اخبار آن حضرت از فتنه صاحب رنج

و از جمله‌ خبرهاي‌ غيبيّۀ آنحضرت‌ خبري‌ است‌ كه‌ راجع‌ به‌ صاحب‌ زنج‌ است‌ كه‌ لشگر به‌ بصره‌ ميكشد و مردم‌ را ميكشد و خانه‌ها را ويران‌ مي‌نمايد‌. واز جمله‌ خبرها خبري‌ است‌ كه‌ در وصف‌ أتراك‌ آورده‌ است‌ كه‌ مردم‌ را قتل‌ عام‌ نمايند‌.

امّا دربارۀ صاحب‌ زنج‌ يعني‌ رئيس‌ سياهپوستان‌ زنگبار‌، در ضمن‌ ملاحم‌ و وقايع‌ مهمّه‌اي‌ كه‌ در بصره‌ واقع‌ ميشود‌، در «نهج‌ البلاغة‌» ميفرمايد‌: يَا أحْنَفُ‌، كَأنِّي‌ بِهِ وَقَدْ سَارَ بِالْجَيْشِ الَّذِي‌ لَا يَكُونُ لَهُ غُبَارُ‌، وَ لَا لَجُبٌ‌، وَ لَا قَعْقَعَةُ لُجُمٍ‌، وَ لَا حَمْحَمَةٌ خَيْلٍ‌، يُثيرُونَ الارْضَ بِاقْدَامِهِمْ كَأنـَّهَا أقْدَامُ النَّعَامِ (يُومِي‌ بِذَلِكَ إلَي‌ صَاحِبِ الزَّنجِ ثُمَّ قَالَ عَلَيْهِ السَّلامُ‌:)

وَيْلٌ لِسِكَكِكُمُ الْعَامِرَةِ وَالدُّورِ الْمُزَخْرِفَةِ الَّتي‌ لَهَا أجْنِحَةٌ كَأجْنِحَةِ النُّسُورِ‌، وَ خَرَاطِيمُ كَخَراطِزمِ الْفِيَلَةِ‌، مِنْ اُولَئِكَ الَّذِينَ لَا يُنْدَبُ قَتِيلُهُمْ‌، وَ لَايُفْتَقَدُ غَائِبُهُمُ‌. أنَا كَابُّ الدُّنْيَا لِوَجْهِهَا‌، وَ قَادِرُهَا بِقَدْرِهَا‌، وَ نَاظِرُهَا بِعَيْنِهَا‌.[91]

چون‌ زيد شهيد شد‌، او فرار كرد و به‌ ري‌ آمد و در قريه‌اي‌ از آنجا به‌ نام‌ وَرْزنين‌ سكونت‌ گزيد و مدّتي‌ اقامت‌ نمود‌. در اين‌ قريه‌ صاحب‌ زنج‌‌. عليّ بن‌ محمّد به‌ دنيا آمده‌ است‌ و در آنجا نشود و نما نمود‌. و پدر پدرش‌ كه‌ عبدالرحيم‌ نام‌ دارد‌، مردي‌ بود از عبد قَيس‌‌، و محلّ تولد او در طالقان‌ بوده‌ است‌‌، و در عراق‌ آمد و يك‌ كنيزي‌ را كه‌ از اهل‌ سند بود خريد و محمّد پدر صاحب‌ زنج‌ از وي‌ متولّد شد‌.

گفتارمسعودی درباره صاحب زنج

تا آنكه‌ ابن‌ أبي‌ الحديد گويد‌: مسعودي‌ در كتاب‌ خود «مروج‌ الذهب‌» گفته‌ است‌: كارهائي‌ كه‌ از عليّ بن‌ محمّد صاحب‌ زنج‌ به‌ وقوع‌ پيوسته‌ است‌ دلالت‌ دارد بر آنكه‌ او از طالبيين‌ نبوده‌ است‌‌، فلهذا اين‌ افعال‌‌، قدح‌ و طعن‌ در نسب‌ او را گواهي‌ ميكند‌. چون‌ ظاهر حال‌ او اينطور بوده‌ است‌ كه‌ به‌ مذهب‌ أزاقه‌ (طائفه‌اي‌ از خوارج‌) منتسب‌ بوده‌ است‌ در كشتن‌ زنان‌ و اطفال‌ و پيرمردان‌ فرتوت‌ و مريضان‌‌. و در روايت‌ آمده‌ است‌ كه‌: او يك‌ بار خطبه‌ خواند و در اوّل‌ خطبه‌اش‌ گفت‌: لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ‌، وَاللَّهُ أكْبَرُ‌. اللَّهُ أكْبَرُ‌. لَاحُكَُ إلَّا لِلَّهِ‌. و تمام‌ گناهان‌ را شرك‌ ميدانست‌‌. بعضي‌ از مردم‌ در دينش‌ طعن‌ و خدشه‌ نموده‌ او را نسبت‌ به‌ زَنْدَقَه‌ و الحاد دادند‌، و همين‌ ظهور در امر او داشت‌‌. زيرا كه‌ در اوّل‌ كارش‌ به‌ علم‌ نجوم‌ و سحر و اصطرلاب‌ اشتغال‌ داشته‌ است[94].

كه‌: من‌ يحيي‌ بن‌ عمر بن‌ الحسين‌ بن‌ زيد بن‌ علي‌ بن‌ الحسين‌ بن‌ علي‌ بن‌ أبي‌طالب‌ هستم‌‌.[96] تا آنكه‌ گويد‌: و سپس‌ به‌ بغداد آمد و يك‌ سال‌ در آنجا اقامت‌ كرد‌، و در اين‌ سال‌ نسب‌ خود را به‌ محمّد بن‌ أحمد بن‌ عيسي‌ بن‌ زيد ميرساند‌.[97] تا آنكه‌ گويد‌: و در اين‌ ايّام‌ صاحب‌ زنج‌‌، خود را به‌ محمّد بن‌ محمّد بن‌ زيد بن‌ علي‌ بن‌ الحسين‌ منتسب‌ مي‌ساخت‌‌، بعد از آنكه‌ سابقاً خود را به‌ أحمد بن‌ عيسي‌ بن‌ زيد منتسب‌ مي‌نمود‌. و اين‌ به‌ جهت‌ آن‌ بود كه‌ بعد از آنك‌ او را از بصره‌ اخراج‌ كردند‌، جماعتي‌ از علويين‌ ساكن‌ بصره‌ نزد او آمدند كه‌ در ميان‌ آنها جماعتي‌ از فرزندان‌ أحمد بن‌ عيسي‌ بن‌ زيد بودند‌. از آنها ترسيد و خود را به‌ محمّد بن‌ زيد منتسب‌ ساخت‌‌.[98] و پس‌ از آن‌ آن‌ خود را به‌ يحيي‌ بن‌ زيد منتسب‌ ساخت‌ و اين‌ قطعاً كذب‌ است‌ چون‌ اجماع‌ قائم‌ است‌ بر آنكه‌ يحيي‌ بن‌ زيد در وقتي‌ كه‌ مُرد اصلاً فرزندي‌ از خود باقي‌ نگذارد‌، چون‌ فقط‌ يك‌ دختر از او به‌ وجود آمد و آنهم‌ در وقتي‌ كه‌ شيرخواره‌ بود‌، مرد‌.[99] تا آنكه‌ ابن‌ أبي‌ الحديد گويد ‌:

علي‌ بن‌ حسين‌ مسعودي‌ در «مروّج‌ الذهب‌» گويد‌: اين‌ واقعه‌ در بصره‌ واقع‌ شد و از اهل‌ بصره‌‌، سيصد هزار نفر كشته‌ شدند‌. و عليّ بن‌ ابان‌ مُهَلّبي‌ بعد از فراغتش‌ از واقعه‌‌، در محلي‌ كه‌ به‌ بني‌ يَشكُر معروف‌ بود‌، منبري‌ نهاد و در آنجا در روز جمعه‌ نماز خواند و براي‌ عليّ بن‌ محمّد صاحب‌ زنج‌ خطبه‌ خواند و بعد از آن‌ بر ابوبكر و عمر طلب‌ رحمت‌ كرد‌، و در خطبۀ خود نه‌ از عثمان‌ و نه‌ از علي‌ عليه‌ السّلام‌ نام‌ نبرد‌. و بر أبوموسي‌ اشعري‌ و عمرو بن‌ العاص‌ و معاوية‌ بن‌ أبي‌ سفيان‌ لعنت‌ فرستاد‌. مسعودي‌ گويد‌: اين‌ تأكيد ميكند آنچه‌ را كه‌ ما ذكر كرديم‌ و حكايت‌ نموديم‌ كه‌ عقيده‌ و مذهب‌ او بر قول‌ أزارقه‌ بوده‌ است‌‌.[100]و [101]

اخبار آن حضرت ازهجوم تاتار و چنگيز

و امّا دربارۀ سپاهيان‌ اتراك‌ كه‌ مراد لشگر چنگيزخان‌ تاتار هستند به‌ دنبال‌ همين‌ كلام‌ خود حضرت‌ در «نهج‌ البلاغة‌» ميگويد‌: كَأنِّي‌ أرَاهُمْ قَوْمًا كَأنَّ وُجُوهَهُمُ الْمَجانُّ الْمُطَرَّفَةُ‌، يَلْبَسُونَ السَّرَقَ وَالدِّيبَاجَ‌، وَ يَعْتَقِبُونَ الْخَيْلَ الْعِتَاقَ‌. وَ يَكُونُ هُنَاكَ اسْتِحْرَارُ قَتْلٍ حَتَّي‌ يَمْشِيَ الْمَجْرُوحُ عَلَي‌ الْمَقْتُولِ‌، وَ يَكُونَ الْمُفْلِتُ أقَلَّ مِنَ الْمَأسُورِ‌.

(فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أصْحَابِهِ‌: لَقَد اُعْطِيتَ يَا أَمِيرَالْمُؤمِنِينَ عِلْمَ الْغَيْبِ ‌!فَضَحِكَ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ قَالَ لِلرَّجُلِ وَ كَانَ كَلْبِيًّا)‌: يَا أخَا كَلْبٍ لَيْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَيْبٍ وَ إنَّمَا هُوَ تَعَلُّمُ مِنْ ذِي‌ عِلْمٍ‌. وَ إنَّمَا عِلْمُ الْغَيْبِ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ مَا عَدَّدَ اللهُ سُبْحَانَهُ بِقَوْلِهِ‌: «إنَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ» الآيَةِ‌.[102] فَيَعْلَمُ سُبْحَانَهُ مَا فِي‌ الارْحَامِ مِنْ ذَكَرٍأَوْ أُنْثَي‌‌، وَ قَبِيحٍ أَوْ جَمِيلٍ‌، وَ سَخِيٍّ أوْ بَخِيلٍ‌، وَ شَفِيٍّ أوْ سَعِيدٍ‌،

وَ مَنْ يَكُونُ فِي‌ النَّارِ حَطَبًا أوْ فِي‌ الْجِنَانِ لِلنَّبيينَ مُرَافِقًا‌. فَهَذَا عِلْمُ الْغَيْبِ الَّذي‌ لَا يَعْلَمُهُ إلَّا اللهُ‌. وَ مَا سِوَي‌ ذَلكَ فَعِلْمٌ عَلَّمَهُ اللهُ نَبِيَّهُ فَعَلَّمَنِيهِ وَ دَعَا لِي‌ بِأنْيَعِيَهُ صَدْري‌ وَ تَضْطَمَّ عَلَيْهِ جَوَانِحِي‌‌.[103]

‌ شقاوت‌؟ و چه‌ كسي‌ هيزم‌ آتش‌ ميشود؟ و چه‌ كسي‌ رفيق‌ و همراه‌ پيغمبران‌ در بهشت‌ مي‌باشد؟ اينست‌ علم‌ غيبي‌ كه‌ غير از خداوند كسي‌ نمي‌داند‌. امّا غير از اينگونه‌ علوم‌‌، علمي‌ است‌ كه‌ خداوند به‌ پيغمبرش‌ تعليم‌ كرده‌ است‌ و پيغمبرش‌ به‌ من‌ تعليم‌ نموده‌ است‌‌، و پيغمبر براي‌ من‌ دعا نموده‌ است‌ كه‌ سينۀ من‌ اينگونه‌ علوم‌ را فرا گيرد و در خود حفظ‌ كند و نگهدارد و جوانح‌ و اضلاعي‌ كه‌ در اطراف‌ سينۀ من‌ است‌ است‌ همچنين‌ در نگهداري‌ آن‌ با قلب‌ حافظ‌ و نگهدارندۀ من‌ منضم‌ شوند و در نگهداري‌ كمك‌ نمايند»‌.

مجلسي‌ رضوان‌ الله‌ عليه‌ بعد از اين‌ گفتار حضرت‌ در باب‌ معجزات‌ كلام‌ و اخبار غيب‌ حضرت‌ فرموده‌ است‌: علّت‌ خندۀ حضرت‌ يا به‌ جهت‌ سروري‌ بوده‌ است‌ كه‌ از ناحيۀ پروردگارش‌ به‌ وي‌ چنين‌ علومي‌ عنايت‌ شده‌ است‌ و يا از جهت‌ تعجب‌ از سؤال‌ اين‌ شخص‌ بوده‌ است‌‌. و بعداً فرموده‌ است‌: انطباق‌ اين‌ گفتار حضرت‌ بر چنگيزخان‌ و اولاد او نيازي‌ به‌ شرح‌ و بيان‌ ندارد‌.[104]

ابن‌ أبي‌ الحديد در پيرامون‌ اين‌ خطبه‌ راجع‌ به‌ فتنۀ تاتار و چنگيزخان‌‌، بحث‌ كافي‌ نموده‌ است‌‌.[105] و دربارۀ اختصاص‌ اين‌ پنج‌ علم‌ به‌ خدا كه‌ در آيۀ مباركه‌ نازل‌ شده‌ است‌ گويد‌:

در روايت‌ است‌ كه‌: شخصي‌ از موسي‌ بن‌ جعفر عليه‌ السّلام‌ پرسيد كه‌: من‌ ديشب‌ در رؤيا و خواب‌ ديدم‌ كه‌ از شما مي‌پرسم‌: چقدر از عمر من‌ باقي‌ مانده‌ است‌؟ شما دست‌ راست‌ خود را بلند كرديد و انگشتانش‌ را در صورت‌ من‌ باز كرديد و اشاره‌ به‌ من‌ نموديد و من‌ ندانستم‌ مراد شما پنج‌ سال‌ است‌؟ يا پنج‌ ماه‌؟ يا پنج‌ روز؟ حضرت‌ در پاسخ‌ گفتند‌: هيچيك‌ از آنها نيست‌‌، بلكه‌ اشاره‌ است‌ به‌ پنج‌ علم‌ غيبي‌ كه‌ خداوند آنها را به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌ در گفتارش‌ كه‌ ميگويد‌: إِنَّ اللَهَ عِنْدَهُ و عِلْمُ السَّاعَةِ ـ الآية‌‌.

و اگر بگوئي‌: چرا أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در هنگامي‌ كه‌ آن‌ مرد به‌ او گفت‌: به‌ شما علم‌ غيب‌ داده‌ شده‌ است‌‌، خنديد؟ آيا اين‌ تكبّر و خودپسندي‌ نفساني‌ و عُجب‌ در حال‌ نيست‌؟‌!ميگويم‌: از رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ هم‌ در نظير همين‌ قضيّه‌‌، در چنين‌ حالي‌ خنديدن‌‌، در روايت‌ وارد شده‌ است‌‌، در وقتي‌ كه‌ رسول‌ خدا از خدا طلب‌ باران‌ كرد و باران‌ بباريد و ميزان‌ باران‌هاي‌ تند و فراوان‌ بالا گرفت‌‌. مردم‌ در برابر او برخاستند و تقاضا نمودند كه‌ از خدا بخواهد تا باران‌ بند بيايد‌. رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ دعا نمودد و با دست‌ خود اشاره‌ به‌ ابرها كردند‌. ناگهان‌ ابرها متفرّق‌ شدند و مانند تاج‌ دائره‌اي‌ شكل‌ در اطراف‌ و دور تا دور مدينه‌ پخش‌ شدند‌. و حضرت‌ هنوز بر فراز منبر است‌ و خطبه‌ ميخواند‌. در اين‌ حال‌ رسول‌ خدا به‌ قدري‌ خنديد تا دندان‌هاي‌ كرسي‌ او ديده‌ شد و گفت‌: أشْهَدُ أنِّي‌ رَسُولُ اللهِ ‌، «من‌ شهادت‌ ميدهم‌ كه‌ خودم‌ حقًّا رسول‌ خدا هستم‌»‌.

و سرّ اين‌ مطلب‌ آنستكه‌: چون‌ نبي‌ يا ولي‌ در نزد وي‌ نعمت‌ خداوند سبحانه‌ بيان‌ شود و يا مردم‌ مقام‌ و وجاهت‌ او را در نزد خدا بفهمند بايد حتماً آن‌ پيغمبر و يا وليّ خدا بدين‌ جهت‌ مسرور و شاد شود‌. و خنديدن‌ از سرور حاصل‌ ميشود و اين‌ اگر از روي‌ خودپسندي‌ و باليدن‌ به‌ نفس‌ نباشد‌، مذموم‌ نيست‌ بلكه‌ محض‌ سرور و ابتهاج‌ در برابر نعمت‌ خداست‌‌. و خداوند دربارۀ صفات‌ اولياي‌ خود ميگويد‌: فَرِحِينَ بِمَا ءَاتَـٰهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ‌،[106] «در برابر آنچه‌ خداوند از فضل‌ خود به‌ آنها داده‌ است‌ شاد و مسرورند»‌.

و اگر بگوئي‌: از جملۀ اين‌ پنج‌ علم‌ پنهان‌ وَ مَا تَدْرِي‌ نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا ميباشد‌. يعني‌‌، هيچكس‌ نمي‌داند فردا چه‌ كند‌. با آنكه‌ ميدانيم‌ خداي‌ تعالي‌ پيامبرش‌ را به‌ اموري‌ كه‌ در فردا مي‌كرده‌است‌ خبر داده‌ است‌ مانند فتح‌ مكّه‌‌، و پيامبر نيز وصيّ خود را به‌ كارهائي‌ كه‌ فردا ميكرده‌ است‌ خبر داده‌ است‌ مانند گفتارش‌ كه‌: سَتُقَاتِلُ بَعْدِي‌ النَّاكِثِين‌‌... تا آخر خبر «پس‌ از من‌ تو با پيمان‌ شكنان

‌ جنگ‌ ميكني‌»‌.

ميگويم‌: مراد از آيه‌ اينستكه‌ هيچكس‌ جميع‌ كارها و مكتسبات‌ خود را در زمان‌ استقبال‌ نمي‌داند‌. و اين‌ معني‌‌، نفيِ جواز علم‌ انسان‌ را به‌ بعضي‌ از كارهاي‌ خود در زمان‌ استقبال‌ نمي‌كند‌.[107]

اخبار آن حضرت از فتن آخر الزمان

و از جملۀ كلمات‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ كه‌ جاري‌ مجراي‌ خطبه‌ است‌ صدمين‌ خطبه‌ از «نهج‌ البلاغة‌» است‌: وَ ذَلِكَ يَوْمٌ يَجْمَعُ اللهُ فِيهِ الاوَّلِينَ وَ الآخِرِينَ لِنِقَاشِ الْحِسَابِ وَ جَزَاءِ الاعْمَالِ‌، خُضُوعًا قِيَامًا‌، قَدْ ألْجَمَهُمُ الْعَرَقُ‌، وَ رَجَفَتْ بِهِمُ الارْضُ‌. فَأحْسَنُهُمْ حَالاً مَنْ وَجَدَ لِقَدَمَيْهِ مَوْضِعًا وَ لِنَفْسِهِ مَتَّسَعًا ‌. اين‌ مقدار از گفتار حضرت‌‌، دربارۀ روز قيامت‌ است‌ كه‌ ميفرمايد‌:

«و آن‌ روز روزي‌ است‌ كه‌ خداوند در آن‌ جميع‌ پيشينيان‌ و پسينيان‌ را گرد مي‌آورد براي‌ آنكه‌ در حسابشان‌ استقصا كند و در دقت‌ محاسبه‌ به‌ حدّ أعلي‌ حساب‌ گيرد‌، و براي‌ آنكه‌ به‌ سزا و جزاي‌ اعمالشان‌ برساند‌. همۀ خلايق‌ با خضوع‌ در برابر خدا در موقف‌ عرصات‌ قيام‌ دارند و همگي‌ بر سر پا ايستاده‌اند‌. شدّت‌ و سختي‌ آن‌ روز به‌ اندازه‌اي‌ است‌ كه‌ مردم‌ تا گردن‌هاي‌ خود در عرق‌ غوطه‌ ميخورند و زمين‌ همه‌ را ميلرزاند و تكان‌ ميدهد‌. در آن‌ حال‌ و موقعيّت‌ و وضعيّت‌‌، حال‌ آن‌ كسي‌ از همه‌ بهتر است‌ كه‌ فقط‌ به‌ اندازۀ جاي‌ دو قدم‌ خود جائي‌ پيدا كند و براي‌ بدنش‌ فضائي‌ را بيابد»‌.

مجلسي‌ گويد‌: بعد از اين‌‌، گفتار حضرت‌ است‌ راجع‌ به‌ فتنۀ آخرالزّمان‌ و با فتنۀ صاحب‌ زنج‌ كه‌ ميفرمايد[108]: فِتَنٌ كَقِطَع‌ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ‌، لَا تَقُومُ لَهَا قَائِمَةٌ‌، وَ لَا تُرَدُّ لَهَا رَأيَةٌ‌، تَأْتِيكُمْ مَزْمُومَةً مَرْحُولَةً‌، ةَحْفِزُهَا قَائِدُهَا‌، وَ يُجْهِدُهَا رَاكِبُهَا‌. أهْلُهَا قَوْمٌ شَدِيدٌ كَلْبُهُمْ

قَلِيلٌ سَلْبُهُمْ‌. يُجَاهِدُهُمْ فِي‌ سَبِيلِ اللهِ قَوْمٌ أذِلَّةٌ عِنْدَ الْمُتَكَبِّرينَ‌، فِي‌ الارْضِ مَجْهُولُونَ‌، وَ فِي‌ السَّمَاءِ مَعْرُوفُونَ‌.

فَوَيْلٌ لَكِ يَا بَصْرَةٌ عِنْدَ ذَلِكَ مِنْ جَيْشٍ مِنْ نِقَمِ اللهِ لَا رَهَجَ لَهُ وَ لَا حِسَّ‌، وَ سَيُبْتَلَي‌ أهْلُكِ بِالْمَوْتِ الاحْمَرِ وَالْجُوعِ الاغْبَر‌.[109]

«فتنه‌هائي‌ بهم‌ ميرسد كه‌ در شدّت‌ و سختي‌‌، همچون‌ پاره‌هاي‌ شب‌ تاريك‌‌، سياه‌ و ظلماني‌ هستند‌. هيچ‌ قدرت‌ و نهضتي‌ نمي‌تواند در برابر آنها بايستد و مقابله‌ نمايد‌، و هيچ‌ عَلَم‌ و رأيت‌ جنگي‌ از آنها بر نمي‌گردد‌. اين‌ فتنه‌ با تمام‌ قدرت‌ و تجهيزات‌ بسوي‌ شما مي‌آيد‌، با شتراني‌ كه‌ همگي‌ داراي‌ زمام‌ و خِطام‌ و دهنه‌اند و همگي‌ مجهّز به‌ جهاز‌، كه‌ جلوداران‌ كاروان‌ شتران‌ را با شدّت‌ از پشت‌ ميرانند و سواران‌ از سرعت‌ و زيادي‌ بار‌، شتران‌ را خسته‌ نموده‌ به‌ تعب‌ در آورده‌اند‌. بر پا دارندگان‌ اين‌ فتنه‌‌، قومي‌ هستند كه‌ شدّت‌ آنها در كشتن‌ و هلاك‌ نمودن‌ و قلع‌ و قمع‌ كردن‌ بسيار است‌ وليكن‌ غارت‌ آنها كم‌ است‌ و اعتنائي‌ به‌ اموال‌ ندارند‌. با ايشان‌ جنگ‌ ميكنند در راه‌ خدا و في‌ سبيل‌ الله‌ جماعتي‌ كه‌ در نزد متكبّران‌ بی‌ارج‌ و ارزش‌ و ذليل‌ و ناچيزند‌، از نامشان‌ و رسم‌ و نشانشان‌ در روي‌ زمين‌ چيزي‌ معلوم‌ نيست‌ وليكن‌ در آسمان‌ معروف‌ و مشهورند‌.

پس‌ اي‌ واي‌ بر تو اي‌ بصره‌ در اين‌ صورت‌ از لشگري‌ كه‌ مقرون‌ به‌ عذاب‌ و نقمت‌ خداست‌‌، لشگري‌ كه‌ گرد و خاك‌ و غبار ندارد و حركت‌ و سر و صدا ندارد‌. و بزودي‌ خداوند اهل‌ تو را مبتلا ميكند به‌ مرگ‌ سرخ‌ و گرسنگي‌ خاكي‌ رنگ‌»‌.

ابن‌ أبي‌ الحديد گويد‌: مراد از لشگري‌ كه‌ گرد و خاك‌ و سر و صدا ندارد‌، قحطي‌ و خشكسالي‌ و طاعون‌ است‌ كه‌ به‌ آنها روي‌ مي‌آورد‌. و مراد از مرگ‌ سرخ‌‌، وبا و گرسنگي‌ است‌‌. أغبر كنايه‌ از جوع‌ و خشكي‌ است‌‌. و مرگ‌ بواسطۀ قحطي‌ و خشكسالي‌ را مرگ‌ سرخ‌ گويند به‌ جهت‌ شدّت‌ آن‌‌، و از همين‌ قبيل‌ است‌ حديثي‌ كه‌ وارد است‌: كُنَّا إذَا احْمَرَّ الْبَأسُ اتَّقَيْنَا بِرَسُولِ اللهِ «حال‌ ما اينطور بود كه‌ چون‌ جنگ‌

بسيار سخت‌ ميشد به‌ رسول‌ خدا پناه‌ مي‌برديم‌»‌. و جوع‌ را با وصف‌ أغبر يعني‌ خاكي‌ رنگ‌ آورده‌ است‌ به‌ علّت‌ آنكه‌ شخص‌ گرسنه‌ چون‌ نظر به‌ آفاق‌ ميكند چنان‌ مي‌پندارد كه‌ بر روي‌ آن‌ گرد و غبار و تاريكي‌ است‌‌.

بعضي‌ از مردم‌ اين‌ فقره‌ از كلام‌ حضرت‌ را به‌ وقعۀ صاحب‌ زنج‌ تفسير كرده‌اند‌، و اين‌ بعيد است‌ چون‌ لشگر او داراي‌ حركت‌ و داراي‌ سر و صدا بود‌. و ديگر به‌ جهت‌ آنكه‌ حضرت‌‌، بصره‌ را به‌ حدوث‌ اين‌ فتنه‌ها ميرساند و بيم‌ ميدهد‌. آيا نمي‌نگري‌ به‌ گفتارش‌ كه‌ ميگويد‌: فَوَيْلٌ لَكِ يَا بَصْرَةٌ عِنْدَ ذَلِكَ؟ و قبل‌ از خروج‌ صاحب‌ زنج‌‌، فتنۀ شديدي‌ بر اين‌ صفاتي‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ ذكر ميكند‌، در بصره‌ نبوده‌ است‌.

اخبار آن حضرت از انقراض بني اميه به دست دشمنانشان

و نيز از جملۀ اخبار به‌ غيب‌ حضرت‌‌، خطبه‌اي‌ است‌ كه‌ از بني‌ اميّه‌ شِكوه‌ دارد وعدۀ انقراض‌ آنها را ميدهد‌. اين‌ خطبه‌ در «نهج‌ البلاغة‌» است‌ كه‌ پس‌ از بيان‌ بعثت‌ رسول‌ خدا محمّد صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّلا شهيداً و بشيراً و نذيراً‌، ميرسد به‌ آنكه‌ ميگويد‌:

فَالارْضُ لَكُمْ شَاغِرَةٌ‌، وَ أيْدِيُكُمْ فِيهَا مَبْسُوطَةٌ‌، وَ أيْدِي‌ الْقَادَةِ عَنْكُمْ مَكْفُوفَةٌ‌، وَ سُيُوفُكُمْ عَلَيْهِمْ مُسَلَّطَةٌ‌، وَ سُيُوفُهُم‌ عَنْكُمْ مَقْبُوضَةٌ‌. ألَا وَ إنَّ لِكُلِّ دَمٍ ثَائِرًا‌، وَ لِكُلِّ حَقٍّ طَالِبًا‌، وَ إنَّ الثَّائِرَ فِي‌ دِمَائِنَا كَالْحَاكِمِ فِي‌ حَقِّ نَفْسِهِ وَ هُوَ اللهُ الَّذِي‌ لَا يُعْجِزُهُ مَنْ طَلَبَ‌، وَ لَا يَفُوتُهُ مَنْ هَرَبَ‌. فَاُقْسِمُ بِاللهِ يَا بَنِي‌ اُمَيَّةَ عَمَّا قَلِيلٍ لَتَعْرِفُنَّهَا فِي‌ أَيْدِي‌ غَيْرِكُمْ وَ فِي‌ دَارِ عَدُوِّكُمْ ـ الخطبة‌‌.[110]

‌ رؤساء و پيشوايان‌ و امامان‌ كشيده‌ و برهنه‌ و مسلّط‌ شد و شمشيرهاي‌ ايشان‌ بر روي‌ شما بسته‌ شد و در غلاف‌ رفت‌‌. هان‌ اي‌ بني‌ اميّه‌ آگاه‌ باشيد كه‌ براي‌ هر خوني‌ كه‌ ريخته‌ شود‌، طالب‌ خوني‌ است‌ و براي‌ هر حقّي‌ كه‌ ضايع‌ گردد‌، طالب‌ حقّي‌ است‌‌. و آن‌ كسي‌ كه‌ در خون‌هاي‌ ما خونبها خواهد و طلب‌ خون‌ كند بقدري‌ قوي‌ است‌ كه‌ گويا در حقّ خودش‌ حكم‌ ميكند و از خون‌ خويشتن‌ طلب‌ مي‌نمايد‌. و اوست‌ الله‌‌، آن‌ كه‌ هيچگاه‌ در پي‌گيري‌ و رديابي‌ كسي‌ كه‌ دنبالش‌ كند و بخواهد او را به‌ دست‌ آورد عاجز و خسته‌ و ناتوان‌ نمي‌شود‌. و كسي‌ كه‌ از او فرار كند از دست‌ او بدر نخواهد شد‌. پس‌ اي‌ بني‌ اميّه‌ من‌ قسم‌ ياد ميكنم‌ كه‌: در مدّت‌ كوتاهي‌ كه‌ بگذرد شما اين‌ امارت‌ و حكومت‌ را در دست‌ غير خودتان‌ مي‌يابيد و در خانۀ دشمنتان‌ پيدا ميكنيد»‌.

ابن‌ أبي‌ الحديد در شرح‌ گويد‌: حضرت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ با عبارت‌ سُيُوفُكُمْ عَلَيْهِمْ مُسَلَّطَةٌ‌، وَ سُيُوفُهُمْ عَلَيْكُمْ مَقْبُوضَةٌ‌، گويا بطور رمز واقعۀ قتل‌ حسين‌ عليه‌ السّلام‌ و اهل‌ بيتش‌ را نشان‌ ميدهد و گويا آن‌ حضرت‌ وقعۀ طفّ را عياناً مي‌بيند‌، آنگاه‌ خطبۀ خود را بر اساس‌ آن‌ خاطره‌اي‌ كه‌ براي‌ او پيدا شده‌ است‌ و آن‌ امري‌ كه‌ به‌ او خبر داده‌ شده‌ است‌ ايراد ميكند‌. و سپس‌ حضرت‌ سوگند خورده‌ است‌ و در اين‌ سوگند بني‌ اميّه‌ را مخاطب‌ قرار داده‌ است‌ كه‌ بزودي‌ دنيا را در دست‌ غير خودتان‌ و در خانۀ آنها خواهيد يافت‌ و ملك‌ و رياست‌ را دشمنانتان‌ از شما سلب‌ ميكنند‌. و همينطور هم‌ به‌ موجب‌ اخبار آنحضرت‌ واقع‌ شد‌. امر حكومت‌ قريب‌ نود سال‌ در دست‌ بني‌ اميّه‌ بود سپس‌ به‌ بني‌ عبّاس‌ كه‌ شديدترين‌ دشمنان‌ بني‌ اميّه‌ بودند‌، به‌ دست‌ انتقام‌ حضرت‌ پروردگار تعالي‌ گرفته‌ شد‌.[111]

‌ حجّاج‌ بن‌ يوسف‌ ثقفي‌ داده‌ است‌‌. در «نهج‌ البلاغة‌» در ضمن‌ خطبه‌اي‌ ميفرمايد‌:

وَ لَوَدِدْتُ أنَّ اللهَ فَرَّقَ بَينِي‌ وَ بَيْنَكُمْ وَ ألْحَقَنِي‌ بِمَن‌ هُوَ أحَقُّ بِي‌ مِنْكُمْ‌. قَوْمٌ وَاللهِ مَيَامِينُ الرَّأيِ‌، مَرَاجِيحُ الْحِلْمِ‌، مَقَاوِيلُ بِالْحَقِّ‌، مَتَارِيكُ لِلْبَغْي‌‌، مَضَوْا قُدُمًا عَلَي‌ الطَّرِيقَةِ‌، وَ أوْجَفُوا عَلَي‌ الْمَحَجَّةِ‌، فَظَفَرُوابِالْعُقْبَي‌ الدَّائِمَةِ وَ الْكَرَامَةِ الْبَارِدَةِ‌.

أمَا وَاللهِ لَيُسَلَّطَنَّ عَلَيْكُمْ غُلَامُ ثَقِيفٍ‌، الذَّيَّالُ الْمَيَّالُ‌، يَأْكُلُ خَضِرَتَكُمو‌، وَ يُذِيبُ شَحْمَتَكُمْ‌. إيهٍ أَباوَذَحَةَ‌.[112]

را جمع‌ ميكند و به‌ شكل‌ دائره‌ در مي‌آورد) و در اين‌ گفتار اشاره‌ به‌ حجّاج‌ دارد‌. و از براي‌ حجّاج‌ باوذحه‌ (خنفساء) داستاني‌ است‌ كه‌ جاي‌ ذكرش‌ نيست‌‌.

ابن‌ أبي‌ الحديد در شرح‌ گويد‌: إيهٍ كلمه‌اي‌ است‌ كه‌ براي‌ زيادي‌ فعل‌ به‌ كار ميرود و معنايش‌ اين‌ است‌ كه‌: زياد كن‌ و آنچه‌ را هم‌ كه‌ در نزد توست‌ بياور‌. و ضدّ آن‌ إيهًا ميباشد‌، يعني‌ دست‌ بردار‌، بس‌ است‌‌. و سپس‌ گويد‌: سيّد رضي‌ ـ رحمة‌ الله‌ عليه‌ ـ گفته‌ است‌: وَذحه‌ به‌ معناي‌ خنفسائ است‌‌. و من‌ از هيچ‌ بزرگي‌ از اهل‌ ادب‌ نشنيده‌ام‌ و در هيچ‌ كتابي‌ از كتب‌ لغت‌ نديده‌ام‌ كه‌ اين‌ معني‌ را كرده‌ باشند و نمي‌دانم‌ كه‌ رضي‌ ـ رحمه‌ الله‌ ـ از كجا اين‌ معني‌ را ذكر كرده‌ است‌؟

مفسرين‌ «نهج‌ البلاغة‌» بعد از سيّد رضي‌ ـ رحمه‌ الله‌ ـ دربارۀ داستان‌ اين‌ خنفساء وجوهي‌ را ذكر كرده‌اند‌: يكي‌ آنكه‌ حجّاج‌ ديد كه‌ يك‌ خنفساء در روي‌ سجّادۀ نماز او در حركت‌ است‌‌. آن‌ را كنار زد باز برگشت‌‌، دوباره‌ آن‌ را كنار زد و باز برگشت‌‌. با دست‌ خود آن‌ را برداشت‌ و به‌ كناري‌ انداخت‌‌. خنفساء دست‌ وي‌ را گاز گرفت‌‌. دستش‌ از اين‌ عارض‌ ورم‌ كرد‌، ورمي‌ كه‌ منجر به‌ مرگ‌ او شد‌. گفته‌اند‌: خداوند قتل‌ حجّاج‌ را به‌ پست‌ترين‌ مخلوقات‌ خود مقدّر نمود همچنانكه‌ قتل‌ نمرود بن‌ كنعان‌ را به‌ پشه‌اي‌ كه‌ در بيني‌ او رفت‌ و او را كشت‌‌، مقدّر فرمود‌.

و ديگري‌ آنكه‌: حجّاج‌ هر وقت‌ ميديد كه‌ خنفسائي‌ در نزديكي‌ او حركت‌ ميكند غلامهاي‌ خود را امر مي‌نمود تا آن‌ را دور اندازند و مي‌گفت‌: هَذِهِ وَذَحَةٌ مِنْ وَذَحِ الشَّيْطانِ‌، «اين‌ پِشگي‌ است‌ از پشگ‌هاي‌ شيطان‌»‌. آن‌ را تشبيه‌ به‌ پشگل‌ مي‌كرده‌ است‌‌. حجّاج‌ بدين‌ گفتار اصرار داشته‌ است‌‌. و وَذَحْ‌، آن‌ پشگي‌ است‌ كه‌ به‌ دم‌ گوسفند مي‌چسبد و خشك‌ مي‌شود‌.

آنها او را تكفير كردند‌.

و ديگري‌ آنكه‌: مِثْفَار بوده‌ است‌ و مرض‌ اُبْنه‌ داشته‌ است‌ فلهذا خنفسائ را زنده‌ نگه‌ ميداشت‌ تا با خاراندن‌ آن‌ موضع‌ خود را شفا دهد‌. آورده‌اند كه‌ كسي‌ كه‌ به‌ اين‌ درد مبتلا باشد حتماً كسي‌ است‌ كه‌ به‌ اهل‌ بيت‌ بد بگويد و دشمني‌ نمايد‌. و گفته‌اند‌، ما نمي‌گوئيم‌: هر دشمني‌ نسبت‌ به‌ اهل‌ بيت‌ اين‌ درد را دارد‌، ما ميگوئيم‌: هر كه‌ در او اين‌ درد باشد مبغض‌ اهل‌ بيت‌ است‌‌.

و گفته‌اند كه‌: أبُو عُمَر زاهد ـ با آنكه‌ از رجال‌ شيعه‌ نيست‌ ـ روايت‌ كرده‌ است‌ در «أمالي‌ و أحاديث‌» خود‌، از سيّاري‌‌، از ابو خُزَيْمة‌ كاتب‌ كه‌ او گفته‌ است‌: مَا فَتَّشْنَا أحَدًا فِيهِ هَذَا الدَّاءُ إلَّا وَجَدْنَاهُ نَاصِبِيًّا‌، «ما تفتيش‌ و تجسّس‌ نكرديم‌ از كسانيكه‌ اين‌ درد را داشته‌ باشند مگر آنكه‌ آنها را ناصبي‌ يافتيم‌»‌. أبُوعُمَر گفته‌ است‌ كه‌: عطافي‌ در رجال‌ خود به‌ من‌ خبر داده‌ است‌ كه‌ گفته‌اند‌: چون‌ از حضرت‌ جعفر بن‌ محمّد عليه‌ السّلام‌ از اين‌ صنف‌ از مردم‌ سؤال‌ شد‌، در پاسخ‌ گفتند‌: رَحِمٌ مَنْكُوسَةٌ يُؤْتَي‌ وَ لَا يَأْتِي‌‌، وَ مَا كَانَتْ هَذِهُ الْخَصْلَةُ فِي‌ وَلِيِّ اللهِ تَعَالَي‌ قَطُّ وَ لَا تَكُونُ أبَدًا وَ إنَّمَا تَكُونُ فِي‌ الْكُفَّارِ وَ الْفُسَّاقِ وَ النَّاصِبِينَ لِلطَّاهِرِينَ‌، «رَحِم‌هائي‌ هستند واژگون‌‌، كه‌ در آنها وارد ميشوند و صاحبانش‌ در كسي‌ وارد نمي‌شوند‌، و هيچگاه‌ اين‌ صفتِ زشت‌ در دوستي‌ از دوستان‌ خداي‌ تعالي‌ نبوده‌ است‌ و هيچگاه‌ نخواهد بود و فقط‌ و فقط‌ در كافران‌ فاسقان‌ و كساني‌ كه‌ با اهل‌ بيت‌ طاهرين‌ دشمني‌ مي‌ورزند ميباشد»‌. أبو جهل‌ عمرو بن‌ هشام‌ مخزومي‌ از اين‌ گروه‌ بود و عداوتش‌ به‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّلا از همه‌ كس‌ بيشتر بود‌. گفته‌اند و به‌ همين‌ مناسبت‌ عتبة‌ بن‌ ربيعه‌ در روز بَدْر به‌ او گفت‌: يا مُصَفِّرَاستِهِ «اي‌ كسي‌ كه‌ اسافل‌ اعضاء خود را با دواي‌ زردرتگ‌‌، چرب‌ ميكني‌»‌.

به‌ اين‌ حيوان‌ تشبيه‌ كرده‌اند‌. و اين‌ احتمال‌ و همچنين‌ احتمال‌ ما قبل‌ از آن‌ ضعيف‌ است‌ و آنچه‌ را كه‌ ما ذكر كرديم‌ به‌ صواب‌ نزديكتر است‌‌.[114]

و ابن‌ شهرآشوب‌ گويد‌: أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ اهل‌ بره‌ گفتند‌: إنْ كُنْتُ قَدْ أدَّيْتُ لَكُمُ الامائَةَ وَ نَصَحْتُ لَكُمْ بِالْعَيْبِ‌، وَاتَّهَمْتُمُونِي‌ فَكَذَّبْتُمُونِي‌ فَسَلَّطَ اللهُ عَلَيْكُمْ فَتَي‌ ثَقِيفٍ‌. قَالَ عَلَيْه‌ السَّلامُ‌: رَجُلٌ لَا يَدَعُ لِلَّهِ حُرْمَةً إلَّا انْتَهَكَهَا‌. يَعْنِي‌ الْحَجَّاجَ‌،[115] «در اينصورت‌ كه‌ من‌ امانت‌ را به‌ شما سپردم‌ و از راه‌ نصيحت‌‌، عيب‌ شما را گفتم‌ و شما مرا متّهم‌ ميكنيد و تكذيب‌ مي‌نمائيد‌، پس‌ خداوند تعالي‌ جوان‌ ثقيف‌ را بر شما مسلّط‌ ميكند‌. و حضرت‌ گفتند‌: او مردي‌ است‌ كه‌ از دريدن‌ و پاره‌ كردن‌ هيچ‌ حرمتي‌ دريغ‌ نمي‌كند‌. (ابن‌ شهر آشوب‌ گويد‌:) مراد حضرت‌‌، حجّاج‌ است‌»‌.

و مجلسي‌ در «شرح‌ نهج‌ البلاغة‌» ابن‌ أبي‌ الحديد از عثمان‌ بن‌ سعيد‌، از يحيي‌ تَيمي‌‌، از اعمش‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ اسمعيل‌ بن‌ رجا براي‌ من‌ حديث‌ كرد كه‌ در وقتي‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ خطبه‌ ميخواند و از ملاحم‌ ذكر ميكرد‌، أعْشَي‌ باهِلَة‌ در حاليكه‌ در آن‌ روز جوان‌ نورسيده‌اي‌ بود برخاست‌ و به‌ حضرت‌ گفت‌: اي‌ أميرالمؤمنين‌ چقدر اين‌ گفتار تو به‌ خرافات‌ شبيه‌ است‌ ‌!علي‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ او گفتند‌: إنْ كُنْتُ آثِمًا فِيمَا قُلْتَ يَا غُلَامُ فَرَمَاكَ اللهُ بِغُلَامِ ثَقِيفٍ‌. ثُمَّ سَكَتَ‌. «اي‌ جواندر اين‌ گفتارت‌ اگر خيانت‌ كرده‌اي‌ خداوند تو را به‌ غلام‌ ثقيف‌ حوالت‌ ميدهد و به‌ او گرفتار ميسازد‌. و سپس‌ ساكت‌ شد»‌.

مردي‌ برخاست‌ و گفت‌: اي‌ أميرالمؤمنين‌ غلام‌ ثقفي‌ كيست‌؟ حضرت‌ گفتند‌: غُلامٌ يَمْلِكُ بَلْدَتَكُمْ هَذِهِ‌، لَا يَتْرُكُ لِلَّهِ حُرْمَةً إلَّا انْتَهَكَهَا‌، يَضْرِبُ عُنُقَ هَذَ الْغُلَامِ بِسَيْفِهِ‌.

«جواني‌ است‌ كه‌ بر اين‌ شهر شما حكومت‌ ميكند‌، و هيچيك‌ از حرمت‌هاي‌ خدائي‌ را دست‌ بردار نيست‌ مگر آنكه‌ پاره‌ كند‌، و با شمشير خود گردن‌ اين‌ جوان‌ را ميزند»‌.

گفتند‌: اي‌ أميرالمؤمنين‌ مدّت‌ حكومتش‌ چه‌ اندازه‌ است‌؟ حضرت‌ گفتند‌: عِشْرِينَ إنْ بَلَغَهَا‌، «بيست‌ سال‌‌، اگر به‌ اين‌ مقدار برسد» گفتند‌: آيا خودش‌ كشته‌ ميشود‌، و يا ميميرد؟ حضرت‌ گفتند‌: ميميرد به‌ دردي‌ كه‌ در شكم‌ او پيدا ميشود و از زيادي‌ مقدار آنچه‌ از شكمش‌ بيرون‌ مي‌آيد‌، تختش‌ را سوراخ‌ ميكند‌.

اسمعيل‌ بن‌ رَجا ميگويد‌: قسم‌ به‌ خدا با دو چشمم‌ ديدم‌ كه‌: أعشي‌ باهله‌ را در جملۀ اسيراني‌ كه‌ از لشگر عبدالرّحمن‌ بن‌ محمّد بن‌ أشعث‌ اسير كرده‌ بودند در مقابل‌ حجّاج‌ حاضر نمودند‌. حجّاج‌ او را توبيخ‌ و تقريع‌ كرد و آن‌ شعري‌ را كه‌ سروده‌ بود و در آن‌ عبدالرّحمن‌ بن‌ محمّد بن‌ أشعث‌ را تحريض‌ و تحريك‌ بر جنگ‌ كرده‌ بود از وي‌ طلب‌ كرد تا بخواند‌. و در همان‌ مجلس‌ گردن‌ او را زد‌.[116]

حضرت‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌ در خاتمۀ آن‌ خطبۀ معروف‌ و عجيبي‌ كه‌ در روز عاشورا ايراد كردند اشاره‌ به‌ اين‌ غلام‌ ثقفي‌ نموده‌ و بر آن‌ قوم‌ نفرين‌ ميكنند كه‌ ثَقِيف‌ را بر ايشان‌ مسلّط‌ كن‌: اللَهُمَّ احْبِسُ عَنْهُمْ قَطْرَ السَّمَاءِ‌، وَابْعَثْ عَلَيْهِمْ سِنِينَ كَسِنِي‌ يُوسُفَ‌، وَ سَلِّطْ عَلَيْهِمْ غُلَامَ ثَقِيفٍ فَيَسُومَهُمْ كَأْسًا مُصَبَّرَةً‌، فَإنَّهُمْ كَذَّبُونَا وَ خَذَلُونَا‌، وَ أَنْتَ رَبُّنَا‌، عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَ إلَيْكَ أنَبْنَا وَ إنَبْنَا وَ إلَيْكَ الْمَصِيرُ‌،[117] «بار پروردگارا‌، قطرات‌ باران‌ آسمان‌ را بر اين‌ قوم‌ فرو بند‌، و همچون‌ قحط‌ و گرسنگي‌ زمان‌ يوسف‌ را بر ايشان‌ مقدّر كن‌‌، و جوان‌ ثقيف‌ را بر آنها بگمار تا آنان‌ را از كاسۀ زهر تلخ‌ بچشاند‌، چون‌ اينها ما را تكذيب‌ نمودند و مخذول‌ و منكوب‌ كردند‌، و تويي‌ پروردگار ما‌، ما توكّل‌ بر تو

نموديم‌ و بسوي‌ تو بازگشت‌ مي‌كنيم‌ و تمام‌ بازگشت‌‌ها بسوي‌ توست‌»‌.

حجّاج‌ بن‌ يوسف‌ از جانب‌ عبدالملك‌ بن‌ مروان‌ والي‌ كوفه‌ شد و با شمشير برّانش‌ همه‌ را كشت‌ و خشك‌ و‌تر را سوزاند‌. تعدا افرادي‌ را كه‌ در مدّت‌ ولايتش‌ كه‌ بيست‌ سال‌ طول‌ كشيد كشته‌ است‌ يكصد و بيست‌ هزار نفر بود‌. و تعداد زندانيان‌ مرد در روز مرگش‌ پنجاه‌ هزار نفر و تعداد زندانيان‌ زن‌‌، سي‌ هزار بوده‌اند‌.[118]

اخبار آن حضرت ازظلم خلفا بر ايشان

و از جمله‌ إخبار غيب‌ حضرت‌‌، خبري‌ است‌ كه‌ ابن‌ شهر آشوب‌ آورده‌ و مجلسي‌ نيز از او نقل‌ كرده‌ است‌:

در زمان‌ خلافت‌ عثمان‌ روزي‌ حُذَيْفَة‌ بن‌ يَمان‌ به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ گفت‌: قسم‌ به‌ خدا من‌ گفتار تو را نفهميده‌ بودم‌ و تأويل‌ و واقعيّتش‌ را نمي‌دانستم‌ تا ديشب‌‌، من‌ به‌ ياد آوردم‌ آنچه‌ را كه‌ در حَرَّه‌ (يك‌ فرسخي‌ مدينه‌) در حاليكه‌ من‌ در ميانۀ روز استراحت‌ كرده‌ و به‌ خواب‌ رفته‌ بودم‌ به‌ من‌ گفتي‌: كَيْفَ أنْتَ يَا حُذَيْفَةُ إذَا ظَلَمَتِ الْعُيُونُ الْعَيْنَ؟ «اي‌ حذيفه‌‌،در وقتي‌ كه‌ عين‌ها بر عين‌ ظلم‌ كنند تو در چه‌ حالي‌ هستي‌»؟ اين‌ سخن‌ را به‌ من‌ گفتي‌ در وقتي‌ كه‌ پيغمبر صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّلا حيات‌ داشت‌ و در ميان‌ ما بود‌. و من‌ أبداً تأويل‌ و معناي‌ اين‌ كلام‌ را نفهميدم‌ مگر در ديشب‌ كه‌ ديدم‌ عتيق‌ (أبوبكر) و پس‌ از او عمر‌، بر تو جلو افتادند و اوّل‌ اسم‌ آن‌ دو نفر عين‌ است‌‌.

أميرالمؤمنين‌ عيه‌ السّلام‌ فرمود‌: يَا حُذَيْفَةُ نَسِيتَ عَبْدَ الرَّحْمنِ حَيْثُ مَالَ بِهَا إلَي‌ عُثْمَانَ‌، «اي‌ حذيفه‌ (علاوه‌ بر عين‌هاي‌ ثلاثه‌: عتيق‌‌، عمر و عثمان‌) من‌ عبدالرّحمن‌ بن‌ عَوْف‌ را هم‌ در نظر داشتم‌‌، در وقتيكه‌ در مجلس‌ شوري‌ بر من‌ ستم‌ كرد و ولايت‌ را براي‌ عثمان‌ تعيين‌ كرد» و نام‌ او هم‌ داراي‌ عين‌ است‌‌.

گفتند‌: وَ سَيُضَمُّ إلَيْهِمْ عَمْرُ بْنُ الْعَاصِ مَعَ مُعَاوِيَةَ بْنِ اكِلَةِ الاكْبَادِ‌. فَهَـٰؤلَاءِ الْعُيُونُ الْمُجْتَمِعَةُ عَلَي‌ ظُلْمِي‌‌،[119] «و بزودي‌ به‌ آن‌ سه‌ نفر عين‌ منضم‌ ميشود دو عين‌ ديگر ‌: عَمرو بن‌ العاص‌ و معاويه‌ پسر هند جگر خوار‌. و بنابراين‌‌، ايشان‌ مجموعاً پنج‌ عين‌ هستند كه‌ بر ظلم‌ من‌ همدست‌ و همداستان‌ شده‌اند»‌.

بواطن‌ امور مطّلع‌ است‌ و الاّ فلا‌. و چون‌ او در پاسخ‌ خودش‌ گفت‌: من‌ نمي‌دانم‌ معلوم‌ ميشود مدّعي‌ كاذب‌ است‌‌.

اخبار آن حضرت ازباقي بودن معاويه پس از ايشان

ابن‌ شهر آشوب‌ از عبدالرّزّاق‌‌، از پدرش‌‌، از مينا‌، غلام‌ عبدالرّحمن‌ بن‌ عَوْف‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ علي‌ عليه‌ السّلام‌ صداي‌ غوغاي‌ شديدي‌ را در ميان‌ لشگر خود شنيد‌. گفت‌: اين‌ صداي‌ چيست‌؟ به‌ حضرت‌ گفتند‌: معاويه‌ كشته‌ شده‌ است‌‌. حضرت‌ گفتند‌: كَلَّا وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ‌، لَا يُقْتَلُ حَتَّي‌ تَجْتَمِعَ عَلَيْهِ الامَّةُ‌، «ابداً اينطور نيست‌ سوگند به‌ خداي‌ كعبه‌ كشته‌ نشده‌ است‌‌، تا وقتي‌ كه‌ همۀ امّت‌ بر او گرد نيايند نمي‌ميرد»‌.

گفتند‌: اي‌ أميرالمؤمنين‌ در اينصورت‌ پس‌ چرا ما با او مي‌جنگيم‌؟ حضرت‌ گفتند‌: ألْتَمِسُ الْعُذْرَ بَيْنِي‌ وَ بَيْنَ اللهِ‌،[121] «من‌ براي‌ اتمام‌ حجّت‌ و يافتن‌ عذر در ميان‌ خودم‌ و خدا جنگ‌ ميكنم‌»‌.

و نيز ابن‌ شهر آشوب‌ از نضربن‌ شميل‌‌، از عوف‌‌، از مروان‌ أصْفَر روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ او گفت‌: در وقتيكه‌ عليّ عليه‌ السّلام‌ در كوفه‌ بود‌، يك‌ مرد سوار از شام‌ آمد و خبر مرگ‌ معاويه‌ را آورد‌. وي‌ را به‌ حضور علي‌ آوردند‌. أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ او گفتند‌: تو خودت‌ مرگ‌ او را شاهد بودي‌؟ گفت‌: آري‌ و من‌ هم‌ خاك‌ بر روي‌ او ريختم‌‌. حضرت‌ گفتند‌: إِنَّهُ كَاذِبٌ‌، «اين‌ مرد دروغگوست‌»‌.

گفتند‌: يا أميرالمومنين‌‌، از كجا ميداني‌ كه‌ دروغگو باشد؟ حضرت‌ گفتند‌: معاويه‌ نمي‌ميرد تا وقتيكه‌ در سلطنت‌ خود‌، فلان‌ كار و فلان‌ كار را بكند‌، گفتند‌: پس‌ چرا با او جنگ‌ ميكني‌؟ حضرت‌ فرمودند‌: لِلْحُجَّةِ[122]، «براي‌ إتمام‌ حجّت‌»‌.

أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ گفتند‌: لَا يَمُوتُ ابْنُ هِنْدٍ يُعَلِّقَ الصَّليبَ فِي‌ عُنُقِهِ‌، «پسر هند (معاويه‌) نمي‌ميرد تا زماني‌ كه‌ بر گردن‌ خود صليب‌ آويزان‌ كند»‌. و اين‌ مطلب‌ را أحنف‌ بن‌ قَيْس‌‌، و أعثم‌ كوفي‌‌، و أبو حيّان‌ توحيدي‌‌، و أبو ثلاّج‌‌، با جمعي‌ ديگر روايت‌ كرده‌اند و همينطور شد كه‌ علي‌ گفته‌ بود‌.[123]

أبي‌طالب‌ چنين‌ مي‌پندارد كه‌ از علم‌ غيب‌ اطّلاع‌ دارد‌. ما اينك‌ او را از امارت‌ مؤمنان‌ خلع‌ كرديم‌ و به‌ جاي‌ او با سوسماري‌ بيعت‌ كرديم‌‌.

حركت‌ كردند تا روز جمعه‌ به‌ مدائن‌ رسيدند و داخل‌ مسجد شدند در هنگامي‌ كه‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ بر بناي‌ منبري‌ خطبه‌ ميخواند و فرمود‌: رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ براي‌ من‌ احاديث‌ بسياري‌ را سرًّا گفته‌ است‌ كه‌ در هر حديثي‌ از آن‌ احاديث‌ دري‌ است‌ كه‌ از آن‌ يك‌ در هزار درِ ديگر گشوده‌ ميشود‌. خداوند تعالي‌ در كتاب‌ عزيز خود ميگويد‌: يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ‌،[126] «روز قيامت‌ روزي‌ است‌ كه‌ ما در آن‌ روز‌، هر دسته‌ و جمعيّتي‌ از مردم‌ را با امام‌ خودشان‌ ميخوانيم‌»‌. و من‌ به‌ خدا قسم‌ ميخورم‌ كه‌ در روز قيامت‌ هشت‌ نفر از اين‌ امّت‌ محشور ميشوند كه‌ امام‌ آنها ضَبّ (سوسمار) است‌‌، و اگر بخواهم‌ نام‌ آنها را ببرم‌ ميبرم‌‌.

در اين‌ حال‌ رنگ‌ از چهره‌هايشان‌ پريد و بندبند آنها لرزيدن‌ گرفت‌ و عَمروبن‌ حريث‌ مانند شاخۀ سَعَفْ (برگ‌ درخت‌ خرما) تكان‌ ميخورد از شدّت‌ و ترس‌ و دهشت‌‌.[127]

و از حسن‌ بن‌ عليّ عليه‌ السّلام‌ در ضمن‌ حديثي‌ آمده‌ است‌ كه‌: أشعث‌ بن‌ قَيْس‌ كِندي‌ در خانۀ خود مأذنه‌اي‌ ساخته‌ بود و هر وقت‌ كه‌ صداي‌ اذان‌ را در اوقات‌ نماز از مسجد مي‌شنيد بر بالاي‌ مأذنه‌ ميرفت‌ و با صيحه‌ و فرياد از بالاي‌ مأذنه‌ ميگفت‌: يَا رَجُلُ إنَّكَ لَكَاذِبٌ سَاحِرٌ‌، «اي‌ مرد حقًّا تو دروغگو و جادوگر هستي‌»‌. و پدر من‌ او را عُتُقُ النّار (گردنۀ آتش‌) مي‌ناميد‌. و در روايتي‌ عُرْفُ النّار (موج‌ آتش‌) مي‌ناميد‌.

و بعضي‌ گفته‌اند‌: از دست‌ حضرت‌ تازيانه‌اي‌ بر زمين‌ افتاد‌. حضرت‌ از نام‌ آن‌ زمين‌ پرسيدند‌، گفتند‌: بغداد‌. حضرت‌ خبر دادند كه‌ در اينجا مسجدي‌ بنا ميشود و سپس‌ نامش‌ مسجد السَّوْط‌ خواهد شد‌.[131]