خالي كردن سنگر و حمله خالد بن وليد

سواران همراه خالدبن وليد با يك صفّ واحد، مانند حمله مرد واحد به پيامبر حمله‏ور شدند با زدن شمشير و پراندن تير و كوبيدن نيزه و افكندن سنگ. و ياران پيامبر در حال دفاع از آن حضرت برآمدند تا هفتاد تن از آنها كشته شدند و بقيّه فرار كردند، و أميرالمؤمنين‏عليه السلام و أبودُجانه و سهل‏بن حُنَيف ثابت بماندند و از پيغمبر اكرم دفاع مى‏نمودند و گروه مشركين رو به فزونى گذارد.

در اين حال كه از شدّت مصائب و واردات بر رسول خدا حال اغماء به او دست داده بود چشمان خود را گشود و فرمود: يا على! مردم چه شدند؟ على‏عليه السلام عرض كرد: نَقَضُوا الْعَهْدَ وَ وَلّوُا الدّبُرَ «پيمان شكستند و پشت كرده رو به فرار نهادند.» رسول خدا فرمود: اينك شرّ اين دسته را

كه دارند به من حمله مى‏كنند از من كفايت كن! أميرالمؤمنين‏عليه السلام به آنها حمله نمود و ايشان را متفرّق كرد و به سوى رسول خدا بازآمد. در اين حال دسته‏اى ديگر به رسول خدا حمله كردند از ناحيه ديگرى. اميرالمؤمنين‏عليه السلام به آنها نيز حمله‏ور شد و همه را پراكنده ساخت. در اين حملات فقط أبودجانه و سهل بن حنيف بودند كه بر سر پيغمبر اكرم ايستاده بودند و بر دست هر كدام شمشيرى بود كه از آن حضرت دفاع مى‏كردند.

از اصحابى كه فرار كرده بودند چهارده تن به سوى او برگشتند كه از آنها طلحة بن عبيدالله و عاصم بن ثابت بودند، و بقيّه به بالاى كوه رفته بودند. در اين حال صدائى در مدينه زده شد كه: قُتِلَ رَسُولُ اللهِ «رسول خدا كشته شد.» در اين حال دلها از جاى خود كنده شد و فراريان متحيّر بماندند، نمى‏دانستند چه كنند، و به راست و چپ مى‏رفتند. هِند دختر عُتْبَه براى وحشى مزدى قرار داده بود كه چنانچه رسول خدا و يا اميرالمؤمنين و يا حمزةبن عبدالمطّلب ‏عليه السلام را به قتل برساند آن مزد را به او بدهد.

وَحْشى گفته بود: أمّا محمّد، مرا به وى دسترس نيست چون يارانش گرداگرد او مى‏چرخند . و أمّا على، در موقع كارزار از گرگ بيشتر مواظب خود است كه بر وى كمين نكنند. و أمّا حمزه، من به او اميدمندم، زيرا چون خشمگين شود جلوى خود را نمى‏بيند. و حمزه در روز اُحُد براى خود نشانى از پر شترمرغ بر سينه داشت [25] .

وحشى در پاى درختى در كمين وى نشست. حمزه او را ديد و شمشيرى حوالت كرد كه خطا رفت. وحشى مى‏گويد: من فوراً حربه خودم را تكان دادم تا همين كه جاى مناسبى يافتم پرتاب كردم، در اُربيّه او (كش‏ران كه به شكم پيوسته

است) وارد آمد و نفوذ كرد. من حمزه را رها كردم تا همينكه سرد شد، بسوى او رفتم و حربه‏ام را برگرفتم در حالى كه همه مسلمين در فرار بوده و توجّهى به من و حمزه نداشتند. و هِنْد بر جنازه حمزه آمد و امر كرد به شكافتن شكمش و بريدن جگرش و مُثله نمودن او. پس دو گوش و بينى‏اش را بريدندو او را مثله نمودند و رسول خداصلى الله عليه وآله از توجّه به حمزه مشغول بود و نميدانست چه بر سر حمزه آمده است؟

پايداري اميرالمومنين عليه‌السلام و ابودجانه و دفاع آنها از جان پيامبر (ص)

راوى حديث كه زَيد بن وَهَب است مى‏گويد: من به ابن مسعود گفتم: در آن حال همه مردم از رسول خداصلى الله عليه وآله گريختند و غير از على بن أبيطالب‏عليه السلام و أبودُجانه و سهل بن حُنَيف با او كسى نبود؟!

ابن مسعود گفت: همه مردم گريختند و غير از على بن ابيطالب‏عليه السلام به تنهائى با او كسى نبود! سپس به سوى رسول خدا چند نفرى بازگشتند كه أوّل آنها عاصم‏بن ثابت و أبودُجانه و سَهل‏بن حُنَيف بودند و به ايشان طلحةبن عُبيدالله ملحق شد [26] .

من به ابن‏مسعود گفتم: وَ أيْنَ كَانَ أبُوبَكْرٍ وَ عُمَرُ؟! «أبوبكر و عمر كجا بودند؟» گفت: از زمره آنان بودند كه از رسول خدا دور شده بودند. گفتم: وَ أيْنَ كَانَ عُثْمانُ؟ ! «عثمان كجا بود»؟! گفت: بعد از سه روز از اين واقعه برگشت [27] و رسول خدا صلى الله عليه وآله به

او گفت: لَقَد ذَهَبْتَ فِيهَا عَرِيضَةً [28] «تو در اين غزوه فرار واسعى كردى!» من گفتم: تو اى ابن‏مسعود كجا بودى؟! گفت: من هم از زمره دورشدگان بودم. گفتم: اگر تو خود حاضر نبودى اين مطالب را چه كسى براى تو بيان كرد؟! گفت: عاصم و سَهْل بْنُ حُنَيف.

من به ابن‏مسعود گفتم: ثبات على‏عليه السلام در آن روز عجيب است. گفت: اگر تو تعجّب كنى جا دارد، عجيب آن است كه ملائكه از كار على به عجب افتادند. مگر نمى‏دانى كه جبرائيل در آن روز وقتى مى‏خواست به آسمان صعود كند گفت: لَاسَيْفَ إلاّ ذُوالْفَقَارِ، وَ لا فَتَى إلاّ عَلِىّ.

گفتم: از كجا دانسته شد كه: اين سخن از جبرائيل است؟! گفت: مردم صداى صيحه زننده‏اى را از آسمان شنيدند كه بدين گفتار صدا بلند كرده بود، چون از رسول خداصلى الله عليه وآله پرسيدند، فرمود: آن جبرائيل بوده است.

و در حديث عِمْران بْنُ حَصين آمده است كه: چون در روز احد مردم از رسول خدا صلى الله عليه وآله فرار كردند على‏عليه السلام با شمشير حمايل كرده آمد و در برابر رسول خدا ايستاد. رسول خداصلى الله عليه وآله سرش را به سوى او بالا كرده و گفت: مَا بَالُكَ لَمْ‏تَفِرّ مَعَ النّاسِ؟! «انديشه‏ات چه بوده است كه با مردم فرار نكردى؟» على‏عليه السلام گفت: يَارَسُولَ اللهِ؟ اَرْجِعُ كَافِراً بَعْدَ إسْلَامِى [29] ؟! «من پس از اسلام خودم آيا به كفر بازگشت كنم؟!» و رسول خدا اشاره فرمود به او قومى را از كفّار كه از كوه پائين مى‏آمدند، على‏عليه السلام بر ايشان حمله كرد و آنان را فرارى داد. سپس رسول خدا به او قومى ديگر را نشان داد، على‏عليه السلام آنها را هم فرارى داد و پس از آن قومى دگر را نشان داد، على به آنها هم حمله كرد و آنان را به هزيمت داد . جبرائيل به سوى پيامبر آمد و گفت:

يارَسُولَ‏ اللهِ! لَقَدْ عَجِبَتِ الْمَلائِكَةُ وَعَجِبْنَا مَعَها مِنْ حُسْنِ مُواسَاةِ عَلِىّ لَكَ بِنَفْسِهِ! «اى رسول خدا، فرشتگان به شگفت آمدند و ما هم با آنها به شگفت آمديم از حُسْنِ مواساتى كه على با نفس خود درباره تو كرد.»

رسول خدا فرمود: وَ مَا يَمْنَعُهُ مِنْ هَذَا وَ هُوَ مِنّى وَ أنَا مِنْهُ «چه چيز از اين مقام و درجه على جلوگير مى‏شود در حالى كه او از من است و من از او هستم؟!» جبرائيل گفت: يَا رَسُولَ اللهِ وَ أنَا مِنْكُمَا. «من هم از شما دونفر هستم؟!»

و حَكَمُ بن ظهير، از سُدّى، از ابو مالك، از ابن عباس روايت كرده است كه: طلحةبن ابى‏طلحه در آن روز خارج شده و در ميان دو صف ايستاد و ندا كرد: يَاأصْحابَ مُحَمّدٍ! إنّكُمْ تَزْعُمُونَ أنّ اللهَ يُعَجّلُنَا بِسُيُوفِكُمْ إلَى النّارِ، وَ نُعَجّلُكُمْ بِسُيُوِفِنا إلَى الْجَنّةِ، فَأيّكُمْ يَبْرُزُ إلَىّ؟! «اى اصحاب محمّد، شما گمان مى‏كنيد خداوند با شمشيرهاى شما ما را با شتاب به آتش مى‏فرستد، و ما با شمشيرهايمان شما را شتابان به سوى بهشت مى‏فرستيم، اينك كيست از شما به سمت من آيد؟!»

اميرالمؤمنين ‏عليه السلام به سوى او رفت و گفت: سوگند به خدا دست از تو بر نمى‏دارم تا با شمشيرم تو را به سوى آتش بفرستم. دو ضربه ردّ و بدل شد كه على‏عليه السلام با شمشير دو پاى او را قطع كرد و او به روى زمين افتاد و على رفت كه او را بكشد، او به آن حضرت گفت:اَنْشُدُكَ اللهَ -يَابْنَ عَمّ (الْعَمّ-خ ل -) وَ الرّحِمَ! «اى پسر عمويم، تو را به خداوند و حق خويشاوندى قسم مى‏دهم كه دست از من بدارى.» حضرت دست برداشت و به موقف خود بازگشت.

امير المومنين عليه‌السلام به تنهايي كتيبه‌ها را منهزم ساخت

مسلمين به حضرتش گفتند: چرا كار او را تمام نكردى؟ حضرت گفت: مرا به خدا و حقّ رحميّت سوگند داد و قسم به خدا پس از اين ضربه من ديگر زندگى نخواهد كرد. در همان مصرع، طلحه جان داد، و بشارت به پيامبر دادند و خوشحال شد [30] و

گفت: اين كبش كتيبه بود [31] (يعنى سر لشگر وحيد).

و محمّدبن مروان، از عماره، از عِكْرمه روايت كرده است كه شنيدم از على‏عليه السلام كه مى‏گفت: چون در روز احد مردم از پيامبر دست برداشته و همگى منهزم شدند، غصّه و جزعى مرا فرا گرفت كه در من سابقه نداشت به طورى كه نمى‏توانستم خويشتن‏دارى كنم و من پيش روى پيغمبر بودم و در برابر او شمشير مى زدم. در اين حال بازگشتم كه او را بجويم امّا وى را نيافتم. با خود گفتم: پيغمبر كه اهل فرار نيست و من او را در ميان كشتگان نديده‏ام . پنداشتم كه او از ميان ما به آسمان صعود كرده است. در اين صورت غلاف شمشيرم را شكستم و با خود گفتم: با اين شمشير براى دفاع از پيامبر و آئين او جنگ مى‏كنم تا كشته شوم . و بر قوم حمله مى‏كردم، ايشان از دور و بر من فرار مى‏كردند و راه را براى من باز كردند كه ديدم رسول خداصلى الله عليه وآله با حالت غش بر روى زمين افتاده است.

بر بالاى سرش ايستادم نگاهى به من نمود و گفت: مَا مَنَعَ النّاسَ يَا عَلِىّ «چرا مردم دست از جنگ برداشته‏اند اى على؟!» عرض كردم: كَفَرُوا يَا رَسُولَ اللهِ وَ وَلّوُا الدّبُرَ مِنَ الْعَدُوّ وَ أسْلَمُوكَ! «كافر شدند اى رسول خدا، و به دشمن پشت كردند و تو را تسليم دشمن نمودند!» [32]

پيامبرصلى الله عليه وآله نظرى فرمود به سوى كتيبه‏اى از لشكر كه به سمت او روان بود،

گفت: اى على اين كتيبه را از من بگردان! من به آن كتيبه حمله‏ور شدم و از راست و چپ زير تيغ گرفتم تا پشت كردند و رفتند. رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله فرمود: أمَا تَسْمَعُ يَا عَلِىّ مَديحَكَ فِى السّماءِ، إنّ مَلَكاً يُقَالُ لَهَا رِضْوَانٌ يُنَادِى: لَا سَيْفَ إلاّ ذُوالفَقَارِ، وَ لَا فَتَى إلاّ عَلِىّ؟! «آيا مدح خودت را در آسمان نشنيدى اى على كه فرشته‏اى كه به او رضوان گفته مى‏شود ندا در مى‏دهد: شمشير كوبنده‏اى نيست مگر ذوالفقار و جوانمردى نيست مگر على؟!» من از شدّت سرور گريستم و حمد و سپاس خداوند سبحانه را بر اين نعمت گزاردم.

و حسن‏بن عرفه از عمارة بن محمّد، از سَعدِبن طَريف، از حضرت أباجعفر: محمّدبن على‏عليهما السلام، از پدرانش‏عليهم السلام روايت كرده است كه فرمود: نَادَى مَلَكٌ مِنَ السّماء يَوْمَ اُحُدٍ: لَا سَيْفَ إلاّ ذُوالفَقَارِ، وَ لَا فَتَى إلاّ عَلِىّ. «مَلَكى در روز اُحد در آسمان ندا مى‏كرد: شمشيرى همچون ذوالفقار نيست، و جوانمردى همچون على‏نيست .» [33] و نظير اين حديث را ابراهيم بن محمّد بن ميمون، از عمروبن ثابت، از محمّدبن عبيدالله بن أبى رافع، از پدرش، از جدش روايت كرده است كه قَالَ: ما زِلْنَا نَسْمَعُ اَصْحَابَ رَسُولِ اللهِ‏صلى الله عليه وآله يَقُولُونَ: نَادَى فِى يَوْمِ اُحُدٍ مُنَادٍ مِنَ السّماءِ: لَاسَيْفَ إلاّ ذُوالفَقَارِ وَ لَا فَتَى إلاّ عَلِىّ. «مى‏گفت: ما هميشه از أصحاب رسول خداصلى الله عليه وآله مى‏شنيديم كه مى‏گفتند: منادى در روز اُحد از آسمان ندا داد: شمشيرى نيست مگر ذوالفقار و جوانمردى نيست مگر على.»

و سَلامُ بن مِسكين، از قتادة، از سعيدبن مُسَيّب روايت نموده است كه گفت: لَوْ رَأيْتَ مَقَامَ علِىّ‏عليه السلام يَوْمَ اُحُدٍ لَوَجَدْتَهُ قَائماً عَلَى مَيْمَنَةِ رَسُولِ‏اللهِ يَذُبّ عَنْهُ بِالسّيْفِ وَ قَدْ وَلّى غَيْرُهُ الأدْبَارَ. «اگر بر مقام و موقعيّت على‏عليه السلام در روز احد نظرى بيفكنى او را در سمت راست رسول خدا خواهى يافت كه با شمشيرش مردم را از پيامبر دور

مى‏كند در حالى كه غير از على همه فرار كرده بودند.»

و حسن بن محبوب، از جميل بن صالح، از ابوعبيده، از ابو عبدالله جعفربن محمّد، از پدرش‏عليهم السلام روايت كرده است كه فرمود: برپادارندگان لواى مشركين در روز اُحد مجموعاً نه نفر بودند كه همگى آنها را علىّ بن أبى‏طالب‏عليه السلام كشت و سپاهيان منهزم شدند، و طائفه بنى‏مخزوم به تنگ آمدند و على‏عليه السلام در آن روز ايشان را رسوا ساخت. و على عليه السلام حكم بن اخنس مبارزه كرد و او را با شمشير زد و پايش را از ميان ران قطع كرد و از آن ضربه هلاك شد. و چون مسلمين آن جولان معروف را دادند اُميّة بن أبى‏حُذَيفة بن مُغيره در حالى كه زره بر تن داشت جلو آمد و مى‏گفت: يَوْمٌ بِيَوْمِ بَدْرٍ «اين روز براى تلافى روز بدر است.» مردى از مسلمين متعرض او شد، امّيه آن مرد را كشت، و على بن أبيطالب به قصد اميّه رفت و با شمشير به فرق سرش كوفت أمّا شمشير در سطح كلاه خود او نشست و اُميّه با شمشيرش بر أميرالمؤمنين‏عليه السلام ضربتى وارد كرد كه آن حضرت با سپر خود گرفت، و آن ضربه او نيز در سپر اميرالمؤمنين ‏عليه السلام نشست [34] .

اميرالمؤمنين‏عليه السلام شمشيرش را از كلاه خود او بيرون كشيد و او هم شمشيرش را از سپر حضرت خلاص كرد و بعداً با همديگر به نزاع پرداختند. على‏عليه السلام مى‏گويد: در اين ميان نگاه من افتاد برشكافى كه در زره او در زير بغلش بود، از همان شكاف شمشير زدم و او را كشتم و بازگشتم.

و چون مردم در روز اُحد از رسول خداصلى الله عليه وآله منهزم شدند و اميرالمؤمنين ‏عليه السلام ثابت بماند، رسول اكرم به او گفتند: مَالَكَ لَا تَذْهَبُ مَعَ الْقَوْمِ؟! «چطور شد كه تو با قوم نرفتى؟!». اميرالمؤمنين ‏عليه السلام عرض كرد: أذْهَبُ وَ أدَعُكَ يَا رَسُولَ اللهِ؟! وَ اللهِ لَا بَرِحْتُ حَتّى اُقْتَلَ أوْ يُنْجِزَاللهُ لَكَ مَا وَعَدَكَ مِنَ النّصْرَةِ «اى رسول خدا! من بروم و تو را به

دشمن واگذارم؟! قسم به خداوند كه نمى‏روم تا كشته شوم و يا وعده‏اى را كه خدا به تو از نصرت و ظفر داده است براى تو عملى سازد.»

رسول خداصلى الله عليه وآله به او فرمود: اَبْشِرْ يَا عَلِىّ فَإنّ اللهَ مُنْجِزٌ وَعْدَهُ وَلَنْ‏يَنَالُوا لَنَا مِثْلَهَا أبَداً[35] . «بشارت باد بر تو اى على! زيرا كه خداوند وعده خود را عملى مى‏كند و اين كفّار و مشركين ديگر هيچوقت نظير اين مصائب را براى ما پيش نخواهند آورد!»

پس رسول خدا ديد يك كتيبه از دشمن روى مى‏آورد. گفت: چه خوب است اى على بر اينها حمله كنى! أميرالمؤمنين‏عليه السلام حمله نمود و هِشامُ بن اُميّه مخزومى را از ميان آنها كشت، آنها فرار كردند. پس از آن كتيبه دگرى روى آور شد، رسول‏اكرم‏صلى الله عليه وآله فرمود: بر اينها حمله كن!

بر آنها حمله كرد و عمروبن عبدالله جُمَحى را كشت و آنها ايضاً منهزم شدند و سپس كتيبه ديگرى روى آورد و رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله فرمود: بر اينها حمله كن! على‏عليه السلام حمله نمود و از ايشان بُشرُبْنُ مالِك عامرى را به قتل رسانيد و آن كتيبه روى به هزيمت نهاد و ديگر پس از آن برنگشتند [36] .

و مسلمين شروع كردند به مراجعت از فرار به سوى پيامبر اكرم آمدن، و مشركين هم به سوى مكّه بازگشتند و مسلمين با پيغمبر خداصلى الله عليه وآله به مدينه مراجعت نمودند. فاطمه عليها السلام به استقبال پدر رفت [37] و در دست او ظرف آبى بود كه پيغمبر با آن صورتش را شست[38] و اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به پيغمبر رسيد در حالى كه خونْ

دستهايش تا كتفش را خضاب كرده بود و با او ذوالفقار بود، آن را به فاطمه‏عليها السلام داد و به او گفت: خُذِى هَذَا السّيْفَ فَقَدْ صَدَقَنِى الْيَوْمَ. «بگير اين شمشير را كه امروز براى من با شدّت و استحكام عمل كرده است.»

و سپس اين أبيات را إنشاد فرمود:

أ فَاطِمُ هَاكِ السّيْفَ غَيْرَ ذَمِيمِ                                 فَلَسْتُ بِرِعْديدٍ وَ لَا بِمُليمِ

لَعَمْرِى لَقَدْ أعْذَرْتُ فِى نَصْرِ أحْمَدٍ                     وَ طاعَةِ رَبّى بِالْعِبادِ عَليمِ [39]

أميطى دِماءَ الْقَوْمِ عَنْهُ فَإنّهُ                      سَقَى آلَ عَبْدِالدّارِ كَأْسَ حَميمِ [40]

1 ـ «اى فاطمه، اين شمشير را بگير كه امروز حقّ خود را ادا كرده و مورد مذمّت واقع نشده است، زيرا من كه آن شمشير را به كار بستم نه ترسو هستم و نه سزاوار سرزنش و ملامتم (و چنان آن را بر دشمنان فرود آوردم كه جاى سرزنش براى خود نگذاشتم.)

2 ـ سوگند به جان خودم كه در نصرت احمد و در اطاعت پروردگارم كه به بندگانش داناست جهد و كوشش خود را به حدّ كمال رساندم.

3 ـ خونهاى مشركين را از آن پاك كن، زيرا كه اين شمشير امروز به آل عبدالدّار كاسه‏هاى شربت مرگ را چشانيده است.»

در اين حال رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: خُذِيهِ يا فاطِمَةُ! فَقَدْ أدّى بَعْلُكِ مَا عَلَيْهِ، وَ قَدْ قَتَلَ اللهُ بِسَيْفِهِ [41] صَناديدَ قُرَيْشٍ [42] «اى فاطمه، شمشير را بگير، زيرا شوهرت امروز از عهده انجام پيمان و وظيفه‏اى كه بر او بوده است برآمده است و خداوند با شمشير او رؤسا و صناديد قريش را كشته است.»

اسامي كشته شدگان از مشركين در احد به دست علي عليه‌السلام

در اينجا شيخ مفيد ـ رضوان الله عليه ـ فصل مستقلّى را در نامهاى أعلام از مشركانى كه به دست اميرالمؤمنين ‏عليه السلام در روز غزوه احد به قتل رسيده‏اند ذكر كرده است. و جمهور مقتولين فقط به دست او بوده است . مى‏فرمايد:

فصلٌ: مورّخين و سيره نويسان، مقتولين اُحُد از مشركين را ذكر كرده‏اند و جمهور آن مقتولين، كشته شدگانِ به دست اميرالمؤمنين‏ عليه السلام بوده‏اند:

عبدالملك بن هشام روايت كرده است از زياد بن عبدالله، از محمّد بن اسحق كه او گفته است : لِواء قريش در روز اُحُد به دست طلحةبن أبى‏طلحة بن عبدالعُزّى بن عثمان بن عبدالدّار بود و وى را على‏بن أبيطالب‏عليه السلام كشت و همچنين پسرش أبوسعيد بن طلحة، و برادرش خالدبن أبى‏طلحة، و عبدالله بن حميد بن زُهرة بن حرث بن أسدبن عبدالعزّى، و أبوالحَكَم بن أخْنَس بن شريق ثَقَفى، و وليدبن أبى حُذَيفَة بن مُغيرة، و برادرش: اُمَيّة بن أبى‏حذَيْفة بن مُغيرة، و أرْطاة بن شرَحْبيل، و

هِشام بن اُمُيّة، و عَمْروبن عبدالله جمحى ، و بُشربن مالك، و صواب غلام بنى عبدالدّار همگى به دست اميرالمؤمنين‏عليه السلام كشته شدند و فتح در روز اُحد از آنِ آن‏حضرت بود.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام در تمام مدّت هزيمت مسلمين تا بازگشتن آنها به سوى پيغمبر اكرم‏صلى الله عليه وآله در جاى خود بود و از پيغمبر دفاع مى‏نمود بدون أصحاب. و مؤاخذه و عتاب خداوند تعالى به جهت هزيمتشان در آن روز، به جميع اصحاب تعلق گرفت بدون تفاوت، مگر به على بن ابيطالب‏عليه السلام و چند نفرى كه با او از اصحاب انصار ثابت ماندند و آنها مجموعاً هشت نفر بودند و بعضى گفته‏اند: چهار نفر يا پنح نفر بوده‌اند. و راجع به كشتارى كه آن حضرت از بزرگان و صناديد قريش در روز اُحد كرده است و مشكلات و مصائبى كه به او رسيده است و به حُسن بلاء يعنى به نيكوترين وجهى از عهده امتحان خداوندى برآمده است حَجّاجُ بْنُ عِلاّطِ سُلَمى چنين سروده است:

لِلّهِ أىّ مُذَبّبٍ عَنْ حَرِيمِهِ [43]                 أعْنِى ابْنَ فَاطِمَةَ الْمُعِمّ الْمُخْوِلَا

جَادَتْ يَدَاكَ له بِعَاجِلِ طَعْنَةٍ                           تَرَكَتْ طُلَيْحَةَ لِلْجَبينِ مُجَدّلَا

وَ شَدَدْتَ شِدّةَ بَاسِلٍ فَكَشَفْتَهُمْ               بِالسّفْحِ إذْ يَهْوُونَ أسْفَلَ أسْفَلَا

وَ عَلَلْتَ سَيْفَكَ بِالدّمَاء وَ لَمْ‏تَكُنْ                   لِتَرُدّهُ حَرّانَ حَتّى يَنْهَلَا [44]

1 ـ «براى خداست كه پاداش دهد آن كسى را كه از حريمش مى‏زدايد و منع

مى‏كند دشمنان دين را كه به ساحت اقدسش گزندى نرسانند. مقصودم پسر فاطمه بنت اسد است كه عموها و دائيهاى كريم و ذُوالْمَجدى داشته است. [45]

2 ـ دو دستت پيوسته توانا و مقتدر باشد در اثر ضربه فورى كه بر طُلَيْحه زدى و او را بر پيشانيش به روى زمين در خاك و خون نشاندى!

3 ـ و چون شَجْعان روزگار و دلاوران يادگار، كار را بر دشمنان سخت گرفتى و آنها را از دامنه كوه كه پائين مى‏آمدند در پرّه گرفتى و همه را مغلوب و منكوب نمودى!

4 ـ و شمشيرت را از خون آنها پى‏درپى سيراب مى‏نمودى و نمى‏گذاشتى كه آن شمشير داغ و آتشين برگردد مگر آنكه از خون آن نابكاران سير و سيراب شود و خنك و گوارا گردد»!

ابن شهر آشوب علاوه بر كسانى كه مفيد در «ارشاد» نام برده و آنها را مقتولين به دست اميرالمؤمنين‏عليه السلام شمرده است اسامى ذيل را ذكر نموده است: خالد و مُخَلّد و كَلْدَه و مَحالس، چهار پسر طلحةبن‏أبى‏طلحه كه با پسر ديگرش أبوسعيد مجموعاً پنج پسرش به دست اميرالمؤمنين‏عليه السلام به قتل رسيده‏اند، و وليد بْنُ اَرْطاة، و مُسافِع، و قاسِطُ بْنُ شُرَيْح عَبْدى، و مُغيرة بن مغيرة، غير از آن كسانى كه آن حضرت پس از هزيمت به قتل رسانيده است.

پايداري علي عليه‌السلام و فرار ابوبكر و عمر و عثمان در احد

آنگاه ابن‏شهرآشوب گفته است: اشكالى در هزيمت عمر و عثمان نيست و اشكال فقط در هزيمت ابوبكر است كه آيا تا وقت فَرَج ثابت بماند و يا اينكه او هم هزيمت كرد. [46]

بارى منظور ما از گسترش اين بحث، تنها گذاردن خلفاى مدّعى است، كه با وجود حديث ثقلين كه بعداً معادل قرآن را ربودند اينك خود پيامبر را در شديدترين لحظات و دقايق كه كتيبه‏هاى دشمن از هر طرف به سوى او روان بودند و مقصد و مقصودشان كشتن بلكه اسير كردن و يا شكنجه و عذاب زجركش كردن آن حضرت بود، [47] وى را تنها گذاردند و فرار را بر قرار اختيار نمودند و جان و نفس كثيف و آلوده خود را از جان پيغمبر، اكرم و اعظم و اعزّ و احبّ دانستند. فَوَيْلٌ لَهُم ثُمّ وَيلٌ.

عرض شد: در اين غزوه، أبوبكر و عمر و عثمان هيچ جراحتى نديدند، بلكه خراشى هم به بدنشان نرسيد و بلكه در ساير غزوات رسول خدا همچون بَدر و أحزاب و حُنَيْن نيز اينچنين بوده است. ما در هيچ تاريخى نيافتيم كه آنها مجروح شده باشند، در حالى كه در غزوه اُحد به اميرالمؤمنين‏عليه السلام نود زخم رسيد و خودش فرموده است: شانزده زخم از آنها زخمهاى عميق و كارى بوده است و در هر شانزده بار به زمين افتادم و از حال مى‏رفتم و ديگر مالك خويشتن نبودم، جبرائيل مى‏آمد زير بغل مرا مى‏گرفت و بلند مى‏كرد و مى‏گفت: اى على برخيز كه محمّد جز تو ياورى ندارد! و چون جنگ به پايان رسيد و رسول خدا و أميرالمؤمنين با مسلمين به مدينه بازگشتند اميرالمؤمنين‏عليه السلام در فراش افتاد و براى معالجه

زخمهاى وى به واسطه عمق جراحت، فتيله گذاشتند.

پاورقي