رسول خدا براي ابوبكر شهادت به بهشتي بودن ندادند

رسول خداصلى الله عليه وآله شهادت داد بر اينكه جميع كشته شدگان در غزوه اُحد اهل بهشت‏اند و نامه عمل آنها به خير خاتمه يافته و از عهده امتحان برآمده‏اند و سعادت در دار آخرت براى آنها حتمى است.

امّا اين اختصاص به شهداء اُحد دارد نه هر كس كه در اُحُد شركت كرده و مجاهده هم نموده باشد. زيرا ممكن است پس از احد امتحاناتى پيش آيد و مغرورين به شخصيت و مقام و مدّعيان به تقوا و صلاح از عهده آن آزمايش برنيامده باشند و در نتيجه در آن نكات دقيق و باريك، متوجه عالم غرور بوده و نفس آنان با تمام سرمايه‏هاى سابقه به صورت يك فرعون در اُمّت طلوع كند و در آن مرحله باريك انكار حقّ كند و انانيّت خود را در برابر حقّ و انقياد محض در برابر آن مقدّم بدارد. در اين صورت چگونه عاقبتشان به خير خواهد بود اگر با اين استكبار و بلندمنشى و خودپسندى چشم از جهان بربسته باشند؟ گرچه در تزهّد شاخص و به علوم قرآن، وارد و ساليان دراز در صحبت رسول الله بسر برده باشند، همچنانكه شهداى بدر نيز أهل بهشتند نه هر كس كه در بدر حضور داشته گرچه بعداً دچار امتحان شده و از آزمايش به سلامت رها نشده باشد.

آيات وارده در قرآن راجع به مجاهدين بدر و رضوان و بيعت تحت شجره، تمجيد و تعريف فعلى و موقّتى به حسب حال ايشان است نه مطلقاً و الى الأبد، و در قضيّه بدر شواهدى است و در احد نيز شواهدى است.

از كسانى كه در غزوه اُحد نگريخت و به پيامبر هم كمك بسيار نمود طلحةبن عبيدالله است، اما پس از رسول خدا با اميرالمؤمنين‏عليه السلام نقض بيعت كرد وخون هزاران بيگناه ريخته شد. و همچنين زُبَيْر بْنُ عوّام و عبدالرحمن بن عوف و سعدبن ابى وقّاص، باختلاف مراتبهم و درجاتهم.

روايت عجيبى را مالك در «مُوَطّأ» خود آورده است كه از آن مى‏توان به مناط كلّى، استفاده‏هاى بيشترى نمود:

حَدّثَنِى عَنْ مَالِكٍ، عَنْ أبِى‏النّضْرِ مَوْلَى عُمَرِبْنِ عُبيْدِاللهِ أنّهُ بَلَغَهُ أنّ رَسُولَ اللهِ‏صلى الله عليه وآله قَالَ لِشُهَداءِ اُحُدٍ: هَؤُلَاءِ أشْهَدُ عَلَيْهِمْ. فَقَالَ أبُوبَكْرٍ الصّدّيقُ: ألَسْنَا يَا رَسُولَ اللهِ إخْوانَهُمْ؟ أسْلَمْنَا كَمَا أسْلَمُوا، وَ جَاهَدْنَا كَمَا جَاهَدُوا؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ‏صلى الله عليه وآله: بَلَى وَلَكِنْ لَا أَدْرِى مَا تُحْدِثُونَ بَعْدى؟! فَبَكَى أبُوبَكْرٍ ثُمّ بَكَى ثُمّ قَالَ: أئِنّا لَكائِنُونَ بَعْدَكَ؟! [107]

«يحيى بن يحيى ليثى مى‏گويد: حديث كرد براى من مالك از ابونضر هم پيمان عمربن عبيدالله كه به او چنين رسيده است كه: رسول خداصلى الله عليه وآله درباره شهداى اُحد فرمود: اينها جمعيتى هستند كه من شهادت مى‏دهم بر آنها. ابوبكر گفت: اى رسول خدا! آيا ما برادران آنها نيستيم كه اسلام آورديم همان طور كه آنان اسلام آوردند، و جهاد كرديم همان طور كه آنان جهاد كردند؟! رسول خداصلى الله عليه وآله گفت: آرى! وليكن من نمى‏دانم شما پس از من چه كارى را انجام مى‏دهيد؟! در اثر اين كلام رسول خدا، ابوبكر گريه كرد باز هم گريه كرد و سپس گفت: آيا ما پس از تو زنده‏ايم؟!» [108]

محمّد فؤاد عبدالباقى در تعليقه خود گويد: اين روايت در نزد جميع روات، مرسل است وليكن معنى آن مستند است از وجوه صحاح كثيرى. [109] و نيز اين عبارت را سيوطى در شرح خود آورده است. [110]

و سيوطى در شرح خود در معنى هَؤُلَاءِ أشْهَدُ عَلَيْهِمْ مى‏گويد: يَعْنِى أشْهَدُ لَهُمْ بِالإيمَانِ الصّحِيحِ وَ السّلَامَةِ مِن الذّنُوبِ الْمُوبِقَاتِ وَ مِنَ التّبْديلِ وَ التّغْييرِ وَ الْمُنَافَسَةِ فِى الدّنْيَا وَ نَحْوِ ذَلِكَ. قَالَهُ ابْنُ عَبْدِالْبِرّ [111] . «ابن عبدالبرّ اين حديث را اين طور معنى كرده است كه: يعنى من درباره شهداى احد شهادت مى‏دهم به ايمان صحيح و سلامت از گناهان هلاك كننده و از تبديل و تغيير و تنافس در دنيا طلبى و أمثال

اينها.»

از اين روايت اوّلاً مى‏فهميم كه: جهاد در احد براى ابوبكر فائده‏اى نداشته و رسول خدا صلى الله عليه وآله امضاى سلامت در دين، و رهائى از گناهان موبقه مهلكه، و از تغيير و تبديل در عقيده و نيّت، و حوادث، و تنافس و پيش افتادن در رياست و حبّ جاه، و ايمان صحيح را درباره وى ننموده‏اند، و به عبارت مختصر امضاى بهشتى بودن او را نكرده‏اند.

و ثانياً چون پيامبر عالم به غيب بوده و از وقايع و حوادث ساليان درازى قبل از آن حادثه و واقعه خبر داده‏اند، عبارت ايشان كه مى‏گويند: من نمى‏دانم پس از من چه كارى انجام مى‏دهيد و چه حادثه‏اى مى‏آفرينيد، به منزله اين است كه: چون مى‏دانم پس از من چه بدعتهائى به وجود مى‏آوريد و چه حوادثى بپا مى‏كنيد، فلهذا شما مانند شهداى احد كه پاك و پاكيزه از جهان رفتند نيستيد و بنابر اين حتماً دوزخى خواهيد بود!

و ثالثاً اگر ابوبكر مرد حق طلبى بود، مى‏بايست پس از اين اِخبار رسول خدا و گريه‏اش، از پيامبر بپرسد: ما چه كارى انجام مى‏دهيم؟ شما به ما راه نجات از آن حوادث و كوارث را نشان دهيد، تا ما دچار به آن گناهان موبقه و مُهلكه نگرديم و آن بدعتها را پيش نياوريم و به سلامت بمانيم تا همطراز شهداى احد روسپيد و سرافراز باشيم! اما او سخن رسول خدا را قطع كرد و با گريه و گفتار به اينكه: ما پس از تو زنده نباشيم، مطلب را بريد.[112]

اينك كه گفتار ما بدينجا رسيد سزاوار است كه يادى از آيةالله العظمى بروجردى ـ تغمّده‏الله برضوانه و نعيمه ـ بنمائيم و مطلبى را كه دوست ارجمند و گرامى و رفيق شفيق و راستين ما كه صحبت بيش از چهل سال با ايشان داريم، يعنى حضرت آيةالله حاج شيخ اسمعيل مُعزّى ملايرى ـ دامت بركاته ـ از ايشان نقل نمود، بياوريم.

ايشان قريب به سى‏سال قبل براى من شفاهاً بيان فرمودند و سپس به تقاضاى

بنده در نامه‏اى آن مطالب شفاهى را نوشته و به وسيله پست از قم به طهران فرستادند. و اينك دستخطّ ايشان حاضر است و حقير مطلب زير را از عين سواد نوشته ايشان ذكر مى‏كنم:

بعد از بسمله و تحميد و صلوات و سلام و أحوالپرسى و تعارفات معموله، اين طور مرقوم داشته‏اند :

برخورد آيه الله معزي ملايري با سرهنگ سنبل در جده

«و امّا جريان حديث: ظاهراً در سال 1378 هجرى قمرى بود كه حقير عازم زيارت بيت‏الله‏اعظم بودم. براى خداحافظى به محضر مرحوم آيةالله العظمى آقاى بروجردى رضى الله عنه شرفياب شدم و كتاب «مُوَطّأ» مالك در دست ايشان بود. چند ورق زدند و كتاب را به بنده مرحمت فرمودند و گفتند: فلانى اين حديث را حفظ كن به دردت مى‏خورد! و در ضمن مذاكرات فرمودند : ابوبكر از بس زيرك و ناقلا بود خودش را به گريه زد و دنبال مطلب را قطع كرد. بنده هم حديث را حفظ و ضبط كردم و پس از مشرّف شدن به مكّه، به جُدّه آمديم كه به ايران حركت كنيم، سرهنگى بود به نام سُنْبُل و سرپرست اداره امور حُجّاج بود، و هنگامى كه من براى تسريح گذرنامه پيشش رفتم، كم‏كم سخن و گفتگو به اينجا كشيد كه ايشان سؤال كردند: شما شيخين را جزء حاضرين در بيعت رضوان مى‏دانيد؟! [113]

بنده گفتم: در بعضى احاديث وارد است كه آنها حضور داشته‏اند و با رسول‏خداصلى الله عليه وآله وسلم نيز بيعت كرده‏اند. گفت: با اين وصف چرا آنها را اهل جهنّم مى‏دانيد؟!

من گفتم: نه، اهل جهنّم نمى‏دانيم. گفت: اهل بهشت مى‏دانيد؟! گفتم: نه؛ بهشت و جهنّم مال خداست. ما نمى‏دانيم چه كسى را به بهشت و چه كسى را به جهنّم مى‏برد. يَفْعَلُ اللهُ مَا يَشَاءُ وَ يَحْكُمُ بِمَا يُرِيدُ. گفت: شما هيچ كس را يقين نداريد كه به بهشت مى‏رود؟ گفتم: چرا، ما يقين داريم كه رسول خدا به بهشت مى‏رود. گفت: از چه راه اين را مى‏گوئى؟ گفتم: اگر او كه برگزيده خلايق است بهشت نرود، پس براى چه بهشت را خداوند خلق فرموده است؟ گفت: جز رسول‏الله كسى ديگر را يقين نداريد كه به بهشت مى‏رود؟

گفتم: حَسَن و حُسَيْن‏عليهما السلام را نيز يقين داريم؟ گفت: به چه دليل؟

گفتم: چون رسول خداصلى الله عليه وآله وسلم فرمود: آن دو، آقايان جوانان أهل بهشتند .

گفت: ديگر غير از اين دو هيچ كس را يقين نداريد كه به بهشت مى‏رود؟

گفتم: علىّ‏بن أبى‏طالب را نيز يقين داريم كه به بهشت مى‏رود. گفت: به چه دليل؟

گفتم: چون ذيل اين حديثى كه پيغمبر درباره حَسَنَيْن فرموده‏اند دارد كه: رسول خدا فرمود : أَبَوهُمَا خَيْرٌ مِنْهُمَا. اگر آنها بهشت بروند، پدرشان كه از آن دو بهتر است، به طريق أولى بايد بهشت برود.

گفت: ديگر كسى را باور نداريد كه حتماً بهشت برود؟ گفتم: فاطمه زهرا عليها السلام را نيز يقين داريم. گفت: به چه دليل؟ گفتم: چون در حديث دارد كه پيغمبر فرمود: فاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنّى، مَنْ آذاها فَقَدْ آذانى، وَمَن آذَانِى فَقَدْ آذَى اللهَ ـ الخ. اگر فاطمه را خدا به جهنّم ببرد، فاطمه و پيغمبر را اذيّت كرده و هرگز خدا پيغمبر را اذيّت نمى‏كند.

گفت: خبيث، فقط ابوبكر و عمر را قطع ندارى كه به بهشت مى‏روند؟

گفتم: من خبيث‌تر از خودم را نگاه مى‏كنم و آن تو هستى! شما بايد هميشه از روى دليل و مدرك صحبت كنى و تعصّب را كنار بگذارى. اگر پيغمبر و ابوبكر در بهشت رفتن ابوبكر شك داشته باشند تو مى‏گوئى: من يقين داشته باشم؟

گفت: در كجا دارد كه اين دو در بهشت رفتن او شك داشته‏اند؟!

من حديث را خواندم و گفتم: نه تنها از اين حديث معلوم مى‏شود كه پيغمبر شكّ داشته‏اند، بلكه استشمام عدم ايمان و دخول در جهنّم آنان نيز مى‏شود. چون بالصّراحه رسول الله مى‏فرمايد : شهادت نمى‏دهم.

على اىّ حال با اين حديث شما به من مى‏گوئى: يقين داشته باشم؟! اگر ابوبكر شك ندارد، چرا سؤال كرد؟ اگر رسول خدا شكّ ندارد چرا فرمود: نه؟ و نيز از اين حديث معلوم مى‏شود كه بيعت با رسول و قتال با دشمنان دين و اداء سائر فرائض، نفعش موقوف به اين است كه انسان تا آخر عمر كارى كه بر خلاف رضاى خدا و پيغمبر است انجام ندهد و الاّ ممكن است بعضى معاصى اثر عبادات سابق را خنثى كند.

بعداً ايشان گفتند: اين حديث را به من نشان دهيد! گفتم: «مُوَطّأ» مالك را بياور تا به تو معرفى كنم. خلاصه بنده دربرگشتن، قضيّه را خدمت مرحوم آية الله العظمى عرض كردم و ايشان هم خيلى مسرور شدند.»

تا اينجا نامه ايشان درباره اين حديث خاتمه مى‏يابد. ايشان گفتند: چون سال بعد به حج مشرف شدم، سرهنگ سنبل را ملاقات كردم و از حال او پرسيدم. گفت:

من حديث را در «موطّأ» مالك پيدا كرده‏ام. [114]

در اينجا اشاره به چند نكته لازم است:

نكته اوّل: دهخدا در «لغتنامه» خود در ماده ذوالفقار از ترجمه «تاريخ طبرى»

حكايت كرده است كه: در غزوه احد به ابوبكر و عمر جراحت رسيد و بازگشتند. [115]

بازگشتن أبوبكر و عمر از جنگ معلوم شد ولى جراحت رسيدن به آنها كذب محض است يا در ترجمه «تاريخ طبرى» تعمّد بر تحريف شده است و يا در نقل از ترجمه. به هر حال در نزد حقير دو دوره مختلف از «تاريخ طبرى» موجود است و در هيچكدام چنين مطلبى نيست و نيز در تاريخ «البداية و النّهاية» ابن‏كثير دمشقى با شدّت تعصّبش در سنّى گرى نيست و در «سيره حلبيّه» و «سيره ابن هشام» نيست و در تاريخ «كامل التواريخ» ابن اثير جزرى و «روضة الصفا» مير خواند، و «حبيب السّيّر» خواند مير و «تاريخ مسعودى» و «تاريخ يعقوبى» و حتّى در «مغازى» واقدى كه قديم‏ترين اسناد تاريخى است به اين مطلب اشاره‏اى هم نشده است، و ابن‏ابى‏الحديد در «شرح نهج‏البلاغة» نياورده است [116] .

رسول خدا در احد قصد كشتار نداشت

نكته دوم: ما در اينجا فقط ازآيه: و ما محمّد الاّ رسول و شأن نزول آن در غزوه احد ذكرى نموديم اما تمام خصوصيات و وقايع روز احد بسيار است، هر كس به تاريخ مفصل آن بپردازد مى‏بيند كه مشركين قريش در اين روز با مسلمين جنگ نكرده‏اند بلكه قصّابى نموده‏اند و در زير ساطور خود تكه‏تكه كرده‏اند. معذلك پيغمبراكرم‏صلى الله عليه وآله درصدد خونريزى و كشتار نبود و در مقام تلافى و فرونشاندن احساسات نبود، فقط او دفاع مى‏كرد. هر وقت حمله مى‏كردند دفاع مى‏نمودند، و پس از پايان جنگ دستور قتل و غارت و يورش نداد. زيرا مأموريت او از جانب خداوند كشتار نبود، مأموريت او هدايت و ارشاد آنان به اسلام بود كه با أخلاق عظيم و صفات كريمه خود همانها را مسلمان كرد و بسيارى از سركردگان آن جيش همچون خالدبن وليد و عكرمة بن أبى‏جهل مسلمان شدند. حالا شما ببينيد چقدر مأموريّت او دقيق است، كه هم بايد دفاع كند و بكشد و هم بايد دست نگه دارد به

اميد اسلام و هدايتشان .

همه آن كافران از ارحام بلكه بعضى از ارحام قريب رسول خدا بودند و در حقيقت حكم وصله تن و فرزند را داشتند اما فرزند خودخواه و مغرور، كه براى اطفاء نور پيامبر قريب پانصدكيلومتر از مكّه به مدينه حركت مى‏كنند آن هم با چنين كيفيتى براى آنكه رياست و امارت دست تو نيفتد و ما زير بار حكم تو نرويم.

اما اين جهالت بود، جهالت عميق توأم با صفات كبر و حَسَد و كينه توزى و انتقام و طمع . و در برابر اين همه زشتيها پيامبر مى‏فرمود: اللّهُمّ اهْدِ قَوْمى فَإنّهُمْ لايَعْلَمُونَ . [117]«بار پروردگار من! قوم مرا هدايت كن، زيرا اين كردار آنها ناشى از جهل است.»

ابن ابى الحديد، از واقدى نقل مى‏كند كه: سعدبن ابى وقّاص مى‏گويد: سوگند

به خدا كه من خيلى حريص بودم در غزوه احد برادرم عُتْبة بن ابى وقّاص را كه از معاندين سرسخت و دشمنان صلبى اسلام و پيامبر بود، بكشم و به قدرى به اينكار حريص بودم كه مانند آن براى من پيش نيامده است و مى‏دانستم كه برادرم عاقّ پدر است و بسيار بداخلاق است. دوبار صفوف مشركين را شكافتم تا به او دست يابم اما وى مانند روباه خود را به اين طرف و آن طرف مى‏زد و از من مختفى مى‏داشت.

در بار سوم كه خواستم حمله كنم و او را به چنگ آورم، رسول خداصلى الله عليه وآله به من گفت: يَا عَبْدَاللهِ مَا تُريدُ ؟! أتُريدُ أنْ تَقْتُلَ نَفْسَكَ؟! «اى بنده خدا چكار مى‏خواهى بكنى؟ آيا مى خواهى خودت را بكشى؟!» من دست برداشتم. و رسول خدا فرمود : خداوندا، تا يكسال آنها را زنده مگذار! [118]

ابن ابى الحديد از واقدى نقل مى‏كند كه: چون رسول خدا بر سر جنازه حمزه مُثله شده شكم پاره شده آمدند و آن منظره فظيع و فجيع را ديدند، ابوقَتاده انصارى برخاست و شروع كرد به سبّ و لعن و شتم قريش؛ و در تمام اين گفتارها پيامبر به او اشاره مى‏كرد: بنشين تا سه بار فرمود: بنشين! آنگاه رسول خدا فرمود: يَا أبَا قَتَادَةَ! إنّ قُرَيْشاً أهْلُ أمَانَةٍ، مَنْ بَغَاهُمُ الْعَوَاثِرَ [119] كَبّهُ اللهُ لِفيهِ! وَ عَسَى أنْ طَالَتْ بِكَ مُدّةٌ أنْ تَحْقِرَ عَمَلَكَ مَعَ أعْمَالِهِمْ، وَ فِعَالَكَ مَعَ فِعَالِهِمْ! لَوْلَا أنْ تَبْطَرَ قُرَيْشٌ لأَخْبَرْتُهَا بِمَا لَهَا عِنْدَاللهِ تَعَالَى «اى ابوقتاده! قريش اهل أمانت هستند، كسى كه براى آنها دامهائى بگسترد خداوند او را برروى دهانش واژگون مى‏كند. و اميد است كه خداوند به تو عمر دهد تا عملت را در مقابل اعمال آنها حقير بشمارى و كارهايت را در برابر كارهايشان كوچك بدانى. و اگر كبر و خودپسندى قريش را نمى‏گرفت من آنان را به مقامات و درجاتشان در نزد خدا خبر مى‏دادم.»

ابوقتاده گفت: والله يا رسول الله! من غضب نكردم مگر از براى خدا و رسول او

در وقتى كه ديدم بر سر حمزه چه آورده‏اند! رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: راست مى‏گوئى! بِئْسَ الْقَوْمُ كَانُوا لِنَبِيّهِمْ «بدقومى براى پيغمبرشان بوده‏اند.» [120]

نكته سوم: ابن ابى الحديد از واقدى آورده است كه گويند: آن كس كه پيشانى رسول الله را شكافت ابن‏شهاب بود، و آن كس كه باطن دندان رباعى او را پاره كرد و لبان پيامبر را خون آورد عُتْبة بن ابى وقّا  صفحه  بود، و آن كس كه دو برآمدگى استخوانهاى گونه‏هاى حضرت را شكست تا حلقه‏هاى كلاه خود در آن فرو رفت ابن‏قَميئة بود و خون از شكست پيشانى حضرت به طورى جارى شد كه محاسنش را آغشته كرد. و سالم غلام ابوحذيفه خون را از چهره او مى‏شست و رسول خدا مى‏فرمود: كَيْفَ يُفْلِحُ قَوْمٌ فَعَلُوا هَذَا بِنَبِيّهِمْ وَ هُوَ يَدْعُوهُمْ إلَى اللهِ تَعَالَى؟ «چگونه ممكن است سعادتمند شوند قومى كه اينگونه با پيمبرشان عمل مى‏كنند در حالى كه او آنها را به خدا مى‏خواند؟!»

0
50px; text-align: justify; text-kashida: 0%; direction: rtl; unicode-bidi: embed; line-height: 200%; "> اين آيه‏ نازل شد: لَيْسَ لَكَ مِنَ الأمْرِ شَىْ‏ءٌ أوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أوْ يُعَذّبَهُمْ فَإنّهُمْ ظَالِمُونَ [121] ، [122] «تو به هيج وجه  صفحه  احب اختيار نيستى! خداست كه اگر بخواهد از آنان مى‏گذرد و اگر بخواهد ايشان را عذاب مى‏كند به سبب آنكه ستمكارند.»

0
50px; text-align: left; text-kashida: 0%; line-height: 200%; ">

0
50px; text-align: justify; text-kashida: 0%; line-height: 200%; "> در مقام عزت ربويي، هيچ چيز مقاومت ندارد

0
50px; text-align: justify; text-kashida: 0%; direction: rtl; unicode-bidi: embed; line-height: 200%; "> در اينجاست كه مقام عزّت و عظمت ذات اقدس احديّت حتّى يك خواهش هم براى پيامبرش باقى نمى‏گذارد و حكم به عدم رستگارى و فلاح را از او مى‏گيرد و جدّاً مى‏گويد: تو بنده من هستى و حقّ دخالت در امر مرا ندارى! به چه مناسبت حكم به عدم فلاح ايشان كردى؟! منم كه خداوندم. منم كه داراى عزّت و جلالم. در

عظمت من حتّى يك خواهش و يك حكم غير، گرچه از پيامبر خاتم الأنبياء و المرسلين باشد، وارد نمى‏شود.

نكته چهارم: شيخ طبرسى: امين الاسلام ابوعلى فضل بن حسن، در كتاب «إعلام الورى» از حضرت صادق‏عليه السلام آورده است كه: در روز اُحد همه مردم از رسول خدا فرار كردند و رسول خدا خشمگين شد به خشم شديدى، و كَانَ إذَا غَضِبَ انْحَدَرَ مِنْ وَجْهِهِ وَ جَبْهَتِهِ مِثْلُ اللّؤلُؤ مِن الْعَرَقِ. «و عادت پيغمبر اين بود كه چون غضب مى‏كرد از صورت و پيشانيش مانند دانه‏هاى لؤلؤ عرق مى‏ريخت.»

پيامبر نگاهى نمود، ديد فقط على‏عليه السلام در كنار اوست، گفت: مَالَكَ لَمْ تَلْحَقْ بِبَنى أبيكَ؟ «چرا تو به پسران پدرت ملحق نشدى؟!» على‏عليه السلام عرض كرد: يَا رَسُولَ اللهِ! أكُفْراً بَعْدَ الإسْلَامِ؟ إنّ لِى بِكَ اُسْوَةً ـ الحديث [123] «آيا بعد از اسلام، كافر شوم؟ من به تو تأسّى دارم.»

با اينكه مى‏دانيم آن مقام و عظمت و ايثار و برادرى و فداكارى و آن سوابق رخشنده مولاى متّقيان‏عليه السلام را، ولى اينجا جاى عزّت است، و رسول خدا در آن مقام وحدت منيع نمى‏تواند غيرى را حتّى به عنوان على ببيند. و لهذا مى‏گويد: چرا تو نرفتى؟! مگر اينكه على در اينجا عين نفس پيامبر شود و همين هم شد و عرض كرد: من با تو هستم! من تأسّى به تو دارم !

اين خطاب از جانب رسول خدا بايد بشود و آن پاسخ هم از امير موحّدين بايد داده شود، نظير خطاب سيّدالشهداءعليه السلام در ليله عاشورا به برادرش ابوالفضل و اولاد عقيل.

نكته پنجم: ابن هشام در «سيره» آورده است كه: چون رسول خداصلى الله عليه وآله بدن مُثله شده حمزه را ديدند گفتند: لَوْلا أنْ تَحْزَنَ صَفِيّةُ، وَ يَكُونَ سُنّةً مِنْ بَعْدِى لَتَرَكْتُهُ حَتّى تَكُونَ فِى بُطُونِ السّباعِ وَ حَواصِلِ الطّيْرِ، وَ لَئِنْ أظْهَرَنِىَ اللهُ عَلَى قُرَيْشٍ فى مَوْطِنٍ مِنَ

الْمَواطِنِ لَاَمْثُلَنّ بِثَلاثينَ رَجُلاً مِنْهُمْ [124]. «اگر صفيّه خواهر حمزه غمگين نمى‏شد، و اگر اين عمل بعد از من سنّت نمى‏شد، من جسد حمزه را وامى‏گذاردم تا مكانش شكم درندگان و معده‏هاى مرغان آسمان باشد. و اگر در محلّى از محلّ‏ها خداوند مرا بر قريش نصرت دهد، به ازاء مُثْله‏اى كه از حمزه نمودند سى تن از آنان را مثله مى‏كنم.»

ابن‏هشام از ابن اسحاق آورده است كه اين آيه فرود آمد: وَإنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوابِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصّابِرِينَ. وَاصْبِرْ و مَا صَبْرُكَ اِلاّ بِاللّهِ وَ لَاتَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ لَاتَكُ فِى ضَيْقٍ مِمّا يَمْكُرُونَ. [125] ، [126]

«و اگر شما پاداش عقوبت به كسى مى‏دهيد بايد عقوبتتان به مقدار و اندازه‏اى باشد كه خودتان عقوبت شده‏ايد، و هر آينه اگر صبر و تحمّل كنيد و از عقوبت صرف‏نظر كنيد البته آن براى صابرين و شكيبايان خوب و مورد انتخاب و اختيار است. و شكيبا باش؛ و نيست شكيبائى تو مگر به واسطه مدد و نيرو از جانب خدا، و بر مشركان غمگين مباش و از آنچه مكر و خدعه بجاى مى‏آورند خودت را در ضيق و تنگى ميفكن».

در اينجا نيز مى‏بينيم در سايه ذلّ عبوديّت محضه، خداوند پيامبرش را قرار داده است و به وى خطاب مى‏كند كه: تو حقّ حكفرمائى ندارى، حكم به دست خداست و او اين طور معيّن كرده است كه جزا و مكافات بايد به قدر جريمه باشد نه بيشتر امّا در عين حال، رفع يد از مكافات بسيار بهتر و براى مؤمنينِ به خدا

پيوسته پسنديده است.

اين آيه هم بر اساس قانون عدالت و هم بر اصل قانون اخلاق كريم است، و اين دو قانون هر دو محمود و پسنديده است و به طريق أولى بايد در پيغمبر خدا كه متخلّق به اخلاق خداست تجلّى كند، و بهتر و بيشتر از همه كس بايد او عامل بدين عمل گردد. فلهذا در ناحيه عبوديّت مطلقه‏اش اظهار مى‏كند: صبر مى‏كنم. و در هر موطن و محلّى رسول خدا صبر مى‏نمود و كارهاى خود را بر اساس انتقام انجام نمى‏داد و پيوسته با جميع خلق خدا با نظر مواسات و مساوات رفتار مى‏نمود. صَلّى اللهُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ!

مقام صبر و احسان رسول خدا (ص)

در تواريخ همگى آمده است كه رسول الله‏صلى الله عليه وآله فرمود: اگر دستم برسد سى نفر از آنان را مُثله مى‏كنم؛ مگر در «رَوْضَةُ الصّفا» كه هفتاد نفر وارد است.

و شايد درجه و مقام احسان از اين گونه صبرها و تحمّل‏ها نصيب مؤمن شود، چون بلافاصله پس از اين دو آيه مى‏فرمايد: إنّ اللّهَ مَعَ الّذِينَ اتّقَوْا وَ الّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ . [127] «خداوند معيّت دارد با كسانى كه تقوى پيشه دارند و با كسانى كه محسن هستند.»

در روايت از رسول‏خداصلى الله عليه وآله از مقام احسان پرسيدند، در جواب فرمود: اُعْبُدِ اللّهَ كَأنّكَ تَرَاهُ، فَإنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإنّهُ يَرَاكَ! «معنى و مفاد احسان آن است كه: طورى خدا را عبادت كنى كه گوئى او را مى‏بينى، و اگر نمى‏توانى بدين گونه عبادت كنى، لااقل او را طورى عبادت كن كه بدانى او تو را مى‏بيند.»

بارى، مراد و منظور ما در اينجا از تطويل قضيه غزوه اُحد در شرح آيه وافى هدايه: وَ مَا مُحَمّدٌ إلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرّسُلُ [128] اين بود كه دانسته شود: يگانه فاتح و دلسوز صميم و فداكار و از خود گذشته و دلباخته و دل و جان داده به

رسول‏خدا، و يگانه حامى و محامى و مدافع حقيقى اسلام و قرآن، اميرالمؤمنين علىّ‏بن ابيطالب‏عليه السلام بود، و ابوبكر و عمر و عثمان از فراريان بوده‏اند، و آيه : وَ مَا مُحَمّدٌ إلاّ رَسُولٌ... أفَإنْ مَاتَ أوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أعْقَابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ‏يَضُرّاللّهَ شَيْئاً درباره ايشان و همقطاران و هم مرزانشان فرود آمده است.

اينان كه پس از رسول خدا سنگ اسلام را به سينه مى‏زدند و فرياد وا اسلاماى آنان بلند بود ديروز پيغمبر را تنها گذاشته و در ميان صفوف آهن و آتش به دست دليران و رزمجويان مشرك قريش سپردند و جان شيرين خود را برداشته و به گفتار خود مانند اُرْوِيّه (بزماده) بر فراز كوه‏پاى به هزيمت نهادند.

بدون جهت و علّت نيست كه رسول خداصلى الله عليه وآله در بستر مرگ كه كاغذ و كتف و دوات مى‏طلبد تا امر على بن ابيطالب را محكم كند، او را به هَجْر و هذيان و ياوه نسبت مى‏دهند؛ در اين حال رسول خدا اين آيه را براى پاره جگرش فاطمه زهراعليها السلام مى‏خواند و به او مى‏گويد: فاطمه جان! اين آيه را بخوان: وَ مَا مُحَمّدٌ اِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرّسُلُ تا آخر آيه.

شيخ كبير، مفسّر عظيم صاحب «مجمع البيان»: امين الاسلام ابى‏على فضل بن حسن طَبْرسى ـ قدّس الله نفسه ـ در كتاب نفيس و ممتّع خود «اِعلام الورى» گويد: علىّ بن ابيطالب‏عليه السلام سر رسول خدا را در دامن خود گذارد. رسول خدا بيهوش شد و فاطمه با تمام وجود خود بدو روى آورده در سيمايش نگاه مى‏كرد و ناله مى‏نمود و مى‏گريست و مى‏گفت:

وَ أبْيَضَ يُسْتَسْقَى الْغَمَامَ بِوَجْهِهِ                     ثِمَالُ الْيَتَامَى عِصْمَةٌ لِلأرَامِلِ

«او سپيدروئى است كه از بركت سيماى او از ابر، باران طلب مى‏شود. اوست ملاذ و پناه يتيمان، و حافظ و پاسدار بيوه‏گان و ضعيفان.»

رسول خداصلى الله عليه وآله چشمان خود را گشود و با آواز ضعيف و آرامى فرمود: يَا بُنَيّةُ ! هَذَا قَوْلُ عَمّكِ أبِى طَالِبٍ، لَا تَقُولِيهِ! وَلَكِنْ قُولِى: وَ مَا مُحَمّدٌ إلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرّسُلُ أفَإنْ مَاتَ أوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أعْقَابِكُمْ. «اى نور چشمم، دختركم! اين سخن

عمويت ابوطالب است، آن را مگو، وليكن بگو: و نيست محمّد مگر فرستاده‏اى از جانب خدا كه پيش از وى فرستادگانى آمده‏اند و گذشته‏اند، پس اگر بميرد و ياكشته شود آيا شما به همان جاهليت و دوران بربريّت پيش خود بازگشت مى‏كنيد؟ !»

پاورقي