گالری تصاویر آرشیو بانک صوت کتابخانه پرسش و پاسخ ارتباط با ما صفحه اصلی
 
اعتقادات اخلاق حکمت عرفان علمی اجتماعی تاریخ قرآن و تفسیر جنگ
کتابخانه > اخلاق، حكمت و عرفان > روح مجرد
كتاب روح مجرد / قسمت پنجم: ملازمت با مرحوم انصاری، لزوم تبعیت از استاد، رحلت مرحوم انصاری، ریاضتهای مشروعه، شاگردان مرحوم حداد

امر حضرت‌ آقا به‌ ملازمت‌ و استفاده‌ از محضر حضرت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ محمّد جواد انصاري‌ (قدّه‌)

عصر روز بيست‌ و نهم‌ كه‌ در حرم‌ مطهّر أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ مشغول‌ بوديم‌، حضرت‌ آقا فرمودند: مثل‌ اينكه‌ حضرت‌ ثواب‌ اين‌ زيارت‌ شما را بازگشت‌ به‌ ايران‌ و استفاده‌ از حضور حضرت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ محمّد جواد انصاري‌ همداني‌ قرار داده‌اند. وقتي‌ به‌ ايران‌ رفتي‌، اوّل‌ خدمت‌ ايشان‌ برو؛ و كاملاً در تحت‌ تعليم‌ و تربيت‌ ايشان‌ قرار بگير!

عرض‌ كردم‌: در صورتيكه‌ ايشان‌ امر به‌ توقّف‌ در ايران‌ بنمايند، در آنصورت‌ دوري‌ و جدائي‌ از شما مشكل‌ است‌!

فرمودند: هر كجاي‌ عالم‌ باشي‌ ما با توايم‌. رفاقت‌ و پيوند ما طوري‌ به‌ هم‌ زده‌ شده‌ كه‌ قابل‌ انفكاك‌ نيست‌. نترس‌! باكي‌ نداشته‌ باش‌! اگر در مغرب‌ دنيا باشي‌ و يا در مشرق‌ دنيا، نزد ما مي‌باشي‌! سپس‌ فرمودند:

گر در يمني‌ چو با مني‌ پيش‌ مني             ‌ ور پيش‌ مني‌ چو بي‌مني‌ در يمني[19]

آري‌، در آن‌ سال‌ كه‌ تابستان‌ فرا رسيده‌ بود، ما به‌ جهاتي‌ قصد داشتيم‌ به‌ ايران‌ براي‌ زيارت‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ و تجديد عهد با ارحام‌ و أحبّه‌ و أعزّۀ از دوستان‌ كه‌ از بَدْوِ ورود به‌ نجف‌ تا آنوقت‌ كه‌ هفت‌ سال‌ سپري‌ مي‌شد به‌ طهران‌ نيامده‌ بودم‌، و ايضاً براي‌ في‌ الجمله‌ تغيير آب‌ و هوا براي‌ مرحومۀ والده‌ كه‌ چون‌ به‌ فشار خون‌ و كسالت‌ قلب‌ و آسم‌ ريوي‌ مبتلا بودند و عجّه‌هاي‌ شديد و تند وزشِ بادهاي‌ نجف‌ سينه‌شان‌ را به‌ شدّت‌ متألّم‌ مي‌ساخت‌، و همچنين‌


صفحه 37

براي‌ مراجعه‌ به‌ طبيب‌ براي‌ كسالت‌ اهل‌ بيت‌، مسافرت‌ نموده‌؛ ايّام‌ تابستان‌ را بگذرانيم‌ و پس‌ از آن‌ به‌ نجف‌ اشرف‌ مراجعت‌ كنيم‌.

فلهذا در روز هشتم‌ شوّال‌ از نجف‌ براي‌ يك‌ زيارت‌ تامّ و تمام‌ دوره‌، به‌ كربلا و كاظمين‌ و سامرّاء مشرّف‌ شده‌ و با اتوبوس‌ يك‌ شب‌ هم‌ در قم‌ خدمت‌ بي‌بي‌ حضرت‌ معصومه‌ سلام‌ الله‌ عليها توقّف‌ نموده‌، و روز هجدهم‌ وارد طهران‌ شديم‌.

بواسطۀ ديد و بازديدها و فرارسيدن‌ دهۀ محرّم‌ الحرام‌ 1377 و اشتغال‌ به‌ عزاداري‌ در مسجد، مسافرت‌ به‌ همدان‌ تا بعد از دهه‌ تأخير افتاد؛ و در اين‌ وقت‌ به‌ محضر حضرت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ مشرّف‌ شدم‌.

اوّلين‌ تشرّف‌ حقير در نجف‌ اشرف‌ به‌ محضر آية‌ الله‌ انصاري‌ همداني‌ (قدّه‌)

و لا يخفي‌ آنكه‌ خدمت‌ ايشان‌ از چهار سال‌ قبل‌ ارادت‌ حاصل‌، و ملاقاتهاي‌ ممتدّ و طولاني‌ رفيق‌ طريق‌ بود. زيرا در چهارسال‌ قبل‌، ايشان‌ براي‌ زيارت‌ أعتاب‌ مقدّسه‌ مشرّف‌ و مجموعاً دو ماه‌ توقّف‌ كردند، و در نجف‌ اشرف‌ بخصوص‌ يك‌ ماه‌ درنگ‌ نموده‌، در منزل‌ حاج‌ محمّد رضا شيرازي‌ و آقا سيّد محمّد مهدي‌ دستغيب‌ وارد شده‌ بودند. و حقير هر شب‌ پس‌ از اداي‌ فريضه‌ و درس‌ اصول‌ حضرت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد أبوالقاسم‌ خوئي‌ أمَدَّ اللهُ ظلَّه‌، در معيّت‌ حضرت‌ استاد آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ قوچاني‌ به‌ خدمتشان‌ مشرّف‌ مي‌شديم‌، و جناب‌ حجّة‌ الإسلام‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد محمّد رضا خلخالي‌ و يك‌ نفر مسافر ايراني‌ به‌ نام‌ آقاي‌ حاج‌ حسن‌ شركت‌ اصفهاني‌ حضور مي‌يافتند. و چون‌ ايّام‌ رجب‌ بود و هوا تقريباً سرد بود و شبها بلند، لهذا مجلس‌ به‌ مدّت‌ دو ساعت‌ طول‌ مي‌كشيد. و حقّاً در آن‌ مدّت‌ دو ماه‌، استفاده‌هاي‌ شايان‌ نموديم‌ و حتّي‌ آقاي‌ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ كه‌ استاد حقير بودند، فرمودند: حالاتت‌ را براي‌ ايشان‌ شرح‌ بده‌ و دستور العمل‌ بخواه‌!

تشرّف‌ به‌ همدان‌ و ادراك‌ حضور و ملازمت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)

و بعد از قريب‌ دو سال‌ با اجازۀ حضرت‌ آقاي‌ قوچاني‌ رضوانُ الله‌ عليه‌


صفحه 38

مستقيماً يك‌ سفر به‌ همدان‌ نموده‌ و چهارده‌ شب‌ بر ايشان‌ وارد و در منزل‌ ايشان‌ در خيابان‌ سنگ‌ شير ميهمان‌ بودم‌، كه‌ از جمله‌ ميهمانان‌ وارد بر ايشان‌ از داخل‌ ايران‌ آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد عبدالحسين‌ دستغيب‌ و آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ حسنعلي‌ نجابت‌ و حجّة‌ الإسلام‌ آقاي‌ حاج‌ شيخ‌ حسن‌ نمكي‌ پهلواني‌ طهراني‌ بودند.

مدّت‌ آن‌ سفر مجموعاً بيست‌ و شش‌ روز طول‌ كشيد. چون‌ مقيّد و ملتزم‌ بودم‌ كه‌ بدون‌ زيارت‌ أعتاب‌ عاليات‌ از عراق‌ خارج‌ نشوم‌، لهذا يك‌ شب‌ در كربلا و دو شب‌ در كاظمين‌ و چهار شب‌ در سامرّا در منزل‌ دائي‌زادۀ ارجمند: مرحوم‌ حضرت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ ميرزا نجم‌ الدّين‌ شريف‌ عسكري‌ رضوانُ الله‌ عليه‌، و در مراجعت‌ يك‌ شب‌ هم‌ در باختران‌ (كرمانشاه‌) بجهت‌ تحصيل‌ رَواديد و ويزاي‌ عراقي‌ ماندم‌. بنابراين‌ مجموع‌ سفر بدين‌ مقدار بالغ‌ شد. و به‌ طهران‌ هم‌ نيامدم‌، چون‌ به‌ دروس‌ لطمه‌ ميخورد و اين‌ اوقات‌ مسافرت‌ طوري‌ انتخاب‌ شد كه‌ از نيمۀ ماه‌ صفر تا اوائل‌ ماه‌ ربيع‌ كه‌ دروس‌ تعطيل‌ بود اتّفاق‌ افتاد.

حضرت‌ آقاي‌ انصاري‌ فوق‌ العاده‌ مرد كامل‌ و شايسته‌ و منوّر به‌ نور توحيد بود، و به‌ حقير هم‌ بسيار محبّت‌ و بزرگواري‌ و كرامت‌ داشت‌. حقير چون‌ پيام‌ حضرت‌ آقاي‌ حدّاد را رساندم‌ و كسب‌ مصلحت‌ نمودم‌ كه‌ براي‌ معنويّت‌ و سلوك‌ عرفاني‌ من‌ كدام‌ بهتر است‌ ؟ ايران‌ يا نجف‌ اشرف‌ ؟! فرمودند: بعداً جواب‌ ميدهم‌.

بناي‌ توقّف‌ حقير در طهران‌ و ارتباط‌ عميق‌ با آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)

پس‌ از يك‌ شبانه‌ روز، در حضور جمعي‌ از أحبّه‌ و أعزّه‌، حقير سؤال‌ نمودم‌: جواب‌ چه‌ شد ؟!

فرمودند: نجف‌ خوب‌ است‌، طهران‌ هم‌ خوب‌ است‌، ولي‌ اگر نجف‌ بماني‌ آنچه‌ كسب‌ ميكني‌ همه‌اش‌ براي‌ خودت‌؛ و اگر طهران‌ بماني‌ در آنچه‌ به‌ دست‌ مي‌آوري‌ شركت‌ مي‌كنيم‌!


صفحه 39

چون‌ اين‌ پاسخ‌ دلالت‌ بر ارجحيّت‌ طهران‌ داشت‌، در حاليكه‌ يكسر موي‌ بدنِ بنده‌ هم‌ راضي‌ به‌ بازگشت‌ به‌ طهران‌ نبود؛ چون‌ نجف‌ را موطن‌ اصلي‌ و دائمي‌ گرفته‌ و براي‌ اقامۀ مادام‌ العمر بساط‌ خود را گسترده‌، و خانۀ ملكي‌ هم‌ اخيراً ابتياع‌ نموده‌ايم‌، و با چه‌ خون‌ دلها اينك‌ قدري‌ آرام‌ گرفته‌ و با خيال‌ جمع‌ ميخواهيم‌ بمانيم‌؛ آنقدر اين‌ احتمال‌ رجحان‌ طهران‌ برايم‌ ناگوار و سخت‌ است‌ كه‌ از كوفتن‌ كوهها بر سرم‌ سنگين‌تر است‌؛ و از طرفي‌ طهران‌: وطن‌ و زادگاه‌ ما، جائي‌ است‌ كه‌ من‌ از آنجا فرار كرده‌ام‌، و تمام‌ مايملك‌ را فروخته‌ و أثاث‌ البيت‌ را حتّي‌ طناب‌ رخت‌ پهن‌كني‌ را جمع‌ كرده‌ و بسته‌ و به‌ آستان‌ مولي‌ الموالي‌ روي‌ آورده‌ام‌؛ و بطوري‌ هستم‌ كه‌ اگر خواب‌ طهران‌ را در شب‌ ببينم‌ ناراحت‌ مي‌شوم‌، و چون‌ از خواب‌ مي‌پرم‌ ميگويم‌: الحمدللّه‌ خواب‌ بود و بيداري‌ نبود؛ حقير فوراً تصميم‌ به‌ مراجعت‌ به‌ طهران‌ گرفتم‌ و پس‌ از ماه‌ صفر، به‌ آستان‌ ملائك‌ پاسبان‌ نجف‌ اشرف‌ مشرّف‌ شده‌ و مدّت‌ قريب‌ سه‌ ماه‌ طول‌ كشيد تا منزل‌ به‌ فروش‌ رفت‌، و به‌ طهران‌ مراجعت‌ و باب‌ مراوده‌ و مكاتبه‌ و ملاقاتهاي‌ متناوب‌ تقريباً دو تا سه‌ ماه‌ يك‌ مرتبه‌، و اطاعت‌ تامّ و تمام‌ از دستورات‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ برقرار بود. و الحقّ ايشان‌ كه‌ آيتي‌ بزرگ‌ از آيات‌ الهيّه‌ بود، از هر گونه‌ كمك‌ و مساعدتي‌ دريغ‌ نمي‌فرمود بلكه‌ با كمال‌ خلوص‌ به‌ واردين‌ راه‌ ميداد و پذيرائي‌ مي‌نمود.

در پايان‌ همان‌ سال‌ با برخي‌ از دوستان‌ سلوكي‌ براي‌ فريضۀ حجّ مشرّف‌، و از راه‌ عراق‌ رفت‌ و بازگشت‌ مجموعاً دو ماه‌ بطول‌ انجاميد. و در كربلاي‌ معلّي‌ كراراً و مراراً حضرت‌ آقاي‌ حدّاد را زيارت‌ و از حالات‌ و معنويّاتشان‌ بهرمند مي‌شدم‌؛ و در پايان‌، ايشان‌ براي‌ بدرقه‌ به‌ كاظمين‌ مشرّف‌، و با هم‌ به‌ زيارت‌ ائمّۀ عسكريَّين‌ عليهما السّلام‌ به‌ سامرّاء، و پس‌ از آن‌ در خدمت‌ ايشان‌ به‌ كاظمين‌ آمده‌ و پس‌ از مراسم‌ توديع‌ به‌ صوب‌ ايران‌ بازگشتيم‌.


صفحه 40

در راه‌، چند روز در همدان‌ در منزل‌ حضرت‌ آقاي‌ انصاري‌ درنگ‌ كرده‌ و سپس‌ به‌ طهران‌ آمديم‌.

روابط‌ ارادت‌ و اطاعت‌ از اين‌ بزرگمرد الهي‌ بسيار قويّ و نيرومند و ذي‌أثر بود. تا در روز جمعه‌ دوّم‌ شهر ذوالقعدة‌ الحرام‌ 1379 دو ساعت‌ از ظهر گذشته‌ حضرت‌ ايشان‌ با سكتۀ مغزي‌ در سنّ 59 سالگي‌ به‌ سراي‌ خلود شتافتند و حقير از دو روز قبل‌ در همدان‌ بودم‌ و هنگام‌ ارتحال‌ در بالينشان‌ حاضر؛ و جنازۀ ايشان‌ را به‌ قم‌ حمل‌ نموده‌ و پس‌ از طواف‌ قبر بي‌بي‌ سلام‌ الله‌ عليها، نيمه‌ شب‌ در قبرستان‌ عليّ بن‌ جعفر مدفون‌ شدند. حقير داخل‌ قبر ايشان‌ رفتم‌، صورت‌ را از كفن‌ باز كرده‌ و بر روي‌ خشت‌ نهادم‌ و آخرين‌ بوسه‌ را بر چهرۀ منوّرشان‌ نموده‌ از قبر بيرون‌ آمدم‌.

معارضۀ رفقا بعد از رحلت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ بر عدم‌ لزوم‌ استاد

پس‌ از ارتحال‌ حضرت‌ انصاري‌ قدَّس‌ اللهُ تربتَه‌ ميان‌ رفقاي‌ طهراني‌ از ارادتمندان‌ ايشان‌ اختلاف‌ شديدي‌ به‌ ميان‌ آمد.

حقير اصرار داشتم‌ كه‌: براي‌ سير اين‌ راه‌ از « استاد » گريزي‌ و گزيري‌ نيست‌، و وادي‌هاي‌ عميق‌ مهلك‌ و كريوه‌هاي‌ صعب‌ و سخت‌ را جز استاد نمي‌تواند عبور دهد؛ و خودسرانه‌ راه‌ پيمودن‌، جز شقاوت‌ و هلاكت‌ و گرفتار شدن‌ در وادي‌ ابليس‌ و پيچ‌ و خم‌هاي‌ نفس‌ امّاره‌ و لِه‌ شدن‌ و لگدكوب‌ گشتن‌ در زير پاي‌ شيطان‌ رجيم‌ نتيجه‌اي‌ ندارد.

يك‌ نفر از مريدان‌ و رفت‌ و آمد كنندگان‌ به‌ محضر مرحوم‌ انصاري‌ (قدّه‌) كه‌ قبلاً هم‌ نزد مرحوم‌ قاضي‌ (قدّه‌) تردّد داشته‌ است، ولي‌ عمدةً شاگرد و ملازم‌ مرحوم‌ آقا سيّد عبدالغفّار مازندرانيّ در نجف‌ بوده‌ است‌ به‌ نام‌... كه‌ اينك‌ هم‌ بحمدالله‌ در قيد حيات‌ مي‌باشند با پيشنهاد حقير بناي‌ مخالفت‌ را نهادند؛ و در مجالس‌ و محافل‌ اُنس‌ دوستان‌ با بياني‌ جذّاب‌ و چشمگير كه‌ به‌ آساني‌ و سهولت‌ ميتوانست‌ افكار سُلاّك‌ بالاخصّ افراد درس‌ نخوانده‌ و تحصيل‌ نكرده‌ را


صفحه 41

به‌ خود جلب‌ كند، اصرار و ابرام‌ بر عدم‌ نياز به‌ استاد را مطرح‌ كردند. و مجموع‌ بيانها و گفتگوهاي‌ ايشان‌ در اطراف‌ و گرداگرد چند مطلب‌ دور ميزد:

پنج‌ دليل‌ بعضي‌ از مدّعيان‌، بر عدم‌ لزوم‌ استاد در سير و سلوك‌ إلي‌ الله‌

اوّل‌: استاد حقيقي‌، امام‌ زمان‌ عجَّل‌ اللهُ فرجَه‌ الشَّريف‌، حاضر و ناظر است‌؛ و او زنده‌ و احاطه‌ به‌ عالم‌ ما سوي‌ دارد، و از حالات‌ و جريانهاي‌ هر شخص‌ سالك‌ مطّلع‌ و بنحو اكمل‌ و اتمّ وي‌ را به‌ نتائج‌ سلوك‌ ميرساند. ما شيعيان‌ كه‌ در أدعيه‌ و زيارات‌ موظّفيم‌ او را ياد كنيم‌ و سلام‌ كنيم‌ و عرض‌ حاجت‌ نمائيم‌، براي‌ همين‌ سبب‌ است‌. و در صورت‌ اعتقاد به‌ امام‌ زنده‌ و اميد تعجيل‌ فرج‌ او، آيا حاجت‌ خواستن‌ از غير و استمداد از استاد غلط‌ نيست‌ ؟! با وجود امام‌ واقعي‌ و حقيقي‌ كه‌ داراي‌ ولايت‌ كلّيّۀ الهيّه‌ است‌، آيا دست‌ نياز برآوردن‌ به‌ استادي‌ كه‌ همچون‌ خود انسان‌ خطا ميكند و اشتباه‌ مي‌نمايد شرم‌آور نيست‌ ؟!

دوّم‌: آنچه‌ استاد به‌ انسان‌ تعليم‌ ميدهد ظهورات‌ نفس‌ اوست‌؛ مگر كسي‌ ميتواند از حيطۀ نفس‌ خود قدمي‌ فراتر نهد ؟! بنابراين‌ تبعيّت‌ از استاد، يعني‌ از افكار و آراءِ او پيروي‌ نمودن‌ و در راه‌ و طريق‌ نفساني‌ او جاري‌ شدن‌. و اين‌ صد در صد غلط‌ است‌. چون‌ خداوند انسان‌ را كه‌ آفريد به‌ او نيروي‌ استقلال‌ و خود انديشي‌ داد. حيف‌ نيست‌ كه‌ انسان‌ اين‌ نيرو را در هم‌ شكند و عزّت‌ و استقلال‌ خدادادي‌ را از بين‌ ببرد و تابع‌ شخصي‌ شود كه‌ او هم‌ همچون‌ خود اوست‌ ؟!

سوّم‌: خداوند به‌ انسان‌ نيروئي‌ داده‌ است‌ كه‌ با آن‌ ميتواند با عالَم‌ غيب‌ متّصل‌ شود و حوائج‌ خود را از آنجا اخذ نمايد. از راه‌ مكاشفات‌ بايد انسان‌ به‌ حقائق‌ برسد. فلهذا تبعيّت‌ از علماء هم‌ غلط‌ است‌. آنها احكام‌ را از جمع‌ و تفريق‌ و از ضرب‌ و تقسيم‌ به‌ دست‌ مي‌آورند، و از راه‌ فرمول‌سازي‌ جعل‌ حكم‌ مي‌كنند؛ پيروي‌ از ايشان‌ شخص‌ را به‌ حقيقت‌ نمي‌رساند. آن‌ عالمي‌ كه‌ خودش‌ علم‌ ندارد و راه‌ صرف‌ وجوه‌ شرعيّه‌ را در مظانّ خود نميداند، چگونه‌


صفحه 43

مردم‌ به‌ او رجوع‌ مي‌كنند و وجوهات‌ خود را بدو مي‌سپارند. هر كس‌ بايد با تزكيه‌ و اخلاق‌ انساني‌ و اسلامي‌ خودش‌ به‌ ملكوت‌ راه‌ يابد و احكام‌ لازمۀ خود را از آنجا اخذ كند.

چهارم‌: روح‌ مرحوم‌ أنصاري‌ زنده‌ است‌، و او به‌ درد رفقا و عاشقان‌ راه‌ و طريق‌ خدا ميرسد و بدانان‌ اعانت‌ مي‌نمايد. روح‌ انصاري‌ پس‌ از مردن‌ قدرتش‌ بيشتر است‌، چون‌ از لباس‌ عالم‌ كثرت‌ و غشّ طبيعت‌ خلع‌ شده‌ و به‌ تجرّد صِرفابدي‌ رسيده‌ است‌. در اينصورت‌ بهتر و بيشتر و عالي‌تر در صدد تكميل‌ رفقاي‌ سلوكي‌ خود بر مي‌آيد. آيا وي‌ كه‌ در زمان‌ حياتش‌ با آن‌ سعه‌ و گسترش‌، مراقب‌ و مواظب‌ حال‌ رفقا در خواب‌ و بيداري‌، در حضور و پنهان‌، در غيب‌ و عيان‌، در سفر و حضر بود، با آنكه‌ گرفتار عالم‌ طبع‌ و بدن‌ و طبيعت‌ بود، بعد از مرگش‌ كه‌ مسلّماً تجرّدش‌ قويتر و احاطه‌اش‌ افزونتر و علمش‌ فراوانتر است‌، بهتر و بيشتر رفقا را اداره‌ نمي‌كند ؟! در اين‌ صورت‌ رجوع‌ به‌ غير انصاري‌، هتك‌ حرم‌ انصاري‌ و شكستن‌ حريم‌ اوست‌ كه‌ گناهي‌ است‌ نابخشودني‌.

پنجم‌: خود مرحوم‌ انصاري‌ استاد نداشت‌، و همه‌ شنيده‌اند كه‌ ميفرمود: من‌ استاد نداشتم‌ و اين‌ راه‌ را بدون‌ مربّي‌ و راهنما پيمودم‌. و در صورتيكه‌ خود آن‌ مرحوم‌ كه‌ همۀ شما به‌ استاد بودن‌ و بالاخصّ به‌ آدم‌ شناس‌ بودن‌ او اعتراف‌ داريد، اينچنين‌ بود؛ چگونه‌ شما استاد ميخواهيد ؟! مگر كاسه‌ از آش‌ داغ‌تر ممكن‌ است‌ ؟!

اين‌ آقاي‌ محترم‌ ساكن‌ كربلا بوده‌ و اخيراً براي‌ زيارت‌ به‌ طهران‌ آمده‌ بودند، و با رفقاي‌ طهراني‌ حشر و نشر عميق‌ داشتند، و سپس‌ به‌ كربلا مراجعت‌ نمودند. و عرض‌ شد كه‌ از ملازمين‌ مرحوم‌ آقا سيّد عبدالغفّار مازندراني‌ بوده‌اند، و ايشان‌ از زاهدان‌ معروف‌ نجف‌ بوده‌ و داراي‌ زهد و تقوي‌ بوده‌ است‌ و أحياناً هم‌ مكاشفاتي‌ مثالي‌ و صوري‌ داشته‌ است‌؛ ولي‌ با اهل‌ توحيد با شدّت‌


صفحه 43

مخالفت‌ مي‌نموده‌ است‌ و در مجالس‌ و محافل‌ خود، عرفاء عاليقدر و الهيّون‌ ارجمند و اهل‌ توحيد را با بيان‌ و روش‌ خود محكوم‌ ميكرده‌ است‌.

حضرت‌ آقاي‌ حدّاد ميفرمودند: حضرت‌ آقا (يعني‌ آقاي‌ قاضي‌) يكروز به‌ من‌ گفتند: آقا سيّد عبدالغفّار با من‌ كم‌ و بيش‌ روابط‌ دوستانه‌ داشت‌؛ امّا اينك‌ با تمام‌ قوا به‌ مخالفت‌ برخاسته‌ است‌. و من‌ هميشه‌ در راه‌ و گذر به‌ او سلام‌ ميكردم‌، و اخيراً كه‌ سلام‌ ميكنم‌، جواب‌ سلام‌ مرا نميدهد. و من‌ از اين‌ به‌ بعد تصميم‌ دارم‌ كه‌ ديگر به‌ او سلام‌ نكنم.

عين‌ اين‌ جريان‌ را حضرت‌ آقاي‌ قوچاني‌ نقل‌ كردند و اضافه‌ كردند كه‌: آقا سيّد عبدالغفّار اهل‌ توحيد نبوده‌ است‌؛ فقط‌ به‌ أدعيه‌ و أذكار و توسّلات‌ و زهد اكتفا نموده‌ بود.

بعضي‌ ادّعا كردند: مراقبه‌ و ذكر و فكر و محاسبه‌ غلط‌ است‌

باري‌، آن‌ دعوا كه‌ از آن‌ شخص‌ محترم‌ در طهران‌ برخاست‌، بعضي‌ از رفقاي‌ طهراني‌ كه‌ هم‌ داراي‌ اعتبار سلوكي‌ بوده‌ و هم‌ با او اخيراً نسبت‌ خويشاوندي‌ سببي‌ پيدا نموده‌ بودند، وي‌ را تأييد و در نشست‌ها و گفتگوها داد سخن‌ از عدم‌ احتياج‌ به‌ استاد را ميدادند. و علاوه‌ بر اين‌، مخالفت‌ شديد با دو امر ديگر داشتند: يكي‌ عدم‌ نياز، بلكه‌ عدم‌ صحّت‌، بلكه‌ غلط‌ بودن‌ ذكر و ورد و فكر و محاسبه‌ و مراقبه‌. دوّم‌: غلط‌ بودن‌ رياضت‌هاي‌ مشروعه‌ و هرگونه‌ التزامي‌ در كيفيّت‌ و كمّيّت‌ غذا و صيام‌ و صلوة‌ ليل‌ و امثال‌ ذلك‌. و با بيانهاي‌ شيرين‌ و جاذب‌ و جالب‌ و مفصّل‌ و طولاني‌ كه‌ بعضاً چند ساعت‌ متوالي‌ را فراميگرفت‌ ميخواستند اين‌ مطلب‌ را به‌ كرسي‌ بنشانند.

حقير سنّم‌ در زمان‌ رحلت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ سي‌ و پنج‌ سال‌ بود، و آنان‌ نسبت‌ به‌ من‌ حكم‌ پدر مرا داشتند و بسيار مسنّتر و پيرتر بودند، و از طرفي‌ در مجالس‌ هم‌ غالباً سكوت‌ اختيار ميكردم‌ و فقط‌ گوش‌ ميدادم‌ و اصولاً حال‌ و مجال‌ جنجال‌ را نداشتم‌، و شايد هم‌ قدري‌ نسبت‌ به‌ آنان‌ روي‌ حساب‌ سابقه‌،


صفحه 44

احترام‌ قائل‌ مي‌شدم‌؛ اينها موجب‌ آن‌ شد كه‌: مجالس‌ طُرّاً و كُلاّ در تحت‌ نفوذ ايشان‌ قرار گرفت‌. و بعضي‌ از معمّمين‌ كه‌ با حقير هم‌ نسبت‌ سببي‌ داشتند، و برخي‌ از رفقاي‌ بازاري‌؛ همگي‌ شيفتۀ آن‌ سبك‌ و اسلوب‌ شدند.

البتّه‌ كراراً و مراراً هم‌ نسبت‌ به‌ آن‌ دو مرد محترم‌، و بعضاً نسبت‌ به‌ بعضي‌ ديگر از آنها اجمالاً تذكّر ميدادم‌ كه‌: اين‌ سبك‌ صحيح‌ نيست‌؛ و نياز به‌ استاد، و داشتن‌ ذكر و فكر و مراقبه‌، از اركان‌ سلوك‌ است‌ و بدون‌ آن‌ قدمي‌ را نمي‌توان‌ فراتر نهاد. و شب‌ تا به‌ صبح‌ را دور هم‌ جمع‌ شدن‌ و به‌ خواندن‌ اشعار حافظ‌ و ذكر خوبان‌ و سرگذشت‌ طالبان‌ و گرم‌ كردن‌ مجالس‌ را به‌ اين‌ نحو، و سپس‌ شام‌ خوردن‌ و باز مشغول‌ بودن‌ به‌ همين‌ گونه‌ امور تا پاسي‌ طولاني‌ از شب‌ برآمدن‌، و بدون‌ تهجّد خوابيدن‌ و تنها به‌ نماز صبح‌ فريضه‌ قناعت‌ نمودن‌، دردي‌ را دوا نمي‌كند، و مانع‌ و سدّي‌ را از جلو پاي‌ سالك‌ بر نميدارد.

البتّه‌ اين‌ مجالس‌ خوب‌ است‌ در صورتيكه‌ توأم‌ با دستورات‌ عميق‌ سلوكي‌ از مشارطه‌ و مراقبه‌ و محاسبه‌ باشد، بطوريكه‌ سالك‌ را در بازار و كنار ترازو، و در معاملات‌ تجارتي‌ و سائر امور، همچون‌ اين‌ مجالس‌ با نشاط‌ و مراقب‌ گرداند؛ نه‌ آنكه‌ بدون‌ تعهّد و التزام‌ باطني‌، صبح‌ دنبال‌ كار رود، و با بعضي‌ از معاملات‌ ربوي‌ و بانكي‌ و عمل‌ به‌ چك‌ و سفته‌، و يا خداي‌ ناكرده‌ عدم‌ عمل‌ صحيح‌ و راستين‌ در هنگام‌ كار و گيرودار بازار، خود را به‌ دريا زده‌ و هر گونه‌ كاري‌ را با فعّاليّت‌ خود انجام‌ دهد؛ آنگاه‌ به‌ حضور در جلسۀ شبها دلخوش‌ باشد. اين‌ راه‌ غلط‌ است‌ و جز اتلاف‌ عمر و سرگرمي‌ به‌ بعضي‌ از امور دلپسند همانند سائر طبقات‌، حاوي‌ هيچگونه‌ مزيّتي‌ و فضيلتي‌ نيست‌.

حقير براي‌ هر يك‌ از سرشناسان‌ و مدبّران‌ امور آن‌ مجالس‌ (نه‌ براي‌ همه‌ و يكايك‌ از افراد) مطلب‌ را روشن‌ ساخته‌ و توضيح‌ دادم‌؛ گرچه‌ در بعضي‌ از مجالس‌ ـ كه‌ مرحوم‌ رفيق‌ و دوست‌ شفيق‌ و عاشق‌ حقيقي‌ امام‌ حسين‌


صفحه 45

عليه‌السّلام‌ و آن‌ مرد پير شوريدۀ آشفتۀ آلفتۀ دل‌ خستۀ در بند بسته‌: حاج‌ مشهدي‌ هادي‌ خانْصَنَمي‌ ابهري‌ كه‌ در نشست‌ها خواندن‌ قرآن‌ و تفسير را دوست‌ ميداشت‌ و از حقير طلب‌ ميكرد كه‌ تفسير بگويم‌ ـ در ضمن‌ بيان‌ تفسيري‌ كراراً و مراراً به‌ تمام‌ نقاط‌ ضعفِ رويّه‌ و افكار آقايان‌ بطور اجمال‌ و كلّي‌ اشاره‌ مي‌نمودم‌؛ و البتّه‌ اين‌ تفاسير به‌ گوش‌ همه‌ مي‌رسيد و اتمام‌ حجّت‌ براي‌ همگي‌ مي‌شد. از جمله‌ در مرّات‌ عديده‌ آن‌ أدلّۀ پنجگانه‌ را ردّ نموده‌ و بر همه‌ ثابت‌ شد كه‌ آنچه‌ را كه‌ حقير ميگويم‌ صحيح‌ است‌.

پاسخ‌ از «اشكال‌ اوّل‌: عدم‌ احتياج‌ به‌ استاد با وجود امام‌ زمان‌ عجّل‌ اللهُ فرجَه‌»

امّا پاسخ‌ إشكال‌ اوّل‌ اينست‌ كه‌: درست‌ است‌ كه‌ امام‌ زمان‌ عجَّل‌ اللهُ تعالَي‌ فرجَه‌ الشّريف‌ زنده‌ و حاضر و ناظر به‌ همۀ اعمال‌ است‌، و طبق‌ عقيده‌ و ايمان‌ شيعه‌، داراي‌ ولايت‌ كلّيّۀ الهيّه‌ است‌، و تكويناً و تشريعاً در مصدر ولايت‌ و آبشخوار احكام‌ و جريان‌ امور مي‌باشد؛ ولي‌ آيا اين‌ اعتقاد و عقيده‌ بايد راه‌ ما را به‌ استاد ببندد ؟! و بدون‌ هيچ‌ دستور و تبعيّتي‌ از ارشادات‌ او در راه‌ سير و سلوك‌ خود به‌ مقصد برسيم‌ ؟! و فقط‌ و فقط‌ از امام‌ زمان‌ كه‌ غائب‌ از نظر ماست‌ و به‌ صورت‌ ظاهر هم‌ به‌ او دسترسي‌ نداريم‌ استمداد نمائيم‌ ؟!

چرا ما در سائر امور اين‌ كار را نمي‌كنيم‌ ؟! چرا در خواندن‌ حديث‌ و تفسير و فقه‌ و اصول‌ و تمام‌ علوم‌ شرعيّه‌ از حكمت‌ و اخلاق‌ دنبال‌ استاد ميرويم‌ و بهترين‌ و عالي‌ترين‌ استاد ذي‌ فنّ را اختيار مي‌نمائيم‌، و سالهاي‌ سال‌ بلكه‌ يك‌ عمر در تحت‌ تعليم‌ و تدريس‌ او بسر ميبريم‌ ؟!

اگر وجود امام‌ زمان‌ ما را از استاد بي‌نياز ميكند، چرا در اين‌ علوم‌ بي‌نياز نمي‌كند ؟ شما كه‌ معتقديد و ادّعا مي‌كنيد: امام‌ زمان‌ به‌ تمام‌ جهان‌ و جهانيان‌ و جميع‌ علوم‌ و أسرار و به‌ غيب‌ ملك‌ و ملكوت‌ احاطۀ علميّه‌ بلكه‌ احاطۀ وجوديّه‌ دارد، چرا در اينگونه‌ از علوم‌ وي‌ را فاقد احاطه‌ مي‌پنداريد ؟! آنگاه‌ با هزاران‌ رنج‌ و شكنجه‌ و سفرهاي‌ طولاني‌ به‌ نجف‌ اشرف‌، و زندگيهاي‌ سادۀ


صفحه 46

خرد كننده‌، و گذراندن‌ ساليان‌ متمادي‌ در گرماي‌ سوزان‌ نجف‌، و تنفّس‌ عَجِّه‌ها و بادهاي‌ مسموم‌ كه‌ طبقات‌ رَمْل‌ و ماسۀ بادي‌ را از زمين‌ بر ميدارد و بر روي‌ هوا حمل‌ ميكند و آسمان‌ را غبار آلود و مانند شب‌ سياه‌ تاريك‌ مي‌نمايد، و با زندگي‌ در سردابهاي‌ عميق‌ چهل‌ پلّه‌اي‌ و بيست‌ و پنج‌ پلّه‌اي‌ و دوازده‌ پلّه‌اي‌ بسر ميبريد و تحصيل‌ علم‌ مي‌كنيد تا متخصّص‌ و مجتهد و فيلسوف‌ و مفسّر و محدّث‌ و اديب‌ بارع‌ گرديد ؟!

شما در خانه‌هاي‌ خود بنشينيد و از راه‌ توسّل‌ به‌ امام‌ زمان‌ كسب‌ اينگونه‌ علوم‌ را بنمائيد! بسيار بهتر و ساده‌تر و آسانتر است‌. آيا علوم‌ باطنيّه‌ و عقائد و معارف‌ و اخلاق‌، و كريوه‌هاي‌ صعب‌ العبور عالم‌ توحيد، و نشان‌ دادن‌ منجيات‌ و مهلكات‌ راه‌ و ارائۀ طرق‌ تسويلات‌ شيطانيّه‌ و كيفيّت‌ تخلّص‌ از آن‌، و شناخت‌ حقيقت‌ ولايت‌ و درجات‌ و مراتب‌ توحيد در ذات‌ و اسم‌ و صفت‌ و فعل‌ و أمثالها مهم‌تر است‌، يا خواندن‌ صرف‌ و نحو و ادبيّات‌ و فقه‌ و تفسير و حكمت‌؟! همه‌ ميگوئيد: آنها مهم‌تر است‌، زيرا تمام‌ سعادت‌ و تمام‌ شقاوت‌ انسان‌ به‌ آنها وابسته‌ است‌.

در اينصورت‌ مي‌پرسيم‌: چگونه‌ از امام‌ زمان‌، كار در اين‌ امور غير مهمّه‌ و اين‌ علوم‌ ظاهري‌ و سطحي‌ بر نمي‌آيد، و براي‌ آن‌ شما مدرسه‌ها و مسجدها و كتابخانه‌ها مي‌سازيد و رنج‌ سفرهاي‌ خطيره‌ را بر خود مي‌كشيد، و امّا از او در آن‌ امور أهمّ و أدَقّ و أعظم‌ كار ساخته‌ است‌، و بدون‌ هيچ‌ سبب‌ و وسيله‌اي‌ شما بدان‌ فائز ميگرديد! هيچ‌ چاره‌اي‌ نداريد كه‌ يا بايد بگوئيد: در هر دو جا كاري‌ از امام‌ زمان‌ ساخته‌ نيست‌، و يا در هر دو جا ساخته‌ است‌ ؟!

امّا حلّ مسأله‌ اينست‌ كه‌: همۀ امور و شؤون‌ بدست‌ مبارك‌ اوست‌، ولي‌ اين‌ امر، سنّت‌ اسباب‌ را تعطيل‌ نمي‌كند؛ همچنانكه‌ همۀ امور بدست‌ خداست‌ و اين‌ مستلزم‌ تعطيل‌ سلسلۀ اسباب‌ و


صفحه 47

مسبّبات‌ نيست‌. زيرا خود اسباب‌ و مسبّبات‌ هم‌ تحت‌ احاطۀ گستردۀ عالم‌ توحيد و ولايت‌ است‌. دنبال‌ علم‌ رفتن‌ چه‌ در امور ظاهريّۀ فقهيّه‌ و چه‌ در امور باطنيّۀ وجدانيّه‌، هر دو تحت‌ احاطۀ تكوينيّه‌ و تشريعيّه‌ مي‌باشند.

عليهذا دنبال‌ استاد رفتن‌، و در تحت‌ سيطره‌ و تربيت‌ وي‌ درآمدن‌، نه‌ آنكه‌ منافاتي‌ با ولايت‌ آن‌ حضرت‌ ندارد، بلكه‌ مؤيّد و ممدّ و امضا كنندۀ آن‌ نهج‌ و آن‌ طريقۀ نزول‌ نور از عالم‌ توحيد به‌ اين‌ عالم‌ است‌.

اگر بي‌نياز بودن‌ از استاد در علوم‌ معرفتي‌ با منطق‌ شما تمام‌ بود، لازم‌ بود در جميع‌ صنايع‌ و حِرَف‌ از نجّاري‌ و بنّائي‌ و پزشكي‌ و دارو سازي‌ و معدن‌شناسي‌ و سائر علوم‌ طبيعي‌، مردم‌ به‌ دنبال‌ استاد نروند، و با توجّه‌ به‌ حيطۀ عظيمۀ ولائيّۀ امام‌ زمان‌ رفع‌ مشاكل‌ خود را بنمايند. آيا هيچ‌ انساني‌ حتّي‌ وحشي‌هاي‌ جنگل‌، بدين‌ سخن‌ ملتزم‌ مي‌شوند و ميتوانند آنرا برنامۀ زندگي‌ خود قرار دهند ؟!

پاسخ‌ از «اشكال‌ دوّم‌: تبعيّت‌ از استاد، پيروي‌ از ظهورات‌ نفساني‌ اوست‌»

امّا پاسخ‌ اشكال‌ دوّم‌: درست‌ است‌ كه‌ هر كس‌ در تبعيّت‌ استاد درآيد، در راه‌ و مَجري‌ و ممشاي‌ نفس‌ او در مي‌آيد؛ ولي‌ اگر خود بخود كاري‌ را بكند، از ممشي‌ و مجراي‌ نفس‌ خودش‌ كاري‌ را كرده‌ است‌. حال‌ سخن‌ فقط‌ در اينست‌ كه‌: كداميك‌ افضل‌ است‌ و انسان‌ را به‌ مقصود ميرساند ؟

ولايت‌ و نفس‌ استاد، روحاني‌ و ملكوتي‌ است‌؛ و نفس‌ سالك‌ راه‌ نرفته‌، آلوده‌ و خراب‌. اگر در ولايت‌ استاد درآيد، نفس‌ استاد در وجود سالك‌ رهبر مي‌شود؛ و اگر به‌ اراده‌ و اختيار خود عمل‌ نمايد، خودش‌ با همين‌ آلودگي‌ رهبر خودش‌ است‌. و فرض‌ اينست‌ كه‌: سالك‌ است‌ نه‌ مرد كامل‌، راه‌ رو است‌ نه‌ راه‌رفته‌؛ بنابراين‌ خواسته‌هايش‌ طبق‌ نفس‌ أمّاره‌ و تسويلات‌ شيطاني‌ است‌.

غرور و استقلال‌ وي‌ همچون‌ غرور و استقلال‌ نفس‌ بهيميّه‌ است‌ كه‌ ميزند و مي‌برد و مي‌شكند و خراب‌ ميكند، همچون‌ ستور و اسب‌ بدون‌ افسار؛ ولي‌


صفحه 48

استاد به‌ او دهنه‌ ميزند، لگام‌ ميزند، پالان‌ مي‌نهد، ركاب‌ درست‌ ميكند؛ آمادۀ براي‌ سواري‌.

نرُن‌ها، شاپور ذوالاكتاف‌ها، هيتلرها، بلعم‌ باعورها، و بالاخره‌ مستكبران‌ هر عصر و زمان‌ به‌ نيروي‌ استقلال‌ نفساني‌ خود كار كردند، و از تبعيّت‌ استاد و مربّي‌ اخلاقي‌ بيرون‌ بودند و جهاني‌ را به‌ آتش‌ و خون‌ و نفس‌ امّاره‌ و جهنّم‌ گداخته‌ كشيدند. امّا همين‌‌ها كه‌ در تحت‌ ولايت‌ و مجراي‌ نفساني‌ استاد در آمدند، غرورشان‌ شكست‌، استبدادشان‌ در هم‌ فرو ريخت‌؛ مانند سلمان‌ فارسي‌ و رُشَيد هَجَري‌ و إبراهيم‌ أدهم‌ و أمثالهم‌ درآمدند.

معاويه‌ با حُجْر بن‌ عَديّ هيچ‌ فرقي‌ نداشت‌، جز آنكه‌ او به‌ ارادۀ خود مستقلاّ كار ميكرد و اين‌ خود را در تحت‌ تربيت‌ استاد قرار داد.

آن‌ شد دوزخ‌، و اين‌ شد رضوان‌.

آيا مسألۀ شيطان‌ و غرور و جهنّم‌ و آيات‌ قرآنيّه‌، غير از مسألۀ استقلال‌ طلبي‌ و يا در تحت‌ تعليم‌ و تربيت‌ درآمدن‌ است‌ ؟!

پاسخ‌ از «اشكال‌ سوّم‌: خداوند در انسان‌ نيروي‌ اتّصال‌ به‌ ملكوت‌ را قرار داده‌ است‌»

امّا پاسخ‌ اشكال‌ سوّم‌: درست‌ است‌ كه‌ خداوند بالغريزه‌ و بالفطره‌ نيروئي‌ در انسان‌ نهاده‌ است‌ كه‌ ميتواند با عالم‌ غيب‌ متّصل‌ شود و رابطه‌ بر قرار نمايد، ولي‌ آيا اين‌ نيرو در جميع‌ مردم‌ عالم‌ بالفعل‌ موجود است‌ ؟! و يا بايد در اثر تربيت‌ و تعليم‌ استاد، اين‌ قابليّت‌ به‌ فعليّت‌ رسد ؟ و اين‌ استعداد بروز و ظهور نمايد ؟ و اين‌ غنچۀ نهفتۀ تودرتوي‌ عميق‌، شكوفا گردد ؟

آيا همۀ مردم‌ جهان‌ از عالم‌ و عامي‌، عالي‌ و داني‌، داراي‌ اين‌ قدرت‌ هستند كه‌ بتوانند از عالم‌ غيب‌ حقائق‌ را بگيرند ؟ يا نه‌! در ميليونها نفر يك‌ نفر هم‌ پيدا نمي‌شود ؟ در اينصورت‌ إحالۀ به‌ عالم‌ غيب‌، غير از احالۀ به‌ شيطان‌ و خاطرات‌ ابليسيّه‌ در طيّ طريق‌ و به‌ اوهام‌ و افكار جنّيان‌ متمرّده‌ و تسويلات‌ ضالّه‌ و مضلّۀ نفس‌ امّاره‌، ثمر ديگري‌ در بردارد ؟!


صفحه 49

راه‌ كسب‌ احكام‌ در زمان‌ غيبت‌، طريقۀ مألوفۀ فقهاست‌؛ و بايد عامّۀ مردم‌ از راه‌ تعليم‌ و تعلّم‌ و تدريس‌ و تدرّس‌ و بيان‌ روايات‌ أئمّۀ معصومين‌، احكام‌ را اخذ كنند و به‌ اعمال‌ و وظائف‌ خود رفتار نمايند. طبق‌ أدلّۀ قطعيّه‌ و شواهد يقينيّه‌ مطلب‌ از اينقرار است‌، و به‌ ضرورت‌ مُسَلَّميّتِ اجماع‌ مسلمين‌ و همۀ شيعه‌، راه‌ منحصر به‌ فرد است‌. براي‌ عامّۀ مردم‌ ابداً چاره‌اي‌ جز رجوع‌ به‌ علماء و فقهاء نيست‌، وگرنه‌ در كام‌ شيطان‌ فرو رفته‌ و لقمۀ چربي‌ براي‌ يكبار بلعيدن‌ او مي‌شوند.

پاسخ‌ از «اشكال‌ چهارم‌: كفايت‌ روح‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ در تربيت‌ شاگردان‌»

امّا پاسخ‌ اشكال‌ چهارم‌: اين‌ استدلال‌ صد در صد همان‌ استدلال‌ عُمر است‌ كه‌ گفت‌: پس‌ از رسول‌ خدا، احتياج‌ به‌ امام‌ زنده‌ نداريم‌. سنّت‌ رسول‌ خدا در دست‌ است‌، و كتاب‌ خدا براي‌ ما بس‌ است‌: حَسْبُنا كِتابُ اللَهِ، كَفانا كِتابُ اللَهِ. اگر روح‌ انصاري‌ پس‌ از مرگ‌ در تدبير امور عالم‌ ظاهر كافي‌ بود، و نياز به‌ استاد زندۀ وارستۀ پيراستۀ از هواي‌ نفس‌ گذشته‌ نبود، چرا رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ اين‌ همه‌ توصيه‌ و سفارش‌ و بيان‌ و خطبه‌ دربارۀ رجوع‌ به‌ حضرت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ ايراد فرمود ؟ چرا آن‌ گروه‌ انبوه‌ را در مراجعت‌ از حِجّة‌ الوَداع‌ در هَجير تابستان‌ در جُحْفَه‌ در سرزمين‌ غدير خمّ معطّل‌ كرد و آن‌ خطبۀ غرّا و شيوا را قرائت‌ فرمود ؟ آيا روح‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ قوي‌تر است‌ يا روح‌ رسول‌ الله‌ ؟!

چرا أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ وصيّت‌ به‌ امام‌ حسن‌ مجتبي‌ عليه‌ السّلام‌ نمود ؟ و چرا هر يك‌ از امامان‌ وصيّت‌ به‌ امام‌ زنده‌اي‌ نمودند، و تا امروز هم‌ ما قائل‌ به‌ امام‌ زنده‌ هستيم‌ ؟ و برآورده‌ شدن‌ حاجات‌ و توسّلات‌ و تدبير امور عالم‌ به‌ دست‌ وليّ الله‌ المُطلق‌ الاعظم‌ حجّة‌ بن‌ الحسن‌ العسكريّ أرواحنا فداه‌ مي‌باشد ؟ بطوريكه‌ توسّل‌ به‌ هر امام‌ و هر وليّ متوفّي‌ به‌ آنحضرت‌ بر ميگردد، و رتق‌ و فتق‌ امور به‌ يد مبارك‌ اوست‌. چرا هر پيامبري‌ براي‌ خود جانشين‌ معيّن‌ نمود ؟ كافي‌ بود كه‌ به‌ تمام‌ امّت‌ بگويد: من‌ كه‌ از دنيا رفتم‌، روحم‌ قوي‌تر مي‌شود، نفسم‌


صفحه 50

مجرّدتر ميگردد، و بهتر از زمان‌ حيات‌ به‌ درد شما مي‌رسم‌ و شما را در معارج‌ و مدارج‌ كمال‌ بالا ميبرم‌. شما حقّ نداريد به‌ احدي‌ از اعاظم‌ معنوي‌ و روحي‌ امّت‌ من‌ رجوع‌ كنيد! بلكه‌ دعا كنيد تا من‌ زودتر بميرم‌ و تجرّدم‌ افزون‌ گردد، تا بهتر و صاف‌تر و پاكيزه‌تر شما را تربيت‌ كنم‌!

شما را بخدا سوگند! مگر مُفاد و مرجع‌ آن‌ گفتار غير از اين‌ است‌ ؟! مگر لُبّ و شكافتۀ سخن‌ عمر غير از اين‌ بود ؟!

عزيزم‌! به‌ أدلّۀ فلسفيّه‌ و براهين‌ حِكَميّه‌ و مشاهدات‌ عينيّه‌ و روايات‌ و احاديث‌ وارده‌، ثابت‌ است‌ و قابل‌ ترديد نيست‌ كه‌ تمام‌ مردگان‌ بدون‌ استثناء پس‌ از مرگ‌ تجرّدشان‌ بيشتر مي‌شود، يعني‌ بيشتر در فناي‌ توحيد در ذات‌ متوغّل‌ ميگردند؛ و اين‌ مستلزم‌ انصراف‌ از عالم‌ طبيعت‌ است‌، و حتّي‌ از عالم‌ مثال‌ و صورت‌.

به‌ همين‌ جهت‌ برهان‌ قطعي‌ قائم‌ بر لزوم‌ امام‌ زنده‌ و مربّي‌ زنده‌ است‌ تا روز قيامت‌. تا شما با مربّي‌ زنده‌ تماسّ نداشته‌ باشيد و طبق‌ دستورات‌ وي‌ رفتار ننمائيد، و تا روز قيامت‌ به‌ انتظار آن‌ بنشينيد كه‌ روح‌ حضرت‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ شما را تربيت‌ كند، دست‌ خالي‌ و حسرت‌ زده‌ و ندامت‌ كشيده‌ از دنيا ميرويد! كال‌ و ناپخته‌ مي‌مانيد! و ناخودآگاه‌ در كام‌ نفس‌ امّاره‌ و شيطان‌ فروميرويد! و مي‌پنداريد ترقّي‌ كرده‌ايد! امّا گرفتار عقوبت‌ خداوندي‌ در دنيا: سَنَسْتَدْرِجُهُم‌ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ [20]خواهيد شد!


صفحه 51

شما چرا پس‌ از رحلت‌ مرحوم‌ انصاري‌ قدَّس‌ الله‌ نفسَه‌ منتظر افادات‌ و افاضات‌ وي‌ مي‌باشيد ؟! مگر از زمان‌ هبوط‌ حضرت‌ آدم‌ علي‌ نبيّنا و آله و عليه‌الصّلوة‌ و السّلام‌ هيچ‌ روحي‌ بهتر و قوي‌تر و مجرّدتر نيامده‌ است‌؟! چرا به‌ حضرت‌ نوح‌ نمي‌گرائيد و نمي‌گوئيد: او تجرّدش‌ پس‌ از مرگ‌ بهتر است‌، ما را بهتر اداره‌ ميكند، چه‌ نيازي‌ به‌ مربّي‌ زنده‌ داريم‌ ؟! چرا به‌ حضرت‌ موسي‌ و حضرت‌ عيسي‌ متوسّل‌ نمي‌شويد ؟! مگر آنان‌ از پيامبران‌ اُولوالعَزم‌ نبوده‌اند ؟!

دليل‌ روشن‌ و قطعي‌ بنده‌ اينست‌ كه‌: از زمان‌ ارتحال‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ كه‌ در دوّم‌ ذوالقعده‌ 1379 هجريّۀ قمريّه‌ واقع‌ شد، تا امروز كه‌ روز بيست‌ و چهارم‌ شهر رجب‌ المرجّب‌ سنۀ 1412 مي‌باشد و سي‌ و سه‌ سال‌ ميگذرد، آيا براي‌ نمونه‌ يك‌ نفر شخص‌ موحّد تربيت‌ كرده‌ايد ؟! يكنفر كسي‌ كه‌ از عالم‌ مثال‌ و عقل‌ عبور نموده‌ و به‌ تجلّيات‌ ذاتيّه‌ رسيده‌ باشد تربيت‌ كرده‌ايد ؟! لطفاً نشان‌ دهيد، كه‌ بسياري‌ از شيفتگان‌ وادي‌ حقيقت‌ اينك‌ در به‌ در و كوي‌ به‌ كوي‌ دنبال‌ يك‌ چنين‌ انساني‌ ميگردند! پس‌ بدانيد كه‌ اين‌ راه‌، راه‌ غلط‌ است‌؛ و اين‌ طريق‌ جز راه‌ ظلمت‌ چيزي‌ نيست‌! مسؤوليّت‌ جمعي‌ را بر عهده‌ گرفتن‌، و آنان‌ را يله‌ و رها ساختن‌، و بدون‌ مربّي‌ و آموزنده‌ به‌ دست‌ اختيار و ارادۀ خويشتن‌ سپردن‌، جز تضييع‌ نفوس‌ قابله‌، و باطل‌ ساختن‌ موادّ مستعدّه‌، آيا چيز دگري‌ مي‌تواند همراه‌ خود داشته‌ باشد ؟!

پاسخ‌ از «اشكال‌ پنجم‌: استاد نداشتن‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌

و امّا پاسخ‌ اشكال‌ پنجم‌: از بيانات‌ حضرت‌ آقاي‌ انصاري‌ استفاده‌ مي‌شود كه‌ خدمت‌ بزرگاني‌ رسيده‌اند، از جمله‌ مرد شوريده‌اي‌ كه‌ به‌ همدان‌ مي‌آمده‌ و از كوه‌ الوند گياههاي‌ خاصّي‌ را مي‌چيده‌ و جمع‌آوري‌ مي‌نموده‌ است‌. و نزد


صفحه 52

بعضي‌ از شاگردان‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ حاج‌ ميرزا جواد آقاي‌ ملكي‌ تبريزي‌ قدَّس‌ اللهُ تربتَه‌ همچون‌ حاج‌ آقا سيّد حسين‌ فاطمي‌ و آقا حاج‌ سيّد محمود رفته‌ و مذاكراتي‌ داشته‌ است‌

مرحوم‌ انصاري‌ در زمان‌ سلوك‌ خود، نيازمند به‌ استاد بود

علاوه‌، طريق‌ آن‌ مرحوم‌ در بَدو امر صحيح‌ نبوده‌ است‌؛ خود ايشان‌ به‌ حقير فرمودند: من‌ كه‌ به‌ قم‌ براي‌ تحصيل‌ مشرّف‌ شدم‌، بنايم‌ مبارزه‌ با اهل‌ عرفان‌ بود، و با يك‌ نفر از معروفين‌ همدان‌ كه‌ مدّعي‌ اين‌ مطالب‌ بود سخت‌ درافتاده‌ بودم‌. چون‌ به‌ قم‌ رفتم‌ مدّتي‌ براي‌ تسخير ارواح‌ و تسخير جنّيان‌ رياضت‌ كشيدم‌، ولي‌ خداوند مرحمت‌ فرمود و مرا در ميان‌ راهِ گمراهي‌ نجات‌ داد، و به‌ سوي‌ حقّ و حقيقت‌ و عرفان‌ الهي‌ رهنمائي‌ فرمود. اين‌ خواست‌ خدا بود كه‌ بر اين‌ بندۀ ضعيف‌ منّت‌ نهاد. و اضافه‌ فرمودند: هر كس‌ با جنّيان‌ سر و كار داشته‌ باشد، گرچه‌ با مسلمانان‌ آنها باشد، بالاخره‌ كافر از دنيا خواهد رفت‌.

ميفرمودند: پس‌ از آنكه‌ خداوند مرا نمايانيد كه‌ آن‌ روش‌ غلط‌ است‌ و راه‌ حقّ، عشق‌ به‌ خدا و عبوديّت‌ اوست‌، من‌ دست‌ تنها ماندم‌. هيچ‌ چاره‌اي‌ نميدانستم‌. صبحها به‌ كوهها و بيابانها ميرفتم‌ تا غروب‌ آفتاب‌ تنها و تنها. مدّت‌ چهل‌ و پنجاه‌ روز بدين‌ منوال‌ متحيّر و سرگردان‌ بودم‌، تا اضطرار به‌ حدّ نهايت‌ رسيد و خواب‌ و خوراك‌ را از من‌ ربود؛ در اينحال‌ بود كه‌ بارقۀ رحمت‌ بر دلم‌ خورد و نسيم‌ زلال‌ از عالم‌ ربوبي‌ مرا نوازش‌ داد، تا توانستم‌ راه‌ را پيدا كنم‌.

تازه‌ اين‌ ابتداي‌ پيدا نمودن‌ راه‌ بود كه‌ باب‌ مكاشفات‌ بر ايشان‌ باز شد، و بالاخره‌ به‌ مقصد رسيده‌ و داراي‌ توحيد ذاتي‌ الهي‌ شدند.

ولي‌ با چه‌ خون‌ دلها و مشكلات‌ كه‌ فقط‌ رفقا و ارادتمندان‌ همداني‌ ايشان‌ ميدانند؛ تازه‌ ايشان‌ در عنفوان‌ رشد و كمال‌ روحي‌ و تازه‌ به‌ ثمر نشستن‌ درخت‌


صفحه 53

تجرّد تامّ و توحيد كامل‌ يعني‌ در سنّ 59 سالگي‌ رحلت‌ نمودند[21]، كه‌ تحقيقاً اگر در سلوك‌ خود به‌ استاد كاملي‌ ميرسيدند، تمام‌ اين‌ مشكلات‌ را از جلوي‌ راه‌ ايشان‌ بر ميداشت‌، و مرگشان‌ را مانند سائر بزرگان‌ مانند مرحوم‌ آخوند ملاّ حسينقلي‌ همداني‌ و حاج‌ شيخ‌ محمّد بهاري‌ همداني‌ و آقا حاج‌ ميرزا علي‌ آقا قاضي‌ از هفتاد به‌ بالا و هشتاد ميرسانيد.

مشكلات‌ مرحوم‌ انصاري‌ ايشان‌ را از پاي‌ درآورد، و در 59 سالگي‌ رحلت‌ نمودند

بهترين‌ دليل‌ بر لزوم‌ استاد اينست‌ كه‌ خود آن‌ مرحوم‌ ميفرمود: من‌ در قم‌ هر چه‌ دنبال‌ استاد گشتم‌، استاد كامل‌ و واردي‌ را كه‌ به‌ درد من‌ برسد و راه‌ چاره‌ را به‌ من‌ نشان‌ دهد نيافتم‌، فلهذا بيچاره‌ شدم‌، و بيچارگي‌ و اضطرار دست‌ مرا گرفت‌.

اگر در آنوقت‌ در بلدۀ طيّبۀ قم‌ استادي‌ را مي‌يافت‌، بدون‌ تأمّل‌ به‌ او رجوع‌ ميكرد. خود آن‌ مرحوم‌ ميفرمود: در آن‌ هنگام‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ حاج‌ ميرزا


صفحه 54

جواد آقا از دنيا رحلت‌ نموده‌ بودند.

و اگر استاد لازم‌ نبود، چطور خود مرحوم‌ انصاري‌ خود را استاد طريق‌ ميدانست‌ و دستور ميداد ؟! به‌ حقير دستوراتي‌ در نجف‌ اشرف‌ ـ كه‌ براي‌ زيارت‌ مشرّف‌ بودند ـ دادند. و در مدّت‌ اقامت‌ حقير در نجف‌ پس‌ از زيارت‌ ايشان‌ كه‌ چهار سال‌ طول‌ كشيد، و پس‌ از مراجعت‌ حقير به‌ طهران‌ كه‌ تا ارتحالشان‌ سه‌ سال‌ طول‌ كشيد، پيوسته‌ به‌ حقير دستوراتي‌ ميدادند؛ حتّي‌ از أوراد وارده‌ كه‌ جز به‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ حسنعلي‌ نجابت‌ و حجّة‌ الإسلام‌ آقاي‌ سيّد عبدالله‌ فاطمي‌ شيرازي‌ به‌ كسي‌ نداده‌اند به‌ حقير داده‌اند.

پاسخ‌ آنانكه‌ ميگويند: ذكر و ورد و فكر و رياضتهاي‌ مشروعه‌ غلط‌ است‌

و امّا پاسخ‌ آن‌ شخص‌ ديگر را كه‌ با وي‌ نسبت‌ سببي‌ خويشاوندي‌ پيدا كرده‌ بود، و علاوه‌ بر نفي‌ لزوم‌ استاد، اصرار بر عدم‌ لزوم‌ بلكه‌ اشتباه‌ بودن‌ رياضات‌ شرعيّه‌ و انكار فكر و ذكر و مراقبه‌ و محاسبه‌ را داشت‌، و حقير تلويحاً نه‌ تصريحاً به‌ ايشان‌ تذكّر ميدادم‌ و سودي‌ هم‌ نداشت‌، زيرا حالشان‌ بطوري‌ بود كه‌ اين‌ مطالب‌ را نمي‌توانست‌ بپذيرد، قريب‌ دو سال‌ پيش‌ از اين‌ كه‌ يكروز با دو نفر از رفقا و دوستانشان‌ به‌ كلبه‌ خانۀ حقير در مشهد مقدّس‌ آمدند و خودشان‌ بدون‌ مقدّمه‌ و گفتگوي‌ بنده‌ شروع‌ كردند به‌ انتقاد از استاد داشتن‌ و انتقاد از ذكر و ورد و انتقاد از رياضتهاي‌ متداولۀ مشروعه‌؛ بنده‌ ديدم‌ در اينجا اگر سكوت‌ كنم‌ شايد موجب‌ گمراهي‌ و ضلالت‌ آن‌ دو نفر همراه‌ گردد، بناءً عليهذا عرض‌ كردم‌:

جناب‌ آقاي‌ حاج‌... سلّمه‌ الله‌ و أيَّده‌ الله‌! همه‌ ميدانند كه‌ شغل‌ شما سابقاً كشاورزي‌ و برزگري‌ بوده‌ است‌! آيا اينطور نيست‌ ؟! گفت‌: آري‌!

عرض‌ كردم‌: كشاورز اوّل‌ زمين‌ را شخم‌ ميزند و دانه‌ مي‌پاشد و آب‌ ميدهد، و پس‌ از سرسبز شدن‌ محصول‌ وجين‌ ميكند (علف‌ هرزه‌ را از كنار گياه‌ مي‌چيند كه‌ محصول‌ گياه‌ را از بين‌ نبرد.) و در صورت‌ بروز آفت‌، سمّپاشي‌ ميكند و غير ذلك‌ از عمليّاتي‌ كه‌ در زمين‌ و بذر و گياه‌ انجام‌ ميدهد تا محصول‌


صفحه 55

خوب‌ و صحيح‌ به‌ دست‌ آيد! مگر اينچنين‌ نيست‌؟!

گفت‌: آري‌!

عرض‌ كردم‌: آيا ممكن‌ است‌ محصولي‌ بدون‌ برزگر به‌ عمل‌ آيد ؟! و يا در صورت‌ وجود، برزگر اين‌ عمليّات‌ را انجام‌ ندهد؛ آب‌ ندهد، يا بيش‌ از مقدار لازم‌ بدهد، يا تخم‌ را روي‌ زمين‌ بريزد و زير خاك‌ نكند، يا وجين‌ ننمايد، يا سمّ و دارو نزند؛ آيا در اينصورت‌ محصول‌ چه‌ خواهد شد ؟ و زحمات‌ او هدر ميرود يا نه‌ ؟!

گفت‌: آري‌!

عرض‌ كردم‌: خوب‌ فكر كنيد! مسأله‌ از همين‌ قرار است‌ يا نه‌ ؟! گفت‌: احتياج‌ به‌ فكر ندارد، اينكه‌ ميگوئيد واضح‌ است‌، گياه‌ كشاورز ميخواهد و بايد رويش‌ عمل‌ شود!

عرض‌ كردم‌: عزيز من‌! استاد سير و سلوك‌ همان‌ كشاورز است‌، و ورد و ذكر و فكر و مراقبه‌ و محاسبه‌ عبارت‌ است‌ از آب‌ و آفتاب‌ و زمين‌ مناسب‌؛ و رياضت‌ عبارت‌ است‌ از محدود كردن‌ آب‌، وجين‌ كردن‌ و علوفۀ هرزه‌ را از پاي‌ گياه‌ مفيد كه‌ ثمرۀ حياتي‌ و غذائي‌ آنرا ميخورد، دور ريختن‌.

باز عرض‌ كردم‌: آيا شما درخت‌ مو را هرس‌ نموده‌ايد ؟! گفت‌: نه‌! من‌ باغداري‌ نكرده‌ام‌، من‌ زارع‌ بوده‌ام‌! عرض‌ كردم‌: لابدّ در نزديكي‌هاي‌ زراعت‌ خود باغهائي‌ هم‌ كم‌ و بيش‌ بوده‌ است‌، و ديده‌ايد يا شنيده‌ايد و مسلّماً هم‌ ميدانيد كه‌ درخت‌ تربيت‌ ميخواهد، باغبان‌ ميخواهد، رسيدگي‌ به‌ زمين‌ و كود به‌ موقع‌ و به‌ اندازه‌ ميخواهد، آب‌ ميخواهد، هَرس‌ كردن‌ ميخواهد. اگر اين‌ كارها را انجام‌ ندهد، درختان‌ بدون‌ تربيت‌، مانند درختهاي‌ جنگلي‌ بلند و پروار مي‌شوند، ولي‌ محصول‌ نميدهند. درخت‌ انگور و زردآلو و سيب‌ ميوه‌ نميدهد؛ يا اگر بدهد، ميوۀ گس‌ و تلخ‌ و ريز و بدون‌ فائده‌ ميدهد.

شما را به‌ خدا قسم‌؛ آيا اينطور نيست‌ ؟! گفت‌: آري‌!


صفحه 56

عرض‌ كردم‌: استاد يك‌ موجود شاخدار و هيولاي‌ غريب‌ سبيلو نيست‌ تا انسان‌ از آن‌ فرار كند. استاد همان‌ كشاورز و باغبان‌ است‌ كه‌ در كشاورزي‌ آن‌ نام‌ را دارد و در تربيت‌ انساني‌ بدان‌ استاد گويند. و ورد و ذكر و محاسبه‌ و مشارطه‌ و مراقبه‌، آب‌ و آفتاب‌ درخت‌ و گياه‌ است‌. و وجين‌ كردن‌ و هرس‌ نمودن‌، رياضت‌ است‌؛ براي‌ گياه‌ بدان‌ شكل‌ و براي‌ آدمي‌ بدين‌ شكل‌.

آخر شما خيال‌ مي‌كنيد: رياضت‌ يعني‌ گرسنگي‌ كشيدنهاي‌ غير قابل‌ تحمّل‌، و شبانه‌ روز با يك‌ دانه‌ بادام‌ صبر كردن‌ و أمثال‌ اينها.

رياضت‌ اين‌ نيست‌! رياضت‌ به‌ معني‌ تربيت‌ است‌، داراي‌ مُفاد رام‌كردن‌ و به‌ راه‌ آوردن‌ است‌. در لغت‌ است‌ كه‌: راضَ يَروضُ رياضَةً يعني‌ رام‌ كردن‌ و مسخّر نمودن‌.[22]

مولانا أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ ميفرمايد: وَ أَيْمُ اللَهِ يَمِينًا أَسْتَثْنِي‌ فِيهَا بِمَشِيٓئَةِ اللَهِ، لَارُوضَنَّ نَفْسِي‌ رِيَاضَةً تَهَشُّ مَعَهَا إلَي‌ الْقُرْصِ إذَا قَدَرَتْ عَلَيْهِ مَطْعُومًا، وَ تَقْنَعُ بِالْمِلْحِ مَأْدُومًا، وَ لَادَعَنَّ مُقْلَتِي‌ كَعَيْنِ مَآءٍ نَضَبَ مَعِينُهَا، مُسْتَفْرِغَةً دُمُوعُهَا![23]

«و سوگند ياد ميكنم‌ بخداوند چنان‌ سوگند قطعي‌ و حتمي‌ كه‌ جز مشيّت‌ خدا چيزي‌ نتواند آنرا برگرداند، كه‌ من‌ چنان‌ رياضتي‌ به‌ خودم‌ ميدهم‌ كه‌ براي‌ خوراك‌ چون‌ دستش‌ به‌ يك‌ گردۀ نان‌ برسد، از شدّت‌ ميل‌ و اشتهاي‌ بدان‌ گرده‌ با سرعت‌ آنرا بگيرد و تناول‌ نمايد؛ و براي‌ خورش‌ آن‌ نان‌، چون‌ دستش‌ تنها به‌ نمك‌ برسد آنرا بگيرد و با كمال‌ ميل‌ نانخورش‌ خود قرار دهد. و سوگند بخدا كه‌


صفحه 57

چنان‌ تخم‌ چشم‌ خود را رها كنم‌ تا همانند چشمۀ جاري‌ سرازير شود، و بقدري‌ بگريد كه‌ آبش‌ خشك‌ شود و به‌ ته‌ فرو نشيند، و آنچه‌ از قطرات‌ اشك‌ در آن‌ باشد همه‌ خالي‌ شود!»

در اينجا حضرت‌ ميفرمايد: من‌ نفس‌ خود را بدينطريق‌ رياضت‌ ميدهم‌ يعني‌ رام‌ ميكنم‌، مسخّر ميگردانم‌، تربيت‌ مي‌نمايم‌. وه‌ چه‌ معني‌ بزرگي‌ است‌ رياضت‌ كه‌ به‌ معني‌ ادب‌ كردن‌ است‌!

بدون‌ استاد و مراقبه و ذكر و فكر و رياضتهاي‌ مشروعه‌ ، سلوك جز پنداري‌ بيش‌ نيست‌

نفس‌ انساني‌ هيولاني‌ است‌، يعني‌ قابليّت‌ محضه‌ و استعداد صرف‌ است‌. اگر تربيت‌ نشود، به‌ بدترين‌ دركات‌ سقوط‌ ميكند و از هر شيطان‌ و درّنده‌اي‌ وحشتناك‌تر ميگردد؛ و اگر ادب‌ شد، به‌ أعلي‌ عِلّيّين‌ صعود ميكند و از فرشتگان‌ پا فراتر مي‌نهد.

سپس‌ عرض‌ كردم‌: آيا همينطور است‌ يا نه‌ ؟! گفت‌: آري‌. و چنان‌ اين‌ گونه‌ گفتار بنده‌ او را مبهوت‌ و بالاخصّ آن‌ دو نفر همراه‌ را به‌ وَجد و شَعف‌ درآورده‌ بود كه‌ گوئي‌ مسألۀ مشكله‌اي‌ برايشان‌ حلّ شده‌ است‌.

حقير تصوّر ميكردم‌ اين‌ بيان‌، راه‌ و مسير او را تغيير داده‌ است‌ و ديگر انتقادي‌ از لزوم‌ استاد و دادن‌ ورد و ذكر و فكر و محاسبه‌ ندارد؛ ولي‌ مع‌ الاسف‌ دفعۀ ديگري‌ كه‌ به‌ منزل‌ آمدند و تقريباً از آن‌ موقع‌ قريب‌ يكسال‌ ميگذشت‌، باز چون‌ سخن‌ از اين‌ مقوله‌ به‌ ميان‌ آمد ديدم‌ باز عين‌ مطالب‌ سابق‌ را تكرار ميكند. از اينجا دانستم‌ كه‌ بيان‌ من‌ نتوانسته‌ است‌ اصول‌ افكار او را كه‌ مسجّل‌ شده‌ است‌ بردارد و ريشه‌ كن‌ كند. و چون‌ عادت‌ كه‌ حكم‌ طبيعت‌ ثانويّه‌ را دارد، آن‌ روش‌ و منهاج‌ با روح‌ وي‌ پيوند خورده‌ و بصورت‌ غرائز او درآمده‌ است‌.

سرّ واقعي‌ در اظهارات‌ اشكال‌ كنندگان‌، اباء از هيمنۀ ولايت‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ بود

باري‌، سرّ واقعي‌ اظهارات‌ آن‌ مرد و تأييد اين‌، آن‌ بود كه‌ نمي‌خواستند زير بار ولايت‌ و هيمنۀ استاد سيّد هاشم‌ حدّاد بروند؛ با آنكه‌ همگي‌ به‌ خوبي‌ وي‌ را مي‌شناختند و نسبت‌ به‌ مقامات‌ روحاني‌ و كمالات‌ معنوي‌ او اعتراف‌ داشتند.


صفحه 58

او يگانه‌ مرد ميدان‌ آسمان‌ توحيد و ولايت‌ بود، و در ميان‌ تلامذۀ مرحوم‌ انصاري‌ كسي‌ كه‌ همه‌ بدو بگروند موجود نبود، لهذا اين‌ تشتّت‌ پيش‌ آمد. امّا از بدون‌ استادي‌ طرْفي‌ نبستند؛ و از استاد حدّاد هم‌ بهره‌اي‌ نگرفتند؛ وَالنّاسُ حَيارَي‌، لا مُسْلِمونَ وَ لا نَصارَي‌؛ نعوذ بالله‌.

آن‌ دسته‌ و جمع‌ بالاخصّ آن‌ مرد محرّك‌، جرأت‌ نمي‌كردند در حضور حقير از حضرت‌ آقاي‌ حدّاد انتقادي‌ به‌ عمل‌ آورند، ولي‌ گاه‌ و بيگاه‌ شنيده‌ مي‌شد كه‌ بسيار محترمانه‌ و مؤدّبانه‌ تنقيد ميكردند. يكبار حقير در مجلس‌ گفتم‌: الحَدّادُ وَ ما أدْراكَ ما الْحَدّادُ ؟! چهرۀ برخي‌ تغيير كرد و سرخ‌ شد، و شنيدم‌ كه‌ بعداً به‌ بعضي‌ گفته‌ بود: اين‌ چه‌ توصيفي‌ است‌ كه‌ او از يك‌ مرد سادۀ معمولي‌ ميكند ؟!

يك‌ شب‌ كه‌ باز سخن‌ از حضرت‌ حدّاد به‌ ميان‌ آمد همان‌ شخص‌ محرّك‌ رو به‌ من‌ نموده‌ گفت‌: حدّاد خدا را لُخت‌ و عريان‌ معرّفي‌ ميكند. آخر خدا كه‌ عريان‌ نمي‌شود!

حقير ابداً لب‌ به‌ سخن‌ نگشودم‌. همان‌ شب‌ در عالم‌ رؤيا ديدم‌: او در مقابل‌ من‌ ايستاده‌ است‌؛ و دهان‌ خود را باز كرده‌ بود بطوريكه‌ دندانهايش‌ پيدا بود. من‌ مشت‌ دست‌ راست‌ خود را گره‌ كردم‌ و به‌ او گفتم‌: ديگر اگر دربارۀ توحيد حضرت‌ حقّ تعالي‌ اشكالي‌ كني‌، چنان‌ بر دهانت‌ ميكوبم‌ كه‌ لبها و دندانهايت‌ با حلقومت‌ يكي‌ شوند!

آري‌، اين‌ گناه‌ حدّاد است‌ كه‌ خداوند را بدون‌ زر و زيور و بدون آرايش‌، پاك‌ و منزّه‌ بيان‌ ميكند و حقيقت‌ مُفاد و معني‌ لَا إلَهَ إلَّا اللَهُ و اللَهُ لَا إلَهَ إلَّا هُوَ را مشخّص‌ و مبيّن‌ ميدارد؛ ولي‌ چه‌ فائده‌ كه‌ گوشها كر است‌ و چشمها كور!

وَ إِذَا ذُكِرَ اللَهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالاخِرَةِ وَ إِذَا


صفحه 59

ذُكِرَ الَّذِينَ مِن‌ دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ.[24]

«و در موقعيكه‌ خداوند به‌ وحدانيّت‌ ياد شود، دلهاي‌ آنانكه‌ به‌ آخرت‌ ايمان‌ ندارند مشمئزّ و ناراحت‌ ميگردد؛ و زمانيكه‌ سخن‌ از غير وحدت‌ ذات‌ اقدس‌ او به‌ ميان‌ آيد، ايشان‌ خوشحال‌ و مسرور مي‌شوند.»

وَ جَعَلْنَا عَلَي‌' قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن‌ يَفْقَهُوهُ وَ فِي‌ٓ ءَاذَانِهِمْ وَقْرًا وَ إِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي‌ الْقُرْءَانِ وَحْدَهُ و وَلَّوْا عَلَي‌'ٓ أَدْبَـٰرِهِمْ نُفُورًا.[25]

«و ما بر روي‌ دلهايشان‌ غلافهائي‌ و پوششهائي‌ قرار داده‌ايم‌ تا نفهمند و ادراك‌ ننمايند، و در گوشهايشان‌ سنگيني‌ گذارده‌ايم‌. و زمانيكه‌ تو پروردگارت‌ را در قرآن‌ به‌ وحدانيّت‌ ياد كني‌، پشت‌ نموده‌ و با نفرت‌ و انزجار دور مي‌شوند.»

ذَ'لِكُم‌ بِأَنَّهُوٓ إِذَا دُعِيَ اللَهُ وَحْدَهُو كَفَرْتُمْ وَ إِن‌ يُشْرَكْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ. [26]

«اي‌ مردم‌! اين‌ بدان‌ علّت‌ است‌ كه‌ چون‌ خداوند به‌ وحدانيّت‌ ياد شود، شما كافر مي‌شويد؛ و اگر با خدا شريكي‌ قرار داده‌ شود ايمان‌ مي‌آوريد. پس‌ حكم‌ و فرمان‌ مختصّ خداوند بالا مرتبه‌ و بزرگ‌ صفت‌ است‌!»

حقير در اينجا تنها ماندم‌ و از آن‌ گروه‌ و جمعيّت‌ كه‌ همه‌ اظهار دوستي‌ و سابقۀ آشنائي‌ داشتند، يك‌ نفر با من‌ بر نخاست‌؛ و تنها ماندم‌ به‌ تمام‌ معني‌الكلمه‌. لذا چاره‌ در آن‌ ديدم‌ كه‌ از آن‌ گروه‌ كناره‌گيري‌ كنم‌ و فقط‌ با چند نفر جوان‌ پاكدل‌ فقير اهل‌ مسجد، مجالسي‌ خصوصي‌ بر اساس‌ استاديّت‌ و مربّي‌ بودن‌ حضرت‌ آقاي‌ حدّاد داشته‌ باشيم‌.

تا بحال‌ براي‌ حقير چند بار در مدّت‌ عمر چنان‌ اتّفاق‌ افتاده‌ كه‌ سخن‌


صفحه 60

حقّم‌ را يك‌ نفر هم‌ نپذيرفته‌ است‌ و ناچار شده‌ام‌ از جمعي‌ انبوه‌ كه‌ با يكايك‌ آنان‌ سوابق‌ ممتدّ خويشاوندي‌ و يا رفاقت‌ و مصاحبت‌ داشته‌ام‌ كناره‌ بگيرم‌؛ و اين‌ مهمترين‌ و بزرگترين‌ آن‌ موارد بوده‌ است‌. من‌ در اين‌ گيرودارها بخصوص‌، خوب‌ احساس‌ ميكردم‌ و لمس‌ مي‌نمودم‌ مظلوميّت‌ مولايمان‌ و جدّمان‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌السّلام‌ را كه‌ چگونه‌ با آن‌ سوابق‌ و آشنائي‌هاي‌ طولاني‌، در اثر حرف‌ حقّ و سخن‌ صدق‌، او را چنان‌ و چنان‌ تنها گذاردند كه‌ براي‌ اتمام‌ حجّت‌ بر اين‌ امّت‌ بخت‌ برگشته‌، بايد فاطمه‌اش‌ را شبها سوار الاغ‌ كند و درِ خانۀ مهاجرين‌ و انصار را بكوبد كه‌ شما بيائيد و شهادت‌ دهيد! و آنان‌ هم‌ بگويند: اي‌ عليّ سخن‌ تو حقّ است‌، و اي‌ فاطمه‌ گفتار تو درست‌ است‌، ولي‌ ما نميدانستيم‌؛ امّا چون‌ اينك‌ با اين‌ رَجُل‌ بيعت‌ نموده‌ايم‌، ديگر بيعت‌ را نمي‌شكنيم‌! چرا زودتر قبل‌ از اينكه‌ بيعت‌ كنيم‌ شما ما را خبر نكرديد ؟!

«علي‌ كرَّم‌ اللهُ وجهَه‌ مي‌گفت‌: آيا من‌ جنازۀ رسول‌ الله‌ را بدون‌ كفن‌ در بيتش‌ بگذارم‌ و بيايم‌ بيرون‌ براي‌ ربودن‌ ولايتش‌ منازعه‌ كنم‌ ؟ و فاطمه‌ مي‌گفت‌: أبوالحسن‌ كاري‌ نكرد مگر آنكه‌ سزاوار بود؛ آنان‌ كردند آنچه‌ را كه‌ خداوند بايد از ايشان‌ حساب‌ گيرد و مؤاخذه‌ كند.» [27]

چند بار مظلوميّت‌ حقير مشابه‌ با مظلوميّت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ بود

آري‌، أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ از جمعيّت‌ مشرك‌ و خدانشناس‌ كناره‌ گرفت‌، و بيست‌ و پنج‌ سال‌ تك‌ و تنها فقط‌ با چند يار كه‌ عددشان‌ از اصحاب‌ كهف‌ تجاوز نمي‌نمود، در منزل‌ عُزلت‌ آرميد؛ و با خون‌ دل‌ كه‌ صَبَرْتُ وَ فِي‌الْعَيْنِ قَذًي‌ وَ فِي‌ الْحَلْقِ شَجًي[28]‌ گذرانيد. حقير هم‌ ظاهراً و باطناً دل‌ به‌


صفحه 61

خدا داده‌، از همۀ آنها و از ممشايشان‌ و مسيرشان‌ و محافلشان‌ كناره‌ گرفتم‌؛ و حقّاً و حقيقةً حضرت‌ مرحوم‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ كه‌ جانم‌ بفداي‌ او باد چقدر بزرگواري‌ و كرامت‌ فرمود، و چقدر در مواقع‌ خطيره‌ و در لغزشگاههاي‌ محيط‌ و امور اجتماعي‌ از سقوط‌ نجات‌ داد، و چه‌ اندازه‌ مانند مادر مهربان‌ شب‌ و روز، خود از راه‌ دور كربلا به‌ طهران‌، و در مواقع‌ حضور و تشرّف‌ دستگيريهاي‌ بجا و صحيح‌ و بموقع‌ ميكرد، كه‌ بعضي‌ از آنها در آنوقت‌ هم‌ خوب‌ سرّش‌ آشكارا نبود، و بعداً و بعضي‌ تدريجاً آشكارا شد و بعضي‌ اينك‌ پس‌ از هشت‌ سال‌ از رحلتش‌ آشكارا مي‌شود و خدا ميداند كه‌ سپس‌ چه‌ خواهد شد.

گفتار خداوند دربارۀ اصحاب‌ كهف‌ كه‌ پناهندۀ به‌ كهف‌ شوند

آري‌ خداوند دربارۀ همان‌ چند نفر قليل‌ مؤمن‌ و موحّد اصحاب‌ كهف‌ كه‌ از جمعيّت‌ كلّ و اجتماع‌ شرك‌ و قدرت‌ و هيمنۀ جمعيّت‌ مبارز كناره‌ گرفتند، ميفرمايد:

وَ إِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَ مَا يَعْبُدُونَ إِلَّا اللَهَ فَأْوُوٓا إِلَي‌ الْكَهْفِ يَنشُرْ لَكُمْ رَبُّكُم‌ مِن‌ رَحْمَتِهِ وَ يُهَيِّي‌ءْ لَكُم‌ مِنْ أَمْرِكُم‌ مِرْفَقًا.[29]

«و اينك‌ كه‌ شما از آنان‌ و از آنچه‌ را كه‌ از غير خدا مي‌پرستيدند كناره‌ گرفتيد، پس‌ به‌ سوي‌ كهف‌ روي‌ آورده‌ و در آن‌ سكني‌ و مأوي‌ گزينيد؛ تا در نتيجه‌، پروردگارتان‌ از رحمت‌ خود براي‌ شما بگسترد و براي‌ شما از امرتان‌ راه‌ سهل‌ و آساني‌ را مهيّا گرداند.»

اين‌ آيۀ مباركه‌ پس‌ از اين‌ آيه‌ است‌ كه‌ خداوند حال‌ و كيفيّت‌ آن‌ قوم‌ مشرك‌ را بيان‌ ميفرمايد:

‌ هَـؤُلَآءِ قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن‌ دُونِهِ ءَالِهَةً لَوْ لَا يَأْتُونَ عَلَيْهِم‌ بِسُلْطَـٰنِ بَيِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَي‌' عَلَي‌ اللَهِ كَذِبًا.[30]


صفحه 62

«آن‌ جماعت‌ قوم‌ ما هستند كه‌ از غير خدا، خداياني‌ را برگزيده‌اند؛ با وجود آنكه‌ هيچ‌ دليل‌ روشن‌ و آشكاري‌ بر خدائي‌ آن‌ خدايان‌ ندارند. پس‌ كدام‌ كس‌ است‌ كه‌ ستمگرتر باشد از كسي‌ كه‌ بر خدا به‌ دروغ‌ افترا ببندد؟!»

مجموع‌ تلامذۀ آقاي‌ حدّاد در ايران‌ و عراق‌ از بيست‌ نفر متجاوز نبودند

فقط‌ و فقط‌ رفقاي‌ همداني‌ كه‌ از تلامذه‌ و سابقه‌داران‌ ملازمين‌ مرحوم‌ آية‌الله‌ انصاري‌ بودند، همچون‌ حاج‌ سيّد أحمد حسيني‌ همداني‌ رحمةُالله‌ عَليه‌ والد صديق‌ ارجمند آقاي‌ دكتر حاج‌ سيّد ابوالقاسم‌ حسيني‌ همداني‌ كه‌ ايشان‌ روان‌پزشك‌ بوده‌ و اينك‌ حدود بيست‌ و پنج‌ سال‌ است‌ كه‌ در مشهد مقدّس‌ اقامت‌ دارند، و مرحوم‌ غلامحسين‌ همايوني‌ (خطّاط‌ معروف‌) و مرحوم‌ حاج‌ غلامحسين‌ سبزواري‌ و آقاي‌ حاج‌ محمّد حسن‌ بياتي‌ و آقاي‌ حجّة‌ الإسلام‌ والمسلمين‌ حاج‌ سيّد احمد حسينيان‌ و آقاي‌ حاج‌ آقا اسمعيل‌ تخته‌ سنگي‌ (مهدوي‌ نيا)؛ و نيز مرحوم‌ حاج‌ حاجي‌ آقا اللهياري‌ از أبهر و حاج‌ محسن‌ شركت‌ از اصفهان‌ با حقير همراه‌ و همگام‌ شدند.

امّا از ارادتمندان‌ ايشان‌ در عراق‌ عبارت‌ بودند از حجّة‌ الإسلام‌ حاج‌ شيخ‌ صالح‌ كميلي‌ و آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد هادي‌ تبريزي‌ كه‌ ايشان‌ از أقدم‌ تلامذۀ مرحوم‌ حاج‌ شيخ‌ مرتضي‌ طالقاني‌ بوده‌ و از آن‌ مرحوم‌ استفاده‌هاي‌ شاياني‌ نموده‌ و احياناً خدمت‌ مرحوم‌ قاضي‌ مي‌رسيده‌اند، و حجّة‌ الإسلام‌ حاج‌ شيخ‌ محمّد جواد مظفّر از بصره‌ و حجّة‌ الإسلام‌ أخ‌ الزّوجة‌ حقير حاج‌ سيّد حسن‌ معين‌ شيرازي‌ از طهران‌ و حجّة‌ الإسلام‌ حاج‌ سيّد شهاب‌ الدّين‌ صفوي‌ از اصفهان‌ و ايضاً حاج‌ شيخ‌ أسد الله‌ طيّاره‌ از اصفهان‌، و حاج‌ محمّد علي‌ خَلف‌زاده‌ و آقاي‌ حاج‌ أبوموسي‌ مُحيي‌ و حاج‌ أبو أحمد عبدالجليل‌ مُحيي‌ و حاج‌ أبوعليّ موسي‌ مُحيي‌ و حاج‌ عبدالزّهراء و حاج‌ قَدَر سماوي‌ (أبو احمد) و حاج‌ حبيب‌ سماوي‌ و حاج‌ أبوعزيز محمّد حسن‌ بن‌ الشّيخ‌ عبد المجيد سماوي‌ و حاج‌ حسن‌ أبوالهوي‌؛ و احياناً جناب‌ آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد عبدالكريم‌ كشميري‌ و مرحوم‌ حاج‌


صفحه 63

سيّد مصطفي‌ خميني‌ رحمةُ الله‌ عَليه‌، از نجف‌ اشرف‌ بحضورشان‌ مي‌رسيده‌اند. و ايضاً مرحوم‌ حاج‌ سيّد كمال‌ شيرازي‌ گاه‌ و بيگاه‌ به‌ محضرشان‌ مي‌رسيد. و مرحوم‌ حدّاد از همۀ اين‌ افراد پذيرائي‌ مي‌نمود و راه‌ ميداد و هريك‌ را بقدر و ظرفيّت‌ خود اشراب‌ ميفرمود. حضرت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ حسن‌ صافي‌ اصفهاني‌ و حجة‌ الإسلام‌ حاج‌ شيخ‌ محمّد ناصري‌ دولت‌آبادي‌ و حجّة‌ الإسلام‌ حاج‌ شيخ‌ محمّد تقي‌ جعفري‌ اراكي‌ دام‌ عزّهم‌ هم‌ خدمتشان‌ مشرّف‌ مي‌شده‌ و كسب‌ فيض‌ مي‌نمودند، ولي‌ استاد ايشان‌ در نجف‌ اشرف‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ قوچاني‌ بودند. و همچنين‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد حسين‌ دانشمايۀ نجفي‌ و آقا ميرزا محمّد حسن‌ نمازي‌ نيز به‌ همين‌ منوال‌ بودند.

 

پاورقي


[19] و همين‌ مراد و مُفاد را ميرساند بيت‌ ابن‌ فارض‌ عارف‌ شهير مصري‌:

ما لِلنَّوَي‌ ذَنبٌ و مَن‌ أهْوَي‌ مَعي‌             إن‌ غابَ عَن‌ إنسانِ عَيني‌ فهْوَ في‌

«در صورتيكه‌ محبوب‌ من‌ با من‌ باشد، دوري‌ گناهي‌ ندارد؛ چرا كه‌ اگر از مردمك‌ چشمم‌ غائب‌ باشد، در درونم‌ حاضر است‌.» («ديوان‌ ابن‌ فارض‌» طبع‌ بيروت‌ سنۀ 1384، ص‌ 155 )

[20] اين‌ فقره‌ از آيۀ مباركه‌، در دو جاي‌ قرآن‌ است‌:

اوّل‌: آيۀ 44، از سورۀ 68: القلم‌: فَذَرْنِي‌ وَ مَن‌ يُكَذِّبُ بِهَـٰذَا الْحَدِيثِ سَنَسْتَدْرِجُهُم‌ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ. «پس‌ واگذار مرا با آن‌ كسيكه‌ بدين‌ كلام‌ تكذيب‌ مي‌نمايد! ما رفته‌ رفته‌ بدون‌ آنكه‌ خودشان‌ بفهمند، آنانرا از درجات‌ پائين‌ ميبريم‌.»

دوّم‌: آيۀ 182، از سورۀ 7: الاعراف‌: وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِـَايَـٰتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم‌ مِنْ حَيْثُ لَايَعْلَمُونَ. «و كسانيكه‌ به‌ آيات‌ ما تكذيب‌ كنند، ما ايشان‌ را كم‌كم‌ بدون‌ آنكه‌ خودشان‌ دريابند از درجات‌ فرود مي‌آوريم‌.»

[21] ايشان‌ در اثر فشار و شدّت‌ عشق‌ و شوق‌ وافر به‌ لقاي‌ حضرت‌ حقّ متعال‌ و سپس‌ درخواست‌ و طلب‌ فناي‌ در ذات‌ احديّت‌ و نداشتن‌ راهنما و استاد و رهبر، چون‌ به‌ نظريّۀ خود عمل‌ ميكرده‌اند دچار كسالت‌ قلب‌ شدند و چون‌ خودشان‌ طبيب‌ قديمي‌ بودند، پيوسته‌ از گياهان‌ و عقاقير مفيد و مروّح‌ قلب‌ استفاده‌ مي‌نمودند.

يكسال‌ مانده‌ به‌ آخر عمر شريفشان‌ براي‌ مدّت‌ يك‌ ماه‌ به‌ طهران‌ آمدند و به‌ حقير فرمودند تا برايشان‌ از دكتر اردشير نهاوندي‌ كه‌ متخصّص‌ قلب‌ بود وقت‌ گرفتم‌. چون‌ ايشان‌ را تحت‌ معاينۀ دقيق‌ خود قرار داد، از جمله‌ گفت‌: اين‌ قلب‌ بيست‌ سال‌ است‌ كه‌ در تحت‌ فشار شديد عشق‌ واقع‌ است‌. آيا شما خاطر خواه‌ بوده‌ايد ؟! فرمودند: بلي‌! پس‌ از آنكه‌ بيرون‌ آمديم‌ به‌ حقير فرمودند: عجب‌ دكتر دقيق‌ و با فهمي‌ است‌! او درست‌ تشخيص‌ داد؛ امّا فهم‌ آنكه‌ اين‌ خاطر خواهي‌ براي‌ چه‌ موردي‌ بوده‌ است‌، در حيطۀ علم‌ او نيست‌.

ما كراراً روزهاي‌ جمعه‌ كه‌ در همدان‌ بوديم‌ و با ايشان‌ به‌ حمّام‌ ميرفتيم‌ براي‌ غسل‌ جمعه‌ و تنظيف‌ (البتّه‌ حمّامهاي‌ عمومي‌) بدن‌ ايشان‌ بقدري‌ ضعيف‌ و نحيف‌ بود كه‌ جز استخوان‌ چيز ديگري‌ نبود. و چون‌ قامتشان‌ بلند بود، حقّاً اين‌ سر بر روي‌ قفسۀ سينه‌ سنگيني‌ مي‌نمود، و دو پايشان‌ مانند چوبهاي‌ باريكي‌ بود كه‌ به‌ هم‌ پيوسته‌اند. استخوانهاي‌ منحني‌ سينه‌شان‌ يكايك‌ قابل‌ شمارش‌ بود. رحمةُ اللَه‌ عليه‌ رَحمةً واسعةً.

[22]در «أقرب‌ الموارد» آورده‌ است‌: راضَ المُهرَ (ن‌) يَروضُه‌ رَوْضًا و رياضةً و رياضًا: ذَلَّلهُ و جَعله‌ مسخَّرًا مُطيعًا و عَلَّمهُ السَّيرَ، فهو رآئضٌ، ج‌: راضةٌ و رُوّاضٌ و رآئضون‌. و المُهر مَروضٌ. و منه‌: راضَ الشّاعرُ القوافيَ الصَّعبةَ، أي‌ ذَلَّلها. و ـ الدُّرَّ رياضةً: ثَقَبهُ.

[23] «نهج‌ البلاغة‌» رسالۀ 45؛ و از طبع‌ مصر با تعليقۀ شيخ‌ محمّد عبده‌، ج‌ 2، ص‌ 74

[24] آيۀ 45، از سورۀ 39: الزّمر

[25]آيۀ 46، از سورۀ 17: الإسرآء

[26] آيۀ 12، از سورۀ 40: غافر

[27] «الإمامة‌ و السّياسة‌» ابن‌ قتيبة‌ دينوري‌، طبع‌ ثالث‌ ـ مصر (سنۀ 1382 ) ج‌ 1، ص‌ 12

[28] «صبر كردم‌ در حاليكه‌ در چشم‌ من‌ خار خليده‌ بود، و در گلوي‌ من‌ استخوان‌ گير كرده‌ بود.» از «نهج‌ البلاغة‌» خطبۀ 3؛ و از طبع‌ مصر با شرح‌ شيخ‌ محمّد عبده‌، ج‌ 1، ص‌ 31

[29] آيۀ 16 و 15، از سورۀ 18: الكهف‌

[30] آيۀ 16 و 15، از سورۀ 18: الكهف‌

      
  
فهرست
  مدخل‌
  ديباچه‌
  مقدمه
  ذكر و ياد حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد در كلمات‌ علاّمه‌ آية‌ الله‌ طباطبائي‌ و آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ
  الحدّادُ و ما أدْراكَ ما الحدّادُ ؟!
  عدم‌ قدرت‌ مصنّف‌ بر شرح‌ احوال‌ و بيان‌ مدارج‌ و معارج‌ حدّاد
  سبب‌ تأليف‌ كتاب‌
  بخش نخستين: مقدّمۀ تشرّف‌ و توفيق‌ به‌ محضر و ملازمت‌ حضرت‌ حدّاد
  مقدّمۀ تشرّف‌ به‌ محضر حضرت‌ حدّاد
  دو سفر پيادۀ حقير به‌ كربلا در معيّت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ قوچاني‌
  زيارت‌ پياده‌ به‌ كربلا در نيمۀ شعبان‌ 1376 هجريّۀ قمريّه‌
  سبب‌ شهرت‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ «حدّاد».
  آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ به‌ نجف‌ برگشتند و حقير خدمت‌ حدّاد رسيدم‌
  اوّلين‌ بار تشرّف‌ مصنّف‌ به‌ محضر حضرت‌ حدّاد
  خواندن‌ حضرت‌ حدّاد داستان‌ روستائي‌ و گاو را از «مثنوي‌» در اوّلين‌ ملاقات‌
  نماز ظهر روز نيمۀ شعبان‌ در منزل‌ حدّاد ، و به‌ امامت‌ ايشان‌
  تشرّف‌ به‌ كربلاي‌ معلّي‌ براي‌ ماه‌ مبارك‌ رمضان‌
  بيتوتۀ ماه‌ رمضان‌ در خدمت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ در دكّۀ مسجد
  شرحي‌ از عشق‌ و اشتياق‌ مرحوم‌ حدّاد
  كيفيّت‌ خواب‌ و خوراك‌ مرحوم‌ حدّاد در طول‌ مدّت‌ ماه‌ رمضان‌
  تحقيقي‌ دربارۀ حضرت‌ حمزه‌ و جاسم‌ (ت‌)
  >> امر حضرت‌ آقا به‌ ملازمت‌ و استفاده‌ از محضر حضرت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ محمّد جواد انصاري‌ (قدّه‌)
  اوّلين‌ تشرّف‌ حقير در نجف‌ اشرف‌ به‌ محضر آية‌ الله‌ انصاري‌ همداني‌ (قدّه‌)
  تشرّف‌ به‌ همدان‌ و ادراك‌ حضور و ملازمت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)
  بناي‌ توقّف‌ حقير در طهران‌ و ارتباط‌ عميق‌ با آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)
  معارضۀ رفقا بعد از رحلت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ بر عدم‌ لزوم‌ استاد
  پنج‌ دليل‌ بعضي‌ از مدّعيان‌ ، بر عدم‌ لزوم‌ استاد در سير و سلوك‌ إلي‌ الله‌
  بعضي‌ ادّعا كردند : مراقبه‌ و ذكر و فكر و محاسبه‌ غلط‌ است‌
  پاسخ‌ از «اشكال‌ اوّل‌ : عدم‌ احتياج‌ به‌ استاد با وجود امام‌ زمان‌ عجّل‌ اللهُ فرجَه‌».
  پاسخ‌ از «اشكال‌ دوّم‌ : تبعيّت‌ از استاد ، پيروي‌ از ظهورات‌ نفساني‌ اوست‌».
  پاسخ‌ از «اشكال‌ سوّم‌ : خداوند در انسان‌ نيروي‌ اتّصال‌ به‌ ملكوت‌ را قرار داده‌ است‌»
  پاسخ‌ از «اشكال‌ چهارم‌ : كفايت‌ روح‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ در تربيت‌ شاگردان‌».
  پاسخ‌ از «اشكال‌ پنجم‌ : استاد نداشتن‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌
  مرحوم‌ انصاري‌ در زمان‌ سلوك‌ خود ، نيازمند به‌ استاد بود
  مشكلات‌ مرحوم‌ انصاري‌ ايشان‌ را از پاي‌ درآورد ، و در 59 سالگي‌ رحلت‌ نمودند
  پاسخ‌ آنانكه‌ ميگويند : ذكر و ورد و فكر و رياضتهاي‌ مشروعه‌ غلط‌ است‌
  بدون‌ استاد و مراقبه و ذكر و فكر و رياضتهاي‌ مشروعه، سلوك جز پنداري بيش نيست‌
  سرّ واقعي‌ در اظهارات‌ اشكال‌ كنندگان‌ ، اباء از هيمنۀ ولايت‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ بود
  چند بار مظلوميّت‌ حقير مشابه‌ با مظلوميّت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ بود
  گفتار خداوند دربارۀ اصحاب‌ كهف‌ كه‌ پناهندۀ به‌ كهف‌ شوند
  مجموع‌ تلامذۀ آقاي‌ حدّاد در ايران‌ و عراق‌ از بيست‌ نفر متجاوز نبودند
  بخش دومين: سفر اوّل‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1381 هجريّۀ قمريّه‌ بغير از سفر بيت‌ الله‌ الحرام
  جريان‌ احوال‌ آقاي‌ حدّاد در سفر حقير در سنۀ 1381.
  شرح‌ حالات‌ تجرّدهاي‌ ممتدّه‌ و مستمرّۀ آقاي‌ حدّاد
  كيفيّت‌ فناء في‌الله‌ و تحيّر في‌ ذات‌ اللهِ آقاي‌ حدّاد
  عسرت‌ معيشت‌ حضرت‌ حدّاد در دوران‌ فناء ، وصف‌ ناشدني‌ است..
  وظيفۀ رفقا در هنگام‌ شدّت‌ واردات‌ يكي‌ از إخوان‌ طريق‌
  صبر و تحمّل‌ حدّاد در شدائد و امتحانات‌ الهيّه‌ ناگفتني‌ است‌
  اقتداء حضرت‌ آقا در بعضي‌ از نمازها بجهت‌ تثبيت‌ ايشان‌ حقير را در قرائت‌ و نفي‌ خواطر
  كيفيّت‌ نماز شب‌ و سجدۀ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  تشرّف‌ به‌ نجف‌ اشرف‌ در ايّام‌ عيد غدير و مراجعت‌ به‌ كربلا براي‌ اوّل‌ ماه‌ محرّم‌
  تشريح‌ وقايع‌ عاشورا كه‌ عشق‌ محض‌ بوده‌ است‌
  قرائت‌ حضرت‌ حدّاد اشعار «مثنوي‌» را در غفلت‌ عامّ? مردم‌ از عاشورا
  اشعار مولوي‌ و شاعر وارد به‌ مردم‌ حلب‌ در مرثيۀ حضرت‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌
  ملاّي‌ رومي‌ چه‌ خوب‌ قضاياي‌ عاشورا را تحقيق‌ مي‌كند
  قرائت‌ حضرت‌ حدّاد ابيات‌ عاشورا را گويا با جان‌ و روح‌ او خمير شده‌ است‌
  تشريح‌ حضرت‌ حدّاد وقايع‌ عاشورا را همچون‌ امام‌ حسين‌ عليه‌ السّلام‌.
  مطالب‌ حضرت‌ حدّاد دربارۀ عاشورا مختصّ به‌ حالات‌ فناء ايشان‌ در آن‌ هنگام‌ است‌
  تشرّف‌ حضرت‌ حدّاد به‌ سامرّاء و زيارت‌ عسكريّين‌ سلام‌ الله‌ عليها
  بخش سومين: سفر دوّم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1383 هجريّۀ قمريّه‌
  مشكلات‌ متديّنين‌ و اهل‌ علم‌ در زمان‌ پهلوي‌ پدر و پسر.
  غصب‌ نيمي‌ از منزل‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ و انتقال‌ ايشان‌ به‌ منزل‌ اجاري‌
  رحلت‌ سيّد محمّد نوادۀ حدّاد كه‌ شبيه‌ به‌ قاضي‌ بوده‌ است‌
  اختلاف‌ حالات‌ حضرت‌ آقا در هنگام‌ فوت‌ سيّد محمّد و فوت‌ بَيگم‌
  مشاهدۀ حدّاد ، عظمت‌ روحي‌ اطفال‌ شيعه‌ را پس‌ از مرگ‌
  نفس‌ بچّه‌ قابليّت‌ محضه‌ است‌ و آثار خوب‌ يا بد را اخذ ميكند و تا آخر عمر در وي‌ ثابت‌ مي‌ماند
  از جمله‌ ادلّۀ تجربي‌ و مشاهدۀ غير قابل‌ تأويل‌ عظمت‌ روحي‌ و اختيار وجداني‌ أطفال‌
  ادلّۀ شرعيّه‌ بر اينكه‌ عبادت‌ اطفال‌ حقيقي‌ است‌ نه‌ تمريني‌
  اجداد و نسب‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  قضايا و احوالات‌ سيّد حسن‌ : جدّ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  زادگاه‌ ، و عمر شريف‌ ، و رحلتگاه‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ موسوي‌ حدّاد قُدّس‌ سرّه‌
  آقا سيّد حسن‌ مَسقطي‌ از زبان‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد قُدّس‌ سرّه‌
  تحريم‌ درس‌ مرحوم‌ مسقطي‌ و خارج‌ شدن‌ ايشان‌ از نجف‌
  كيفيّت‌ ارتحال‌ مرحوم‌ آقا سيّد حسن‌ مسقطي‌ ، و رسيدن‌ خبر آن‌ به‌ مرحوم‌ قاضي‌ (ت‌)
  آقا سيّد حسن‌ مسقطي‌ ، مصداق‌ تامّ خطبۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ دربارۀ متّقين‌ است‌
  لزوم‌ تدريس‌ اخلاق‌ و عرفان‌ و فلسفه‌ و تفسير در حوزه‌هاي‌ علميّۀ شيعه‌ (ت‌)
  سفر حدّاد به‌ نجف‌ و تشرّف‌ بحضور مرحوم‌ قاضي‌ در مدرسۀ هندي‌
  تعبّد شديد حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ احكام‌ شرعيّه‌
  مرحوم‌ شيخ‌ زين‌ العابدين‌ مرندي‌ و زهد و ورع‌ ايشان‌ (ت‌)
  تفسير حاج‌ سيّد هاشم‌ ، بازگشت‌ حقيقت‌ لعنت‌ را در دعاي‌ عَلْقَمه‌
  كلام‌ حدّاد : از اولياء خدا شرّ و ضرر و بدي‌ تراوش‌ ندارد ؛ همه‌اش‌ خير محض‌ است‌
  كلام‌ حدّاد : نفرين‌ و لعنت‌ اولياي‌ خدا بر دشمنان‌ ، نفعي‌ است‌ عائد به‌ دشمنان‌ نه‌ به‌ خودشان‌
  دعاي‌ «صحيفۀ سجّاديّه‌» مشابه‌ با دعاي‌ عَلقمه‌ در لعن‌ كفّار.
  بخش چهارمين: سفر سوّم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1385 هجريّۀ قمريّه‌
  سفر آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ خسرو شاهي‌ ، و ملاقات‌ با حدّاد قَدّس‌ الله‌ نفسَه‌
  كلام‌ حضرت‌ حدّاد بعد از آنچه‌ بين‌ حقير و آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ در مورد خواب‌ ايشان‌ ردّ
  دعوت‌ حقير آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ را به‌ لزوم‌ إدراك‌ محضر آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)
  حربۀ واعظان‌ غير متّعظ‌ براي‌ خرد كردن‌ عرفا و عرفان‌ ، رَمْي‌ به‌ تصوّف‌ است‌
  استخارۀ آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ براي‌ رجوع‌ به‌ حضور آية‌ الله‌ انصاري‌ ، و تعبير آن‌ توسّط‌
  زهد و ورع‌ آية‌ الله‌ آقا شيخ‌ عبّاس‌ طهراني‌ محمّدزاده‌ قدّس‌ الله‌ نفسَه‌
  رؤياي‌ آية‌ الله‌ آقا شيخ‌ عبّاس‌ و توضيح‌ و تفسير آن‌ (ت‌)
  نامۀ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ طهراني‌ به‌ حقير ، و استمداد از آية‌ الله‌ آقا سيّد جمال‌ الدّين‌ گلپايگاني‌
  از نامۀ ايشان‌ پيداست‌ كه‌ هنوز بعضي‌ از مراحل‌ سلوكي‌ را در پيش‌ داشته‌اند (ت‌)
  حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، مافوق‌ افق‌ بود ؛ وي‌ از جزئيّت‌ به‌ كلّيّت‌ عبور نموده‌ بود
  حاج‌ سيّد هاشم‌ ، ظهور و مَظْهَر كلمۀ مباركۀ لا هُوَ إلاّ هُو بود
  اشعار شبستري‌ در حقيقت‌ عبوديّت‌ و فناء (ت‌)
  مواعظ‌ و ارشادهاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ كه‌ از افق‌ عالي‌ بود
  اقسام‌ خاطرات‌ از كلام‌ حدّاد
  شرح‌ مجالس‌ حضرت‌ حدّاد و كيفيّت‌ تشرّف‌ ايشان‌ به‌ حرم‌ ، در مدّت‌ توقّف‌ در كاظمين‌
  جريان‌ حجّ بيت‌ الله‌ الحرام‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ قَدّس‌ الله‌ سرَّه‌
  ورود آية‌ الله‌ زنجاني‌ فَهري‌ در مسجد الخَيف‌ ، و ملاقات‌ با آقاي‌ حدّاد (قدّه‌)
  بيان‌ حدّاد كه‌ : التزام‌ به‌ طاعات‌ و تجنّب‌ از معاصي‌ بدون‌ توجّه‌ به‌ خدا ، مجوسيّت‌ محضه‌ است‌
  مراد حقيقي‌ از احتياط‌ در «وَ خُذْ بِالاِحْتياطِ في‌ جَميعِ ما تَجِدُ إلَيْهِ سَبيلاً».
  بيان‌ حضرت‌ حدّاد در حقيقت‌ رَمْي‌ جمرۀعقبه‌ ، و عظمت‌ حضرت‌ زهرا سلام‌ الله‌ عليها
  بخش پنجمين: سفر دوماهۀ زيارتي‌ حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ قَدّس‌ الله‌ سرَّه‌ به‌ ايران و توقّف‌ در ط
  شرح‌ توقّف‌ دوماهۀ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ در ايران‌
  كيفيّت‌ بيتوتۀ حاج‌ سيّد هاشم‌ و امّ مهدي‌ در بالاي‌ بام‌
  مسافرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد از طهران‌ به‌ همدان‌
  ورود حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ منزل‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ در همدان‌ و توقّف‌ چند ساعته‌ در بي
  تراوشات‌ معنويّۀ حاج‌ سيّد هاشم‌ بر سر مزار حاج‌ شيخ‌ محمّد بهاري‌ در بهار همدان‌
  ثبوت‌ اين‌ مطلب‌ كه‌ شيخ‌ محمّد بهاري‌ از زائرين‌ خود پذيرائي‌ ميكند
  روز بي‌سابقه‌اي‌ بر مزار حاج‌ شيخ‌ محمّد بهاري‌ أعلي‌ اللهُ مقامَه‌
  ملاقات‌ و خلوت‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ مرتضي‌ مطهّري‌ با حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد رحمة
  دستورالعمل‌ خواستن‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ مرتضي‌ مطهّري‌ از حضرت‌ حدّاد
  مسافرت‌ مرحوم‌ شهيد مطهّري‌ به‌ كربلا و ملاقات‌ با آقاي‌ حدّاد دو بار.
  عبارت‌ مرحوم‌ حدّاد به‌ مطهّري‌ : پس‌ كِيْ نماز مي‌خواني‌ ؟!
  تفسير آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ معني‌ تجرّد را و داستان‌ كدوي‌ آويخته‌ بر گردن‌
  «اگر تو مني‌ پس‌ من‌ كِيَم‌ ؟! اگر من‌ منم‌ پس‌ كو كدوي‌ گردنم‌؟!».
  در تجرّد ، سالك‌ خود را موجود ديگري‌ مي‌يابد مغاير با آنچه‌ مي‌پنداشته‌ ، و در عين‌ حال‌ مي‌بيند ك
  مراتب‌ عبوديّت‌ و تجرّد و حيات‌ (ت‌)
  ابيات‌ عارف‌ گرانقدر شيخ‌ محمود شبستري‌ در معني‌ تجرّد
  تمثيل‌ عارف‌ شبستري‌ در حقيقت‌ معني‌ تجرّد
  اوّلين‌ بار حصول‌ تجرّد براي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ در كربلا به‌ پيروي‌ از امر استاد قاضي‌ به‌ صبر و تحم
  آزار و اذيّتهاي‌ قولي‌ و فعلي‌ مادرزن‌ مرحوم‌ حدّاد كه‌ بيشتر بجهت‌ فقر ايشان‌ بوده‌ است‌
  دستور آية‌ الله‌ قاضي‌ به‌ صبر و تحمّل‌ در آزارهاي‌ مادر زن‌ .
  علّت‌ حصول‌ اوّل‌ مرتبۀ تجرّد براي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  يك‌ دستور اساسي‌ مرحوم‌ قاضي‌ ، عمل‌ كردن‌ به‌ روايت‌ عُنوان‌ بصري‌ بوده‌ است‌
  متن‌ كامل‌ روايت‌ عنوان‌ بصري‌ با ترجمۀ آن‌
  تعاليم‌ مرحوم‌ قاضي‌ از حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ ، و آن‌ از قرآن‌ است‌
  تعاليم‌ حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ متّخذ از آيات‌ معجزه‌آساي‌ قرآن‌ جاويدان‌ است‌
  حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد بسياري‌ از كارهاي‌ نيكو را از حظوظ‌ نفسانيّه‌ مي‌شمردند ، چون‌ نفس
  حاج‌ سيّد هاشم‌ : مردم‌ چرا مكاشفه‌ مي‌خواهند ؟ عالَم‌ سراسرش‌ مكاشفه‌ است‌
  مراد از عرفان‌ خداوند ، فناء در ذات‌ اوست‌ ؛ خداست‌ كه‌ خود را مي‌شناسد
  ذكر مسانيد روايت‌ «كانَ اللَهُ وَ لَم‌ يَكُنْ مَعَهُ شَيْءٌ ، وَ الانَ كَما كانَ» (ت‌)
  غايت‌ و نهايت‌ سير انسان‌ و تمامي‌ موجودات‌
  تشرّف‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ زيارت‌ مرقد مطهّر حضرت‌ امام‌ ثامن‌ ضامن‌ : عليّ بن‌ موسي‌ الرّضا
  هفت‌ شوط‌ طواف‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ بر دور ضريح‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌
  فعل‌ اولياء خدا حجّت‌ است‌
  بحث‌ فقهي‌ دربارۀ جواز طواف‌ دور ضريح‌ مطهّر ائمّۀ أطهار سلام‌ الله‌ عليهم‌
  بحث‌ بليغ‌ علاّمۀ مجلسي‌ (ره‌) در جواز طواف‌ دور ضريح‌ ائمّۀ اطهار عليهم‌ السّلام‌
  كلام‌ محدّث‌ نوري‌ (ره‌) در باب‌ جواز طواف‌ بر قبور ائمّه‌ عليهم‌ السّلام‌
  بحث‌ فقهي‌ دربارۀ جواز بوسيدن‌ چهارچوب‌ درهاي‌ ورودي‌ قبور ائمّه‌ عليهم‌ السّلام‌
  تفسير سورۀ توحيد به‌ مدّت‌ ده‌ روز در مشهد مقدّس‌ به‌ امر حضرت‌ آقا
  پرسشها در مشهد مقدّس‌ از حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، و سه‌ مسألۀ مهمّ كه‌ دربارۀ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌
  مسألۀ اولي‌ : علّت‌ اشتهار حضرت‌ امام‌ رضا به‌ امام‌ غريب‌
  يكي‌ از جهات‌ عمومي‌ غربت‌ اولياء الهي‌ نفس‌ عنوان‌ ولايت‌ و عدم‌ تسانخ‌ آنان‌ با عالم‌ كثرت‌ و لو
  شرح‌ كسالت‌ مؤلّف‌ در حين‌ تأليف‌ كتاب‌ (ت‌)
  علّت‌ استنكاف‌ مؤلّف‌ از رفتن‌ به‌ خارج‌ جهت‌ معالجه‌ (ت‌)
  زبان‌ حال‌ اولياء الهي‌ در غربت‌ از عالم‌ طبع‌ و استغراق‌ در انوار ملكوتيّۀ قدسيّه‌
  يكي‌ از جهات‌ غربت‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ سياستهاي‌ شيطاني‌ مأمون‌ بود
  جهت‌ دوّم‌ از جهات‌ غربت‌ حضرت‌ ، انكار وكلاء موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ بر ولايت‌ آنحضرت‌ است
  اخبار وارده‌ در شأن‌ عليّ بن‌ أبي‌حمزة‌ بطائني‌ ، از اركان‌ فرقۀ واقفيّه‌
  جهت‌ سوّم‌ از جهات‌ غربت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ انكار امامت‌ و فرزندي‌ فرزندش‌ محمّد بن‌ علي‌ ا
  روايت‌ عليّ بن‌ جعفر دربارۀ درخواست‌ اعمام‌ و برادران‌ حضرت‌ رضا ، رضايت‌ دادن‌ آنحضرت‌ را به‌ حكم
  يكي‌ ديگر از جهات‌ غربت‌ حضرت‌ ، مخفي‌ ماندن‌ حقائق‌ توحيدي‌ در روايات‌ منقوله‌ از آنحضرت‌ است..
  مسألۀ ثانيه‌ : علّت‌ اشتهار حضرت‌ به‌ « غَوْثُ هَذِهِ الاُْمّةِ وَ غِياثُها».
  خبر يزيد بن‌ سَليط‌ از امام‌ صادق‌ و موسي‌ بن‌ جعفر در شأن‌ امام‌ رضا عليهم‌ السّلام‌
  ترجمۀ روايت‌ يزيد بن‌ سليط‌ دربارۀ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌
  جلالت‌ شأن‌ يزيد بن‌ سليط‌ در كتب‌ رجالي‌
  لقب‌ «غياث‌» در مورد هيچيك‌ از ائمّه‌ جز امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ نيامده‌ است‌
  مسألۀ ثالثه‌ : رابطۀ ميان‌ زيارت‌ آنحضرت‌ و زيارت‌ خانۀ خدا در ماه‌ رجب‌ المرجّب‌
  روايت‌ امام‌ محمّد تقي‌ دربارۀ افضليّت‌ زيارت‌ امام‌ رضا بر حجِّ غير از حجّةالاسلام‌
  مراد از «هَذا اليَومِ» در روايت‌
  اشكالات‌ وارده‌ در احتمال‌ ضبط‌ «رَحْب‌» در روايت‌ بجاي‌ «رَجَب‌».
  افضليّت‌ زيارت‌ مشاهد مشرّفه‌ در ماه‌ رجب‌
  پاداشهاي‌ مترتّبه‌ بر زيارت‌ حضرت‌ ثامن‌ الحجج‌ عليه‌ السّلام‌
  سرّ استحباب‌ زيارت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ در ماه‌ رجب‌ و رابطۀ آن‌ با حجّ كعبۀ بيت‌الله‌ الحرام
  رؤياي‌ صادقه‌ دربارۀ ارتباط‌ زيارت‌ آنحضرت‌ با حجّ و عمره‌
  اشعار بحرالعلوم‌ در فضيلت‌ كربلا و سائر مشاهد بر كعبه‌ ، و عظمت‌ إتيان‌ صلوة‌ در آنها
  در ذكر معجزات‌ و كرامات‌ صادره‌ از حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌
  بيان‌ حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ كه‌ : وجود خود امام‌ بزرگترين‌ معجزۀ الهي‌ است‌
  اولياي‌ خدا ، اسماء كلّيّۀ الهيّه‌ هستند و كار خلاف‌ نمي‌كنند
  معني‌ ولايت‌ ، عبوديّت‌ صرفه‌ و محو و نيست‌ شدن‌ در ذات‌ خداست‌
  ولايت‌ وليّ خدا مقامي‌ است‌ رفيع‌ كه‌ انديشه‌ را بدان‌ راه‌ نيست‌
  يكي‌ از علل‌ عدم‌ استجابت‌ بعضي‌ از دعاهاي‌ غالب‌ مردم‌ ، اينستكه‌ از درون‌ قلب‌ برنخاسته‌ است‌
  علّت‌ دوّم‌ اينستكه‌ دعاها غالباً به‌ منافع‌ شخصي‌ است‌
  علّت‌ سوّم‌ : غالب‌ خواسته‌هاي‌ مردم‌ ، بر خلاف‌ مصالح‌ واقعيّۀ آنان‌ است‌
  كلام‌ حدّاد : حاجات‌ مردم‌ غالباً امور مادّي‌ است‌ ؛ همه‌ مي‌گويند : وصله‌اي‌ به‌ وصله‌هاي‌ لباس‌
  كرامات‌ حضرت‌ عبدالعظيم‌ عليه‌ السّلام‌ در كنار طهران.
  بركات‌ و كرامات‌ مشهد امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ پيوسته‌ متّصل‌ است‌
  معجزۀ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ در شفا دادن‌ كور.
  به‌ خواب‌ آمدن‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ در اُتريش‌ بر جوان‌ كور ، و شفادادن‌ چشم‌ او را
  معجزۀ حضرت‌ ثامن‌ الحجج‌ به‌ نقل‌ آية‌ الله‌ حائري‌ قَدّس‌ اللهُ سرَّه‌
  معجزۀ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ به‌ نقل‌ آية‌ الله‌ لواساني‌ دامت‌ بركاتُه‌
  ضيافت‌ آية‌ الله‌ العظمي‌ حاج‌ سيّد محمّد هادي‌ ميلاني‌ از حضرت‌ حدّاد
  مراقبت‌ شديد مأمورين‌ سازمان‌ امنيّت‌ در آخرين‌ شب‌ توقّف‌ در مشهد
  كلمات‌ حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ در هنگام‌ وداع‌ ، و مراجعت‌ ايشان‌ از مشهد به‌ صوب‌ طهران‌ (ت‌)
  سفر حضرت‌ حدّاد براي‌ زيارت‌ مرقد مطهّر حضرت‌ معصومه‌ سلام‌ الله‌ عليها ، و به‌ شهر اصفهان‌
  مسافرت‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ بلدۀ طيّبۀ قم‌ ، و كيفيّت‌ زيارت‌ حرم‌ مطهّر و قبرستان‌هاي
  ملاقات‌ حضرت‌ آية‌ الله‌ علاّمۀ طباطبائي‌ و حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  ابتهاج‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ از قبرستان‌ شيخان‌ قم‌
  عظمت‌ و نورانيّت‌ قبر حضرت‌ معصومه‌ سلامُ الله‌ عليها
  كلام‌ رهبر عظيم‌ انقلاب‌ آية‌ الله‌ خميني‌ (ره‌) دربارۀ مرحوم‌ حاج‌ ميرزا جواد آقا ملكي‌ تبريزي‌ ،
  ذكر يك‌ دستور از كتاب‌ «أسرار الصّلوة‌» مرحوم‌ حاج‌ ميرزا جواد آقا تبريزي‌ (ت‌)
  نورانيّت‌ قبور واقعه‌ در قبرستان‌ شيخان‌ قم‌
  اعاظم‌ محدّثين‌ از قدماء كه‌ در قبرستان‌ قم‌ مدفونند
  قبر أحمد بن‌ إسحق‌ أشعري‌ وكيل‌ حضرت‌ عسكري‌ عليه‌ السّلام‌ در حُلوان‌ : سَر پُل‌ زهاب‌ است‌
  اداء نماز در مسجد جمكران‌ قم‌ ، در معيّت‌ حضرت‌ حدّاد
  ذكر مرحوم‌ نوري‌ نماز مسجد جمكران‌ را در «نجم‌ ثاقب‌» و ذكر سه‌ نكته‌ (ت‌)
  مسافرت‌ از قم‌ به‌ اصفهان‌ ، ملاقات‌ با مرحومه‌ بانو علويّۀ اصفهاني‌
  نمازگزاردن‌ در مساجد معروفۀ اصفهان‌ ، و زيارت‌ اهل‌ قبور در قبرستان‌ تخت‌ فولاد
  رسالۀ مختصري‌ از مرحوم‌ بيدآبادي‌ در سير و سلوك‌ (ت‌)
  كلام‌ حضرت‌ حدّاد : دو چيز فضاي‌ اصفهان‌ را صاف‌ نگه‌ داشته‌ است‌
  حفظ‌ قبور علماء بالله‌ و توسّل‌ عامّۀ مردم‌ بدانها از وظائف‌ حتميّه‌ است‌
  عذابهاي‌ آسماني‌ نتيجۀ اهانت‌ به‌ مقدّسات‌ است‌
  بيان‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد در سبب‌ مسافرت‌ برخي‌ از اولياء الهي‌
  عدم‌ تمايل‌ حضرت‌ آقا براي‌ تماشاي‌ آثار عتيقۀ شهر اصفهان‌ ؛ و ديدار از يكي‌ از طلاّب‌ آشنا و محبّ
  مراجعت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ قم‌ و طهران‌ و ديدار از ارحام‌ و دوستاني‌ كه‌ دعوت‌ مي‌نمودند
  كلام‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ آقاي‌ بياتي‌ در شاهزاده‌ حسين‌ همدان‌
  مراجعت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ از ايران‌ به‌ عتبات‌ عاليات‌
  بخش ششمين: سفر چهارم حقير به أعتاب در سنه 1387 هجريه قمريه
  ملاقات‌هاي‌ اعلام‌ از علماء با حضرت‌ حدّاد در كربلا..
  «فتوحات‌ مكّيّة‌» محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  نصّ عبارت‌ محيي‌ الدّين‌ عربي‌ بر امام‌ زمان‌ طبق‌ عقيدۀ شيعۀ اماميّه‌
  محيي‌ الدّين‌ در «فتوحات‌» عمل‌ به‌ رأي‌ و قياس‌ را به‌ شدّت‌ محكوم‌ مي‌كند
  دليل‌ محدّث‌ نيشابوري‌ بر تشيّع‌ محيي‌ الدّين‌ ، إبطال‌ عمل‌ به‌ رأي‌ و قياس‌ است‌
  دلائلي‌ كه‌ علماء بر تشيّع‌ محيي‌ الدّين‌ ذكر نموده‌اند
  دلالت‌ «فَصُّ حِكْمَةٍ إماميَّةٍ في‌ كَلِمَةٍ هَرونيَّةٍ» بر تشيّع‌ محيي‌ الدّين‌
  مطالب‌ محيي‌ الدّين‌ در فَصّ داوديّ و در فصّ إسحقيّ.
  كلام‌ صدرالمتألّهين‌ در «مفاتيح‌ الغيب‌» دربارۀ احكام‌ مجذوبين‌
  براي‌ اولياي‌ عالي‌رتبه‌ ، امكان‌ دارد احكام‌ را از باطن‌ رسول‌الله‌ و كتاب‌ و سنّت‌ اخذ نمايند
  گفتار محيي‌ الدّين‌ در فصّ داوديّ ، طبق‌ عقيدۀ سنّت‌ است‌
  ردّ رهبر عظيم‌ انقلاب‌ بر فصّ داوديّ «فُصوص‌ الحِكَم‌».
  عامّه‌ كسي‌ را كه‌ مُتعه‌ كند مي‌كشند ، ولي‌ اگر زنا كند او را رها مي‌كنند
  عامّه‌ شيعه‌ را به‌ اتّهام‌ رَفْض‌ مي‌كشند ، ولي‌ كافر و مُلحد را رها مي‌كنند
  مرحوم‌ قاضي‌ ، محيي‌ الدّين‌ و ملاّي‌ رومي‌ را كامل‌ و شيعه‌ ميدانسته‌اند
  مقايسه‌ ميان‌ شعر حافظ‌ شيرازي‌ و ابن‌ فارض‌ مصريّ..
  كلام‌ قاضي‌ و حدّاد : وصول‌ به‌ توحيد بدون‌ ولايت‌ محال‌ است‌
  محي الدين: أقرب الناس اليه علي بن البيطالب، امام العالم وسر الانبياء اجمعين.
  تحقيقي‌ از حقير راجع‌ به‌ سير و سلوك‌ افراد در اديان‌ و مذاهب‌ مختلفه‌ و نتيجۀ مثبت‌ و يا منفي‌ آن
  عرفاي غير شيعه در طول تاريخ ، يا عارف نبوده‌اند و يا از ترس عامّه تقيّه مي‌نموده‌اند
  محيي‌ الدّين‌ و سائر عرفاء ، هر يك‌ در مقام‌ بقاء بعد از فناء نور خاصّي‌ دارند
  كلام‌ سعدالدّين‌ حَمَويّ دربارۀ محيي‌ الدّين‌ و شهاب‌ الدّين‌ سُهْرَوَرديّ..
  مكاشفاتي‌ در «فتوحات‌» وارد است‌ كه‌ با واقع‌ مطابقت‌ ندارد
  تحريفات‌ بسياري‌ در «فتوحات‌ مكّيّه‌» بعمل‌ آمده‌ است‌
  كلام‌ شعراني‌ در تحريفاتي‌ كه‌ در «فتوحات‌» بعمل‌ آمده‌ است‌
  نسبت كلام‌ «لَمْ يَقْتُلْ يَزيدُ الْحُسَيْنَ إلاّبِسَيْفِ جَدِّهِ» ‌ به‌ محيي‌ الدّين‌ تهمت‌ است‌
  ردّ صاحب‌ «روضات‌» بر محيي‌ الدّين‌ و بر جميع‌ عرفاء.
  تحقيقي‌ از مصنّف‌ دربارۀ حقيقت‌ وحدت‌ وجود
  آيات‌ دالّۀ بر وحدت‌ وجود در قرآن‌ كريم‌
  نقل‌ محيي‌ الدّين‌ از حضرت‌ سجّاد ، أشعار كتمان‌ توحيد را
  دفاع‌ قاضي‌ نورالله‌ از محيي‌ الدّين‌ در معني‌ وحدت‌ وجود
  گفتار مير سيّد شريف‌ در «حواشي‌ شرح‌ تجريد» در معني‌ صحيح‌ وحدت‌ وجود
  فرمان‌ آقا محمّد علي‌ كرمانشاهي‌ به‌ كشتن‌ سه‌ تن‌ از دراويش..
  كلام‌ استاد علاّمۀ طباطبائي‌ در حرّيّت‌ اهل‌ توحيد در زمان‌ رفع‌ جُمود و تحجّر.
  ادلّه‌ و شواهد قاضي‌ نورالله‌ از كلمات‌ أعلام‌ و أشعار بر حقيقت‌ توحيد
  صاحب‌ «روضات‌» شيخ‌ أحمد أحسائي‌ را «بَعْضُ مَشايِخِ عُرَفآئِنا الْمُتَأَخِّرين‌» ميداند
  مدح‌ عظيم‌ و تحسين‌ بليغ‌ صاحب‌ «روضات‌» از سيّد كاظم‌ رشتي‌
  ترجمۀ صاحب‌ «روضات‌» حافظ‌ رَجَب‌ بُرسيّ را
  أشعار فاخرۀ حافظ‌ رجب‌ بُرسيّ به‌ نقل‌ صاحب‌ «روضات‌».
  ردّ شديد صاحب‌ «روضات‌» بر حافظ‌ رجب‌ برسيّ.
  انتقاد صاحب‌ «روضات‌» از شيخ‌ أحمد أحسائي‌ و از پيروان‌ وي‌ وسيد علي‌محمد باب..
  لازمۀ پيمودن‌ طريقۀ ضدّ عرفان‌ ، مَدسوس‌ دانستن‌ آثار عظيمۀ مذهب‌ است‌
  گفتار علاّمۀ أميني‌ در ترجمۀ شاعر غدير : حافظ‌ رجب‌ برسيّ.
  روايت‌ وارده‌ در اوج‌ عظمت‌ مقام‌ و منزلت‌ امام‌ عليه‌ السّلام‌
  علاّمۀ أميني‌ : علّت‌ اختلاف‌ عرفاء با اهل‌ ظاهر ، اختلاف‌ استعداد نفوس‌ است‌
  علاّمۀ أميني‌ : كلام‌ عرفاء بالله‌ مافوق‌ انديشۀ بشر است‌ و كتمان‌ آن‌ لازم‌
  ردّ علاّمۀ أميني‌ بر صاحب‌ «أعيان‌ الشّيعة‌» نسبت‌ غلوّ را به‌ حافظ‌ رجب‌ برسيّ.
  أشعار بلند پايۀ حافظ‌ رجب‌ در مدائح‌ رسول‌ أكرم‌ و أهل‌ البيت‌ عليهم‌ السّلام‌
  روايات‌ وارده‌ در اينكه‌ رسول‌ أكرم‌ اوّلين‌ آفريدۀ خدا بود
  أشعار بلند پايۀ حافظ‌ رجب‌ برسي در مدح‌ و تعظيم‌ رسول‌ أكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌
  شيخيّه‌ و حَشويّه‌ با محيي‌ الدّين‌ عربي‌ و عرفاء در دو قطب‌ متعاكس‌ قرار دارند
  كلام‌ مرحوم‌ قاضي‌ : شيخ‌ أحمد أحسائي‌ ، خدا را پوچ‌ و بدون‌ اثر معرّفي‌ ميكند
  شيخ‌ أحمد أحسائي‌ بدون‌ استاد رياضت‌ كشيد ، و در وادي‌ خطير گرفتار آمد
  تعظيم‌ و تجليل‌ ملاّصدراي‌ شيرازي‌ و عبدالوهّاب‌ شَعراني‌ ، از محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  توصيف‌ محدّث‌ نوري‌ ، جَلالت‌ شَعراني‌ را از لسانِ ميرحامد حسين‌ از اعلام‌ عامّه‌
  همه‌ بايد در راه‌ سير و سلوك‌ خدا قدم‌ نهند ؛ برسند يا نرسند
  كلام‌ محدّث‌ نوري‌ و نقل‌ خبر رجبيّون‌ از محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  تحريف‌ محدّث‌ نوري‌ در نقل‌ عبارت‌ محيي‌ الدّين‌ از «محاضرات‌».
  مراد از روافض‌ در مكاشفۀ منقولۀ از «مسامرات‌» خوارج‌ هستند
  مطالب‌ واردۀ در «محاضرات‌» دالّۀ بر خلوص‌ شيخ‌ محيي‌ الدّين‌
  در «محاضرات‌» محيي‌ الدّين‌ از حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ روايت‌ دارد
  تفسير حضرت‌ حدّاد عبارت‌ محيي‌ الدّين‌ را : «وَ لِكُلِّ عَصْرٍ واحِدٌ يَسْمو بِهِ».
  گفتار اهل‌ توحيد در حال‌ فناء ، گفتار خداوند است‌
  جرم‌ و گناه‌ حسين‌ بن‌ منصور حلاّج‌ ، كشف‌ اسرار بود
  جُنَيد بغداديّ مي‌گويد : شيخ‌ ما در اصول‌ و فروع‌ و بلا كشيدن‌ عليّ مرتضي‌ است‌
  «شَطَحيّات‌» كلماتي‌ است‌ از سالك‌ مجذوب‌ كه‌ فيها رآئِحَةُ رُعونَةٍ وَ دَعْوًي‌
  بخش هفتمين: سفر پنجم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1389 هجريّۀ قمريّه‌
  بعضي‌ از مكاتيب‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ خطّ خود براي‌ حقير.
  سلوك‌ راه‌ خدا بدون‌ انفاق‌ و ايثار و جلوۀ جلال‌ ، محال‌ است‌
  حاج‌ سيّد ضيآءالدّين‌ دُرّيّ و خواب‌ عجيب‌ در تفسير بيت‌ حافظ‌
  سلوك‌ حضرت‌ حدّاد ، مَبني‌ بر لزوم‌ استاد بود
  بعضي‌ اوقات‌ استاد ، شاگرد را به‌ جهتي‌ تحت‌ تربيت‌ استاد ديگر مي‌گذارد
  استاد مي‌تواند وصيّ ظاهري‌ و وصيّ باطني‌ داشته‌ باشد
  مخالفت‌ با رسول‌ خدا در امر اُسامه‌ و پدرش‌ ، از لِسان‌ محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  حكم‌ به‌ جواز انتقال‌ از مذهبي‌ از مذاهب‌ عامّه‌ در هر حكمي‌ از احكام‌ ، از لسان‌ محيي‌الدّين‌
  بخش هشتمين: سفر ششم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌
  نصائح‌ حضرت‌ حدّاد به‌ بنده‌زادگان‌ ، و كلمات‌ ايشان‌ دربارۀ مرحوم‌ قاضي‌
  قرائت‌ حضرت‌ حدّاد اشعاري‌ را كه‌ مرحوم‌ قاضي‌ براي‌ ايشان‌ مي‌خوانده‌اند
  دعاهاي‌ منقوله‌ از حضرت‌ حدّاد در صَلَوات‌ و سَجَدات‌ نماز.
  دعاي‌ احْتِجاب‌ به‌ نقل‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد قَدَّس‌ اللهُ روحَه‌
  بعضي‌ از ادعيه‌اي‌ كه‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ قرائت‌ مي‌نمودند
  استخراجات‌ و رموز حروف‌ و اعداد ، نزد مرحوم‌ قاضي‌ رحمة‌ الله‌ عليه‌
  اكتشافات‌ محيي‌ الدّين‌ عربي‌ با علم‌ حروف‌ ، راجع‌ به‌ بعضي‌ از امور غيبيّه‌
  عرفان‌ حافظ‌ شيرازي‌ و ملاّمحمّد مولويّ مُخّ اسلام‌ است‌
  غزل‌ شيواي‌ حافظ‌ شيرازي‌ دربارۀ حضرت‌ صاحب‌ الزّمان‌ ارواحنا فداه‌
  كيفيّت‌ تهجّد حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ در مدّت‌ عمر.
  ابيات‌ «مثنوي‌» در فتوّت‌ و اخلاص‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌
  بخش نهمين: سفر هفتم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1392 هجريّۀ قمريّه‌
  بعضي‌ از نامه‌هاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ براي‌ حقير به‌ خطّ خودشان‌
  امتحان‌ الهي‌ و فتنۀ شديد در ميان‌ مجتمع‌ اصحاب‌ و محبّان‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد أعلي‌ اللهُ درجَت
  نشر كلمۀ شيطانيّه‌ كه‌ : اهل‌ توحيد ، اهل‌ ولايت‌ نيستند.
  نتيجۀ فساد و خلل‌ در كار اولياء خدا ، خسران‌ در دنيا و آخرت‌ است‌
  انفاق‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، مرز نداشت‌
  حالات‌ خوش‌ توحيدي‌ ، و بعضي‌ از كرامات‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌
  از ما گدائي‌ و از خداوند لطف‌ و احسان‌ و عطا و كرم‌
  بخش دهمين: سفر هشتم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1394 هجريّۀ قمريّه‌
  سيّد خشك‌ مغزي‌ ، ادّعاي‌ سيّد حسني‌ را ميكند.
  جلوگيري‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ از فتنۀ مدّعي‌ سيّد حسني‌
  درجات مردم.
  كلام‌ حدّاد : سراسر عالم‌ همه‌ عشق‌ است‌ ؛ عشق‌ بالا به‌ پائين‌ و عشق‌ پائين‌ به‌ بالا.
  تفسير آيۀ : وَ مَا تَغِيضُ الاَْرْحَامُ وَ مَا تَزْدَادُ.
  تفسير حاج‌ سيّد هاشم‌ و بيان‌ سه‌ نكته‌ در عبارت‌ زيارت‌ رجبيّه‌
  قرائت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ أشعاري‌ از «ديوان‌ مغربي‌» را
  بَسْطُ الزّمان‌ وَطيُّ الزّمان‌ براي‌ يكي‌ از رفقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد.
  داستان‌ مرد زرگر كه‌ براي‌ او بسط‌ الزّمان‌ شد ، از «مشارق‌ الدّراريّ»
  تحفّظ‌ و خودداري‌ اكيد حاج‌ سيّد هاشم‌ از بروز كرامات‌ و خوارق‌ عادات‌
  تفسير آيۀ «إِنْ هِيَ إِلَّاأَسْمَآءٌ سَمَّيْتُمُوهَآ أَنتُمْ» در حرم‌ مطهّر سامرّاء
  بخش‌ يازدهمين‌ : سفر نهم‌ و دهم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1395. و سنۀ 1396 هجريّۀ قمريّه‌
  كلام‌ حدّاد در عقوبت‌ الهيّۀ إفشاء اسرار الهيّه‌
  كلام‌ حدّاد : عذاب‌ إفشاء سرّ ، استدراج‌ است‌
  نقل‌ حدّاد قول‌ رسول‌ خدا را : من‌ از پنج‌ كار اطفال‌ خوشم‌ مي‌آيد ، و تفسير آن‌
  معامله‌ و ادب‌ رفقا با حدّاد ، در لياقت‌ مقام‌ ايشان‌ نبود.
  از شرائط‌ اوّليّۀ احترام‌ به‌ سيّد هاشم‌ ، احترام‌ به‌ عائله‌ و اولاد و احفاد اوست‌
  از فتوّت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ رحمة‌ الله‌ عليه‌ قضايائي‌ شنيدني‌ است‌
  بدرقۀ حضرت‌ حدّاد تا سامرّاء ، و تا مَطار بغداد در سفر اخير بنده‌
  اشعار شبستري‌ در طلوع‌ نور توحيد.
  بخش‌ دوازدهمين‌ :سفر حقير به‌ شام‌ براي‌ زيارت‌ قبر بي‌بي‌ زينب‌ سلامُ الله‌ علَيها و ملاقات‌ با حضر
  زيارت‌ قبر حضرت‌ زينب‌ سلامُ الله‌ عليها در معيّت‌ حضرت‌ آقا
  سؤالهاي‌ سلوكي‌ رفقا و پاسخ‌هاي‌ توحيدي‌ حضرت‌ آقا در زينبيّه‌
  كلام‌ حدّاد : معاني‌ غامضۀ اسرار الهيّه‌ و ادعيۀ ائمّه‌ بدون‌ توحيد قابل‌ فهم‌ نيست‌
  كلام‌ حدّاد : در حقيقت‌ ، مضمون‌ بسياري‌ از خواسته‌ها در دعاها ، خواست‌ توحيد است‌
  كلام‌ حدّاد : «إيمانًا تُباشِرُ بِهِ قَلْبي‌» معني‌اي‌ غير از توحيد ميتواند داشته‌ باشد ؟.
  كلام‌ حدّاد : مفاد عبارت «أنا واثِقٌ مِنْ دَليلي‌ بِدَلالَتِكَ ، وَ ساكِنٌ مِنْ شَفيعي‌ إلي‌ شَفاع
  پاسخ‌ حدّاد در ربط‌ إخبار مرتاضان‌ گاو پرست‌ بر بعضي‌ از امور با حركت‌ دم‌ گاو.
  در شريعت‌ اسلام‌ ، فناء در غير ذات‌ اقدس‌ حقّ متعال‌ ممنوع‌ است‌
  كلام‌ حدّاد : پيروي‌ از خصوص‌ استاد كامل‌ ، از ضروريّات‌ مسائل‌ طريق‌ است‌
  در شريعت‌ ختمي‌ نبوّت‌ ، پيروي‌ واقعي‌ از جميع‌ انبياي‌ سَلَف‌ مردود است‌
  سالك‌ به‌ جائي‌ مي‌رسد كه‌ ميان‌ او و خاطرات‌ همچون‌ سدّ سكندر كشيده‌ مي‌شود.
  ابيات‌ شيخ‌ محمود شبستري‌ در لزوم‌ شناختن‌ انسان‌ حقيقت‌ خويش‌ را
  كلام‌ حدّاد : نجاست‌ را به‌ غير بزن‌ ، نه‌ به‌ خودت‌
  از أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ : «وَلَكِنّي‌ لا أرَي‌ إصْلاحَكُمْ بِإفْسادِ نَفْسي‌»
  تواضع‌ شديد حاج‌ سيّد هاشم‌ نسبت‌ به‌ جميع‌ خلائق‌ مخصوصاً سالكين‌
  تواضع‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ بر اساس‌ تعليم‌ «صحيفۀ سجّاديّه‌» بود.
  ابيات‌ ابن‌ فارض‌ در فراق‌ احبّه‌ و أولياء الله‌ در مكّه‌ و خَيْف‌
  در حضور حضرت‌ حدّاد ، در روزهاي‌ توقّف‌ در زينبيّۀ شام‌
  شرح‌ حال‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد در آخرين‌ روز توقّف‌ در زينبيّۀ شام‌
  اشعار ابن‌ فارض‌ : شرح‌ حال‌ حقير با حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، و ترجمۀ اشعار.
  مدّت‌ حيات‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد پس‌ از مراجعت‌ از شام‌ ، و رحلت‌ در كربلاي‌ مُعَلَّي‌
  ابيات‌ ابن‌ فارض‌ مصريّ مناسب‌ با رحلت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، و ترجمۀ ابيات‌
  غزلهايي‌ از خواجه‌ حافظ‌ شيرازي‌ مناسب‌ حال‌
  رموز و اشارات‌ و دلالات‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ را كسي‌ نفهميد.
  كلام‌ حدّاد : تو همه‌اش‌ مكّه‌ ميروي‌ ، كربلا ميروي‌ ! پس‌ كِيْ بسوي‌ خدا ميروي‌؟!
  مناسبت اشعار ابن فارض و خواجه حافظ هر دو با رحلت حداد.
  محصّل‌ و خلاصه‌اي‌ از مطالب‌ سابقه‌ در شناخت‌ و معرفت‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد روحي‌ فداه‌
  در حوزه‌ها بايد علاوه‌ بر حكمت‌ نظري‌ مؤسّسه‌هاي‌ حكمت‌ عملي‌ دائر گردد.
  معارف‌ الهيّه‌ مانند جواهر نفيسه‌ ، مصون‌ و محفوظ‌ از نظر اجانب‌ مي‌باشد.
  خطبۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ روايت‌ مسعودي‌ دربارۀ قدرت‌ اولياء الله‌
  خلاصه‌ و محصّل‌ گفتار در عظمت‌ معنوي‌ و روحي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌

کلیه حقوق در انحصارپرتال متقین میباشد. استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است

© 2008 All rights Reserved. www.Motaghin.com


Links | Login | SiteMap | ContactUs | Home
عربی فارسی انگلیسی