 و ص‌ 311 ذكر نموده‌ است‌. و ملاّ عبدالرّزّاق‌ كاشاني‌ در شرح‌«منازل‌ السّآئرين‌» از انتشارات‌ بيدار، در ص‌ 7 و ص‌ 290؛ و معلّق‌ كتاب‌ در ص‌ 415 ذكر كرده‌ است‌. علاّمه‌ محمّدبن‌ محمود آملي‌ در كتاب‌«نفآئس‌ الفنون‌» در ج‌ 2، ص‌ 59 و 60 آورده‌است‌:

» فصل‌ هشتم‌: در بيان‌ مشاهدات‌ انوار و مراتب‌ آن‌»: قال‌ الله‌ تعالي‌: مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَي‌'ٓ * أَفَتُمَـٰرُونَهُ و عَلَي‌' مَا يَرَي‌' * وَ لَقَدْ رَءَاهُ نَزْلَةً أُخْرَي‌'. بدانكه‌ چون‌ آينۀ دل‌ به‌ تدريج‌ از تصرّف‌ مصقلة‌ ذكر صقالت‌ يابد و زنگ‌ طبيعت‌ و ظلمت‌ بشريّت‌ ازو محو شود، قابل‌ ظهور انوار غيبيِ قوي‌تر بود. و آن‌ انوار در بدايت‌ حال‌ كه‌ هنوز خيال‌ را درو تصرّفي‌ باشد، بر مثال‌ شمعي‌ و چراغ‌ و مشعله‌ و آتشها افروخته‌ نمايد. و بعد از آن‌ انوار علوي‌ بديد آيد، و در ابتدا بصورت‌ كواكب‌ خُرد و بعد از آن‌ بصورت‌ قمر پس‌ بصورت‌ شمس‌ تا كه‌ انوار مجرّد از محالّ ظاهر شود. و چون‌ انوار بكلّي‌ از حجب‌ بيرون‌ آيد و خيال‌ را در آن‌ مجال‌ تصرّفي‌ نماند، الوان‌ و اشكال‌ صورت‌ نبندد، پس‌ بيرنگي‌ و شكلي‌ و بي‌كيفيّت‌ و هيئتي‌ مشاهده‌ افتد؛ چه‌ شكل‌ و لون‌ نور بواسطۀ آلايش‌ صفات‌ بشري‌ بود كه‌ نظر روح‌ از پس‌ حجاب‌ خيال‌ ادراك‌ كند و چون‌ با روحانيّتِ صرف‌ افتد و از حجاب‌ خيال‌ بيرون‌ آيد آن‌ اشكال‌ و الوان‌ منتفي‌ شود. و هر چند به‌ حكم‌: اللَهُ نُورُ السَّمَـٰوَ'تِ وَ الارْضِ مظهر انوار به‌ جملگي‌ حضرت‌ پروردگار است‌ و كثرت‌ و قلّت‌ آن‌ بحسب‌ صفاي‌ قلب‌ و صقالت‌ آن‌ از ظلمت‌ بشريّت‌، ليكن‌ بواسطۀ آنكه‌ منشأ مشاهدۀ آن‌ متنوّع‌ است‌ لاجرم‌ ظهور آن‌ بحسب‌ منشأ مختلف‌ باشد.

و از آن‌ انوار هر آنچه‌ به‌ شكل‌ امور سفلي‌ نمايد چون‌ بُروق‌ و لوامع‌ و لوائح‌ و مشاعل‌ و قناديل‌ و مصابيح‌، آنرا انوار ارضي‌ خوانند؛ و هر آنچه‌ به‌ شكل‌ اجرام‌ علوي‌ نمايد همچون‌ كواكب‌ و اقمار و شموس‌، انوار سماوي‌.

پس‌ اگر منشأ مشاهدۀ آن‌، ذكر باشد بصورت‌ برق‌ نمايد، و اگر منشأ مشاهدۀ آن‌ معرفت‌ بود بصورت‌ مشكوة‌ و قنديل‌ نمايد.

و از اينجاست‌ كه‌ حقّ تعالي‌ فرمود: اللَهُ نُورُ السَّمَـٰوَ'تِ وَ الارْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَو'ةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ يعني‌ مظهر انوار سماوي‌ و ارضي‌ حضرت‌ آفريدگار است‌، و نور عرفان‌ او مرسالك‌ را بصورت‌ مشكوة‌ ظاهر شود. و اگر منشأ مشاهدۀ آن‌، روحانيّت‌ بود كه‌ بر سماوي‌ قلب‌ به‌ قدر صقالت‌ آن‌ ظاهر شود، به‌ مثال‌ كواكب‌ و اقمار و شموس‌ نمايد. مثلاً اگر آينۀ دل‌ بقدر كوكبي‌ صافي‌ باشد، نور روح‌ به‌ مقدار آن‌ كوكب‌ مشاهده‌ افتد، و اگر آينۀ دل‌ تمام‌ صافي‌ شود ماه‌ تمام‌ بيند، و اگر از كدورت‌ بقيّه‌اي‌ باشد ماه‌ ناقص‌ بيند، و چون‌ آينۀ دل‌ بكمال‌ صفا گيرد و پذيراي‌ نور روح‌ شود، بر مثال‌ خورشيد مشاهده‌ افتد؛ و چندانكه‌ صفا زيادتر، خورشيد درخشنده‌تر شود. و اگر ماه‌ و خورشيد به‌ يكبار مشاهده‌ افتد، ماه‌ دل‌ بود كه‌ از عكس‌ نور روح‌ منوّر شده‌ باشد و خورشيد روح‌. و گاه‌ بود كه‌ پرتو انوار صفات‌ حقّ عزّ و علا از پسِ حجب‌ روحاني‌ عكس‌ بر آينۀ دل‌ اندازد، به‌ قدر صفاي‌ آن‌.

34 در تعليقه‌ در ص‌ 110 آورده‌ است‌:» مأخوذ از حديث‌ نبوي‌،«صحيح‌ مسلم‌» باب‌ إيمان‌ ص‌ 293؛ مقدّمۀ كتاب‌ ابن‌ ماجه‌، ص‌ 13؛«مسند أحمد» ج‌ 4، ص‌ 401 و ص‌ 405. اصل‌ حديث‌ چنين‌ است‌: حِجابُهُ النّورُ لَوْ كَشَفَهُ لَاحْرَقَتْ سُبُحاتُ وَجْهِهِ..

أقول‌: اين‌ روايت‌ را نيز در«مرصاد العباد» ص‌ 310 ذكر كرده‌ است‌. و ايضاً معلّق‌ كتاب‌«شرح‌ المنازل‌» ص‌ 7، در تعليقه‌ آورده‌ است‌.

35 رسالة‌«عشق‌ و عقل‌» ص‌ 53 و 54

36 رسالة‌«عشق‌ و عقل‌» ص‌ 76 تا 78

37«مفاتيح‌ الجنان‌» طبع‌ اسلاميّه‌ (سنۀ 1379 هجري‌ قمري‌) ص‌ 93، به‌ نقل‌ از«بلد الامين‌» و«مصباح‌» كفعمي‌، و آن‌ مروي‌ است‌ از حضرت‌ سيّد السّاجدين‌ از پدرش‌ از جدّ بزرگوارش‌ حضرت‌ رسول‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌.

38 و 39همان‌ مصدر، ص‌ 158 و 159، به‌ نقل‌ از ابن‌خالويه‌، و او گفته‌ است‌: حضرت‌ أميرالمومنين‌ و امامان‌ عليهم‌ السّلام‌ در ماه‌ شعبان‌ مي‌خوانده‌اند.

40 تمثيل‌ آيۀ مباركۀ نور بر حالات‌ مختلفۀ نفس‌ سالك‌ إلي‌ الله‌، از زيباترين‌ تمثيلات‌ در اين‌ مقام‌ مي‌باشد. و چه‌ شايسته‌ است‌ ما در اينجا عين‌ عبارت‌ استاد سلوك‌ و عرفان‌ آية‌ الحقّ و الإيقان‌ سيّد مهديّ بحرالعلوم‌ را در رسالۀ منسوب‌ به‌ ايشان‌ نقل‌ نمائيم‌.

وي‌ مي‌گويد:

» و امّا آثار و فيوضات‌ آنرا سالك‌ خود مي‌بيند. و از جملۀ آثار، حصول‌ انوار است درقلب‌. و ابتدا به‌ شكل‌ چراغي‌ است‌ و بعد شعله‌ و بعد كوكب‌ و بعد قمر و بعد شمس‌، و بعد فرومي‌گيرد و از لون‌ و شكل‌ عاري‌ مي‌گردد. و بسيار بصورت‌ برقي‌ مي‌باشد. و گاه‌ بصورت‌ مشكوة‌ و قنديل‌ مي‌شود، و اين‌ دو اكثر از فعل‌ و معرفت‌ حاصل‌ مي‌شود و سوابق‌ از ذكر. و به‌ مرتبۀ اوّل‌ اشاره‌ فرموده‌ است‌ حضرت‌ أبي‌ جعفر عليه‌ السّلام‌ چنانكه‌ ثقة‌ الإسلام‌ در«كافي‌» روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ حضرت‌ در بيان‌ اقسام‌ قلوب‌ فرموده‌: وَ قَلْبٌ أزْهَرُ أجْرَدُ. فَقُلْتُ: وَ ما الازْهَرُ؟ فَقالَ: فيهِ كَهَيْئَةِ السِّراجِ ـ إلَي‌ أنْ قالَ: وَ أمّا الْقَلْبُ الازْهَرُ فَقَلْبُ الْمُؤْمِنِ. و بعضي‌ از اين‌ مراتب‌ را حضرت‌ أميرالمومنين‌ عليه‌ السّلام‌ اشاره‌ فرموده‌ كه‌: قَدْ أحْيَا قَلْبَهُ وَ أماتَ نَفْسَهُ حَتَّي‌ دَقَّ جَليلُهُ وَ لَطُفَ غَليظُهُ وَ بَرَقَ لَهُ لامِعٌ كَثيرُ الْبَرْقِ.

و يكي‌ از بطون‌ كريمۀ اللَهُ نُورُ السَّمَـٰوَ'تِ وَ الارْضِ شرح‌ اين‌ مراحل‌ است‌؛ چه‌ در اين‌ احوال‌، شخص‌ انساني‌ مشكوتي‌ مي‌گردد كه‌ در آن‌ زجاجه‌ايست‌ كه‌ قلب‌ باشد، و در آن‌ زجاجه‌ مصباحي‌ است‌ كه‌ نور مذكور باشد، و دل‌ بعد از نشر آن‌ مانند كوكب‌ درّيّ مي‌شود، افروخته‌ شده‌ است‌ كه‌ نور شجرۀ مباركۀ كثير النّفع‌ كه‌ نورانيّت‌ و روحانيّت‌ ذكر خداست‌ كه‌ نه‌ از شرق‌ حاصل‌ شده‌ و نه‌ از غرب‌، بلكه‌ از راه‌ باطن‌ كه‌ نه‌ شرقي‌ است‌ و نه‌ غربي‌ هويدا گشته‌. وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ يعني‌ و اگر غافل‌ از ذكر خدا نشود كه‌ به‌ نصّ وَ مَن‌ يَعْشُ عَن‌ ذِكْرِ الرَّحْمَـٰنِ نُقَيِّضْ لَهُ و شَيْطَـٰنًا فَهُوَ لَهُ و قَرِينٌ موجب‌ مقارنت‌ شيطان‌ كه‌ مخلوق‌ از نار است‌ نُورٌ عَلَي‌' نُورٍ بر نور آن‌ مي‌افزايد تا همۀ آن‌ نور گردد. وَ هَذِهِ الزُّجاجَةُ فِي‌ بُيُوتٍ أَذِنَ اللَهُ أَن‌ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ. و در بيان‌ مَثَلُ نُورِهِ ميفرمايد كه‌: يُسَبِّحُ لَهُ و فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَ الاصَالِ * رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَـٰرَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَن‌ ذِكْرِ اللَهِ.« * («رسالۀ سير و سلوك‌ منسوب‌ به‌ بحرالعلوم‌» با مقدّمه‌ و شرح‌ سيّد محمّد حسين‌ حسيني‌ طهراني‌، انتشارات‌ حكمت‌، ص‌ 194 تا ص‌ 197 از طبع‌ أوّل‌، و از طبع‌ دوّم‌: ص‌ 205 تا ص‌ 208)

* ـ يعني‌ در بيان‌ تحقّق‌ و مصداق‌ اين‌ نور ميفرمايد كه‌ رجالي‌ هستند كه‌ در آن‌ بيوت‌ هر صبح‌ و شب‌ خدا را تسبيح‌ مي‌كنند.

41«مفاتيح‌ الجنان‌» ص‌ 253، و در روايت‌ ورودش‌ را در شبهاي‌ عرفه‌ و شبهاي‌ جمعه‌ ذكر كرده‌اند

42 همان‌ مصدر، ص‌ 253 و ص‌ 273

43 همان‌ مصدر، ص‌ 253 و ص‌ 273

44 صدر آيۀ 8، از سورۀ 64: التّغابن‌

45«اصول‌ كافي‌» ج‌ 1، كتاب‌ الحجّة‌، باب‌ أنّ الائمّة‌ عليهم‌ السّلام‌ نورالله‌ عزّوجلّ، ص‌ 194، حديث‌ اوّل‌

46 همان‌ مصدر، ص‌ 195، حديث‌ پنجم‌

47 قسمتي‌ از آيۀ 12، از سوره‌ 57: الحديد

48«اصول‌ كافي‌» ج‌ 1، كتاب‌ الحجّة‌، باب‌ أنّ الائمّۀ عليهم‌ السّلام‌ نور الله‌ عزّوجلّ، ص‌ 195؛ و در تفسير«برهان‌» طبع‌ سنگي‌، ج‌ 2، ص‌ 735، اين‌ روايت‌ را از طريق‌ عامّه‌ از ابن‌ مَغازلي‌ شافعي‌ در كتاب‌«مناقب‌» مرسلاً از عليّ بن‌ جعفر روايت‌ كرده‌ است‌.

      
  
فهرست
  مقدّمۀ اُولي‌
  مقدّمۀ ثانيه‌
  مبحث‌ 1 و 2: تفسير آيۀ نور
  تفسير آيه نور
  تفسير علامه طباطبايي از آيه مباركه نور
  بحث فلسفي علامه در حقيقت مطلقه مشيّت خداوند و يخلق الله ما يشاء
  بحث روايي علامه طباطبايي در تفسير آيه مباركه نور
  معني‌ و مفاد ولايت‌ خداوند
  وهّابيه و حنبليه معتقد به‌ جسميّت‌ خدا مي‌باشند.
  معني‌ نور: الظّاهِرُ بِذاتِهِ الْمُظْهِرُ لِغَيْرِهِ.
  مواردي‌ كه‌ در قرآن‌ و اخبار، به‌ انوار معنويّه‌، اطلاق‌ نور شده‌ است. ‌
  موارديكه‌ در «نهج‌ البلاغة‌» و اخبار، لفظ‌ نور در نور معنوي‌ آمده‌ است‌
  اخبار و روايات‌ وارده‌ در «اوّلُ ما خَلَقَ اللهُ»..
  نخست‌ آفريدۀ خدا، حقيقت‌ محمّديّه‌ است‌
  انسان‌ كامل‌: كسي‌ كه‌ در او تمام‌ شؤون‌ آيۀ نور تجلّي‌ دارد.
  دعاهائي‌ كه‌ در آنها به‌ خداوند، نور طلاق‌ شده‌ است‌
  >> تطبيق‌ آيۀ نور بر خمسۀ طيّبه‌
  روايات‌ وارده‌ در خلقت‌ ائمّه‌ عليهم‌ السّلام
  كيفيّت‌ اشتقاق‌ نور ائمّه‌ عليهم‌ السّلام‌ از نور واحد..
  حضرت‌ فاطمة‌ الزّهراء از رجال‌ آيۀ نور و در بيوت‌ آن‌ هستند..
  مبحث‌ 3 و 4: خدا را مي‌توان‌ ديد
  آيۀ: سَنُرِيهِمْ ءَايَـاتِنَا فِي‌ الافَاقِ وَ فِي‌ أَنفُسِهِمْ..
  ضمير «أَنـَّهُ الْحَقُّ» بر ميگردد به‌ مقدّر مأخوذ از «سَنُرِيهِمْ ءَايَـاتِنَا»..
  خداوند در آيات‌ آفاقي‌ و انفسي‌ ظهور دارد وليكن‌ مردم‌ در لقاي‌ او شكّ دارند..
  خدا را با خدا، نه‌ با غير او، مي‌توان‌ شناخت‌
  ابيات‌ رفيعۀ شبستري‌ در عدم‌ امكان‌ شناخت‌ خدا از غير خدا
  اعتقاد علماء راجع‌ به‌ دو دسته‌ از اخبار رؤيت‌ پروردگار.
  قاعدۀ: لا يَعْرِفُ شَيْءٌ شَيْئًا إلاّ بِما هُوَ فيهِ مِنْهُ.
  قابليّت‌ انسان‌ در آفرينش‌، نامتناهي‌ است‌
  امكان‌ معرفت‌ تامّه‌ و لقاي‌ حقيقيّۀ خدا براي‌ مقرّبان‌ درگاه‌ وي‌
  ديدار پيغمبر اكرم‌ خدا را در شب‌ معراج‌، و وحيِ به‌ او
  كيفيّت‌ لقاء پيامبر، خداوند را در ليلۀ معراج‌
  آيات‌ سورۀ النّجم‌ دلالت‌ بر ديدار پيامبر، خدا را در معراج‌ دارد.
  بحث‌ علاّمۀ طباطبائي‌ دربارۀ آيات‌ سورۀ النّجم‌ و روايات وارده در رؤيت پيغمبر، خدا را در معراج
  گفتار بيضاوي‌ در تفسير آيات‌ معراج‌
  كلام‌ جبرئيل‌: لَوْ دَنَوْتُ أَنْمُلَةً لَاحْتَرَقْتُ...
  لِي‌ مَعَ اللَهِ وَقْتٌ لَا يَسَعُنِي‌ فِيهِ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ.
  هرچه‌ غير خداست‌ حجاب‌ است‌، و تا حجاب‌ هست‌ معرفت‌ تامّه‌ حاصل‌ نخواهد گشت‌
  ابيات‌ حكيمانۀ مجنون‌ راجع‌ به‌ معشوقه‌اش‌ ليلي‌
  جَلَّ جَنابُ الْحَقِّ عَنْ أنْ يَكونَ شَريعَةً لِكُلِّ وارِدٍ.
  اشعار إبراهيم‌ بن‌ أدهم‌ دربارۀ محبّت‌ و عشق‌ به‌ خداوند..
  بيان‌ حال‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌ در خلوت‌ با محبوب‌
  عظمت‌ اوج‌ عرفاني‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌، بيان‌ وَ هُوَ بِالافُقِ الاعْلَي‌' ميباشد..
  مبحث‌ 5 تا 8: خداوند عاشق‌ ماسوي‌، و ماسوي‌ عاشق‌ اوست‌
  تفسير آيۀ: يَـأَيـُّهَا الإنسَـانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَي‌' رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَـاقِيهِ.
  كلام‌ شيخ‌ بهائي‌ راجع‌ به‌ «رسالۀ عشق‌» أبوعلي‌ سينا
  «رسالۀ عشق‌» بوعليّ: خداوند و جميع‌ موجودات‌ امكانيّه‌ صاحب‌ عشق هستند.
  بيان‌ عشق‌ در نفوس‌ متألّهه‌ ، از «رسالۀ عشق‌» ابن‌ سينا
  اثبات‌ صدر المتألّهين‌ ، سريان‌ عشق‌ را در جميع‌ موجودات‌ به‌ وجه‌ احسن‌
  ردّ صدر المتألّهين‌ بر شيخ‌ الرّئيس‌ دربارۀ عشق‌ در بسائط‌ غير حيّه‌
  صدر المتألّهين‌: تعلّق‌ عشق‌ به‌ جسم‌ و جسمانيّات‌ محال‌ است‌
  اتّصال‌ واقعي‌ ميان‌ دو جسم‌ محال‌ است‌ ؛ تعشّق‌ ميان‌ دو جسم‌ محال‌ است
  تجرّد نفس‌ ، موجب‌ بقاي‌ او و فناي‌ در ذات‌ خداست‌
  بايد چشم را از ديدن غير پاك كرد.
  فرياد مجنون‌ هنگام‌ فَصْد ، از نيشتر خوردن‌ بر رگ‌ ليلي‌
  خدا را با خدا بايد شناخت‌ ؛ «آفتاب‌ آمد دليل‌ آفتاب‌»
  «عاشقان‌ ، كشتگان‌ معشوقند»
  كلام‌ اميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌: الْبَعْرَةُ تَدُلُّ عَلَي‌ الْبَعِيرِ ، وَ الرَّوْثَةُ تَدُلُّ
  اكتفا كردن‌ به‌ «دينُ العجائز» موجب‌ خسران‌ و ندامت‌ و حسرت‌ است‌
  اشعار بلند پايۀ شبستري‌ در لزوم‌ حركت‌ به‌ سمت‌ خداوند.
  شرح‌ «مفاتيح‌ الإعجاز» در اشعار «گلشن‌ راز»
  مراتب‌ ظهورات‌ خداوند در عوالم‌ ، غير متناهي‌ است‌
  «سيمرغ‌» ذات‌ واحد مطلق‌ و «كوه‌ قاف‌» حقيقت‌ انساني‌ است‌
  بهشت‌ و دوزخ‌ را مظاهري‌ در جميع‌ عوالم‌ الهي‌ موجود مي‌باشد.
  ادلّۀ مثبتۀ وجود بهشت‌ و دوزخ‌ در عوالم‌ بعد از عالم‌ دنيا
  عوالم‌ خمسه‌: لاهوت‌ ، جبروت‌ ، ملكوت‌ ، مُلك‌ و ناسوت‌
  جابلقا مجمع‌ البحرين‌ الوهيّت‌ و امكان‌ ، و جابلسا تعيّن‌ نشأۀ انساني‌ است‌
  جابُلْقا عالم‌ مثال‌ در مشرق‌ ارواح‌ ، و جابُلْسا عالم‌ مثال‌ در مغرب‌ است‌
  جمع‌ آوردن‌ مشارق‌ و مغارب‌ در قرآن‌ اشاره‌ است‌ به‌ عدم‌ انحصار عوالم‌ در عالم‌ ظاهر
  دوازده‌ بار بايزيد را به‌ جرم‌ الحاد ، از بسطام‌ بيرون‌ كردند.
  در حشر معلوم‌ شود كه‌ غير از حقّ تعالي‌ همه‌ سراب‌ بوده‌اند.
  تحريص‌ و ترغيب‌ به‌ مكاشفات‌ و تجلّيات‌ و سَيَران‌ به‌ عوالم‌ لطيفه‌
  براي‌ سير عوالم‌ ربوبي‌ ، ارشاد استاد كامل‌ لازم‌ است‌
  تا فرصت‌ باقي‌ مي‌باشد بايد دست‌ به‌ سلوك‌ و راه‌ عرفان‌ زد.
  انساني‌ كه‌ دنبال‌ خودشناسي‌ نرود ، محروم‌ترين‌ خلائق‌ است‌
  راه‌ وصول‌ به‌ معرفة‌ الله‌ ، عبور از نفس‌ پرستي‌ است‌
  در راه‌ وصول‌ به‌ معرفة‌ الله‌ ، اقتصار به‌ مجرّد تقليد مستحسن‌ نيست‌
  مراد از « عَلَيْكُمْ بِدينِ الْعَجآئِزِ » امر به‌ انقياد محض‌ است‌ نه‌ نهي‌ از تفكّر در معرفة‌ الل
  تا سالك‌ از همه‌ چيز نگذرد ، به‌ مراد نخواهد رسيد.
  شرائط‌ و آداب‌ سلوك‌ راه‌ خدا
  تجلّيات‌ عبارتند از: آثاري‌ ، افعالي‌ ، صفاتي‌ ، ذاتي‌
  سالك‌ پس‌ از فناء در تجلّي‌ ذاتي‌ ، باقي‌ به‌ بقاء حقّ مي‌گردد.
  سالك‌ بايد از تجلّيات‌ حسّي‌ و خيالي‌ و عقلي‌ عبور نمايد.
  تا هستي‌ سالك‌ باقي‌ است‌ ، تجلّي‌ ذاتي‌ حقّ محال‌ است‌
  اگر «كوه‌ توئي‌» نباشد ميان‌ تو و حقّ هيچ‌ راه‌ نيست‌
  تجلّي‌ ذاتي‌ حقّ بر جبل‌ ، و بيهوش‌ افتادن‌ حضرت‌ موسي‌
  سلوك‌ و رياضات‌ ، بجهت‌ استعداد يافتن‌ براي‌ جذبات‌ الهيّه‌ است‌
  معراج‌ رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ ليلة‌ المعراج‌
  مشاهدۀ سالك‌ آثار و احكام‌ اسماء و صفات‌ الهي‌ را در نزد تحقّق‌ به‌ مقام واحديّت‌
  شناخت‌ خدا با صفات‌ كلّيّه‌ و ذات‌ او محال‌ است‌ ؛ و فناء در هر دو ممكن‌
  خلع‌ و لبس‌ سقراط‌ و أفلاطون‌: حكماي‌ الهي‌
  ابيات‌ راقيۀ شيخ‌ بهائي‌ در ملاقات‌ خدا با او.
  بيان‌ حضرت‌ حدّاد در كيفيّت‌ برآورده‌ شدن‌ حاجتها در حال‌ فناء
  مبحث‌ 9 و 10: امكان‌ ديدار و لقاء خداوند براي‌ مؤمنين‌ خوش‌ كردار
  تفسير آيۀ مباركۀ: فَمَن‌ كَانَ يَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّهِ.
  تفسير «الميزان‌» دربارۀ آيۀ: فَمَن‌ كَانَ يَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّهِ.
  لقاء خداوند فقط‌ با توحيد بدون‌ شائبۀ شرك‌ جليّ و خفيّ امكان‌ پذير است‌
  معرفت‌ تفصيلي‌ لازم‌ است‌ كه‌ زدايندۀ شرك‌ است‌
  يَا مَنْ دَلَّ عَلَي‌ ذَاتِهِ بِذَاتِهِ ، وَ تَنَزَّهَ عَنْ مُجَانَسَةِ مَخْلُوقَاتِهِ.
  بِكَ عَرَفْتُكَ وَ أَنْتَ دَلَلْتَنِي‌ عَلَيْكَ وَ دَعَوْتَنِي‌ إلَيْكَ..
  غزل‌ فروغي‌ بسطامي‌ در ظهور خداوند در همۀ عالم‌
  فقرات‌ مناجات‌ تاج‌ الدّين‌ ابن‌ عطاء الله‌ اسكندريّ..
  فقرات‌ مناجات‌ كه‌ از توحيد محض‌ خبر مي‌دهد.
  ابيات‌ هاتف‌ اصفهاني‌ در تجلّي‌ خداوند از در و ديوار
  إلَهي‌ كَيْفَ يُسْتَدَلُّ عَلَيْكَ بِما هُوَ في‌ وُجودِهِ مُفْتَقِرٌ إلَيْكَ..
  إلَهي‌ تَقَدَّسَ رِضاكَ أنْ تَكونَ لَهُ عِلَّةٌ مِنْكَ !
  ماذا وَجَدَ مَنْ فَقَدَكَ؟! و ما الَّذي‌ فَقَدَ مَنْ وَجَدَكَ؟!
  يا مَنِ احْتَجَبَ في‌ سُرادِقاتِ عِزِّهِ عَنْ أنْ تُدْرِكَهُ الابْصارُ
  نظريّۀ مجلسي‌ (ره‌) راجع‌ به‌ دعاي‌ عرفه‌ و ذيل‌ آن‌
  مناجاتيكه‌ازابن عطاءالله‌ مشهور است‌ ، از اوست‌ و إسنادش‌ به‌ سيّدالشّهداء غلط‌ ميباشد
  نزد عرفاي‌ عاليمقدار ، پرده‌ برگرفتن‌ از رخ‌ عبارت‌ است‌ از تجلّي‌ جمال‌
  مفهوم قرب و تقرب به خدا
  در اثر كردار ستودۀ انسان‌ ، خداوند حجاب‌ را از چشم‌ او برمي‌گيرد.
  شرح‌ لاهيجي‌ حديث‌ « فَبي‌ يَسْمَعُ وَ بي‌ يُبْصِرُ » را
  محبّت‌ خدا به‌ عبد تجلّي‌ و رفع‌ حُجب‌ است؛ و محبّت‌ عبد به‌ خدا انجذاب‌ سرّ اوست‌
  حديث‌ « كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي‌ يَسْمَعُ بِهِ » مُتّفقٌ عليه‌ ميان‌ همۀ اهل‌ اسلام‌ است‌
  مصادر بسيار معتبر شيعه‌ راجع‌ به‌ حديث‌ لَايزَالُ الْعَبْدُ ...
  تحقيق‌ شيخ‌ بهائي‌ پيرامون‌ خبر « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ » بنا به‌ نقل‌ مجلسي‌
  نقل‌ مجلسي‌ (ره‌) دقيق‌ترين‌ معني‌ را در مضمون‌ « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  تحقيق‌ ميرزا رفيعا پيرامون‌ خبر « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  نقل‌ مجلسي‌ تحقيق‌ محقّق‌ طوسي‌ و ديگران‌ را در حديث‌ « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  روايات‌ مرويّه‌ از كتب‌ خاصّه‌ دربارۀ حديث‌ « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  روايات‌ مرويّه‌ از كتب‌ عامّه‌ دربارۀ حديث‌ « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  بيان‌ و تفسير خبر « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ » در كتب‌ اساطين‌ و اعلام‌ اهل‌ عرفان‌
  ابيات‌ ابن‌ فارض‌ در پيرامون‌ حديث‌ « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  استشهاد سعدالدّين‌ سعيد فرغاني‌ به‌ حديث‌ « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  شرح‌ فرغاني‌ اشعار ابن‌ فارض‌ را در حديث‌ « لَا يَزَالُ الْعَبْدُ ».
  شرح‌ حال‌ و مقام‌ علمي‌ سعدالدّين‌ سعيد فرغاني‌
  معني‌ سَمِعَ اللَهُ لِمَنْ حَمِدَهُ ، كلام‌ خداوند است‌ بر لسان‌ بندۀ خود.
  معني« كُنْتُ سَمْعَهُ وَ ... » انكشاف‌ تجلّي‌ وجود خداوند است‌ در افعال‌ سالك‌ محبّ
  اشعار مغربي‌ و حكيم‌ سبزواري‌ در حقيقت‌ فناء در وجود حقّ..
  معني‌ كلام‌ امام‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌: حَتَّي‌ سَمِعْتُهَا مِنَ الْمُتَكَلِّمِ بِهَا
  طرق‌ عديده‌ از خاصّه‌ و عامّه‌ در خبر صادقي‌: مَا زِلْتُ أُكَرِّرُهَا حَتَّي‌ سَمِعْتُ مِنْ قَآئِل
  مبحث‌ 11 و 12: خداوند همه‌ جا هست‌؛ چشم‌ بگشا و ببين‌!
  تفسير آيۀ: مَن‌ كَانَ يَرْجُوا لِقَآءَ اللَهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَهِ لَاتٍ...
  تفسير «الميزان‌» راجع‌ به‌ آيۀ: مَن‌ كَانَ يَرْجُوا لِقَآءَ اللَهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَهِ لَاتٍ...
  تفسير آيات‌ اوائل‌ سورۀ عنكبوت‌ در امتحان‌ مؤمنين‌ و رجاء لقاي‌ خداوند
  مراد از « الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّـَاتِ» مشركين‌ هستند كه‌ مؤمنين‌ را از راه‌ خدا باز ميدارن
  بيان‌ علاّمه‌: لقاء الله‌ منحصر به‌ قيامت‌ نيست‌؛ و معني‌ حقيقي‌ آن‌ مراد است‌
  مراد از لقاء الله‌: وُقوفُ الْعَبْدِ مَوْقِفًا لا حِجابَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ رَبِّهِ.
  بيان‌ علاّمه‌: كسي‌ كه‌ توقّع‌ لقاء خدا را دارد بايد كمر همّت‌ به‌ جهاد بربندد
  اشعار مغربي‌ در لزوم‌ مجاهدت‌ براي‌ لقاء خداوند.
  اشعار لاميّۀ ابن‌ فارض‌ در لزوم‌ مجاهدت‌ براي‌ لقاء خداوند.
  لاميّۀ ابن‌ فارض‌، شرح‌ عظيمي‌ در آثار عشق‌ خدا بيان‌ مي‌كند.
  لزوم‌ چشم‌ فروبستن‌ از غير براي‌ لقاء خداوند، در اشعار ابن‌ فارض‌
  لاميّۀ ابن‌ فارض‌ دقيق‌ترين‌ دستورهاي‌ سلوكي‌ را مي‌دهد.
  لاميّۀ ابن‌ فارض‌ متضمّن‌ آخرين‌ دقائق‌ و لطائف‌ عشق‌ مي‌باشد.
  همراهي‌ و اتّحاد محبّ و محبوب‌ در هر حالي‌ از حالات‌
  عاشقان‌ لقاء خدا، از هيچ‌ گزندي‌ نمي‌هراسند.
  خبر يونس‌ بن‌ ظبيان‌ دربارۀ صفات‌ اولوالالباب‌
  منهاج‌ و روش‌ موحّدين‌ در توحيد و معرفت‌ الهي‌، در حديث‌ امام‌ صادق‌عليه‌ السّلام‌
  بيان‌ امام‌: معرفت‌ خداوند از طريق‌ دارج‌ و رائج‌ بدست‌ نمي‌آيد.
  حجج‌ الهيّه‌ انحصار در ائمّۀ دوازده‌گانه‌ دارند.
  روايت‌ «مصباح‌ الشّريعة‌»: وَ إنَّ الْمُوقِنِينَ لَعَلَي‌ خَطَرٍ عَظِيمٍ.
  شرح‌ ملاّ عبدالرّزّاق‌ گيلاني‌ پيرامون‌ حديث‌ «مصباح‌ الشّريعة‌»
  تنها نيروي‌ عشق‌ حقيقي‌ است‌ كه‌ راه‌ وصول‌ به‌ خدا را باز مي‌نمايد.
  عشقبازي‌ سر حلقۀ عاشقان‌: حضرت‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌
  روايت‌ ابن‌ عبّاس‌ در كربلا در وقت‌ حركت‌ به‌ صفّين‌
  استيذان‌ طائفۀ جنّ از سيّدالشّهداء براي‌ كارزار، و بيان‌ حضرت‌ در جواب‌ ايشان‌
  ملاقات‌ عبدالله‌ بن‌ عبّاس‌ و عبدالله‌ بن‌ عمر و عبدالله‌ بن‌ زُبير با حضرت سيّدالشّهداء
  عبدالله‌ بن‌ عمر، امام‌ حسين‌ را نصيحت‌ ميكند كه‌ با دشمنان‌ صلح‌ و از جنگ بپرهيز
  ملاقات‌ فرزدق‌ با حضرت‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌ در راه‌ كوفه‌
  ابيات‌ حضرت‌ در توجّه‌ به‌ عالم‌ بقاء و اعراض‌ از دنياي‌ فاني‌
  توجّه‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌ بسوي‌ كعبۀ عشّاق‌

کلیه حقوق در انحصارپرتال متقین میباشد. استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است

© 2008 All rights Reserved. www.Motaghin.com


Links | Login | SiteMap | ContactUs | Home
عربی فارسی انگلیسی