ترجمۀ احوال‌ علاّمه‌ آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد محمّد حسين‌ طباطبائي‌ قدس‌ الله‌ سرّه

أوصاف‌ و علوم‌ علاّمه‌ در دو جهت‌ علمي‌ و عيني‌، فوق‌ گفتار است‌

و أمّا شرح‌ حال‌ و ترجمۀ صاحب‌ تذييلات‌ و محاكمات‌ اُستادنا الاكرم‌، و مولانا الاعظم‌: حضرت‌ آية‌ الله‌ العظمي‌ حاج‌ سيّد محمّد حسين‌ طباطبائي‌ تبريزي‌ ـ أفاض‌ الله‌ علينا من‌ بركات‌ نفسه‌ ـ به‌ شرح‌ قلم‌ نيايد، و خامه‌ را توان‌ آن‌ نيست‌، و فكر و انديشه‌ را سعه‌ و گسترش‌ آن‌ نه‌، كه‌ اطراف‌ و جوانب‌ مقامات‌ علمي‌ و فقهي‌ و حِكَمي‌ و عرفاني‌، و روح‌ بلند، و خلق‌ عظيم‌ او را بررسي‌ كند؛ و كمربند منطق‌ و گفتار هيچگاه‌ نمي‌تواند آن‌ نفسّ قدسيّه‌، و انسان‌ ملكوتي‌، و روح‌ مجرّد وي‌ را در خود حصر كند.

هر چه‌ گويم‌ عشق‌ را شرح‌ و بيان‌ چون‌ به‌ عشق‌ آيم‌ خجل‌ گردم‌ از آن‌

گرچه‌ تفسير زبان‌ روشنگر است‌ ليك‌ عشق‌ بي‌زبان‌، روشن‌تر است‌

چون‌ قلم‌ اندر نوشتن‌ مي‌شتافت ‌ چون‌ به‌ عشق‌ آمد، قلم‌ بر خود شكافت‌

چون‌ سخن‌ در وصف‌ اين‌ حالت‌ رسيد هم‌ قلم‌ بشكست‌ و هم‌ كاغذ دريد

عقل‌ در شرحش‌ چو خرّ درگِل‌ بخفت‌ شرح‌ عشق‌ و عاشقي‌ هم‌ عشق‌ گفت‌

آفتاب‌ آمد دليل‌ آفتاب‌ گر دليلت‌ بايد از وي‌ رو متاب‌

از وي‌ ار سايه‌ نشاني‌ مي‌دهد شمس‌ هر دم‌ نور جاني‌ مي‌دهد

واجب‌ آمد چونكه‌ بردم‌ نام‌ او شرح‌ كردن‌ رمزي‌ از إنعام‌ او

صفحه36

اين‌ نفس‌ جان‌ دامنم‌ برتافته‌ است ‌ بوي‌ پيراهان‌ يوسف‌ يافته‌ است‌

كز براي‌ حقّ صحبت‌ سالها بازگو رمزي‌ از آن‌ خوش‌ حالها

تا زمين‌ و آسمان‌ خندان‌ شود عقل‌ و روح‌ و ديده‌ صد چندان‌ شود

گفتم‌ اي‌ دور اوفتاده‌ از حبيب ‌همچو بيماري‌ كه‌ درو است‌ از طبيب‌

لا تُكَلِّفني‌ فَإنِّي‌ في‌ الفَنَآء كَلَّتْ أفهامي‌ فَلا أُحصي‌ ثَناء

كُلُّ شَي‌ءٍ قالَهُ غيرُ المُفيق ‌ إنْ تَكَلَّفْ أو تَصَلَّفْ لَا يَليق‌

هرچه‌ مي‌گويد، موافق‌ چون‌ نبود چون‌ تكلّف‌، نيك‌ نالايق‌ نمود

خود ثنا گفتن‌ ز من‌ ترك‌ ثناست ‌كاين‌ دليل‌ هستي‌ و هستي‌ خطاست‌

شرح