شمار برخي از خبرهاي غيبي آن حضرت

مانند إخبار او به‌ ضربتي‌ كه‌ در سرش‌ وارد ميشود و محاسنش‌ را از خون‌ سرش‌ خضاب‌ ميكند‌.

و مانند إخبار او به‌ كشته‌ شدن‌ پسرش‌ حسين‌ عليه‌ السّلام‌ و آنچه‌ را كه‌ دربارۀ حسين‌ در كربلا گفت‌ و قتي‌ كه‌ از آنجا ميگذشت‌‌.

و مانند اخبار او به‌ سلطنت‌ معاويه‌ بعد از او‌.

و مانند اخبار او از حَجّاج‌ بن‌ يوسف‌ ثَقَفي‌‌، و از يوسف‌ بن‌ عمر‌. و مانند اخبار او به‌ امر و جريان‌ خوارج‌ در نهروان‌‌.

و مانند اخبار او به‌ اصحاب‌ خود كه‌ كدام‌ يك‌ از آنها كشته‌ ميشوند و كدام‌ يك‌ به‌ دار آويخته‌ ميشوند‌.

و مانند اخبار او به‌ قتال‌ و جنگ‌ با ناكِثين‌ و قاسطين‌ و مارقين‌‌.

و مانند اخبار او به‌ مقدار نفرات‌ لشگري‌ كه‌ از كوفه‌ بر او وارد شدند در وقتي‌ كه‌ بسوي‌ بصره‌ براي‌ جنگ‌ با آنها حركت‌ ميكرد‌.

و مانند اخبار او از عبدالله‌ بن‌ زبير و گفتارش‌ دربارۀ او كه‌: خَبُّ ضَبُّ‌،[68] يَرُومُ

أمْرًا وَ لَا يُدْرِكُهُ‌، يَنْصِبُ جَالَةَ الدّينِ لاِصْطِيَادِ الدُّنْيَا‌، وَ هُوَ مَصْلُوبُ قُرَيْشٍ‌. «مردي‌ است‌ مكّار غدّار خدّاع‌‌، حقود با حقدِ دروني‌ كه‌ پيوسته‌ ميخواهد طرف‌ خود را گول‌ بزند و بر زمين‌ بكوبد‌. او داعيۀ امارت‌ و حكومت‌ دارد و بدان‌ نمي‌رسد‌. دين‌ را دام‌ و شبكۀ صيد دنيا قرار داده‌ است‌ و از همۀ اينها گذشته‌ در عاقبت‌ امرش‌‌، به‌ دست‌ قريش‌ به‌ دار آويزان‌ ميشود»‌.

و مانند اخبار او به‌ هلاكت‌ مردم‌ بصره‌ در اثر غرق‌ شدن‌ و دربارۀ ديگر هلاكت‌ آنها بواسطۀ غلبه‌ زَنج‌ (زنگي‌ ها‌، يعني‌ سياهپوستان‌ زنگبار) و اين‌ همان‌ است‌ كه‌ بعضي‌ لفظ‌ زَنْج‌ را تصحيف‌ نموده‌ و ريح‌ خوانده‌اند‌.

و مانند اخبار او به‌ ظهور پرچم‌هاي‌ سياه‌ از خراسان‌ و تصريح‌ او بر قومي‌ از اهل‌ خراسان‌ كه‌ به‌ بني‌ رُزَيق‌ (به‌ تقديم‌ راء مهمله‌ بر زاء معجمه‌) و آنها آل‌ مُصْعَب‌ بودند كه‌ طاهربن‌ حسين‌‌، و پسرانش‌ و اسحاق‌ بن‌ ابراهيم‌ از ايشانند‌، و آنها و اسلاف‌ آنها همه‌ از هواخواهان‌ و دعوت‌ كنندگان‌ به‌ دولت‌ بني‌ عبّاس‌ بوده‌اند‌.

و مانند إخبار او از ائمّه‌اي‌ كه‌ پس‌ از او‌، از فرزندانش‌‌، در طبرستان‌ ظهور ميكنند مانند ناصر و داعي‌ و غيرهما در گفتارش‌ كه‌ گفت‌: وَ إنَّ لآلِ مُحَمَّدٍ بِالطَّالَقَانِ لَكَنْزًا سَيُظْهِرُهُ اللهُ إذَا شاءَ‌. دُعَاؤُهُ حَقُّ‌، يَقُومُ بِإذْنِ اللهِ فَيَدْعُو إلَي‌ دينِ اللهِ‌. «و بدرستيكه‌ براي‌ آل‌ محمّد در طالقان‌ گنجي‌ است‌ كه‌ خداوند در آينده‌ او را به‌ ظهور ميرساند در وقتي‌ كه‌ مشيّتش‌ تعلّق‌ گيرد‌. دعوت‌ او حقّ است‌‌، به‌ اذن‌ و اجازۀ خدا قيام‌ ميكند و مردم‌ را به‌ دين‌ خدا ميخواند‌.

و مانند إخبار او از كشته‌ شدن‌ محمّد نفس‌ زكيّه‌‌، در مدينه‌ و گفتارش‌ دربارۀ او كه‌: إنَّهُ يُقْتَلُ عِنْدَ أحْجَارِ الزَّيْتِ‌. «او در نزديكي‌ مدينه‌ در محلّي‌ كه‌ نامش‌ احجار زَيْت‌ است‌ كشته‌ ميشود»‌.

و مانند إخبار او به‌ كشته‌ شدن‌ برادر محمّد صاحب‌ نفس‌ زكيّه‌: ابراهيم‌ كه‌ در باب‌ حَمزه‌ كشته‌ شد‌: يُقْتَلُ بَعْدَ أَنْ يَظْهَرَ وَ يُقْهَرُ بَعْدَ أَنْ يَقْهَرَ‌. «كشته‌ ميشود پس‌ از آنكه

ظهور ميكند و مقهور ميشود بعد از آنكه‌ مقهور ميكند»‌.

و مانند إخبار ديگر دربارۀ ابراهيم‌: يَأْتِيهِ سَهْمُ غَرْبٍ يَكُونُ فِيهِ مَنِيَّةُ‌. فَيَبُؤسًا لِلرَّامِي‌ ‌!شَلَّتْ يَدُهُ وَ وَهَنَ عَضُدُهُ‌. «بسوي‌ او مي‌آيد تيري‌ كه‌ معلوم‌ نيست‌ چه‌ كسي‌ آن‌ را رها كرده‌ است‌ و در اثر همان‌ تير جان‌ ميسپارد‌. پس‌ شدّت‌ و گرفتاري‌ باد براي‌ تير زننده‌‌، دستش‌ شل‌ شود و بازويش‌ سست‌ گردد»‌.

اخبار آن حضرت از شهداي فخ

و مانند إخبار او از كشته‌ شدگان‌ وَجّ[69]

و گفتارش‌ دربارۀ آنان‌ ه‌: هَمْ خَيْرُ أهْلِ

الارْضِ ‌، «ايشان‌ از ميان‌ مردم‌ روي‌ زمين‌ مورد اختيار و انتخاب‌ بوده‌اند»‌.

و مانند إخبار او از تشكيل‌ مملكت‌ و حكومت‌ علويّين‌ در مغرب‌ زمين‌ و تصريح‌ او به‌ ذكر كَتامه‌ و آنها كساني‌ بوده‌اند كه‌: أبو عبدالله‌ داعي‌ معلّم‌ را ياري‌ كرده‌اند‌. و مانند گفتارش‌ در حاليكه‌ اشاره‌ ميكرد به‌ أبو عبدالله‌ مهدي‌ كه‌: وَ هُوَ أَوَّلُهُمْ ثُمَّ صَاحِبُ الْثَبْرَوَانِ[70] ذُو النَّسَبِ الْمَحْضِ‌، الْمُنّتَخَبُ مِنْ سُلَالَةِ ذِي‌ الْبَدَاءِ الْمُسَجَّي‌ بِالرِّداء ‌، «و او اوّلين‌ نفر آنهاست‌ و پس‌ از او ظهور ميكند صاحب‌ قَيْرَوان‌ كه‌ بدنش‌ لطيف‌ و نرم‌ است‌ و پوستش‌ رقيق‌ و نازك‌ است‌ و داراي‌ نسب‌ پاك‌ و بدون‌ آميزش‌ با غير است‌‌، كه‌ از سلاله‌ و نسل‌ كسي‌ كه‌ دربارۀ او بَدا واقع‌ شده‌ و بر روي‌ پيكرش‌ رِدا انداخته‌اند ميباشد»‌.

زيرا كه‌ عبيدالله‌ مهدي‌ بدنش‌ بسيار سفيد بود كه‌ با قرمزي‌ و سرخي‌ آميخته‌ بود و داراي‌ بدني‌ نرم‌ و لطيف‌ بود و اعضاء پيكرش‌‌تر و تازه‌ و خرّم‌ بود‌. و منظور از ذوالبداء اسماعيل‌ بن‌ جعفر بن‌ محمّد عليهما السّلام‌ است‌‌. و او بود كه‌ مُسَجّي‌' به‌ رِدا بود چون‌ پدرش‌ حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ وقتي‌ كه‌ او بمرد بر روي‌ پيكرش‌ رِدَاي‌ خود را كشيد و وجوه‌ و صاحبان‌ مقام‌ و منزلت‌ شيعه‌ را بر او وارد كرد تا او را ببينند و بدانند كه‌ مرده‌است‌ و شبهۀ امامت‌ او در نزد ايشان‌ زائل‌ گردد‌.

اخبار آن حضرت از سلاطين آل بويه

و مانند إخبار او از سلاطين‌ آل‌ بويه‌ (پسران‌ بويه‌) و گفتارش‌ دربارۀ آنها كه‌: وَ يَخْرُجُ مِنْ دَيْلَمَانَ بَنُو الصَّيَّادِ ‌، «و از ديلمان‌ پسران‌ صيّاد خروج‌ ميكنند» اشاره‌ است‌ به‌ آنها‌. زيرا كه‌ پدر آنها صيد ماهي‌ ميكرد با دست‌ خود به‌ مقداري‌ كه‌ از پول‌ آن‌

قوت‌ خود و عيالش‌ را تهيّه‌ مينمود‌. و خداوند تعالي‌ از صُلب‌ او سه‌ پسر[71] به‌ وجود آورد كه‌ آنها ملوك‌ و سلاطين‌ سه‌ گانۀ آل‌ بويه‌ بودند و ذرّيه‌ و نسل‌ آنها را انتشار داد تا به‌ جائي‌ كه‌ بر قدرت‌ حكومت‌ و مملكت‌ داري‌‌، ضرب‌ المثل‌ شدند‌. و مانند گفتارش‌ دربارۀ آنها كه‌: ثُمَّ يَسْتَشْرِي‌ أَمْرُهُمْ حَتَّي‌ يَمْلِكُوا الزَّوْرَاءَ وَ يَخْلَعُوا الْخُلَفَاءَ ‌، «و پس‌ از آن‌‌، امر آنها بالا ميگيرد و بزرگ‌ ميشود به‌ حدّي‌ كه‌ بغداد را مالك‌ ميشوند و خلفا را خلع‌ ميكنند»‌. در اين‌ حال‌ گوينده‌اي‌ به‌ حضرت‌ گفت‌: اي‌ أميرمؤمنان‌‌، مدّت‌ سلطنت‌ آنها چقدر طول‌ ميكشد؟ حضرت‌ گفتند‌: مِائَة‌ أوْ يَزيدُ قَليلاً‌، «صد سال‌ و يا مقدار كمي‌ بيشتر»‌.

و مانند گفتارش‌ دربارۀ آنها كه‌: وَالْمُتْرَفُ ابْنُ الاجْذَمِ يَقْتُلُهُ ابْنُ عَمِّهِ عَلَي‌ دِجْلَةَ‌، «و شخص‌ اسراف‌ كار مشغول‌ به‌ لهو و لعب‌‌، پسر شخص‌ دست‌ بريده‌ كه‌ او را پسر عمويش‌ بر كنار شطّ دجله‌ ميكشد»‌. و اين‌ كلام‌ حضرت‌‌، اشاره‌ است‌ به‌ عِزّ الدَّولَه‌‌، بختيار پسر مُعِزُّالدَّوْلَه‌ أبوالحُسَيْن‌ زيرا كه‌ مُعِزُّالدَّوله‌ دستش‌ بريده‌ و مقطوع‌ بود كه‌ به‌ جهت‌ عقب‌ نشيني‌ در جنگ‌ دستش‌ جدا شد‌. و پسر عِزُّالدَّولَه‌ بَختيار مرد متنعّم‌ و نازپرورده‌ بود كه‌ به‌ لهو و شرب‌ اشتغال‌ داشت‌ و عَضُدُالدَّوله‌ فَنّا خُسْرو‌، پسر عمّش‌‌، در قصر جُصّ در حين‌ جنگ‌‌، بر دجله‌ او را كشت‌ و سلطنتش‌ را گرفت‌‌.

عبدالله‌ بن‌ عبّاس‌ قنداقۀ طفل‌ را به‌ حضور أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ آورد‌. حضرت‌ او را گرفت‌‌. و آب‌ دهان‌ خود را در دهان‌ او انداخت‌ و با يك‌ خرمائي‌ كه‌ او را سائيده‌ بود حَنَكِ (سَقّ) او را برداشت‌ و او را به‌ پدرش‌ داد و گفت‌: خُذْ إلَيْكَ أَبا الامْلَاكِ «پدر پادشاهان‌ را بگير براي‌ خودت‌». اين‌ طور در روايت‌ صحيحه‌ وارد شده‌ است‌‌. و اين‌ روايتي‌ است‌ كه‌ أبوالعبّاس‌ مُبَرّد در كتاب‌ «كامل‌» ذكر كرده‌ است‌‌. و امّا روايتي‌ كه‌ در آن‌ تعداد سلاطين‌ بني‌ عبّاس‌ ذكر شده‌ است‌ صحيح‌ نيست‌ و از كتاب‌ مورد اعتمادي‌ نيز اين‌ معني‌ را نقل‌ ننموده‌ است‌‌.

اذهان‌ حجازي‌ها مثل‌ اذهان‌ عراقي‌ها نيست‌‌. آنچه‌ بر طِباع‌ اهل‌ حجاز غلبه‌ دارد جفاء و عَجْرَفيّة‌ و خشونت‌ طبع‌ است‌ (غلظت‌‌، تندي‌ و شدّت‌ در سخن‌ و بي‌مبالاتي‌ در گفتار‌، و سنگيني‌ و درشتي‌ طبع‌)‌. و كساني‌ كه‌ از اعراب‌ حجاز در شهر سكونت‌ دارند همچون‌ اهل‌ مكّه‌ و اهل‌ مدينه‌ و اهل‌ طائف‌‌، طبعهاي‌ آنها بواسطۀ مجاورت‌ اعرابِ باديه‌ نشين‌‌، به‌ طبعهاي‌ ايشان‌ نزديك‌ است‌ و هيچگاه‌ در بين‌ آنها حكيم‌ و فيلسوف‌ و صاحب‌ نظر و جدل‌ و كسي‌ كه‌ شبهه‌اي‌ وارد سازد و يا ديني‌ و مذهبي‌ از نزد خود ابداع‌ كند نيامده‌ است‌‌. و بر همين‌ اصل‌ كلّي‌ مي‌يابيم‌ كه‌ مقاله‌ و اعتقاد غلوّ كنندگان‌ در وقتي‌ پديد آمد‌، و نشو و نما كرد كه‌ علي‌ عليه‌ السّلام‌ در عراق‌ و كوفه‌ اقامت‌ نموده‌ بود نه‌ در هنگامي‌ كه‌ در مدينه‌ مقيم‌ بود كه‌ اكثر عمر او را استيعاب‌ ميكرد‌.

ابن‌ أبي‌ الحديد در اينجا پس‌ از آنكه‌ مقدار غير كمي‌ در شرح‌ الفاظ‌ و لغات‌ و عبارات‌ خطبه‌ مي‌پردازد‌، در توضيح‌ و شرح‌ عبارت‌ حضرت‌ دربارۀ انقراض‌ سلطنت‌ بني‌ اميّه‌: ثُمَّ يُفَرِّجُهَا اللهُ عَنْكُمْ كَتَفْريجِ الاديم‌ ‌، ميگويد‌: اين‌ اخبار حضرت‌‌، اخبار است‌ از ظهور سياهپوشان‌ و انقراض‌ ملك‌ بني‌ اميّه‌‌. و جريان‌ واقعه‌ همانطور بود كه‌ آنحضرت‌ ـ صلوات‌ الله‌ عليه‌ ـ خبر داده‌ بود‌. حتّي‌ اينكه‌ اين‌ گفتار او كه‌ ‌: لَقَدْ تَوَدُّ قُرَيْشُ تا آخر آن‌ نيز طبق‌ آن‌ واقع‌ شده‌ و امر بر همان‌ نهج‌‌، صدق‌ كلامش‌ را ظاهر ساخت‌‌، زيرا سيره‌ نويسان‌ همگي‌ نقل‌ كرده‌اند كه‌: مروان‌ بن‌ محمّد (مروانِ حمار‌، آخرين‌ خليفۀ غاصب‌ اموي‌) در روز زاب‌[72] چون‌ در صف‌ خراسان‌ در برابر خود عبدالله‌ بن‌ علي‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ عبّاس‌ را مشاهده‌ نمود گفت‌: لَوَدِدْتُ أنَّ عَلِيَّ بْنَ أبي‌طالبٍ تَحْتَ هَذِهِ الرَّايَةِ بَدَلاً مِنْ هَذَا الْفَتَي‌‌. «من‌ به‌ عوض‌ اين‌ جوان‌‌، دوست‌ داشتم‌ كه‌

علي‌ بن‌ أبي‌طالب‌ در زير اين‌ پرچم‌ بود»‌. و اين‌ قصّه‌ طولاني‌ است‌ و مشهور است‌‌.

ادامه خطبه بعد از واقعه نهروان

و اين‌ خطبۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ را جماعي‌ از سيره‌ نويسان‌ ذكر كرده‌اند و خطبه‌اي‌ است‌ منقول‌ و متداول‌ و مشهور كه‌ آنحضرت‌ بعد از انقضاي‌ جنگ‌ نهروان‌ ايراد نموده‌اند و در اين‌ خطبه‌ عباراتي‌ است‌ كه‌ سيّد رضي‌ ـ رحمه‌ الله‌ ـ ايراد نكرده‌ است‌ و از جملۀ آن‌ اين‌ قسمت‌ است‌: وَ لَمْ يَكُو' لِيَجْتَرِي‌َ عَلَيْهَا غَيْرِي‌ وَ لَوْ لَمْ أكُ فِيكُمْ مَا قُوتِلَ أصْحَابُ الْجَمَلِ وَ النَّهْرَوَانِ‌. وَ أيْمُ اللهِ لَوْ لَا أَنْ تَتَّكِلُوا فَتَدَعُوا الْعَمَلَ لَحَدَّثْتُكُمْ بِمَا قَضَي‌ اللهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَي‌ لِسَانِ نَبِيَّكُمْ صَلَّي‌ اللهُ عَلَيْهِ وَءَالِهِ وَسَلَّمَ لِمَنْ قَاتَلَهُمْ مُبْصِرًا لِضَلَالَتِهِمْ‌، عَارِفًا لِلْهُدَي‌ الَّذِي‌ نَحْنُ عَلَيْهِ‌. سَلُونِي‌ قَبْلَ أن‌ تَفْقِدُونِي‌‌، فَإنِّي‌ مَيِّتٌ عَنْ قَرِيبٍ أَوْ مَقْتُولُ بَلْ قَتْلاً‌، مَا يَنْتَظِرُ أشْقَاهَا أَنْ يَخْضِبَ هَذِهِ بِدَمٍ ـ وَ ضَرَبَ بِيَدِهِ إلَي‌ لِحْيَتِهِ‌:

«و أبداً غير از من‌ كسي‌ را جرأت‌ اقدام‌ بر دفع‌ فتنه‌ نبود‌. و اگر من‌ نبودم‌ در ميان‌ شما هيچكس‌ را توان‌ كارزار و جنگ‌ با اصحاب‌ جمل‌ و نهروان‌ نبود‌. و سوگند به‌ خدا اگر شما اتّكاء و اعتماد نمي‌نموديد و دست‌ از عمل‌ بر نمي‌داشتيد من‌ براي‌ شما بيان‌ ميكردم‌ آنچه‌ را كه‌ خداوند عزّوجلّ بر زبان‌ پيغمبر شما صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ مقدّر فرموده‌ و حكم‌ آن‌ را امضاء كرده‌ است‌ دربارۀ آن‌ كساني‌ كه‌ با بصيرت‌ به‌ گمراهي‌ و ضلالت‌ آنها‌، با آنها مي‌جنگند و با معرفت‌ به‌ هدايتي‌ كه‌ ما بر آن‌ هستيم‌ (كه‌ چه‌ مقامات‌ و درجات‌ خداوند به‌ آنها داده‌ است‌ و تا چه‌ حدّي‌ مقامشان‌ را رفيع‌ و منزلتشان‌ را منيع‌ نموده‌ است‌)‌. بپرسيد از من‌ قبل‌ از آنكه‌ مرا نيابيد‌، زيرا كه‌ بزودي‌ من‌ ميميرم‌ يا كشته‌ ميشوم‌ ‌!بلكه‌ كشته‌ ميشوم‌‌. در انتظار چيست‌ شقي‌ترين‌ امّت‌ كه‌ اين‌ را با خون‌ خضاب‌ كند؟ ـ و حضرت‌ با دست‌ بر محاسنش‌ كشيد»‌.

و از جملۀ آن‌ نيز اين‌ قسمت‌ است‌ كه‌ راجع‌ به‌ بني‌ اميّه‌ ميباشد‌: يَظْهَرُ أهْلُ بَاطِلِهَا عَلَي‌ أَهولِ حَقِّهَا‌، حَتَّي‌ تَمْلَا الارْضَ عُدْوَانًا وَ ظُلْمًا وَ بِدَعًا إلَي‌ أَنْ يَضَعَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ جَبَرُوتَهَا‌، وَ يَكْسِرَ عَمَدَهَا‌، وَ يَنْزِعَ أوْتَادَهَا‌، ألَا وَ إنَّكُمْ مُدْرِكُوهَا‌، فَانْصُرُوا قَوْمًا كَانُوا أصْحَابَ رَايَاتِ بَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ‌، وَ لَا تَمالَئُوا عَلَيْهِمْ عَدُوَّهُمْ‌، فَتَصْرَعَكُمُ الْبَلِيَّةُ وَ تَحِلَّ بِكُمُ النِّقْمَةُ‌:

«اهل‌ باطل‌ امّت‌ بر اهل‌ حقّ آن‌ غلبه‌ ميكند‌، تا به‌ حدّي‌ كه‌ زمين‌ را از عدوان‌ و ستم‌ و بدعت‌ پر ميكند‌. و اين‌ امر ادامه‌ پيدا ميكند تا زماني‌ كه‌ خداي‌ عزّوجلّ صولت‌ و جبروتش‌ را پائين‌ ميكشد و پشتوانه‌ها و تكيه‌گاههايش‌ را مي‌شكند و خرد مي‌نمايد و ميخهاي‌ آن‌ بنيان‌ را از بيخ‌ بر مي‌كند‌. آگاه‌ باشيد كه‌ شما حتماً آن‌ وقت‌ و زمان‌ را درخواهيد يافت‌‌، بنابراين‌ ياري‌ كنيد از آنان‌ كه‌ اصحاب‌ پرچمهاي‌ بَدْر و حُنَين‌ ميباشند‌. در اينصورت‌ خدا به‌ شما پاداش‌ ميدهد‌. و مبادا براي‌ شكست‌ آنها با دشمنانشان‌ تعاون‌ كنيد و اجتماعي‌ نمائيد كه‌ در اين‌ موقعيّت‌ بَليّه‌ شما را بر زمين‌ مي‌زند و نقمت‌ و عذاب‌ مكافات‌ در آستانۀ خانه‌ شما فرود مي‌آيد»‌.

و از جملۀ آن‌ نيز اين‌ قسمت‌ است‌: إلَّا مِثْلَ انْتِصَارِ الْعَبْدِ مِنْ مَوْلَاهُ‌، إذَا رَآهُ أطَاعَهُ‌، وَ إنْ تَوَارَي‌ عَنْهُ شَتَمَهُ‌. وَ أيْمُ اللهِ لَوْ فَرَّقُوكُمْ تَحْتَ كُلِّ حَجَرَ لَجَمَعَكُمُ اللهُ لِشَرِّ يَوْمٍ لَهُمْ‌، «نصرت‌ و غلبۀ شما در زمان‌ حكومت‌ بني‌ اميّه‌ بر ايشان‌ مانند غلبۀ برده‌ است‌ نسبت‌ به‌ مولاي‌ خودش‌‌. اگر او را ببيند اطاعتش‌ ميكند و اگر از او پنهان‌ باشد او را شتم‌ ميكند و دشنام‌ ميدهد‌. و سوگند به‌ خدا‌، اگر بني‌ اميّه‌‌، شما را متفرّق‌ و پريشان‌ كنند بطوريكه‌ هر نفر از شما در زير سنگي‌ مختفي‌ شود خداوند همۀ شما را براي‌ بدترين‌ روزي‌ كه‌ براي‌ ايشان‌ تقدير نموده‌ است‌ جمع‌ ميكند»‌.

اخبار آن حضرت درباره قيام حضرت مهدي عليه السلام

و از جملۀ آن‌ همچنين‌ اين‌ قسمت‌ است‌: فَانْظُرُوا أهْلَ بَيْتِ نَبِيُّكُمْ ‌!فَإنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَ إنْ اسْتَنْصَرُوكُمْ فَانْصُرُوهُمْ‌، فَلَيُفَرِّجَنَّ اللهُ الْفِتْنَةَ بِرَجُلٍ مِنَّا اهولَ الْبَيْتِ‌. بَأبِي‌ ابْنُ خِيَرَةِ الإمَاءِ‌، لَا يُعْطِيهِمْ إلَّا السَّيْفَ هَرْجًا هَرْجًا‌، مَوْضوعًا عَلَي‌ عَاتِقِهِ ثَمَانِيَةَ أشْهُرٍ حَتَّي‌ تَقُولَ قُرَيْشٌ‌، لَوْ كَانَ هَذَا مِنْ وُلِدِ فَاطِمَةَ لَرَحِمَنَا‌. يُغْزِيِهِ اللهُ بِبَنِي‌ اُمَيَّةَ حَتَّي‌ يَجْعَلَهُمْ حُطَامًا وَ رُفَاتًا «مَلْعُونِينَ أيْنَمَا ثُقِفُوا اُخِذوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِيلاً‌. سُنَّةَ اللَّهِ فِي‌ الَّذِينَ خَلَوا مِنْ قَبْلُ وَ لَنو تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلاً»‌:

متابعان‌ و پيروان‌ اين‌ دو نفر از اهل‌ شام‌‌، از اوباش‌ شاميان‌ و سنگين‌دلان‌ جفاپيشه‌ و جهّال‌ آنها بوده‌اند‌. و عليهذا حال‌ آنها در جواز جنگ‌ با آنها و حلّيّت‌ قتال‌ و كشتار آنها پنهان‌ نبوده‌ است‌‌، به‌ خلاف‌ حال‌ كساني‌ كه‌ ذكر آنها گذشت‌‌.

و اگر گفته‌ شود‌: مراد أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در گفتارش‌ كه‌ ميگويد‌: بِأَبِي‌ ابْنُ خِيَرَةِ الإمَاءِ «پدرم‌ فداي‌ پسر آن‌ كنيزي‌ كه‌ از ميان‌ همۀ كنيزان‌ مودر انتخاب‌ و اختيار است‌» كيست‌؟ و آن‌ مرد موعود كدام‌ است‌؟‌!گفته‌ ميشود‌: امّا طائفۀ اماميه‌ معتقدند كه‌ او امام‌ دوازدهمين‌ آنهاست‌ و او پسر كنيزي‌ است‌ كه‌ نامش‌ نَرْجِس‌ است‌‌. و امّا اصحاب‌ ما معتقدند كه‌ او يك‌ نفر از اولاد فاطمه‌ عليهما السّلام‌ است‌ كه‌ در آينده‌ متوّلد ميشود از اُمِّ ولد (كنيزي‌ كه‌ در اثر آميزش‌ مولايش‌ با او بچّه‌ آورده‌ است‌) و الآن‌ موجود نيست‌‌.

زياده‌اي‌ است‌ از كلام‌ آن‌ حضرت‌ كه‌ سيّد رضي‌ آن‌ را ذكر نكرده‌ است‌‌، يعني‌ گفتارش‌: بِأَبِي‌ ابْنُ خَيِرَةِ الإماءِ ‌، و گفتارش‌: لَوْ كَانَ هَذَا مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ لَرِحِمَنَا‌. و بنابراين‌ دو گونه‌ تفسير‌، براي‌ دو گونه‌ كلام‌ است‌ و تناقضي‌ بين‌ آنها نيست‌‌.

ما اين‌ شرح‌ را بتمامه‌ از «شرح‌ نهج‌ البلاغة‌» ابن‌ أبي‌ الحديد در اينجا آورديم‌ براي‌ آنكه‌ از نقطۀ نظر سنديّت‌ بر معجزات‌ و أخبار به‌ غيبي‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ داده‌اند سندي‌ است‌ قوي‌ و معتبر‌. گر چه‌ ابن‌ أبي‌ الحديد عامي‌ مذهب‌ بوده‌ است‌ و در اصول‌ عقائد‌، معتزلي‌ و در فروع‌‌، شافعي‌ بوده‌ است‌ ليكن‌ از جهت‌ سعۀ اطّلاع‌ و قدرت‌ أدبيّت‌ و عربيّت‌ و شعر و علم‌ و احاطه‌ به‌ تاريخ‌ و كلام‌ و جدل‌ و عشق‌ و عرفان‌ زائد الوصف‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ حقًّا داراي‌ مقام‌ شامخي‌ بوده‌ است‌‌. اللَهُمَّ احْشُرُهُ مَعَ مَنْ يَتَوَلَّاهُ وَ يُحِبُّهُ‌، وَ أبْعِدْهُ مِمَّنْ يَتَبَرَّأُ مِنْهُ وَ يُبْغِضُهُ !

و مجلسي‌ ـ رضوان‌ الله‌ عليه‌ ـ در كتاب‌ شريف‌ «بحار الانوار» در «باب‌ معجزات‌ كلامه‌ من‌ اخبار بالغائبات‌ و علمه‌ باللغات‌» تمام‌ اين‌ شرح‌ ابن‌ أبي‌ الحديد را از «نهج‌ البلاغة‌»‌، و از اضافات‌ آن‌ تا ابتداي‌ إن‌ قُلْتَ قُلْتُ‌ها (اگر گفته‌ شود‌، گفته‌ ميشود) لفظاً بلفظ‌ ذكر كرده‌ است‌‌.[74]

گفتار علامه خوئي در روايت گذشته

علاّمۀ خوئي‌ حاج‌ ميرزا حبيب‌ الله‌ هاشمي‌‌، در شرح‌ خود بر «نهج‌ البلاغة‌» بعد از آنكه‌ شرح‌ ابن‌ أبي‌ الحديد را بتمامه‌ آورده‌ است‌ گويد‌: شُرّاح‌ «نهج‌ البلاغة‌» فقرات‌ ثُمَّ يُفَرِّجُ اللهُ عَنْكُمْ كَتَفْرِيجِ الاديمِ بِمَنْ يَسُومُهُمْ خَسْفًا وَ يَسُوقُهُمْ عُنْقًا تا آخر را اشاره‌ بر انقراض‌ دولت‌ بني‌ اميّه‌ به‌ ظهور بني‌ عبّاس‌ گرفته‌اند‌، همانطور كه‌ در كتب‌ سِيَر و تواريخ‌ ذكر شده‌ است‌‌، وليكن‌ ظاهراً به‌ ملاحظۀ زياداتي‌ كه‌ در اين‌ خطبه‌ آمده‌ است‌ و سيّد رضي‌ نياورده‌ و ابن‌ أبي‌ الحديد نيز نياورده‌ است‌ و آن‌ زيادات‌ در روايت‌ سُلَيم‌ بن‌ قيس‌ هلالي‌ و كتاب‌ «غارات‌» ابراهيم‌ ثقفي‌ وارد است‌ اين‌ فقرات‌

نيز اشاره‌ است‌ به‌ ظهور سلطنت‌ الهيّه‌ و دولت‌ قائميّه‌‌. و بنابراين‌‌، گفتار أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ يَسُومُهُمْ خَسْفًا است‌ به‌ خَسْف‌ أرض‌ (فرو رفتن‌ زمين‌) با لشگر سُفياني‌ در بيداء (بيابان‌) همانطور كه‌ در اخبار رجعت‌ مذكور است‌‌.

و بنابراين‌ استظهار‌، گفتار أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ كه‌: فَعِنْدَ ذَلِكَ تَوَّدُ قُرَيْشَ بِالدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا لَوْ يَرَونَنِي‌ مَقَامًا وَاحِدًا وَ لَوْ قَدْرَ جَزْرِ جَزُورٍ لاِقبَلَ مِنْهُمْ مَا أطْلُبُ الْيَوْمَ بَعْضَهُ فَلَا يُعْطُونَني‌ (كه‌ ابن‌ أبي‌ الحديد به‌ گفتار مروان‌ بن‌ محمّد در روز زاب‌ چون‌ سپاه‌ عبدالله‌ بن‌ محمّد بن‌ عليّ بن‌ عبدالله‌ بن‌ عبّاس‌ را مشاهده‌ كرد‌، تفسير كرده‌ است‌)، اشاره‌ به‌ قيام‌ حضرت‌ مهدي‌ بوده‌ و آن‌ تمنّي‌ عند قيام‌ قائم‌ صورت‌ ميگيرد‌.

سپس‌ علاّمۀ خوئي‌ تحت‌ عنوان‌ تكملة‌‌، اين‌ خطبه‌ را با تمام‌ زيادتي‌هاي‌ آن‌ از علاّمۀ مجلسي‌ از كتاب‌ «غارات‌» ابراهيم‌ بن‌ محمّد ثقفي‌ ذكر ميكند‌. و نيز از «بحار» از كتاب‌ «سليم‌ بن‌ قيس‌ هلالي‌» بيان‌ ميكند‌.[75] و در اين‌ دو روايت‌ بطور وضوح‌‌، روشن‌ است‌ كه‌ مراد از آن‌ مرد قيام‌ كنندۀ بر عليه‌ ظالمين‌ و بني‌ اميّه‌ همان‌ سيّد فاطمي‌ فرزند كنيز است‌ و در هر دو فقره‌ مراد همان‌ شخص‌ است‌ نه‌ يك‌ جا سفّاح‌ و يك‌ جا حضرت‌ قائم‌ عليه‌ السّلام‌‌.

و نيز در روايت‌ ابراهيم‌ ثقفي‌ و سُليم‌‌، اهل‌ صفّين‌ نيز در طراز اهل‌ جمل‌ و اهل‌ نهروان‌ آمده‌ است‌‌. و حضرت‌ ميفرمايد‌: وَ لَوْ أكُ فِيكُمْ مَا قُوتِلَ أصْحَابُ الْجَمَلِ وَ لَا أهْلُ النَّهْرَوَانِ[76]. آنگاه‌ علاّمۀ خوئي‌ در تعليقه‌ در معناي‌ زاب‌ گويد‌: زاب‌‌، نهري‌ است‌ در موصل‌‌. شارح‌ معتزلي‌ ابن‌ أبي‌ الحديد در شرح‌ خطبۀ يكصد و چهارم‌ گويد كه‌: چون‌ مروان‌ در زاب‌ فرود آمد‌، از رجال‌ خود چه‌ از شاميان‌ و چه‌ از اهل‌ جزيره‌‌، يكصد هزار اسب‌ سوار جنگي‌ را بر روي‌ هزار اسب‌ با نشاط‌ جدا كرد و سوا نمود و سپس‌ به‌ آنها نظري‌ افكند و گفت‌: إنَّهَا الْعُدَّةُ وَ لَا تَنْفَعُ الْعُدَّةُ إذَا انْقَضَتِ الْمُدَّةُ‌. «حقًّا اينها همۀ اسباب‌ و لوازم‌ غلبه‌ و پيروزي‌ است‌ وليكن‌ چون‌ مدّت

سر آمده‌ باشد اسباب‌ سودي‌ نمي‌بخشد»‌.

و چون‌ عبدالله‌ بن‌ علي‌ در روز زاب‌‌، در ميان‌ سياهپوشان‌ كه‌ در پيشاپيش‌ آنها پرچم‌هاي‌ سياه‌ به‌ دست‌ مرداني‌ جنگي‌ بر روي‌ شترهاي‌ بُختي‌ بود در برابر مروان‌ قرار گرفت‌ و اِشراف‌ بر او پيدا كرد‌، مروان‌ از مردي‌ كه‌ پهلوي‌ او بود پرسيد‌: رئيس‌ لشگر اينها كيست‌؟ گفت‌: عبدالله‌ بن‌ محمّد بن‌ علي‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ عبّاس‌ بن‌ عبدالمطلب‌‌. مروان‌ به‌ آن‌ مرد گفت‌: وَيْحَكَ ‌، «اي‌ واي‌ بر تو» آيا او از فرزندان‌ عبّاس‌ است‌؟‌!گفت‌: آري‌ ‌!مروان‌ گفت‌: وَاللهِ لَوَدِدْتُ أنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي‌طالبٍ مَكَانَهُ فِي‌ هَذَا الصَّفِّ‌، «سوگند به‌ خداوند كه‌ من‌ دوست‌ داشتم‌ بجاي‌ او در اين‌ صف‌‌، علي‌ بن‌ أبي‌طالب‌ باشد»‌.

آن‌ مرد گفت‌: تو اين‌ آرزو را دربارۀ علي‌ تمنّا ميكني‌ در حالي‌ كه‌ شجاعت‌ او را كه‌ شهرتش‌ به‌ آفاق‌ رسيده‌ وصيتش‌ دنيا را پر كرده‌ است‌ ميداني‌؟!

مروان‌ گفت‌: وَيْحَكَ‌، إنَّ عَلِيًّا عَلَيْهِ السَّلامُ مَعَ شَجَاعَتِهِ صَاحِبُ دِينٍ‌، وَالدِّينُ غَيْرُ الْمُلْكِ[77]، «اي‌ واي‌ بر تو ‌!علي‌ عليه‌ السّلام‌ با وجود شجاعتش‌ صاحب‌ دين‌ است‌‌، و دين‌ غير از سلطنت‌ و پادشاهي‌ است‌»‌.

اخبار آن حضرت به أنكه خوارج از بين نمي‌روند

و از جمله‌ إخبار به‌ غيب‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ خبري‌ است‌ كه‌ به‌ باقي‌ ماندند خوارج‌ داده‌اند و آنها از بين‌ نمي‌روند‌.

در «نهج‌ البلاغة‌» وارد است‌ كه‌ چون‌ خوارج‌ كشته‌ شدند به‌ آنحضرت‌ گفته‌ شد‌: يَا أمِيرَالْمُؤمِنِينَ‌، هَلَكَ الْقَوْمُ بِأجْمَعِهِمْ‌، «اي‌ أميرالمؤمنين‌‌، گروه‌ خوارج‌ بكلّي‌ هلاك‌ شدند»‌. قَالَ عَلَيْه‌ السَّلامُ‌: كَلَّا ‌!وَاللهِ إنَّهُم‌ نُطَفٌ فِي‌ أصْلَابِ الرِّجَالِ وَ قَرارَاتِ النِّسَاءِ‌، كُلَّمَا نَجَمََ مِنْهُمْ قَرْنٌ قُطِعَ حَتَّي‌ يَكُونَ آخِرُهُمْ لُصُوصًا سَلَّابِينَ‌.

وَ قَالَ عَلَيْهِ السَّلامُ فِيهِمْ‌: لَا تَقْتُلُوا الْخَوَارِجَ بَعْدِي‌ ‌!فَلَيْسَ مَنْ طَلَبَ

الْحَقَّ فَأخْطَأهُ كَمَنْ طَلَبَ الْبَاطِلَ فَأدْرَكَهُ (يَعْنِي‌ مُعَاوِيَةَ وَ أصْحَابَهُ)‌،[78] «أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ گفتند‌: ابداً اينطور نيست‌ كه‌ از بين‌ بروند و به‌ كلّي‌ ريشه‌ كن‌ شوند‌. سوگند به‌ خدا كه‌ آنها بصورت‌ نطفه‌هائي‌ در صلب‌هاي‌ مردان‌ و در رحم‌هاي‌ زنان‌ مي‌باشند‌. هر زمان‌ كه‌ ظهور كند و طلوع‌ نمايد از ايشان‌ رئيسي‌ و شاخصي‌‌، كشته‌ ميشود تا بالاخره‌ در عاقبت‌ بصورت‌ دزداني‌ در مي‌آيند كه‌ به‌ چاپيدن‌ اموال‌ و ربودن‌ آنها اشتغال‌ ميورزند‌. (يعني‌ آنقدر بي‌اهميّت‌ ميگردند كه‌ قيامشان‌ به‌ حكومت‌ و امارتي‌ نيست‌ و به‌ مذهب‌ و ملّتي‌ استناد ندارند و به‌ عقيده‌اي‌ دعوت‌ نمي‌كنند‌. شأن‌ آنها شأن‌ اشرار و دزدان‌ چاپنده‌ و قطّاع‌ طريق‌ خواهد بود»‌.

و آنحضرت‌ گفتند‌: پس‌ از من‌ شما خوارج‌ را نكشيد زيرا كسي‌ كه‌ طالب‌ حقّ باشد و به‌ آن‌ نرسد مانند كسي‌ نيست‌ كه‌ طالب‌ باطل‌ باشد و به‌ آن‌ برسد‌. (سيّد رضي‌ گويد‌: يعني‌ معاويه‌ و اصحابش‌)»‌.

كلام ابن ابي الحديد در مورد خوارج

ابن‌ أبي‌ الحديد پس‌ از آنكه‌ افراد كثيري‌ از خوارج‌ را نام‌ برده‌ است‌ كه‌ بعد از أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ دنيا آمده‌اند‌، و طريق‌ اسلاف‌ خود را نداشته‌اند بلكه‌ سعي‌ و همّشان‌ ناامني‌ راهها و فساد در روي‌ زمين‌ و أخذ اموال‌ غير مباح‌ بوده‌ است‌ ميگويد‌: و از كساني‌ كه‌ مشهورند به‌ عقيدۀ خوارج‌‌، آنان‌ كه‌ صدق‌ گفتار أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ كه‌ فرمود‌: إنَّهُمْ نُطَفُ فِي‌ أصْلَابِ الرِّجَالِ وَ قَرارَاتِ النِّساء بدانها تمام‌ ميشود و معلوم‌ ميگردد‌: عِكْرَمَه‌ غلام‌ ابن‌ عبّاس‌‌، و مالكُ بنُ أنَس‌ أصْبَحي‌ فقيه‌ است‌‌.[79] روايت‌ شده‌ است‌ از او كه‌ چون‌ از علي‌ عليه‌ السّلام‌ و عثمان‌ و طلحه‌ و زبير نام‌

ميبرد‌، مي‌گفت‌: وَاللهِ مَا اقْتَتَلُوا إلَّا عَلَي‌ الثَّرِيدِ الاعْفَرِ‌.[80] «سوگند به‌ خدا‌، آنها با هم‌ جنگ‌ نكردند مگر بر سر تريد آبگوشتي‌ كه‌ از گوشت‌ آهو پخته‌ باشند»‌.

ولايت‌‌، شكّي‌ نيست‌ كه‌ مؤمن‌ به‌ خدا و معاد و رسالت‌ و ولايت‌‌، گر چه‌ از او فسقي‌ هم‌ به‌ ظهور رسد مقدّم‌ است‌ بر خوارج‌‌. و نمي‌توان‌ خوارج‌ را بر عليه‌ او نصرت‌ كرد‌. و امّا معاويه‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ قتال‌ با او را بعد از خودش‌ واجب‌ ميداند‌، به‌ غير از خوارج‌ را‌، براي‌ آنستكه‌ معاويه‌ دين‌ نداشت‌ و به‌ خدا و معاد و اسلام‌ اعتقاد نداشت‌‌. ايمانش‌ از روي‌ اكراه‌ در فتح‌ مكّه‌ صورت‌ گرفت‌ و حقًّا جزو منافقان‌ از امّت‌ محسوب‌ ميشد‌.

اخبار آن حضرت از غدرو و حكومت مروان

و از جمله‌ خبرهاي‌ غيب‌ حضرت‌، خبرهائي‌ است‌ كه‌ دربارۀ مروان‌ حكم‌ داده‌اند. در «نهج‌ البلاغة‌» وارد است‌ كه‌: در روز جنگ‌ جمل‌، چون‌ مروان‌ بن‌ حكم‌ اسير شد از حضرت‌ امام‌ حسن‌ و امام‌ حسين‌ عليهما السّلام‌ تمنّا كرد تا آنها در نزد أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ از او شفاعت‌ كنند. و چون‌ آن‌ دو بزرگوار با پدرشان‌ دربارۀ او سخن‌ گفتند حضرت‌ او را آزاد فرمود. و عليهذا مروان‌ بن‌ حكم‌، طليق‌ و آزاد شدۀ حضرت‌ است‌. و بر اين‌ اصل‌ نه‌ تنها بني‌ اميّه‌ كه‌ اولاد أبوسفيان‌اند أبناء طُلَقاء مي‌باشند بلكه‌ بني‌ مروان‌ هم‌ همگي‌ أبناء طُلَقاء هستند. آنها آزادشدگان‌ نبي‌ و اينان‌ آزادشدگان‌ وصي‌‌. آن‌ دو بزرگوار گفتند: در اين‌ حال‌ بيعت‌ كند با شما اي‌ أميرالمؤمنين‌. فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلامُ: أوَلَمْ يُبَايِعْني‌ بَعْدَ[83] قَتْلِ عُثْمَانَ؟ لَا حَاجَةَ لِي‌ فِي‌ بَيْعَتِهِ، إنَّهَا كَفٌّ يَهُودِيَّةٌ. لَوْ بَايَعَنِي‌ بِكَفِّهِ لَغَدَرَ بِسُبَّتِهِ. أمَا إنَّ لَهُ إمْرَةً كَلَعْقَةِ الْكَلْبِ أنْفَهُ. وَ هُوَ أَبُو الاكْبُشِ الارْبَعَةِ، وَ سَتَلْقَي‌ الامَّةُ مِنْهُ وَ مِنْ وَلَدِهِ يَوْمًا أحْمَرَ‌:[84]

‌ شده‌ است‌‌، و همچنين‌ گفتار او كه‌ ‌: يَحْمِلُ رَايَةَ ضَلَالَةٍ بَعْدَ مَا يَشِيبُ صُدْغَاهُ‌. چون‌ بنا بر اعدل‌ روايات‌‌، در سنّ شصت‌ و پنج‌ سالگي‌ متولّي‌ امر خلافت‌ شد‌.[85]

و مجلسي‌ در «بحار» اين‌ خطبه‌ را با همان‌ دو تفسير به‌ فرزندان‌ صُلْبي‌ خود مروان‌‌، و يا عبدالملك‌‌، در باب‌ إخبار به‌ مغيبات‌ و علم‌ به‌ لغات‌ آنحضرت‌ آورده‌ است‌‌.[86]

اخبار آن حضرت از حكومت معاويه در شام

و از جمله‌ خبرهاي‌ به‌ غيب‌ حضرت‌‌، خطبه‌اي‌ است‌ كه‌ دربارۀ معاويه‌ و ادعاي‌ او و نعيق‌ او در شام‌ و سپس‌ حركت‌ كردن‌ او با لشگر گران‌ به‌ كوفه‌ را بيان‌ ميكند‌. اين‌ خطبه‌ در «نهج‌ البلاغة‌» است‌:

الاوَّلُ قَبْلَ كُلِّ أوَّلٍ‌، وَالآخِرُ بَعْدَ كُلِّ آخِرٍ‌، بِأوَّلِيَّتِهِ وَجَبَ أنْ لَا أوَّلَ لَهُ‌، وَ بِآخِرِيَّتِهِ وَجَبَ أنّ لَا آخِرَ لَهُ‌. وَ أَشْهَدُ أنْ لَا إلَهَ إلَّا اللهُ‌، شَهَادَةً يُوَافِقُ فِيهَا السِّرُّ الإعْلَانَ وَالْقَلْبُ اللِّسَانَ‌.

أَيـُّهَا النَّاسُ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شِقَاقِي‌‌، وَ لَا يَسْتَهْرِيَنَّكُمْ عِصْيَانِي‌‌، وَ لَا تَتَرَامُوا بِالابْصَارِ عِنْدَ مَا تَسْتَمِعُونَهُ مِنِّي‌‌. فَوَالَّذِي‌ فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأ النَّسَمَةَ‌، إنَّ الَّذِي‌ اُنَبِّئُكُمْ بِهِ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَءَالِهِ وَسَلَّمَ‌. مَا كَذَبَ الْمُلَلِّغُ وَ لَا جَهِلَ السَّامِعُ‌.

وَلَكَأنِي‌ أنْظُرُ إلَي‌ ضِلِّيلٍ نَعَقَ بِالشَّامِ وَ فَحَصَ بِرَايَاتِهِ فِي‌ ضَوَاحِي‌ كُفوَانَ‌. فَإذَا فَغَرَتْ فَاغِرَتُهُ‌، وَاشْتَدَّتْ شَكيمَتُهُ‌، وَ ثَقُلَتْ فِي‌ الارْضِ وَ طَأَتُهُ‌، عَضَّتِ الْفِتْنَةُ أبْنَاءَهَا بِأنْيَابِهَا‌، وَ مَاجَتِ الْحَرْبُ بِأمْوَاجِهَا‌، وَ بَدَا مِنَ الايَّامِ كُلُوحُها‌، وَ بَدَا مِنَ اللَّيَالِي‌ كُدُوحُهَا‌.

فَإذَا أيْنَعَ زَرْعُهُ‌، وَ قَاَمَ عَلي‌ يَنْعِهِ‌، وَ هَدَرَتْ شَقَاشُقُهُ‌، وَ بَرَقَتْ بَوَارِقُهُ‌، عَقَدَتؤ رَايَاتُ الْفِتَنِ الْمُعْضِلَةِ وَأقْبَلْنَ كَاللَّيلِ الْمُظْلِمِ وَالْبَحْرِ الْمُلْتَطِمِ‌. هَذَا وَ كَمْ يَخْرِقُ الْكُوفَةَ مِنْ قَاصْفٍ‌، وَ يَمُرُّ عَلَيْهَا مِنْ عَاصِفٍ‌. وَ عَنْ قَلِيلٍ تَلْتَفُّ الْقُرُونُ بِالْقُرُونِ‌، وَ يُحْصَدُ الْقَائِمُ‌، وَ يُحْطَمُ الْمَحْصُودُ‌:[87]

ايّام‌ او از فتنه‌هاي‌ جاريه‌ به‌ وقوع‌ پيوسته‌ و آنچه‌ بعد از وي‌ از ايّام‌ يزيد و عبيدالله‌ بن‌ زياد از فتنه‌ها متحقّق‌ گشت‌ همچون‌ واقعۀ حسين‌ عليه‌ السّلام‌‌. وليكن‌ احتمال‌ اوّل‌ ارجح‌ است‌ به‌ علّت‌ آنكه‌ معاويه‌ در ايّام‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ بود است‌ و او دعوت‌ مردم‌ را بسوي‌ خود از شام‌ آغاز كرد‌. امّا كلام‌ حضرت‌ دلالت‌ دارد بر آنكه‌ در زمان‌ بعد‌، اين‌ قضيه‌ پيدا ميشود‌. مگر نمي‌گري‌ كه‌ ميگويد‌: لَكَأنِّي‌ أنْظُرُ إلَي‌ ضِلّيلٍ قَدْ نَعِقَ بِالشَّامِ‌.[89]

و پس‌ از آنكه‌ مجلسي‌‌، لغات‌ اين‌ خطبه‌ را معني‌ كرده‌ است‌ گفته‌ است‌: بعداً ما بسياري‌ از اخباري‌ را كه‌ در كتاب‌ «فِتَن‌ بُرْسي‌» از «مشارق‌ انوار اليقين‌» او وارد شده‌است‌‌، بيان‌ خواهيم‌ كرد‌.

اخبارآن حضرت از آوردن جنازه‌اي از يمن

از اصبغ‌ بن‌ نباته‌ روايت‌ است‌ كه‌ گويد‌: أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ روزي‌ در نجف‌ كوفه‌ نشسته‌ بود و به‌ اطرافيان‌ خود گفت‌: مَنْ يَرَي‌ مَا أرَي‌ «چه‌ كسي‌ مي‌بيند آنچه‌ را كه‌ من‌ مي‌بينم‌؟» آنها گفتند‌: مَا تَرَي‌ يَا عَيْنَ اللهِ النَّاظِرَةَ في‌ عِبَادِهِ؟ «اي‌ چشم‌ خدا كه‌ با آن‌ در بندگانش‌ مينگرد‌، تو چه‌ مي‌بيني‌»؟

روي‌ اين‌ شترم‌ به‌ عراق‌ حمل‌ كنيد و مرا در آنجا در نجف‌ كوفه‌ دفن‌ كنيد؟

حضرت‌ گفتند‌: آيا شما از او سؤال‌ كرديد كه‌ به‌ چه‌ سبب‌؟ گفتند‌: آري‌ ما از او سؤال‌ كرديم‌ و او گفت‌: يُدْفَنُ هُنَاكَ رَجُلٌ لَوْ شَفَعَ فِي‌ يَوْمِ الْقِيَامَةِ لاِهْلِ الْمَوْقِفِ لَشُفِّعَ‌، «به‌ جهت‌ آنكه‌ در آنجا دفن‌ ميشود مردي‌ كه‌ اگر در روز قيامت‌ براي‌ اهل‌ محشر شفاعت‌ كند‌، شفاعتش‌ قبول‌ ميشود»‌. فَقَامَ أمِيرالْمُؤمِنِينَ عَلَيهِ السَّلامُ وَ قَالَ‌: صَدَقَ‌، أَنا وَاللهِ ذَلِكَ الرَّجُلُ‌،[90] «أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ ايستاد و گفت‌: راست‌ گفته‌ است‌‌، سوگند به‌ خدا من‌ همان‌ مَردم‌»‌.