گالری تصاویر آرشیو بانک صوت کتابخانه پرسش و پاسخ ارتباط با ما صفحه اصلی
 
اعتقادات اخلاق حکمت عرفان علمی اجتماعی تاریخ قرآن و تفسیر جنگ
کتابخانه > اخلاق، حكمت و عرفان > روح مجرد
کتاب روح مجرد / قسمت یازدهم:استغراق اولیاء الهی در انوار ملکوتی، اشتهار امام رضا علیه السلام به غوث هذه الامّه، اخبار در شأن امام رضا علیه السلام

زبان‌ حال‌ اولياء الهي‌ در غربت‌ از عالم‌ طبع‌ و استغراق‌ در انوار ملكوتيّۀ قدسيّه‌

من‌ كه‌ ملول‌ گشتمي‌ از نفس‌ فرشتگان‌         قال‌ و مقال‌ عالمي‌ مي‌كشم‌ از براي‌ تو[34]

مَعْشَرَ النّاسِ ما جُنِنْتُ وَلَكِنْ                                     أنَا سَكْرانَةٌ وَ قَلبِيَ صاحِ (1)

أغَلَلْتُمْ يَدَيَّ وَ لَمْ ءَاتِ ذَنْبًا                            غَيْرَ جَهْري‌ في‌ حُبِّهِ وَ افْتِضاحي (2)

أنَا مَفْتونَةٌ بِحُبِّ حَبيبٍ                                       لَسْتُ أبْغي‌ عَنْ بابِهِ مِنْ بَراحِ (3)


صفحه 218

فَصَلاحي‌ الَّذي‌ زَعَمْتُمْ فَسادي‌                       وَ فَسادي‌ الَّذي‌ زَعَمْتُمْ صَلاحي(‌ (4

ما عَلَي‌ مَنْ أحَبَّ مَوْلَي‌ الْمَوالي‌                    وَ ارْتضاهُ لِنَفْسِهِ مِنْ جُناحِ (5) [35]

1 ـ اي‌ گروه‌ آدميان‌! من‌ مجنون‌ و ديوانه‌ نشده‌ام‌؛ وليكن‌ من‌ مست‌ محبّت‌ اويم‌ درحاليكه‌ دلم‌ هشيار است‌.

2 ـ آيا شما دو دست‌ مرا در غُلّ نموده‌ايد بدون‌ آنكه‌ جرم‌ و گناهي‌ مرتكب‌ شده‌ باشم‌ غير از آنكه‌ من‌ در محبّت‌ و عشق‌ سوزان‌ وي‌ آشكارا شده‌ام‌ و مشهور و شهره‌ گشته‌ام‌، و بواطن‌ و اسرار مخفيّۀ محبّتم‌ را ظاهر ساخته‌ام‌؟!

3 ـ من‌ مفتون‌ و گرفتار محبّت‌ دوستي‌ و محبوبي‌ شده‌ام‌ كه‌ ابداً توانِ آنرا ندارم‌ تا از دَرش‌ به‌ جاي‌ ديگر تحوّل‌ پيدا نمايم‌.

4 ـ بنابراين‌ آنچه‌ راكه‌ شما براي‌ من‌ مصلحت‌ مي‌پنداريد، فساد من‌ است‌؛ و آنچه‌ را كه‌ براي‌ من‌ مفسده‌ به‌ شمار مي‌آوريد صلاح‌ حال‌ من‌ است‌.

5 ـ گناه‌ و معصيتي‌ ننموده‌ است‌ آنكه‌ خداي‌ مولي‌ الموالي‌ را دوست‌ داشته‌ باشد، و وي‌ را براي‌ محبّت‌ و همنشيني‌ خود اتّخاذ نموده‌ باشد.

أنبياء و اولياء چون‌ از كأس‌ وصال‌ نوشيده‌اند، زبان‌ حالشان‌ پيوسته‌ به‌ اين‌ ابيات‌ مترنّم‌ است‌:

ألْبَسْتَني‌ ثَوْبَ وَصْلٍ طابَ مَلْبَسُهُ                 فَأنْتَ مَوْلَي‌ الْوَرَي‌ حَقًّا وَ مَوْلآئي‌(1)

كانَتْ لِقَلْبيَ أهْوآءٌ مُفَرَّقَةٌ                        فَاسْتَجْمَعَتْ مُذْ رَأَتْكَ الْعَيْنُ أهْوآئي‌(2)

مَنْ غَصَّ داوَي‌ بِشُرْبِ الْمآءِ غُصَّتَهُ                فَكَيْفَ يَصْنَعُ مَنْ قَدْ غَصَّ بِالْمآءِ (3)


صفحه 219

قَلْبي‌ حَزينٌ عَلَي‌ ما فاتَ مِنْ زَلَلي‌         فَالنَّفْسُ في‌ جَسَدي‌ مِنْ أعْظَمِ الدّآءِ (4)

وَ الشَّوْقُ في‌ خاطِري‌ وَ الْحَرُّ في‌ كَبِدي   ‌  وَ الْحُبُّ مِنّي‌ مَصونٌ في‌ سُوَيْدآئي‌(5)

تَرَكْتُ لِلنّاسِ دُنْياهُم‌ وَ دينَهُمُ                             شُغْلاً بِذِكْرِكَ يا ديني‌ وَ دُنْيآئي‌(6)

فَصارَ يَحْسُدُني‌ مَنْ كُنْتُ أحْسُدُهُ    وَ صِرْتُ مَوْلَي‌ الْوَرَي‌ إذْ صِرْتَ مَوْلآئي (7‌)[36 ]

1 ـ تو خلعت‌ وصال‌ را بر من‌ پوشانيدي‌ كه‌ پوشش‌ آن‌ پاك‌ است‌؛ فلهذا تو حقّاً و حقيقةً سيّد و سالار همۀ عالميان‌ هستي‌ و سيّد و سالار من‌ مي‌باشي‌.

2 ـ در دل‌ من‌ انديشه‌ها و افكار متشتّت‌ و گوناگون‌ بود؛ امّا وقتي‌ كه‌ چشمم‌ به‌ رويت‌ افتاد، تمام‌ آن‌ آراء و افكار در تو خلاصه‌ و جمع‌ شد.

3 ـ آن‌ كس‌ كه‌ لقمه‌ در گلويش‌ گير كند، با نوشيدن‌ آب‌ خود را علاج‌ مي‌نمايد؛ امّا آن‌ كس‌ كه‌ آب‌ گلوگيرش‌ شده‌ است‌، خود را با چه‌ چيز معالجه‌ نمايد؟!

4 ـ دلم‌ از تقصير لغزشها و خطاهائي‌ كه‌ انجام‌ داده‌ام‌ غصّه‌دار است‌. و


صفحه 220

نفس‌ و جان‌ من‌ در اين‌ جسم‌ و بدن‌ من‌ از بزرگترين‌ دردهاست‌.

5 ـ اشتياق‌ به‌ تو در خاطر من‌ است‌، و آتش‌ عشق‌ تو در جگر من‌ است‌، و محبّت‌ بي‌شائبۀ تو در نهانخانۀ ضمير و دل‌ من‌ دست‌ نخورده‌ و محفوظ‌ است‌.

6 ـ من‌ دنياي‌ مردم‌ و دين‌ مردم‌ را به‌ خودشان‌ واگذار نمودم‌، و پيوسته‌ به‌ ياد تو مشغولم‌ اي‌ دين‌ من‌! و اي‌ دنياي‌ من‌!

7 ـ بنابراين‌، آن‌ كسانيكه‌ من‌ بر آنها حسد ميبردم‌، اينك‌ آنها بر من‌ حسد ميبرند؛ و از هنگاميكه‌ تو آقا و سيّد من‌ شدي‌، من‌ آقا و سيّد عالميان‌ شدم‌.

مشكلاتي‌ كه‌ براي‌ سالكين‌ راه‌ توحيد پيش‌ مي‌آيد، اغلب‌ بواسطۀ عدم‌ انس‌ و آشنائي‌ مردم‌ با اين‌ مراحل‌ و بالنّتيجۀ ايجاد زحمت‌ و سدّ طريق‌ است‌، تا آنكه‌ سالك‌ را خواه‌ و ناخواه‌ به‌ انعزال‌ و دوري‌ از جماعت‌ مي‌كشاند.

من‌ از ديار حبيبم‌ نه‌ از بلاد غريب‌                 مُهَيمنا به‌ رفيقان‌ خود رسان‌ بازم[37]

اگر ز خون‌ دلم‌ بوي‌ شوق‌ مي‌آيد                  عجب‌ مدار كه‌ همدرد نافۀ ختنم[ [38

يكي‌ از جهات‌ غربت‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ سياستهاي‌ شيطاني‌ مأمون‌ بود

و ديگر، جهات‌ خصوصي‌ كه‌ در حضرت‌ ثامن‌ الحجج‌ عليه‌ السّلام‌ موجب‌ غربت‌ شده‌ است‌ و آن‌ چند چيز است‌:

اوّل‌: ابتلاي‌ آنحضرت‌ به‌ سياست‌ شيطانيّۀ مأمون‌ الرّشيد؛ چون‌ با نقشه‌اي‌ عجيب‌ آنحضرت‌ را تحت‌ الحفظ‌ از مقرّ و وطن‌ مألوف‌ خود، جوار قبر جدّش‌ رسول‌ اكرم‌ حركت‌ داد، و زير نظر خود تمام‌ حالات‌ و گزارشات‌ را ملحوظ‌، و در ولايت‌ مَرو در حقيقت‌ زنداني‌ و تبعيد و نفي‌ وطن‌ و حبس‌ نظر نمود؛ و در ظاهر آنحضرت‌ را به‌ خلعت‌ حكم‌ و ولايت‌ مخلّع‌، و در باطن‌ آنحضرت‌ را از همۀ شؤون‌ جدا و عزل‌ نموده‌، اجازۀ فتوي‌ و خواندن‌ نماز جمعه‌و عيد نميدهد. و با نكات‌ دقيق‌ و أنظار خفيّۀ خود، و با نقشه‌هاي‌


صفحه 221

محتالانه‌ و زيركانه‌ هر لحظه‌ زهر جانكاه‌ به‌ كام‌ آنحضرت‌ ميريزد، در حاليكه‌ مردم‌ مي‌پندارند او كمال‌ فدويّت‌ و اخلاص‌ را در بوتۀ صدق‌ و صفا گذارده‌ و تقديم‌ آنحضرت‌ ميكند و آنحضرت‌ را مطلق‌ الجناح‌ و مبسوط‌ اليد در جميع‌ امور و در رَتْق‌ و فَتْق‌ امور لشكري‌ و كشوري‌ قرار داده‌ است‌. و در ظاهر كنيزكي‌ زيبا از نصاري‌ را مي‌گمارد، و خَدَم‌ و حَشَم‌ و غِلمان‌ را در اطراف‌ مي‌گمارد؛ ولي‌ از آوردن‌ اهل‌ و عيال‌ و فرزند دلبندش‌ حضرت‌ أبوجعفر امام‌ محمّد تقي‌ عليه‌السّلام‌ عملاً منع‌ ميكند، بطوريكه‌ وحيداً غريباً در حجرۀ دربسته‌ به‌ زهر جفا شهيد مي‌شود. و خود در تشييع‌ جنازه‌ پيرهن‌ چاك‌ ميزند، و اشكش‌ سرازير، و مجالس‌ فاتحه‌ و تعزيه‌ دائر و بطور معروف‌ براي‌ بزرگداشت‌ و تجليل‌ از آنحضرت‌ عزاي‌ عمومي‌ و تعطيل‌ رسمي‌ اعلام‌ ميكند؛ و مردم‌ بخت‌ برگشتۀ جاهل‌ هم‌ توهّم‌ مي‌كنند اين‌ كارها براساس‌ اخلاص‌ و مودّت‌ است‌. وَ بِمِثْلِ هذا عَمِلَ السّياسيّونَ. فَهُوَ لَعَنَهُ اللهُ رَئيسُهُمْ وَ قآئِدُهُم‌ لِهَذِهِ الطَّريقَةِ، وَ أعْلَمُ مِن‌ أبيهِ هَرونَ الَّذي‌ اشْتَبَهَ في‌ سياسَةِ مَدينَتِهِ بِقَتْلِ أبيهِ موسَي‌ بْنِ جَعْفَرٍ عَلَيْهِما السَّلامُ مَسْجونًا بَعْدَ سِنينَ عَديدَةٍ جِهارًا.

جهت‌ دوّم‌ از جهات‌ غربت‌ حضرت‌، انكار وكلاء موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ بر ولايت‌ آنحضرت‌ است‌

دوّم‌ آنكه‌: به‌ عوض‌ آنكه‌ پس‌ از شهادت‌ پدرش‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ در زندان‌ سِنْدي‌ بن‌ شاهِك‌ (رئيس‌ شرطۀ بغداد) طرفداران‌ و مواليان‌ و سرسپردگان‌ و وكلاي‌ پدرش‌، يكباره‌ اطراف‌ او را بگيرند و امامت‌ او را گردن‌ نهند و او را تجليل‌ و تكريم‌ نمايند و تمام‌ شيعيان‌ پدرش‌ را به‌ او دعوت‌ كنند و اموال‌ خطيري‌ كه‌ به‌ عنوان‌ وكالت‌ از پدر آن‌ حضرت‌ از مردم‌ گرفته‌اند به‌ آنحضرت‌ بسپارند و اركان‌ ولايت‌ و دعائم‌ امامتش‌ را تقويت‌ و تأييد و تسديد كنند، اين‌ بي‌انصافها تصديق‌ نكردند، و حاضر نشدند تسليم‌ شوند و پولها را بسپارند، و جاه‌ و اعتباري‌ را كه‌ از بركت‌ پدرش‌ كسب‌ كرده‌ بودند به‌ مبدأش‌ و محورش‌ و قطبش‌ برگردانند.


صفحه 222

هريك‌ از وكلاي‌ مهمّ براي‌ خود عنواني‌ و شخصيّتي‌ و رفت‌ و آمدي‌ و رتق‌ و فتقي‌ و إفتاء و قضاوتي‌ و روايت‌ أحاديث‌ و أخباري‌ و تفسير آيه‌ و سوره‌اي‌ داشته‌، و با مصرف‌ پول‌ كلان‌ امام‌ موسي‌ عليه‌ السّلام‌ در أهواء و آراء شخصيّه‌ و طرفدارانشان‌، حاضر نشدند سر تسليم‌ و اطاعت‌ نسبت‌ به‌ امام‌ زمانشان‌ فرود آورند. همه‌ از حضرت‌ رضا عليه‌ السّلام‌ برگشتند و گفتند كه‌: موسي‌ بن‌ جعفر نمرده‌ است‌ و زنده‌ است‌. مانند كيسانيّه‌ كه‌ قائل‌ به‌ حيات‌ محمّد بن‌ حنفيّه‌ شدند براي‌ آنكه‌ تسليم‌ امام‌ زندۀ خود حضرت‌ سجّاد زين‌العابدين‌ نشوند؛ و مانند عُمَر كه‌ در رحلت‌ رسول‌ خدا فرياد ميزد محمّد نمرده‌ است‌، چهل‌ روز ديگر برميگردد و با منافقين‌ جنگ‌ ميكند، براي‌ آنكه‌ أبوبكر كه‌ در خارج‌ مدينه‌ در سُنْح‌[39] بود به‌ مدينه‌ برسد و مردم‌ فوراً با أميرالمومنين‌ بيعت‌ نكنند، و همينكه‌ ابوبكر رسيد و گفت‌: رسول‌ خدا مرده‌ است‌، عمر گفت‌: محمّد مرده‌ است‌.

باري‌، وكلاي‌ موسي‌ بن‌ جعفر بعد از شهادتش‌ گفتند: امامت‌ به‌ همين‌ امام‌ ختم‌ شده‌ است‌ و ديگر امامي‌ نيست‌. و لذا آنها را «واقفيّه‌» گويند. و علناً، جُحوداً و استكباراً حجّت‌ خدا عليّ بن‌ موسي‌ الرّضا را انكار كردند و او را كه‌ والي‌ اين‌ ولايت‌ بود تكذيب‌ نمودند. چه‌ غربتي‌ از اين‌ بالاتر؟

و نه‌ تنها خودشان‌ تسليم‌ نشدند، بلكه‌ شيعيان‌ پدرش‌ حضرت‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ را نيز به‌ خود دعوت‌ نموده‌ و از پيروي‌ حضرت‌ ثامن‌ الائمّه‌ منع‌ كردند؛ و براي‌ خود حزب‌ و دسته‌اي‌ تشكيل‌ داده‌ و بدعت‌ در دين‌ گذارده‌، و جماعت‌ واقفيّۀ از اسلام‌ فرقۀ خاصّي‌ تشكيل‌ دادند.

يكي‌ از بزرگان‌ و وكلاي‌ حضرت‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ و از دعائم‌ فرقۀ واقفيّه‌، عليُّ بنُ أبي‌ حَمْزۀ بطآئني‌ است‌ كه‌ ما براي‌ شاهد و نمونه‌


صفحه 223

مطالبي‌ را اجمالاً دربارۀ او در اينجا ذكر مي‌كنيم‌:

در رجال‌ مامقاني‌ فرموده‌ است‌ كه‌ ايشان‌ پدرش‌ سالم‌ است‌. شيخ‌ طوسي‌ او را از اصحاب‌ حضرت‌ صادق‌ و حضرت‌ كاظم‌ عليهما السّلام‌ شمرده‌ و گفته‌ است‌ كه‌ او از واقفيّه‌ است‌.

اخبار وارده‌ در شأن‌ عليّ بن‌ أبي‌حمزۀ بطائني‌، از اركان‌ فرقۀ واقفيّه‌

عَبْدِاللهِ عَلَيهِ السّلامُ، ثُمَّ وَقَفَ؛ وَ هُوَ أحَدُ عُمُدِ الْواقِفَةِ.

وَ مِثلُهُ في‌ «الْخُلاصَةِ» مُضيفًا إلَي‌ ذلِكَ قَوْلَهُ: قالَ الشَّيْخُ الطّوسيُّ(ره‌) في‌ عِدَّةِ مَواضِعَ: إنَّه‌ واقِفيٌّ. وَ قالَ أبوالْحَسَنِ عَليُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضّالٍ: عَليُّ بْنُ أبي‌حَمْزَةَ كَذّابٌ مُتَّهَمٌ مَلْعونٌ. قَد رَوَيْتُ عَنهُ أحاديثَ كَثيرَةً وَ كَتَبْتُ عَنهُ تَفْسيرَ الْقُرْءَانِ مِن‌ أوَّلِهِ إلَي‌ ءَاخِرِهِ، إلاّ أنّي‌ لا أسْتَحِلُّ أنْ أرْوَي‌ عَنهُ حَديثًا واحِدًا.

وَ قالَ ابْنُ الْغَضآئِريِّ: عَليُّ بْنُ أبي‌حَمْزَةَ لَعَنَهُ اللَهُ أصْلُ الْوَقْفِ وَ أشَدُّ الْخَلْقِ عَداوَةً لِلْمَوْلَي‌ يَعْني‌ الرِّضا عَلَيهِ السّلامُ بَعْدَ أبي‌ إبْراهيمَ عَلَيهِ السّلامُ ـ انتهي‌ ما في‌ «الخُلاصة‌». ـ انتهي‌ موضعُ الحاجة‌.

و سپس‌ رواياتي‌ را شاهد بر مطلب‌ مي‌آورد كه‌ ما بعضي‌ از آنها را در اينجا مي‌آوريم‌؛ و اين‌ روايات‌ در «رجال‌ كشّي‌» است‌.

مِنْهَا مَا رَوَاهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ، قَالَ: حَدَّثَنِي‌ أَبُوعَلِيٍّ الْفَارِسِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي‌ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِالرَّحْمَنِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَي‌ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ فَقَالَ: مَاتَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي‌حَمْزَةَ؟! قُلْتُ: نَعَمْ! قَالَ: قَدْ دَخَلَ النَّارَ. فَفَزِعْتُ مِنْ ذَلِكَ. قَالَ: أَمَا إنَّهُ سُئِلَ عَنِ الإمَامِ بَعْدَ مُوسَي‌ عَلَيْهِالسَّلَامُ، فَقَالَ: إنِّي‌ لَا أَعْرِفُ إمَامًا بَعْدَهُ، فَضُرِبَ فِي‌ قَبْرِهِ ضَرْبَةً اشْتَعَلَ قَبْرُهُ نَارًا.

«روايت‌ است‌ از يونس‌ بن‌ عبدالرّحمن‌ كه‌ گفت‌: من‌ بر حضرت‌ رضا


صفحه 224

عليه‌السّلام‌ وارد شدم‌. فرمود: عليّ بن‌ أبي‌حمزه‌ مُرد؟! گفتم‌: آري‌! فرمود: داخل‌ در جهنّم‌ شد. من‌ از اين‌ كلام‌ حضرت‌ به‌ دهشت‌ افتادم‌. فرمود: آگاه‌ باش‌ كه‌ چون‌ از امام‌ پس‌ از موسي‌ عليه‌ السّلام‌ از وي‌ پرسيدند گفت‌: من‌ امامي‌ را پس‌ از او نمي‌شناسم‌، لهذا يك‌ ضربه‌اي‌ به‌ قبرش‌ زدند كه‌ از آن‌ آتش‌ بالاگرفت‌.»

وَ مِنْهَا مَا رَوَاهُ عَنْ حَمْدَوَيْهِ، قَالَ: حَدَّثَنِي‌ الْحَسَنُ بْنِ مُوسَي‌ عَنْ دَاوُدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ بْنِ أَبِي‌ نَصْرٍ قَالَ: وَقَفَ أَبُوالْحَسَنِ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي‌ بَنِي‌ زُرَيْقٍ، فَقَالَ لِي‌ وَ هُوَ رَافِعٌ صَوْتَهُ: يَا أَحْمَدُ! قُلْتُ: لَبَّيْكَ! قَالَ: إنَّهُ لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَسَلَّمَ جَهَدَ النَّاسُ فِي‌ إطْفَآءِ نُورِ اللَهِ فَأَبَي‌ اللَهُ إلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ بِأَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ؛ فَلَمَّا تَوَفَّي‌ أَبُوالْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ جَهَدَ عَلِيُّ ابْنُ أَبِي‌ حَمْزَةَ فِي‌ إطْفَآءِ نُورِ اللَهِ، فَأَبَي‌ اللَهُ إلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ.

وَ إنَّ أَهْلَ الْحَقِّ إذَا دَخَلَ فِيهِمْ دَاخِلٌ سُرُّوا بِهِ، وَ إذَا خَرَجَ مِنْهُمْ خَارِجٌ لَمْ يَجْزَعُوا عَلَيْهِ؛ وَ ذَلِكَ أنَّهُمْ عَلَي‌ يَقِينٍ مِنْ أَمْرِهِمْ. وَ إنَّ أَهْلَ الْبَاطِلِ إذَا دَخَلَ فِيهِمْ دَاخِلٌ سُرُّوا بِهِ، وَ إذَا خَرَجَ مِنْهُمْ خَارِجٌ جَزِعُوا عَلَيْهِ؛ وَ ذَلِكَ أنَّهُمْ عَلَي‌ شَكٍّ مِنْ أَمْرِهِمْ. إنَّ اللَهَ جَلَّ جَلَالُهُ يَقُولُ: فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ. [40]

قَالَ: ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَه41]ِ] عَلَيْهِ السَّلَامُ: الْمُسْتَقَرُّ الثَّابِتُ، وَ الْمُسْتَوْدَعُ الْمُعَارُ.

«و روايت‌ است‌ از أحمد بن‌ محمّد بن‌ أبي‌ نصر كه‌ گفت‌: حضرت‌ امام‌


صفحه 225

أبوالحسن‌ الرّضا عليه‌ السّلام‌ در ميان‌ طائفۀ بني‌ زُرَيق‌ ايستادند، و در حاليكه‌ صداي‌ خود را بلند نموده‌ بودند به‌ من‌ گفتند: اي‌ احمد! گفتم‌: لبّيك‌! فرمود: چون‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ رحلت‌ نمودند، مردم‌ براي‌ خاموش‌ كردن‌ نور خدا كوشيدند؛ امّا خداوند إبا نمود مگر از اينكه‌ نور خود را تمام‌ كند به‌ أميرالمومنين‌ عليه‌ السّلام‌. و چون‌ أبوالحسن‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهماالسّلام‌ وفات‌ نمود، عليّ بن‌ أبي‌حمزه‌ در خاموش‌ كردن‌ نور خدا كوشيد، امّا خداوند إبا نمود مگر اينكه‌ نور خود را تمام‌ كند.

اهل‌ حقّ چنانند كه‌: اگر يكي‌ بر آنان‌ وارد شود و به‌ جمعيّتشان‌ افزوده‌ گردد خوشحال‌ مي‌شوند، و اگر يكي‌ از ميانشان‌ خارج‌ شود و از جمعيّتشان‌ كم‌ گردد جزع‌ و فزع‌ نمي‌كنند؛ چرا كه‌ ايشان‌ امرشان‌ بر يقين‌ استوار است‌. و اهل‌ باطل‌ چنانند كه‌: اگر يكي‌ بر آنان‌ افزوده‌ شود خوشحال‌ مي‌گردند، و اگر يكي‌ از ميانشان‌ خارج‌ شود جزع‌ و فزع‌ مي‌كنند؛ چرا كه‌ ايشان‌ امرشان‌ بر شكّ و ترديد سوار است‌. خداوند جلّ جلاله‌ ميگويد: فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ. (ايمان‌ بر دوگونه‌ است‌: مستقرّ و مُستَودع‌.)

حضرت‌ رضا فرمود: حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ فرمود: معني‌ مستقرّ، ثابت‌ و پابرجاست‌؛ و معني‌ مستودع‌، عاريه‌ و بدون‌ بنيان‌.»

وَ مِنْهَا مَا رَوَاهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: حَدَّثَنِي‌ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ يُونُسَ ابْنِ عَبْدِالرَّحْمَنِ قَالَ: مَاتَ أَبُوالْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ لَيْسَ مِنْ قُوَّامِهِ أَحَدٌ إلَّا وَ عِنْدَهُ الْمَالُ الْكَثِيرُ، وَ كَانَ ذَلِكَ سَبَبَ وَقْفِهِمْ وَ جُحُودِهِمْ مَوْتَهُ. وَ كَانَ عِنْدَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي‌حَمْزَةَ ثَلَثُونَ أَلْفَ دِينَارٍ.

«و روايت‌ است‌ از عليّ بن‌ محمّد كه‌ گفت‌: حديث‌ كرد براي‌ من‌ محمّد ابن‌ احمد از احمد بن‌ حسين‌ از محمّد بن‌ جمهور از أحمد بن‌ فضل‌ از يونس‌ بن‌


صفحه 226

عبدالرّحمن‌ كه‌ گفت‌: حضرت‌ امام‌ أبوالحسن‌ موسي‌ عليه‌ السّلام‌ كه‌ رحلت‌ كردند، هيچكس‌ از وكلا و نائبان‌ و مدبّران‌ امور آنحضرت‌ نبود مگر آنكه‌ در نزد وي‌ مال‌ بسيار بود، و همين‌ امر بود كه‌ سبب‌ شد مرگ‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهماالسّلام‌ را انكار كردند و در پذيرش‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ توقّف‌ نمودند. و تنها در نزد عليّ بن‌ أبي‌ حمزه‌ سي‌ هزار دينار بود.»

وَ مِنْهَا مَا رَوَاهُ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِي‌ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ أَبِي‌عَبْدِاللَهِ الرَّازِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي‌ نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي‌الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ! إنِّي‌ خَلَّفْتُ ابْنَ أَبِي‌حَمْزَةَ وَ ابْنَ مَهْرَانَ وَ ابْنَ أَبِي‌ سَعِيدٍ أَشَدَّ أَهْلِ الدُّنْيَا عَدَاوَةً لِلَّهِ.

قَالَ: فَقَالَ: مَا ضَرَّكَ مَنْ ضَلَّ إذَا اهْتَدَيْتَ! إنَّهُمْ كَذَّبُوا رَسُولَ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَ سَلَّمَ، وَ كَذَّبُوا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ، وَ كَذَّبُوا فُلَانًا وَ فُلَانًا، وَ كَذَّبُوا جَعْفَرًا وَ مُوسَي‌؛ وَ لِي‌ بِـَابَآئِي‌ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ أُسْوَةٌ.

قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ: إنَّا نَرْوِي‌ أَنَّكَ قُلْتَ لاِبْنِ مَهْرَانَ: أَذْهَبَ اللَهُ نُورَقَلْبِكَ، وَ أَدْخَلَ الْفَقْرَ بَيْتَكَ! فَقَالَ: كَيْفَ حَالُهُ وَ حَالُ بِرِّهِ؟ قُلْتُ: يَا سَيِّدِي‌! أَشَدُّ حَالٍ؛ هُمْ مَكْرُوبُونَ بِبَغْدَادَ، وَ لَمْ يَقْدِرِ الْحُسَيْنُ أَنْ يَخْرُجَ إلَي‌الْعُمْرَةِ، فَسَكَتَ.

وَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ فِي‌ ابْنِ أَبِي‌حَمْزَةَ: أَمَا اسْتَبَانَ لَكُمْ كِذْبُهُ؟! أَلَيْسَ هُوَ الَّذِي‌ يَرْوِي‌ أَنَّ رَأْسَ الْمَهْدِيِّ يُهْدَي‌ إلَي‌ عِيسَي‌ بْنِ مُوسَي‌ وَ هُوَ صَاحِبُ السُّفْيَانِيِّ؟! وَ قَالَ: إنَّ أَبَا الْحَسَنِ يَعُودُ إلَي‌ ثَمَانِيَةِ أَشْهُرٍ؟

«روايت‌ است‌ از محمّد بن‌ فضيل‌ كه‌ گفت‌: به‌ حضرت‌ أبوالحسن‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ گفتم‌: فدايت‌ شوم‌! من‌ كه‌ اينك‌ آمدم‌، در پشت‌ سرم‌ ابن‌أبي‌حمزه‌ و ابن‌ مَهران‌ و ابن‌ أبي‌سعيد را واگذاردم‌ درحاليكه‌ آنان‌ از همۀ مردم‌ دنيا عداوتشان‌ به‌ خدا بيشتر بود.


صفحه 227

محمّد بن‌ فضيل‌ ميگويد: حضرت‌ فرمود: گمراهي‌ گمراهان‌ به‌ تو آسيبي‌ نميرساند در صورتيكه‌ تو راه‌ را يافته‌ باشي‌! آنان‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ را تكذيب‌ نمودند، و أميرالمومنين‌ عليه‌ السّلام‌ را تكذيب‌ كردند، و فلان‌ و فلان‌ را تكذيب‌ نمودند، و امام‌ جعفر و امام‌ موسي‌ را تكذيب‌ كردند؛ و من‌ نيز در اين‌ جهت‌ به‌ پدرانم‌ تأسّي‌ دارم‌.

گفتم‌: فدايت‌ شوم‌! ما در روايت‌ داريم‌ كه‌ شما به‌ ابن‌ مهران‌ گفته‌ايد: خداوند نور دلت‌ را ببرد، و فقر و مسكنت‌ را در خانه‌ات‌ داخل‌ سازد! حضرت‌ فرمود: حالش‌ چطور است‌؟ و حال‌ إحسان‌ و بخشش‌ او چطور است‌؟![42] عرض‌ كردم‌: اي‌ آقاي‌ من‌! در شديدترين‌ وضعي‌ زيست‌ مي‌كنند؛ در بغداد زندگي‌ دردناك‌ دارند، و حسين‌ (ابن‌ مهران‌) قادر نبود به‌ سوي‌ عمره‌ رهسپار شود. پس‌ حضرت‌ سكوت‌ اختيار كرد.

و من‌ شنيدم‌ كه‌ حضرت‌ دربارۀ ابن‌ أبي‌ حمزه‌ مي‌گفت‌: آيا دروغ‌ وي‌ براي‌ شما آشكارا نشد؟! آيا او نبود كه‌ روايت‌ ميكرد سر مهدي‌ را براي‌ عيسي‌ بن‌ موسي‌ هديه‌ مي‌آورند و عيسي‌ بن‌ موسي‌ رفيق‌ و مصاحب‌ سفياني‌ است‌؟! و او نبود كه‌ گفت‌: حضرت‌ أبوالحسن‌ امام‌ موسي‌ پس‌ از هشت‌ ماه‌ برميگردد؟»

وَ مِنْها ما رَواهُ بِسَنَدٍ عَنْ إسمَعيلَ بْنِ سَهْلٍ في‌ حَديثٍ أسْبَقْنا نَقْلَهُ في‌ تَرْجَمَةِ الْحَسَنِ بْنِ أبي‌ سَعيدِ الْمُكاري‌ تَضَمَّنَ مُكالَمَةَ عَليِّ بْنِ أَبي‌حَمْزَةَ هَذا مَعَ الرِّضا عَلَيْهِ السَّلامُ وَ إنْكارَهُ إمامَتَهُ وَ وَقْفَهُ عَلَي‌ أبيهِ الْكاظِمِ


صفحه 228

عَلَيْهِ السَّلامُ وَ إنْكارَهُ مَوْتَهُ.[43]

«و در روايتي‌ كه‌ با سندي‌ از إسمعيل‌ بن‌ سهل‌ نقل‌ كرده‌ و ما سابقاً آنرا در ترجمۀ حال‌ حسن‌ بن‌ أبي‌ سعيد مُكاري‌ آورديم‌، ذكر شده‌ كه‌ عليّ بن‌ أبي‌ حمزة‌ بطائني‌ همين‌ مرد معروف‌ و مشهور، با حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ مكالمه‌ و گفتگوي‌ شفاهي‌ و حضوري‌ داشت‌، و در آن‌ محضر انكار امامتش‌ را نمود، و توقّفش‌ را بر امامت‌ حضرت‌ موسي‌ بن‌ جعفر پدر حضرت‌ امام‌ رضا اظهار كرد، و انكار مرگ‌ پدرش‌ را نمود.»

تا اينجا بعضي‌ از روايات‌ وارده‌ در «رجال‌ كشّي‌» را نقل‌ كرديم‌، و سپس‌ مرحوم‌ مامقاني‌ يكي‌ از روايات‌ وارده‌ در كتاب‌ «غيبت‌» شيخ‌ را نقل‌ ميكند كه‌ شدّت‌ عناد او را نسبت‌ به‌ حضرت‌ ثامن‌ الحجج‌ ميرساند. با اينكه‌ قبلاً معرّف‌ به‌ وصايت‌ آنحضرت‌ بوده‌ است‌؛ چنانچه‌ در ص‌ 262 ذكر ميكند كه‌:

وَ رَوَي‌ في‌ «الْعُيونِ» في‌ الصَّحيحِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَليٍّ الْخَزّازِ قالَ: خَرَجْنا إلَي‌ مَكَّةَ وَ مَعَنا عَليُّ بْنُ أبي‌حَمْزَةَ، وَ مَعَهُ مالٌ وَ مَتاعٌ. فَقُلْنا: ما هَذا؟ فَقالَ: هَذا لِلْعَبْدِ الصّالِحِ عَلَيْهِ السَّلامُ؛ أمَرَني‌ أنْ أحْمِلَهُ إلَي‌ عَليٍّ ابْنِهِ، وَ قَدْ أوْصَي‌ إلَيْهِ.

ثُمَّ قالَ: قالَ مُصَنِّفُ هَذا الْكِتابِ رَضيَ اللَهُ عَنْهُ: إنَّ عَلِيَّ بْنَ أبي‌حَمْزَةَ أنْكَرَ ذَلِكَ بَعْدَ وَفاتِ موسَي‌، وَ حَبَسَ الْمالَ عَنِ الرِّضا عَلَيْهِالسَّلامُ.

در «عيون‌ أخبار الرّضا» به‌ روايت‌ صحيحه‌ از حسن‌ بن‌ علي‌ خَزّاز روايت‌ است‌ كه‌ گفت‌: ما به‌ سوي‌ مكّه‌ رهسپار شديم‌ و عليّ بن‌ أبي‌ حمزه‌ نيز با ما بود، و با وي‌ مال‌ و متاعي‌بود. به‌ او گفتيم‌: اين‌ اموال‌ و أمتعه‌ از كيست‌؟! گفت‌: مال‌


صفحه 229

عبد صالح‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليه‌ السّلام‌ است‌؛ به‌ من‌ امر نموده‌ است‌ كه‌ به‌سوي‌ پسرش‌ عليّ ببرم‌، و او را وصيّ خود قرار داده‌ است‌.

سپس‌ گفت‌: مصنّف‌ اين‌ كتاب‌ ميگويد: عليّ بن‌ أبي‌ حمزه‌ پس‌ از وفات‌ امام‌ موسي‌ انكار اين‌ مطلب‌ را نمود، و اموال‌ را به‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ نداد.»

باري‌، با مطالعۀ احوال‌ واقفيّه‌ و عناد روساي‌ آنان‌ نسبت‌ به‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌، غربت‌ آنحضرت‌ در آن‌ عصر شدّت‌ كه‌ عصر هارون‌ الرّشيد و سپس‌ مأمون‌ الرّشيد است‌ خوب‌ ظاهر ميگردد.

جهت‌ سوّم‌ از جهات‌ غربت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ انكار امامت‌ و فرزندي‌ فرزندش‌ محمّد بن‌ علي‌ است‌

سوّم‌: انكار امامت‌ فرزندش‌ محمّد بن‌ عليّ است‌، بلكه‌ انكار فرزندي‌ او را سلامُ الله‌ علَيهما. و اين‌ نه‌ تنها از غريب‌ صورت‌ گرفته‌، بلكه‌ أقوام‌ نزديك‌ مانند أعمام‌ و بني‌أعمام‌ آنحضرت‌ امامت‌ و وصايت‌ آن‌ نورِ ديده‌ را انكار كردند، مانند مخالفتهائي‌ كه‌ با خود آنحضرت‌ مي‌نمودند، همچون‌ مخالفت‌ برادرش‌ زيدالنّار.

و در «بحار الانوار» روايت‌ مفصّلي‌ را راجع‌ به‌ آمدن‌ هشتاد نفر از علماي‌ بغداد و سائر شهرها به‌ قصد حجّ بيت‌ الله‌ الحرام‌ روايت‌ ميكند كه‌ اوّل‌ در مدينه‌ وارد شدند براي‌ آنكه‌ حضرت‌ أبوجعفر عليه‌ السّلام‌ را ديدار كنند. و در اين‌ روايت‌ است‌ كه‌: در آن‌ مجلس‌ كه‌ در خانۀ حضرت‌ امام‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ تشكيل‌ شد، عبدالله‌ بن‌ موسي‌ كه‌ عموي‌ حضرت‌ جواد است‌ وارد شد و در صدر نشست‌، و شخصي‌ ندا در داد كه‌: اين‌ است‌ فرزند رسول‌ خدا؛ هر كس‌ سوال‌ دارد بنمايد. حضّار سوال‌ كردند و جواب‌ عبدالله‌ كافي‌ نبود. تا آنكه‌ حضرت‌ جواد الائمّه‌ عليه‌ السّلام‌ كه‌ طفلي‌ هفت‌ ساله‌ بود وارد مي‌شود و حضّار سوال‌ مي‌كنند و پاسخ‌ كافي‌ و وافي‌ مي‌شنوند بطوريكه‌ همۀ آنها خوشحال‌ مي‌شوند و بر آن‌ حضرت‌ دعا كرده‌ و درودها فرستادند و سپس‌ گفتند: عموي‌ شما عبدالله‌


صفحه 230

چنين‌ و چنان‌ فتوي‌ داده‌ است‌. حضرت‌ رو به‌ عموي‌ خود كرده‌ فرمودند:

لَا إلَهَ إلَّا اللَهُ. يَا عَمِّ! إنَّهُ عَظِيمٌ عِنْدَ اللَهِ أَنْ تَقِفَ غَدًا بَيْنَ يَدَيْهِ فَيَقُولَ لَكَ: لِمَ تُفْتِي‌ عِبَادِي‌ بِمَا لَمْ تَعْلَمْ وَ فِي‌ الامَّةِ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْكَ؟!

«لا إله‌ إلاّ الله‌. اي‌ عموجان‌ من‌! حقّاً بزرگ‌ است‌ در نزد خداوند آنكه‌ فردا تو در پيشگاه‌ او بايستي‌ و خداوند به‌ تو بگويد: چرا در ميان‌ بندگان‌ من‌ به‌ چيزي‌ كه‌ ندانسته‌اي‌ فتوي‌ داده‌اي‌ درحاليكه‌ در ميان‌ امّت‌ من‌ از تو داناتر وجود داشت‌؟!»

تا آخر روايت‌ كه‌ حاوي‌ مطالب‌ نفيسه‌ است‌. و اين‌ روايت‌ را مرحوم‌ جدّ ما مجلسي‌ رضوان‌ الله‌ عليه‌ از كتاب‌ «عيون‌ المعجزات‌» روايت‌ نموده‌ است‌.[44]

روايت‌ عليّ بن‌ جعفر دربارۀ درخواست‌ اعمام‌ و برادران‌ حضرت‌ رضا، رضايت‌ دادن‌ آنحضرت‌ را به‌ حكم‌ قيافه‌ شناسان‌ دربارۀ فرزندشان‌

و مرحوم‌ شيخ‌ انصاري‌ در «مكاسب‌ محرّمه‌» در باب‌ حرمة‌ القيافة‌ روايتي‌ نقل‌ كرده‌ است‌ كه‌ شايستۀ دقّت‌ است‌:

عَنِ «الْكَافِي‌» عَنْ زَكَرِيَّا بْنِ يَحْيَي‌ بْنِ النُّعْمَانِ الصَّيْرَفِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ جَعْفَرٍ يُحَدِّثُ الْحَسَنَ بْنَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فَقَالَ: وَ اللَهِ لَقَدْ نَصَرَ اللَهُ أَبَاالْحَسَنِ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ. فَقَالَ الْحَسَنُ: إي‌ وَ اللَهِ جُعِلْتُ فِدَاكَ؛ لَقَدْ بَغَي‌ عَلَيْهِ إخْوَتُهُ. فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ: إي‌ وَ اللَهِ؛ وَ نَحْنُ عُمُومَتُهُ بَغَيْنَا عَلَيْهِ. فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ كَيْفَ صَنَعْتُمْ؟ فَإنِّي‌ لَمْ أَحْضُرْكُمْ. قَالَ: فَقَالَ لَهُ إخْوَتُهُ وَ نَحْنُ أَيْضًا: مَا كَانَ فِينَا إمَامٌ قَطُّ


صفحه 231

حَآئِلُ اللَوْنِ.[45]

فَقَالَ لَهُمُ الرِّضَا: هُوَ ابْنِي‌. فَقَالُوا: إنَّ رَسُولَ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَءَالِهِ وَ سَلَّمَ قَضَي‌ بِالْقَافَةِ[46]، فَبَيْنَنَا وَ بَيْنَكَ الْقَافَةُ. فَقَالَ: ابْعَثُوا أَنْتُمْ إلَيْهِمْ وَ أَمَّا أَنَا فَلَا. وَ لَا تُعْلِمُوهُمْ لِمَا دَعَوْتُمُوهُمْ إلَيْهِ، وَ لْتَكُونُوا فِي‌ بُيُوتِكُمْ!

فَلَمَّا جَآءُوا وَ قَعَدْنَا فِي‌ الْبُسْتَانِ وَ اصْطَفَّ عُمُومَتُهُ وَ إخْوَتُهُ وَ أَخَوَاتُهُ، وَ أَخَذُوا الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ أَلْبَسُوهُ جُبَّةً مِنْ صُوفٍ وَ قَلَنْسُوَةً وَ وَضَعُوا عَلَي‌ عُنُقِهِ مِسْحَاةً وَ قَالُوا لَهُ: ادْخُلِ الْبُسْتَانَ كَأَنَّكَ تَعْمَلُ فِيهِ! ثُمَّ جَآءُوا بِأَبِي‌ جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ قَالُوا: أَلْحِقُوا هَذَا الْغُلَامَ بِأَبِيهِ! فَقَالُوا: لَيْسَ لَهُ هُنَا أَبٌ؛ وَلَكِنْ هَذَا عَمُّ أَبِيهِ، وَ هَذَا عَمُّهُ، وَ هَذِهِ عَمَّتُهُ، وَ إنْ يَكُنْ لَهُ هُنَا أَبٌ فَهُوَ صَاحِبُ الْبُستَانِ؛ فَإنَّ قَدَمَيْهِ وَ قَدَمَيْهِ وَاحِدَةٌ.

فَلَمَّا رَجَعَ أَبُوالْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالُوا: هَذَا أَبُوهُ.

فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ: فَقُمْتُ وَ مَصَصْتُ رِيقَ أَبِي‌ جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ قُلْتُ لَهُ: أَشْهَدُ أَنَّكَ إمَامِي‌ عِنْدَ اللَهِ. فَبَكَي‌ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ ثُمَّ قَالَ: يَا عَمِّ! أَلَمْ تَسْمَعْ أَبِي‌ وَ هُوَ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَسَلَّمَ: بِأَبِي‌ ابْنُ خِيَرَةِ الإمَآءِ! ابْنُ النُّوبِيَّةِ الطَّيِّبَةِ الْفَمُ، الْمُنْتَجَبَةِ الرَّحِمُ. وَيْلَهُمْ؛ لَعَنَ اللَهُ الاعَيْبِسَ وَ ذُرِّيَّتَهُ صَاحِبَ الْفِتْنَةِ، وَ يَقْتُلُهُمْ سِنِينَ وَ شُهُورًا وَ أَيَّامًا يَسُومُهُمْ خَسْفًا وَ يَسْقِيهِمْ كَأْسًا مُصْبِرَةً.

وَ هُوَ الطَّرِيدُ الشَّرِيدُ الْمَوْتُورُ بِأَبِيهِ وَ جَدِّهِ[47] صَاحِبُ الْغَيْبَةِ، يُقَالُ:


صفحه 232

مَاتَ أَوْ هَلَكَ، أَيَّ وَادٍ سَلَكَ؟ أَفَيَكُونُ هَذَا يَا عَمِّ إلَّا مِنِّي‌؟! فَقُلْتُ: صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاكَ!

از كتاب‌ «كافي‌» از زكريّا بن‌ يحيي‌ بن‌ نعمان‌ صيرفيّ روايت‌ است‌ كه‌ گفت‌: شنيدم‌ عليّ بن‌ جعفر را كه‌ با حسن‌ بن‌ حسين‌ بن‌ عليّ بن‌ حسين‌ گفتگو داشت‌ و مي‌گفت‌: تحقيقاً خداوند أبوالحسن‌ الرّضا عليه‌ السّلام‌ را ياري‌ كرد. حسن‌ گفت‌: آري‌ سوگند به‌ خدا، فدايت‌ شوم‌؛ برادران‌ او با او از در بغي‌ و ستم‌ وارد شدند.

عليّ بن‌ جعفر گفت‌: آري‌ سوگند به‌ خدا؛ و ما هم‌ كه‌ عموهاي‌ وي‌ محسوب‌ مي‌شديم‌ با او ستم‌ نموديم‌.

حسن‌ گفت‌: فدايت‌ شوم‌، شما با او چكار كرديد؟ براي‌ من‌ بازگو كنيد، زيرا كه‌ در مجلس‌ شما حضور نداشتم‌.

عليّ بن‌ جعفر گفت‌: برادران‌ امام‌ رضا و همچنين‌ ما عموهايش‌، همگي‌ بـه‌ او گفتيم‌: تا به‌ حال‌ در ميان‌ ما امامي‌ با چهرۀ تند و سياه‌ رنگ‌ نيامده‌ است‌.

امام‌ رضا به‌ آنها گفت‌: او پسر من‌ است‌. آنها گفتند: رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ و سلّم‌ به‌ حكم‌ قيافه‌شناسان‌ تن‌ در داده‌ است‌، اينك‌ قاضي‌ و حاكم‌ ميان‌ ما و ميان‌ تو قيافه‌شناسان‌ هستند. حضرت‌ فرمود: شما بفرستيد به‌ دنبالشان‌ بيايند، و امّا من‌ نمي‌فرستم‌. و آنان‌ را از مطلب‌ و مرادتان‌ با خبر نكنيد، و شما در خانه‌هاي‌ خود بمانيد!

چون‌ قيافه‌شناسان‌ آمدند، و ما در بستان‌ نشستيم‌ و عموهاي‌ حضرت‌ و برادرانش‌ و خواهرانش‌ صفّ بستند، و به‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ جُبّه‌اي‌ پشمينه‌ پوشاندند و يك‌ كلاه‌ (قَلَنْسُوَه‌) برزگري‌ و كار بر سرش‌ نهادند و بر گردنش‌ يك‌ بيل‌ نهادند، و به‌ او گفتند: تو داخل‌ بستان‌ برو بطوريكه‌ خود را نشان‌ دهي‌ كه‌ چون‌ كارگر عمله‌ در آنجا به‌ كار اشتغال‌ داري‌! و سپس‌ حضرت‌ أبوجعفر امام‌


صفحه 233

محمّدتقي‌ را آوردند و به‌ قيافه‌شناسان‌ گفتند: اين‌ طفل‌ را به‌ پدرش‌ ملحق‌ كنيد! آنها گفتند: از ميان‌ اين‌ جمعيّت‌ هيچكس‌ پدر او نيست‌؛ وليكن‌ اين‌ عموي‌ پدر اوست‌؛ اين‌ عموي‌ اوست‌؛ اين‌ عمّۀ اوست‌. و اگر در اينجا پدري‌ براي‌ او باشد همانا صاحب‌ بستان‌ است‌؛ به‌ علّت‌ اينكه‌ قدمهاي‌ او با قدمهاي‌ وي‌ يكسان‌ است‌.

و چون‌ حضرت‌ أبوالحسن‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ از ميان‌ بستان‌ به‌ سوي‌ ايشان‌ باز آمدند، گفتند: اينست‌ پدر اين‌ طفل‌.

عليّ بن‌ جعفر ميگويد: من‌ كه‌ اين‌ واقعه‌ را مشاهده‌ كردم‌ برخاستم‌ و آب‌ دهان‌ حضرت‌ أبوجعفر را مكيدم‌ و به‌ او گفتم‌: شهادت‌ ميدهم‌ كه‌ تو امام‌ من‌ در نزد خدا مي‌باشي‌. پس‌ حضرت‌ رضا عليه‌ السّلام‌ گريستند و گفتند: اي‌ عموجان‌ من‌! آيا نشنيدي‌ كه‌ پدرم‌ مي‌گفت‌: رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ مي‌گفت‌: پدرم‌ به‌ فداي‌ پسر بهترين‌ كنيزان‌ باد! او پسر كنيزي‌ است‌ از بلاد نُوبَه‌، كه‌ دهانش‌ پاك‌ و طيّب‌ است‌، و رحمش‌ برگزيده‌ و اختيار شده‌ است‌. اي‌ واي‌ بر اين‌ مردم‌! لعنت‌ خداوند بر اُعَيْبِس‌ و ذرّيّۀ او باد. اوست‌ صاحب‌ فتنه‌ كه‌ آنها را در سالهائي‌ و ماههائي‌ و روزهائي‌ مي‌كشد و ايشان‌ را به‌ خاك‌ مذلّت‌ مي‌نشاند و از كاسۀ تلخ‌ زهرآلود به‌ آنان‌ مي‌آشاماند.

و آن‌ پسر، فراري‌ و سرگردان‌ در بيابانهاست‌، و هنوز خونخواهي‌ پدرش‌ و جدّش‌ را نكرده‌ است‌. صاحب‌ غيبت‌ است‌ بطوريكه‌ درباره‌اش‌ ميگويند: او مرده‌ است‌ و يا هلاك‌ شده‌ است‌، و يا در كدام‌ وادي‌ و درّه‌ و بيابان‌ رفته‌ و ناپديد گرديده‌ است‌؟ اي‌ عموجان‌! مگر اين‌ پسر ممكنست‌ وجود داشته‌ باشد مگر از ذرّيّۀ من‌؟! من‌ گفتم‌: راست‌ ميگويي‌؛ من‌ به‌ فدايت‌!»

اين‌ روايت‌ را مرحوم‌ انصاري‌ تا أَشْهَدُ أَنَّكَ إمَامِي‌ روايت‌ نموده‌، و ما تتمّۀ آنرا از «كافي‌» جلد أوّل‌ اصول‌، كتاب‌ الحجّة‌، بابُ الإشارةِ وَ النّصّ علَي‌


صفحه 234

 أبي‌جعفرٍ الثّاني‌ عليه‌ السّلام‌، ص‌ 322 و 323 آورديم‌.

و در «كافي‌» اين‌ روايت‌ را از عليّ بن‌ ابراهيم‌ از پدرش‌ و عليّ بن‌ محمّد القاساني‌ جميعاً از زكريّا بن‌ يحيي‌ الصّيرفيّ روايت‌ ميكند.

پس‌ در اينصورت‌ آيا امامي‌ كه‌ براي‌ معرّفي‌ فرزند خود به‌ برادران‌ و أعمامش‌ كه‌ نزديكترين‌ افراد به‌ او هستند مجبور به‌ گريه‌ مي‌شود و دلش‌ مي‌شكند، و به‌ قول‌ قيافه‌شناسان‌ كه‌ خود بدان‌ راضي‌ نيست‌، و اين‌ عمل‌ را رسول‌ خدا منع‌ فرموده‌ است‌ تن‌ در ميدهد، آيا غريب‌ نيست‌؟!

يكي‌ ديگر از جهات‌ غربت‌ حضرت‌، مخفي‌ ماندن‌ حقائق‌ توحيدي‌ در روايات‌ منقوله‌ از آنحضرت‌ است

و يكي‌ ديگر از جهات‌ غربت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ آنستكه‌: مطالبي‌ بس‌ نفيس‌ و عالي‌ در باب‌ معرفت‌ و توحيد ذات‌ مقدّس‌ تعالي‌ بيان‌ فرموده‌ است‌ كه‌ در «عيون‌ أخبار الرّضا» و سائر كتب‌ مسطور است‌، و روي‌ اين‌ روايات‌ بايد بحث‌ها و دقّت‌ها شود و در حوزه‌هاي‌ علميّه‌، مدارسي‌ براي‌ تحليل‌ و تجزيه‌ و تفهيم‌ اين‌ معاني‌ بوجود آيد؛ ولي‌ مع‌ الاسف‌ هيچ‌ بحثي‌ نشده‌، و حقائق‌ اين‌ معاني‌ در بوتۀ خفاء مانده‌، و مستور از أفهام‌ طلاّب‌ است‌. و اين‌ غربت‌ از همۀ مراتب‌ غربتِ گذشته‌ شديدتر است‌. صلوات‌ الله‌ عليه‌.

در «عيون‌ أخبار الرّضا» في‌ بابِ النّصّ علَي‌ إمامتِه‌ آورده‌ است‌:

حَدَّثَنَا أَبِي‌، وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَي‌ بْنِ الْمُتَوَكِّلِ، وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي‌ الْعَطَّارِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ؛ قَالُوا:

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَي‌ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَي‌ بْنِ عِمْرَانَ الاشْعَرِيِّ عَنْ عَبْدِاللَهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الشَّامِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَي‌


صفحه 235

الْخَشَّابِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحُسَيْنِ مَوْلَي‌ أَبِي‌ عَبْدِاللَهِ عَنْ أَبِي‌الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِاللَهِ بْنِ إبْرَاهِيمَ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ يَزِيدَ بْنِ سَلِيطٍ الزَّيْدِيِّ؛ قَالَ: لَقِينَا أَبَا عَبْدِاللَهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي‌ طَرِيقِ مَكَّةَ وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ.

فَقُلْتُ لَهُ: بِأَبِي‌ أَنْتَ وَ أُمِّي‌! أَنْتُمُ الائِمَّةُ الْمُطَهَّرُونَ، وَ الْمَوْتُ لَايَعْرَي[48]‌ مِنْهُ أَحَدٌ؛ فَأَحْدِثْ إلَيَّ شَيْئًا أُلْقِيهِ إلَي‌ مَنْ يَخْلُفُنِي‌.[49]

فَقَالَ لِي‌: نَعَمْ؛ هَؤُلَآءِ وُلْدِي‌، وَ هَذَا سَيِّدُهُمْ ـ وَ أَشَارَ إلَي‌ ابْنِهِ مُوسَي‌ عَلَيْهِ السَّلَامُ ـ وَ فِيهِ الْحِلْمُ، وَ عِلْمُ الْحُكْمِ، وَ الْفَهْمُ، وَ السَّخَآءُ، وَ الْمَعْرِفَةُ بِمَا[50] يَحْتَاجُ النَّاسُ إلَيهِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنْ أَمْرِ دِينِهِمْ، وَ فِيهِ حُسْنُ الْخُلْقِ، وَ حُسْنُ الْجِوَارِ [51]، وَ هُوَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ اللَهِ تَعَالَي‌ عَزَّوَجَلَّ؛ وَ فِيهِ أُخْرَي‌ هِيَ خَيْرٌ مِنْ هَذَا كُلِّهِ.

فَقَالَ لَهُ أَبِي‌: وَ مَا هِيَ بِأَبِي‌ أَنْتَ وَ أُمِّي‌؟

قَالَ: يُخْرِجُ اللَهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْهُ غَوْثَ هَذِهِ الامَّةِ وَ غِيَاثَهَا وَ عِلْمَهَا وَ نُورَهَا وَ فَهْمَهَا وَ حُكْمَهَا.

خَيْرُ مَوْلُودٍ وَ خَيْرُ نَاشِيً؛ يَحْقِنُ اللَهُ بِهِ الدِّمَآءَ، وَ يُصْلِحُ بِهِ ذَاتَ الْبَيْنِ، وَ يَلُمُّ بِهِ الشَّعَثَ[52]، وَ يَشْعَبُ[53] بِهِ الصَّدْعَ، وَ يَكْسُو بِهِ الْعَارِيَ، وَ يُشْبِعُ بِهِ الْجَآئِعَ، وَ يُؤْمِنُ بِهِ الْخَآئِفَ، وَ يُنْزِلُ بِهِ الْقَطْرَ، وَ يَأْتَمِرُ [54]بِهِ الْعِبَادُ. خَيْرُ كَهْلٍ وَ خَيْرُ نَاشِيً؛ يُبَشِّرُ بِهِ عَشِيرَتَهُ قَبْلَ أَوَانِ حُلُمِهِ. [55]


صفحه 236

قَوْلُهُ حُكْمٌ؛ وَ صَمْتُهُ عِلْمٌ؛ يُبَيِّنُ لِلنَّاسِ مَا يَخْتَلِفُونَ فِيهِ.

قَالَ: فَقَالَ أَبِي‌: بِأَبِي‌ أَنْتَ وَ أُمِّي‌! فَيَكُونُ لَهُ وَلَدٌ بَعْدَهُ؟!

فَقَالَ: نَعَمْ، ثُمَّ قَطَعَ الْكَلَامَ.

قَالَ يَزِيدُ: ثُمَّ لَقِيتُ أَبَا الْحَسَنِ يَعْنِي‌ مُوسَي‌ بْنَ جَعْفَرٍ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ بَعْدُ، فَقُلْتُ: بِأَبِي‌ أَنْتَ وَ أُمِّي‌! إنِّي‌ أُرِيدُ أَنْ تُخْبِرَنِي‌ بِمِثْلِ مَا أَخْبَرَنِي‌ بِهِ أَبُوكَ!

قَالَ: فَقَالَ: كَانَ أَبِي‌ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي‌ زَمَنٍ[56] لَيْسَ هَذَا مِثْلَهُ.

قَالَ يَزِيدُ: فَقُلْتُ: مَنْ يَرْضَي‌ مِنْكَ بِهَذَا فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللَهِ!

قَالَ: فَضَحِكَ، ثُمَّ قَالَ: أُخْبِرُكَ يَا أَبَا عِمَارَةَ: إنِّي‌ خَرَجْتُ مِنْ مَنْزِلِي‌، فَأَوْصَيْتُ فِي‌ الظَّاهِرِ إلَي‌ بَنِيَّ فَأَشْرَكْتُهُمْ مَعَ ابْنِي‌ عَلِيٍّ وَ أَفْرَدْتُهُ بِوَصِيَّتِي‌ فِي‌الْبَاطِنِ؛ وَ لَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَهِ فِي‌ الْمَنَامِ وَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ مَعَهُ، وَ مَعَهُ خَاتَمٌ وَ سَيْفٌ وَ عَصًي[57]‌ وَ كِتَابٌ وَ عِمَامَةٌ.

فَقُلْتُ لَهُ: مَا هَذَا؟


صفحه 237

فَقَالَ: أَمَّا الْعِمَامَةُ فَسُلْطَانُ اللَهِ تَعَالَي‌، وَ أَمَّا السَّيْفُ فَعِزَّةُ اللَهِ، وَ أَمَّا الْكِتَابُ فَنُورُ اللَهِ، وَ أَمَّا الْعَصَا فَقُوَّةُ اللَهِ، وَ أَمَّا الْخَاتَمُ فَجَامِعُ هَذِهِ الامُورِ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَ سَلَّمَ: وَ الامْرُ يَخْرُجُ إلَي‌ عَلِيٍّ ابْنِكَ.

قَالَ: ثُمَّ قَالَ: يَا يَزِيدُ! إنَّهَا وَدِيعَةٌ عِنْدَكَ؛ فَلَا تُخْبِرْ بِهَا إلَّا عَاقِلاً، أَوْ عَبْدًا امْتَحَنَ اللَهُ قَلْبَهُ لِلإيمَانِ، أَوْ صَادِقًا. وَ لَا تَكْفُرْ نِعَمَ اللَهِ تَعَالَي‌، وَ إنْ سُئِلْتَ عَنِ الشَّهَادَةِ فَأَدِّهَا؛ فَإنَّ اللَهَ تَعَالَي‌ يَقُولُ: إِنَّ اللَهَ يَأْمُرُكُمْ أَن‌ تُؤَدُّوا الامَـٰنَـٰتِ إِلَي‌'ٓ أَهْلِهَا[58]، وَ قَالَ اللَهُ عَزَّوَجَلَّ: وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن‌ كَتَمَ شَهَـٰدَةً عِندَهُ و مِنَ اللَهِ.[59]

فَقُلْتُ: وَ اللَهِ مَا كُنْتُ لاِفْعَلَ هَذَا أَبَدًا.

قَالَ: ثُمَّ قَالَ أَبُوالْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ: ثُمَّ وَصَفَهُ لِي‌ رَسُولُ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَ سَلَّمَ، فَقَالَ: عَلِيٌّ ابْنُكَ الَّذِي‌ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَهِ، وَ يَسْمَعُ بِتَفْهِيمِهِ [60]، وَ يَنْطِقُ بِحِكْمَتِهِ، يُصِيبُ وَ لَا يُخْطِي‌ُ، وَ يَعْلَمُ وَ لَا يَجْهَلُ، وَ قَدْ مُلِي‌َ حُكْمًا[61] وَ عِلْمًا. وَ مَا أَقَلَّ مُقَامَكَ مَعَهُ، إنَّمَا هُوَ شَيْءٌ كَأَنْ لَمْ يَكُنْ. فَإذَا رَجَعْتَ مِنْ سَفَرِكَ فَأَصْلِحْ أَمْرَكَ وَ افْرُغْ مِمَّا أَرَدْتَ، فَإنَّكَ مُنْتَقِلٌ عَنْهُ وَ مُجَاوِرٌ غَيْرَهُ، فَاجْمَعْ وُلْدَكَ وَ أَشْهِدِ اللَهَ عَلَيْهِمْ جَمِيعًا؛ وَ كَفَي‌' بِاللَهِ شَهِيدًا.

ثُمَّ قَالَ: يَا يَزِيدُ: إنِّي‌ أُوخَذُ فِي‌ هَذِهِ السَّنَةِ وَ عَلِيٌّ ابْنِي‌ سَمِيُّ عَلِيِّ بْنِ أَبِي‌ طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ سَمِيُّ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ، أُعْطِيَ فَهْمَ الاوَّلِ وَ عِلْمَهُ وَ نَصْرَهُ[62] وَ رِدَآءَهُ. وَ لَيْسَ لَهُ أَنْ يَتَكَلَّمَ إلَّا بَعْدَ هَرُونَ بِأَرْبَعِ سِنِينَ، فَإذَا مَضَتْ أَرْبَعُ سِنِينَ فَاسْأَلْهُ عَمَّا شِئْتَ، يُجِيبُكَ إنْ شَآءَ اللَهُ


صفحه 238

تَعَالَي‌. [63]

ترجمۀ روايت‌ يزيد بن‌ سليط‌ دربارۀ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌

«روايت‌ كرد براي‌ من‌ پدرم‌، و محمّد بن‌ حسن‌ بن‌ أحمد بن‌ وليد، و محمّد بن‌ موسي‌ بن‌ متوكّل‌، و أحمد بن‌ محمّد بن‌ يحيي‌ عطّار، و محمّد بن‌ عليّ ماجيلَوَيه‌؛ همگي‌ گفتند:

روايت‌ كرد براي‌ ما محمّد بن‌ يحيي‌ عطّار از محمّد بن‌ أحمد بن‌ يحيي‌ بن‌ عمران‌ أشعريّ از عبدالله‌ بن‌ محمّد شاميّ از حسن‌ بن‌ موسي‌ خشّاب‌ از عليّ بن‌ أسباط‌ از حسين‌ مولي‌ أبي‌ عبدالله‌ از أبوحَكم‌ از عبدالله‌ بن‌ ابراهيم‌ جعفريّ از يزيد بن‌ سَليط‌ زَيديّ كه‌ گفت‌:

ما با حضرت‌ أبوعبدالله‌ امام‌ جعفر صادق‌ عليه‌ السّلام‌، درحاليكه‌ ما گروهي‌ بوديم‌، در راه‌ مكّه‌ ملاقات‌ نموديم‌.

من‌ به‌ آنحضرت‌ عرض‌ كردم‌: پدرم‌ و مادرم‌ قربانت‌ گردد! شما اماماني‌ هستيد كه‌ مطهَّر و پاكيزه‌ شده‌ايد؛ و أحدي‌ از خلائق‌ را مفرّي‌ از مرگ‌ نيست‌؛ بنابراين‌ شما براي‌ من‌ مطلبي‌ را دربارۀ خلافت‌ و امامت‌ بعدي‌ بيان‌ كنيد تا من‌ آنرا به‌ آنانكه‌ پشت‌ سر دارم‌ برسانم‌.

حضرت‌ فرمود: آري‌؛ اينان‌ پسران‌ من‌ مي‌باشند، و اين‌ است‌ سيّد و سالار آنها ـ و اشاره‌ كرد به‌ پسرش‌: موسي‌ عليه‌السّلام‌ ـ و در اوست‌ حلم‌ و شكيبائي‌، و علم‌ حُكم 64]، و فهم‌ و سخاوت‌ و معرفت‌ به‌ آنچه‌ كه‌ مردم‌ بدان‌ نيازمند ميباشند در آنچه‌ از امر دينشان‌ كه‌ در آن‌ اختلاف‌ مي‌نمايند. و در اوست‌ حُسن‌ خلق‌ و حُسن‌ رعايت‌ و حفاظت‌ حقّ جار[65] و همسايه‌ و همنشين‌. و اوست‌


صفحه 239

دري‌ از درهاي‌ خداوند عزّوجلّ. و در اوست‌ چيز ديگري‌ كه‌ از همۀ اينها پسنديده‌تر و محبوب‌تر است‌.

پدر من‌ به‌ حضرت‌ گفت‌: آن‌ چيز كدام‌ است‌ فدايت‌ شود پدرم‌ و مادرم‌؟!

فرمود: خداوند عزّوجلّ بيرون‌ مي‌آورد از او غَوث[66]‌ اين‌ امّت‌ را و غياثش‌ را، و علمش‌ را و نورش‌ را و فهمش‌ را و حكمش‌[67] را.

بهترين‌ مولودي‌ است‌ كه‌ به‌ دنيا قدم‌ ميگذارد، و بهترين‌ جواني‌ است‌ كه‌ لباس‌ زيبندۀ رشد و درايت‌ را در بر كرده‌ است‌. خداوند بواسطۀ او خونها را حفظ‌ مي‌نمايد، و در ميان‌ افرادِ با هم‌ دشمن‌، صلح‌ و صفا برقرار مي‌سازد؛ و بواسطۀ او امور را مجتمع‌ ميكند، و پراكندگيها و تفرقه‌ها را مبدّل‌ به‌ جمعيّت‌ و اتّفاق‌ مي‌نمايد؛ و برهنگان‌ را مي‌پوشاند و گرسنگان‌ را سير ميكند، و دهشت‌زدگان‌ و خائفان‌ را امان‌ مي‌بخشد، و باران‌ رحمت‌ از آسمان‌ فرومي‌بارد، و بندگان‌ خدا به‌ مشورت‌ گرد مي‌آيند.

او بهترين‌ مردِ مُسنّ، و بهترين‌ جوان‌ آراسته‌ است‌ كه‌ خداوند پيش‌ از زمان‌ بلوغش‌ عشيره‌ و طائفه‌اش‌ را به‌ او بشارت‌ ميدهد.[68]

گفتارش‌ راست‌ و درست‌ و قاطع‌؛ و سكوتش‌ ناشي‌ از فهم‌ و درايت‌ است‌. براي‌ مردم‌ روشن‌ مي‌سازد آنچه‌ را كه‌ آنان‌ در آن‌ اختلاف‌ دارند.


صفحه 240

يزيد گفت‌: پدرم‌ گفت‌: پدرم‌ و مادرم‌ به‌ فدايت‌! آيا وي‌ نيز پسري‌ پس‌ از خود خواهد داشت‌؟!

فرمود: آري‌؛ و پس‌ از آن‌ گفتار را قطع‌ نمود.

يزيد ميگويد: سپس‌ من‌ حضرت‌ أباالحسن‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهماالسّلام‌ را بعد از اين‌ واقعه‌ ديدار كردم‌ و گفتم‌: پدرم‌ و مادرم‌ فدايت‌ گردد! من‌ ميخواهم‌ به‌ من‌ خبر دهي‌ به‌ مانند همان‌ چيزهائي‌ را كه‌ پدرت‌ به‌ من‌ خبر داد!

فرمود: پدرم‌ عليه‌السّلام‌ در زماني‌ بود كه‌ شدّت‌ و تقيّه‌ مثل‌ اين‌ زمان‌ نبود. يزيد گفت‌: كسيكه‌ از تو چنين‌ جوابي‌ را بپسندد و قانع‌ شود، بر او لعنت‌ خدا باد!

حضرت‌ خنديدند و سپس‌ گفتند: اي‌ أبوعِمارة‌، من‌ به‌ تو خبر ميدهم‌: از منزلم‌ كه‌ بيرون‌ آمدم‌، در ظاهر همۀ پسران‌ خود و از جملۀ آنان‌ عليّ را وصيّ خود قرار دادم‌؛ امّا در باطن‌ فقط‌ عليّ را وصيّ نمودم‌. من‌ رسول‌ خدا را در خواب‌ ديدم‌ كه‌ أميرالمومنين‌ عليهماالسّلام‌ هم‌ با او بود؛ و با وي‌ انگشتري‌ بود، و شمشيري‌، و عصائي‌، و كتابي‌، و عِمامه‌اي‌.

من‌ گفتم‌: اينها چيست‌؟ رسول‌ اكرم‌ فرمود: امّا عِمامه‌ عبارت‌ است‌ از قدرت‌ و سلطنت‌ خداوند تعالي‌؛ و امّا شمشير عبارت‌ است‌ از عزّت‌ خدا؛ و امّا كتاب‌ عبارت‌ است‌ از نور خدا؛ و امّا عصا عبارت‌ است‌ از قوّت‌ خدا؛ و امّا انگشتري‌ عبارت‌ است‌ از جامع‌ اين‌ امور.

سپس‌ رسول‌ خدا صلّي‌الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ فرمود: امر ولايت‌ و امامت‌ به‌ سوي‌ پسرت‌ عليّ خارج‌ مي‌شود.

يزيد گفت‌ كه‌ حضرت‌ فرمود: اي‌ يزيد! اين‌ مطالب‌ امانت‌ است‌ در نزد تو، كسي‌ را از آن‌ خبردار مكن‌ مگر مرد عاقلي‌، يا بنده‌اي‌ را كه‌ خداوند دل‌ وي‌ را در بوتۀ ايمان‌ آزمايش‌ نموده‌ است‌، يا مرد راست‌ و درستي‌ را؛ و بر


صفحه 241

نعمتهاي‌ خداوند متعال‌ كفران‌ مورز؛ و اگر از تو خواستند كه‌ به‌ اين‌ مطالب‌ شهادت‌ دهي‌، تو اداي‌ شهادت‌ كن‌! چرا كه‌ خداوند ميفرمايد: حقّاً خداوند شما را امر ميكند كه‌ امانتها را به‌ سوي‌ صاحبانش‌ برگردانيد؛ و نيز خدا ميفرمايد: كدام‌ كس‌ ستمكارتر است‌ به‌ خدا از آنكه‌ شهادتي‌ را كه‌ نزد اوست‌ كتمان‌ نمايد؟

من‌ گفتم‌: من‌ أبداً افشاي‌ سرّ نمي‌كنم‌، و كتمان‌ شهادت‌ نمي‌نمايم‌.

يزيد گفت‌: پس‌ از آن‌ حضرت‌ أبوالحسن‌ موسي‌ عليه‌السّلام‌ گفت‌: در اينحال‌ رسول‌ خدا صلّي‌الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ او را براي‌ من‌ توصيف‌ كرد و فرمود: عليّ پسر توست‌ كه‌ به‌ نور خدا نظر ميكند و با تفهيم‌ خدا مي‌شنود و به‌ حكمت‌ خدا سخن‌ ميگويد، درست‌ و راست‌ كار ميكند و خطا نمي‌نمايد، و در امور ميداند و در امري‌ بواسطۀ جهالت‌ در نمي‌ماند. او سرشار از حكمت و فصل‌ قضاء و استواري‌ در حكم‌، و لبريز از علم‌ و دانش‌ و درايت‌ شده‌ است‌. امّا چقدر درنگ‌ و توقّف‌ تو در اين‌ دنيا با او بعد از اين‌ كم‌ است‌! اين‌ توقّف به‌ قدري‌ كوتاه‌ است‌ كه‌ قابل‌ اِحصاء نيست‌. پس‌ چون‌ از سفرت‌ بازگشتي به‌ اصلاح‌ امورت‌ بپرداز و از هر چه‌ ميخواهي‌ خود را فارغ‌ ساز؛ زيرا كه‌ تو از اين‌ دنيا در آستانۀ كوچ‌ هستي‌ و همنشين‌ با غير آن‌. پسرانت‌ را گرد آور و خداوند را در اين‌ وصيّت‌ها بر آنان‌ گواه‌ بگير؛ و خداوند در گواهي‌ و شهادت‌ بس‌ است‌.

پس‌ فرمود: اي‌ يزيد، مرا در اين‌ سال‌ ميگيرند؛ و عليّ پسرم‌ همنام‌ عليّ ابن‌ أبي‌طالب‌ عليه‌السّلام‌ است‌ و همنام‌ عليّ بن‌ الحسين‌ عليهماالسّلام‌، كه‌ به‌ او فهم‌ و علم‌ و نصرت‌ و رداي‌ عظمت‌ أميرالمومنين‌ داده‌ شده‌ است‌؛ و وي‌ حقّ تكلّم‌ و اظهار ندارد مگر آنكه‌ چهار سال‌ از مرگ‌ هرون‌ بگذرد. چون‌ چهار سال‌ سپري‌ شد، از او هرچه‌ ميخواهي‌ بپرس‌ كه‌ إن‌شاءالله‌ تعالي‌ پاسخت‌ را خواهد


صفحه 242

داد.»

اين‌ روايت‌ شريفه‌ را با مختصر اختلافي‌ در لفظ‌ و با تتمّه‌اي‌، مرحوم‌ كُلَينيّ در «اصول‌ كافي‌» با يك‌ سند ديگر از أبوالحكم‌ ارمنيّ، و أبوالحكم‌ ارمنيّ با دو سند (همان‌ سند «عيون‌» و سندي‌ ديگر) از يزيد بن‌ سَليط‌ روايت‌ كرده‌ است[69]‌ و شايان‌ مراجعه‌ است‌؛ و در «إثبات‌ الهُداة‌» به‌ سه‌ روايت‌ جدا، از حضرت‌ صادق‌ و از حضرت‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليهماالسّلام‌ تقطيع‌ نموده‌ و در دو باب‌ اختصار آنرا ذكر كرده‌ است‌.[70]

جلالت‌ شأن‌ يزيد بن‌ سليط‌ در كتب‌ رجالي‌

و در رجال‌ اردبيلي‌، ج‌ 2، ص‌ 343 گفته‌ است‌ كه‌: يَزيدُ بْنُ سَليطٍ الزَّيْديُّ، مِن‌ أصحابِ الكاظِمِ عَلَيهِ السّلامُ [صه‌. جخ]‌ حَديثُهُ طَويلٌ [كش‌. صه] عَدَّهُ المُفيدُ في‌ إرشادِهِ مِن‌ خآصّةِ أبي‌ الحَسَنِ مُوسي‌ عَلَيهِالسّلامُ وَ ثِقاتِهِ وَ مِن‌ أهلِ الْوَرَعِ وَ العِلْمِ وَ الفِقْهِ مِن‌ شيعَتِهِ «مح‌».

و در رسالۀ «توضيح‌ الاِشتباه‌ و الإشكال‌» تأليف‌ شيخ‌ محمّد علي‌ سارَوي‌ در ص‌ 303، تحت‌ عدد 1485 فرموده‌ است‌: يزيدُ بن‌ سَليط‌ ـ بفتح‌ السّين‌ ـ الزّيديّ، مِن‌ أصحاب‌ الكاظم‌ عليه‌السّلام‌.

و در «تنقيح‌ المقال‌» ج‌ 3، ص‌ 326 فرمايد: شيخ‌ در رجالش‌ و كشّي‌ او را از اصحاب‌ حضرت‌ كاظم‌ عليه‌السّلام‌ شمرده‌اند و شيخ‌ گويد: از خواصّ اصحاب‌ حضرت‌ كاظم‌ عليه‌السّلام‌ و از ثِقات‌ آنحضرت‌ و از اهل‌ علم‌ و ورع‌ و فقه‌ و رواة‌ از شيعيان‌ آنحضرت‌ بوده‌ است‌، و نصّ راجع‌ به‌ امامت‌ حضرت‌ رضا


صفحه 243

عليه‌السّلام‌ را روايت‌ نموده‌ است‌.

و از همين‌جا جمعي‌ از اساطين‌ كه‌ از جملۀ ايشان‌ ملاّ صالح‌ مازندراني‌ است‌ تصريح‌ كرده‌اند كه‌: زيديّ بودن‌ او به‌ اعتبار نَسَب‌ است‌، نه‌ به‌ اعتبار مذهب‌. و علاّمه‌ حلّي‌ گمان‌ كرده‌ است‌ كه‌ به‌ اعتبار مذهب‌ بوده‌ است‌؛ و اين‌ گمان‌ و توهّم‌ از علاّمه‌ از غرائب‌ است‌؛ و گويا علاّمه‌ آن‌ حديث‌ طويل‌ را كه‌ راجع‌ به‌ امامت‌ حضرت‌ رضا عليه‌السّلام‌ روايت‌ كرده‌ است‌ ملاحظه‌ ننموده‌ تا بر او روشن‌ گردد كه‌ تصريحاتي‌ در آن‌ روايت‌ است‌ كه‌ دلالت‌ دارد بر آنكه‌ زيديّالمذهب‌ نبوده‌ است‌.

و سپس‌ گويد: در «كافي‌» دو حديث‌ طويل‌ از او روايت‌ شده‌ كه‌ هر دو، دلالت‌ بر جلالت‌ و امانت‌ و عدالت‌ او دارد. و در آنها حضرت‌ سرّ خود را كه‌ در نزد غير عادل‌ امين‌ نمي‌گذارد در نزد او گذارده‌ است‌.

و سپس‌ مقداري‌ از آن‌ دو روايت‌ را كه‌ يكي‌ از آنها همين‌ روايتي‌ بود كه‌ ما در اينجا نقل‌ كرديم‌ نقل‌ ميفرمايد.

لقب‌ «غياث‌» در مورد هيچيك‌ از ائمّه‌ جز امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ نيامده‌ است‌

أقولُ: در هيچيك‌ از روايات‌، صفت‌ «غَوْث‌» و «غياث‌» و «يَلُمُّ بِهِ الشَّعَثَ وَ يَشْعَبُ بِهِ الصَّدْعَ» و «يُؤْمِنُ بِهِ الْخآئِفَ» لقب‌ هيچيك‌ از ائمّه‌ عليهم‌ السّلام‌ غير از حضرت‌ بقيّة‌الله‌ عجّل‌الله‌ فرجه‌ قرار نگرفته‌ است‌، و فقط‌ در اين‌ روايت‌ حضرت‌ رضا عليه‌السّلام‌ را بدين‌ صفات‌ متّصف‌ و بدين‌ القاب‌ ملقّب‌ نموده‌اند.

غَوْث‌ در لغت‌ به‌ معناي‌ كمك‌ و معونه‌ است‌، و غياث‌ كه‌ اصل‌ آن‌ غِواث‌ است‌ به‌ معناي‌ آن‌ چيزي‌ است‌ كه‌ با او رفع‌ حاجت‌ مضطرّ را مي‌نمايند مانند غذا و طعام‌ و سرمايۀ كسب‌ و نحو ذلك‌.

الْغَوْثُ وَ الْغُواثُ وَ الْغَواثُ: الْمَعونَةُ. الْغَوْثُ أيضًا وَ الْغياثُ وَالْغَويثُ: ما أغَثْتَ بِهِ الْمُضْطَرَّ مِن‌ طَعامٍ أو نَجْدَةٍ.


صفحه 244

در «لسان‌ العرب‌» گويد: وَ غَوَّثَ الرَّجُلُ، وَ اسْتَغاثَ: صاحَ واغَوْثاهُ! وَالاِسْمُ: الْغَوْثُ وَ الْغُواثُ وَ الْغَواثُ. وَ اسْتَغاثَني‌ فُلانٌ فَأَغَثْتُهُ، وَ الاِسْمُ: الْغياثُ؛ صارَتِ الْواوُ ياءً لِكَسْرَةِ ما قَبْلَها.

بايد دانست‌ كه‌ در القاب‌ حضرت‌ حجّت‌ هم‌ غِياث‌ نيامده‌ است‌، بلكه‌ فقط‌ غَوْث‌ ذكر شده‌ است‌، و غَوْث‌ الفُقَرآء نيز آمده‌ است‌. در «نجم‌ ثاقب‌» باب‌ دوّم‌، ص‌ 30 گويد: وجه‌ ملقّب‌ شدن‌ آنحضرت‌ به‌ غوث‌ در باب‌ نهم‌ خواهد آمد. و در باب‌ نهم‌ ص‌ 152 خوابي‌ را از رسول‌ خدا صلّي‌الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ نقل‌ ميكند كه‌ درآن‌ وارد است‌ كه‌ به‌ هريك‌ از امامان‌ بايد دربارۀ چه‌ چيزي‌ توسّل‌ نمود، تا آنكه‌ دربارۀ حضرت‌ حجّت‌ ميفرمايد كه‌: براي‌ فريادرسي از گرفتاريها بايد متوسّل‌ شد، و بايد گفت‌: يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ أَغِثْنِي‌، يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ أَدْرِكْنِي‌! و يا بگويد: يَا مَوْلَايَ يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ، أَنَا مُسْتَغِيثٌ بِكَ!

و نيز گويد: جهت‌ ملقّب‌ شدن‌ آنحضرت‌ به‌ غوث‌ الفقراء در روايتي كه‌ در لقب‌ بيست‌ و هشتم‌ ذكر شد، گذشت‌. و در باب‌ دوّم‌، ص‌ 23 گويد:

بيست‌ و هشتم‌: بَقيَّة‌ الانبيآء. و اين‌ با چند لقب‌ ديگر مذكور است‌ در خبري‌ كه‌ حافظ‌ برسي‌ در «مشارق‌ الانوار» روايت‌ كرده‌ از حكيمه‌ خواتون‌، به‌ نحوي‌ كه‌ عالم‌ جليل‌ سيّد حسين‌ مفتي‌ كركي‌ سبط‌ محقّق‌ ثاني‌ در كتاب‌ « دفع‌المناداة[المناواة] » از او نقل‌ كرده‌ كه‌ او گفت‌: مولد قائم‌ عليه‌السّلام‌ شب‌ نيمۀ شعبان‌ بود. ـ تا آنكه‌ ميگويد: پس‌ آن‌ جناب‌ را آوردم‌ به‌ نزد برادرم‌ حسن‌ ابن‌ عليّ عليهماالسّلام‌؛ پس‌ مسح‌ فرمود به‌ دست‌ شريف‌ بر روي‌ پر نور او كه‌ نورأنوار بود و فرمود: سخن‌ گو! اي‌ حُجَّة‌الله‌، و بقيّة‌ أنبياء، و نور أصفياء، و غَوْث‌ فقراء، و خاتم‌ أوصياء، و نور أتقياء، و صاحب‌ كرۀ بيضاء!

 

پاورقي


[34] «ديوان‌ حافظ‌ شيرازي‌» از طبع‌ محمّد قزويني‌ و دكتر قاسم‌ غني‌، ص‌ 284، غزل‌ 411

[35] «نفحات‌ الاُنس‌» جامي‌، ص‌ 623؛ و «مستطرف‌» ابشيهي‌، باب‌ 31، ص‌ 122، در ضمن‌ نقل‌ داستان‌ تحفه‌

[36] در «ريحانة‌ الادب‌» ج‌ 2، ص‌ 62 بيت‌ دوّم‌ و ششم‌ و هفتم‌ از اين‌ ابيات‌ را از منصور حلاّج‌ آورده‌ است‌؛ و تمام‌ آنرا در «مكاتيب‌» گرامي‌ اصفهاني‌ ضمن‌ نقل‌ داستان‌ مفصّل‌ كنيزك‌ عاشق‌ خدا به‌ نام‌ تحفه‌ و ملاقات‌ سريّ سقطي‌ با او در بيمارستان‌، به‌ طرز جالب‌ و انشاء دلنشين‌ آورده‌ است‌.

علاّمه‌ حاج‌ شيخ‌ آقا بزرگ‌ طهراني‌ در كتاب‌ «الذّريعة‌» ج‌ 22، ص‌ 140 به‌ شمارۀ 6420 «مكاتيب‌» گرامي‌ اصفهاني‌ را ذكر كرده‌اند. و در ج‌ 9، ص‌ 929 به‌ شمارۀ 6117 ديوان‌ او را ذكر نموده‌اند و اضافه‌ كرده‌اند كه‌ اسم‌ او أبوالقاسم‌ خان‌ بوده‌ است‌ و به‌ دهلي‌ مسافرت‌ كرد و در آنجا وفات‌ يافت‌. او در لسان‌ عامّه‌ معروف‌ به‌ «آقا بابا» مي‌باشد.

[37] «ديوان‌ خواجه‌ حافظ‌ شيرازي‌» از طبع‌ پژمان‌، ص‌ 150، غزل‌ 334؛ و ص‌ 149، غزل‌ 332

[38] «ديوان‌ خواجه‌ حافظ‌ شيرازي‌» از طبع‌ پژمان‌، ص‌ 150، غزل‌ 334؛ و ص‌ 149، غزل‌ 332

[39] با سين‌ مهموسة‌ مضمومه‌ و بعدها النّون‌ السّاكنة‌ و الحاء المهملة‌: محلّي‌ است‌ در يك‌ فرسخي‌ مدينه‌ كه‌ اهل‌ ابوبكر آنجا بودند و براي‌ ملاقاتشان‌ ميرفت‌.

[40] آيۀ 98، از سورۀ 6: الانعام‌: وَ هُوَ الَّذِي‌ٓ أَنشَأَكُم‌ مِن‌ نَفْسٍ وَ'حِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَـٰتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ.

[41] در تعليقه‌ اينچنين‌ تصحيح‌ شده‌ است‌: ثُمَّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِاللَهِ... (م‌)

[42] در نسخۀ «اختيار معرفة‌ الرّجال‌» (رجال‌ كشّي‌) طبع‌ مؤسّسۀ آل‌ البيت‌ بجاي‌ برّه‌، بَزِّهِ آمده‌ است‌ و مرحوم‌ مير داماد در تعليقه‌ گويد: قوله‌ عليه‌ السّلام‌: حالُ بَزِّهِ بفتح‌ الموحّدة‌ و تشديد الزّاي‌، يعني‌ حال‌ تجارته‌ و أمتعته‌ الّتي‌ يتّجر بها. و بنابراين‌ معني‌ چنين‌ مي‌شود: وضع‌ تجاري‌ و سرمايۀ او چطور است‌؟ و در بعضي‌ نسخ‌ بنيه‌ آمده‌ و معني‌ چنين‌ مي‌شود: حال‌ فرزندان‌ او چطور است‌؟ (م‌)

[43] «تنقيحُ المقال‌» ج‌ 2، طبع‌ رحلي‌، تحت‌ رقم‌ 8111، ص‌ 260 و 261

[44] «بحار الانوار» طبع‌ كمپاني‌، ج‌ 12، در تاريخ‌ أبي‌ جعفر حضرت‌ جواد عليه‌ السّلام‌، بابٌ في‌ فَضآئلهِ و أحْوالِ خُلَفآءِ زَمانِهِ و أصْحابِه‌، ص‌ 124 عن‌ «عيون‌ المعجزات‌»: لَمّا قُبِضَ الرِّضا عَلَيْهِ السَّلامُ كانَ سِنُّ أبي‌ جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلامُ نَحْوَ سَبْعِ سِنينَ، فَاخْتُلِفَ الْكَلِمَةُ مِنَ النّاسِ بِبَغْدادَ وَ في‌ الامْصار ـ الرّوايةَ و كانتْ طَويلةً. (ترجمۀ اين‌ روايت‌ بطور كامل‌ در جلد سوّم‌ «امام‌ شناسي‌» از دورۀ علوم‌ و معارف‌ اسلام‌، در ضمن‌ بحث‌ لزوم‌ متابعت‌ از أعلم‌ در درس‌ سي‌ و يكم‌ آمده‌ است‌.)

[45] حالَ لَونُه‌: تَغيَّر وَ اسوَدَّ.

[46] القافَةُ: جمع‌ القآئِف‌، و هُو الّذي‌ يَعرِف‌ الآثارَ و الاشباهَ و يَحكمُ بالنَّسبِ.

[47] در «أقرب‌ الموارد» آورده‌ است‌: وَتَرَه‌ (از باب‌ ض‌) يَتِرُه‌ وَترًا وَتِرَةً: أصابَه‌ بذُحْلٍ أو ظُلم‌ فيه‌. و في‌ «الاساس‌»: وَتَرْتُ الرَّجلَ: قَتلْتُ حَميمَهُ فَأفْرَدْتُهُ منه‌. المَوتورُ: اسمُ مفعولٍ؛ يُقال‌: فُلانٌ مَوفورٌ غير مَوتورٍ، و مَن‌ قُتِل‌ له‌ قتيلٌ فلم‌ يُدركْ بِدَمه‌.

[48] لا يبري‌ ـ خ‌ ل‌.

[49] خلفي‌ ـ خ‌ ل‌.

[50] مِمّا ـ خ‌ ل‌.

[51] الْجَوادِ ـ خ‌ ل‌.

[52] الشَّعَثُ: الامرُ؛ و لمَّ اللهُ به‌ شَعَثَهم‌: جَمع‌ به‌ أمرَهم‌.

[53] شَعَبَ ـَـ شَعْبًا الشَّي‌ءَ: جمعَه‌. و الشَعْبُ: الجمعُ. و الصّدعُ: التّفرّقُ. و معني‌ وَ يَشْعَبُ بِهِ الصَّدْعَ اين‌ مي‌شود كه‌ بواسطۀ او تفرقه‌ را تبديل‌ به‌ جمعيّت‌ ميكند.

[54] يأْتَمِرُ بهِ العِبادُ: أي‌ تشاوَرَ العِبادُ بِه‌.

[55] در نسخۀ «كافي‌» در اينجا وارد است‌ كه‌: فَقالَ لَهُ أبي‌: بِأبي‌ أنْتَ وَ اُمّي‌! وَ هَلْ وُلِدَ؟ قالَ: نَعَمْ، وَ مَرَّتْ بِهِ سِنُونَ. و در شرح‌ اين‌ عبارت‌، مرحوم‌ مجلسي‌ در «مرءَاة‌ العقول‌» طبع‌ حروفي‌، ج‌ 3، ص‌ 350 اشكال‌ كرده‌ است‌ كه‌: ولادت‌ حضرت‌ رضا عليه‌ السّلام‌ در سنۀ وفات‌ حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ است‌ (ولادت‌ حضرت‌ رضا 11 ذوالقعدۀ 148، و وفات‌ حضرت‌ صادق‌ 25 شوّال‌ 148 ) و بنابراين‌ يا بايد گفت‌: فقالَ لَه‌، لفظ‌ أبي‌ ندارد چنانچه‌ در بعضي‌ از نسخ‌ اينطور است‌، و در اينصورت‌ سائل‌، سليط‌ نبوده‌ است‌ بلكه‌ سائل‌ يزيد و يا مَن‌ رَوي‌ عَن‌ يَزيد بوده‌ و مسؤول‌ نيز حضرت‌ أبا ابراهيم‌ بوده‌اند نه‌ حضرت‌ صادق‌ عليه‌السّلام‌. و امّا در نسخه‌هائي‌ كه‌ در آن‌ لفظ‌ أبي‌ آمده‌ اين‌ توجيه‌ صحيح‌ نيست‌ و بايد بگوئيم‌ كه‌: سائل‌ سليط‌ و مسؤول‌ حضرت‌ أبا ابراهيم‌ بوده‌ ليكن‌ بعد از گذشتن‌ چند سال‌ از اين‌ ملاقات‌. و امّا در روايت‌ واردۀ در «عيون‌» بدين‌ لفظ‌ آمده‌ است‌ كه‌: فَقالَ أبي‌: بِأبي‌ أنْتَ وَ اُمّي‌! فَيَكونُ لَهُ وَلَدٌ بَعْدَهُ؟ قالَ: نَعَمْ، ثُمَّ قَطَعَ الْكَلامَ، و بنابراين‌ عبارت‌ احتياج‌ به‌ تكلّف‌ توجيه‌ ندارد.

[56] زَمَانٍ ـ خ‌ ل‌.

[57] بنا بر قواعد كتابت‌، چون‌ ناقص‌ واوي‌ است‌ بايد عصًا نوشته‌ شود.

[58] صدر آيۀ 58، از سورۀ 4: النّسآء

[59] قسمتي‌ از آيۀ 140، از سورۀ 2: البقرة‌

[60] بِتَفَهُّمِهِ ـ خ‌ ل‌

[61] حِلْمًا ـ خ‌ ل‌

[62]بَصَرَهُ ـ خ‌ ل‌

[63]«عُيونُ أخبار الرّضا» طبع‌ سنگي‌، باب‌ 4، ص‌ 15 تا ص‌ 17

[64] مجلسي‌ در «مرءَاة‌ العقول‌» فرموده‌ است‌: مراد از حُكم‌، حكمت‌ و فصل‌ خصومت‌ است‌.

[65] در نسخۀ «كافي‌» بجاي‌ حُسْنُ الْجِوار، كلمۀ حُسْنُ الْجَوابِ آمده‌ است‌؛ يعني‌ هر سوالي‌ كه‌ از او بشود، سائل‌ را به‌ خوبي‌ به‌ واقعيّت‌ و حقيقت‌ مطلبش‌ دلالت‌ مي‌نمايد.

[66] غَوْث‌ به‌ معني‌ كمك‌ براي‌ شخص‌ مضطرّ، و غياث‌ به‌ معني‌ آن‌ چيزي‌ است‌ كه‌ رفع‌ حاجت‌ فقط‌ بواسطۀ او متحقّق‌ است‌. يعني‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ يگانه‌ مايۀ كمك‌ و معونه‌ و پناهگاه‌ افراد مضطرّ از اين‌ امّت‌ مي‌باشند أعمّ از شيعيان‌ و غير آنها.

[67] يعني‌ حكمتش‌ را و فصل‌ خصومت‌ و حكم‌ قاطع‌ را در برابر آراء و افكار.

[68] در نسخۀ «كافي‌» يَسودُ عَشيرَتَهُ وارد است‌. يعني‌ حضرت‌ بقدري‌ داراي‌ وزانت‌ و رزانت‌ و متانت‌ و درايت‌ است‌ كه‌ در سنّ قبل‌ از بلوغ‌ بر تمام‌ افراد عشيره‌ از أعمام‌ و بني‌اعمام‌ به‌ سيادت‌ و آقائي‌ برازندگي‌ دارد.

[69] «اصول‌ كافي‌» ج‌ 1، كتاب‌ الحجّة‌، باب‌ الإشارة‌ و النّصّ علَي‌ أبي‌الحسن‌ الرّضا عليه‌ السّلام‌، ص‌ 313، حديث‌ 14

[70] «إثبات‌ الهُداة‌» ج‌ 5، الباب‌ الثّاني‌ و العشرون‌ في‌ النُّصوص‌ علَي‌ إمامةِ أبي‌ الحسن‌ موسي‌ بن‌ جعفر عليه‌ السّلام‌، ص‌ 474، تحت‌ عنوان‌ عدد 18، و ج‌ 6، الباب‌ الرّابع‌ و العشرون‌ في‌ النُّصوص‌ علَي‌ إمامةِ أبي‌ الحسن‌ الرِّضا عليه‌ السّلام‌، ص‌ 6 و 7، تحت‌ عنوان‌ عدد 11 و 12

      
  
فهرست
  مدخل‌
  ديباچه‌
  مقدمه
  ذكر و ياد حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد در كلمات‌ علاّمه‌ آية‌ الله‌ طباطبائي‌ و آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ
  الحدّادُ و ما أدْراكَ ما الحدّادُ ؟!
  عدم‌ قدرت‌ مصنّف‌ بر شرح‌ احوال‌ و بيان‌ مدارج‌ و معارج‌ حدّاد
  سبب‌ تأليف‌ كتاب‌
  بخش نخستين: مقدّمۀ تشرّف‌ و توفيق‌ به‌ محضر و ملازمت‌ حضرت‌ حدّاد
  مقدّمۀ تشرّف‌ به‌ محضر حضرت‌ حدّاد
  دو سفر پيادۀ حقير به‌ كربلا در معيّت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ قوچاني‌
  زيارت‌ پياده‌ به‌ كربلا در نيمۀ شعبان‌ 1376 هجريّۀ قمريّه‌
  سبب‌ شهرت‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ «حدّاد».
  آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ به‌ نجف‌ برگشتند و حقير خدمت‌ حدّاد رسيدم‌
  اوّلين‌ بار تشرّف‌ مصنّف‌ به‌ محضر حضرت‌ حدّاد
  خواندن‌ حضرت‌ حدّاد داستان‌ روستائي‌ و گاو را از «مثنوي‌» در اوّلين‌ ملاقات‌
  نماز ظهر روز نيمۀ شعبان‌ در منزل‌ حدّاد ، و به‌ امامت‌ ايشان‌
  تشرّف‌ به‌ كربلاي‌ معلّي‌ براي‌ ماه‌ مبارك‌ رمضان‌
  بيتوتۀ ماه‌ رمضان‌ در خدمت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ در دكّۀ مسجد
  شرحي‌ از عشق‌ و اشتياق‌ مرحوم‌ حدّاد
  كيفيّت‌ خواب‌ و خوراك‌ مرحوم‌ حدّاد در طول‌ مدّت‌ ماه‌ رمضان‌
  تحقيقي‌ دربارۀ حضرت‌ حمزه‌ و جاسم‌ (ت‌)
  امر حضرت‌ آقا به‌ ملازمت‌ و استفاده‌ از محضر حضرت‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ محمّد جواد انصاري‌ (قدّه‌)
  اوّلين‌ تشرّف‌ حقير در نجف‌ اشرف‌ به‌ محضر آية‌ الله‌ انصاري‌ همداني‌ (قدّه‌)
  تشرّف‌ به‌ همدان‌ و ادراك‌ حضور و ملازمت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)
  بناي‌ توقّف‌ حقير در طهران‌ و ارتباط‌ عميق‌ با آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)
  معارضۀ رفقا بعد از رحلت‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ بر عدم‌ لزوم‌ استاد
  پنج‌ دليل‌ بعضي‌ از مدّعيان‌ ، بر عدم‌ لزوم‌ استاد در سير و سلوك‌ إلي‌ الله‌
  بعضي‌ ادّعا كردند : مراقبه‌ و ذكر و فكر و محاسبه‌ غلط‌ است‌
  پاسخ‌ از «اشكال‌ اوّل‌ : عدم‌ احتياج‌ به‌ استاد با وجود امام‌ زمان‌ عجّل‌ اللهُ فرجَه‌».
  پاسخ‌ از «اشكال‌ دوّم‌ : تبعيّت‌ از استاد ، پيروي‌ از ظهورات‌ نفساني‌ اوست‌».
  پاسخ‌ از «اشكال‌ سوّم‌ : خداوند در انسان‌ نيروي‌ اتّصال‌ به‌ ملكوت‌ را قرار داده‌ است‌»
  پاسخ‌ از «اشكال‌ چهارم‌ : كفايت‌ روح‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ در تربيت‌ شاگردان‌».
  پاسخ‌ از «اشكال‌ پنجم‌ : استاد نداشتن‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌
  مرحوم‌ انصاري‌ در زمان‌ سلوك‌ خود ، نيازمند به‌ استاد بود
  مشكلات‌ مرحوم‌ انصاري‌ ايشان‌ را از پاي‌ درآورد ، و در 59 سالگي‌ رحلت‌ نمودند
  پاسخ‌ آنانكه‌ ميگويند : ذكر و ورد و فكر و رياضتهاي‌ مشروعه‌ غلط‌ است‌
  بدون‌ استاد و مراقبه و ذكر و فكر و رياضتهاي‌ مشروعه، سلوك جز پنداري بيش نيست‌
  سرّ واقعي‌ در اظهارات‌ اشكال‌ كنندگان‌ ، اباء از هيمنۀ ولايت‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ بود
  چند بار مظلوميّت‌ حقير مشابه‌ با مظلوميّت‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ بود
  گفتار خداوند دربارۀ اصحاب‌ كهف‌ كه‌ پناهندۀ به‌ كهف‌ شوند
  مجموع‌ تلامذۀ آقاي‌ حدّاد در ايران‌ و عراق‌ از بيست‌ نفر متجاوز نبودند
  بخش دومين: سفر اوّل‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1381 هجريّۀ قمريّه‌ بغير از سفر بيت‌ الله‌ الحرام
  جريان‌ احوال‌ آقاي‌ حدّاد در سفر حقير در سنۀ 1381.
  شرح‌ حالات‌ تجرّدهاي‌ ممتدّه‌ و مستمرّۀ آقاي‌ حدّاد
  كيفيّت‌ فناء في‌الله‌ و تحيّر في‌ ذات‌ اللهِ آقاي‌ حدّاد
  عسرت‌ معيشت‌ حضرت‌ حدّاد در دوران‌ فناء ، وصف‌ ناشدني‌ است..
  وظيفۀ رفقا در هنگام‌ شدّت‌ واردات‌ يكي‌ از إخوان‌ طريق‌
  صبر و تحمّل‌ حدّاد در شدائد و امتحانات‌ الهيّه‌ ناگفتني‌ است‌
  اقتداء حضرت‌ آقا در بعضي‌ از نمازها بجهت‌ تثبيت‌ ايشان‌ حقير را در قرائت‌ و نفي‌ خواطر
  كيفيّت‌ نماز شب‌ و سجدۀ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  تشرّف‌ به‌ نجف‌ اشرف‌ در ايّام‌ عيد غدير و مراجعت‌ به‌ كربلا براي‌ اوّل‌ ماه‌ محرّم‌
  تشريح‌ وقايع‌ عاشورا كه‌ عشق‌ محض‌ بوده‌ است‌
  قرائت‌ حضرت‌ حدّاد اشعار «مثنوي‌» را در غفلت‌ عامّ? مردم‌ از عاشورا
  اشعار مولوي‌ و شاعر وارد به‌ مردم‌ حلب‌ در مرثيۀ حضرت‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌
  ملاّي‌ رومي‌ چه‌ خوب‌ قضاياي‌ عاشورا را تحقيق‌ مي‌كند
  قرائت‌ حضرت‌ حدّاد ابيات‌ عاشورا را گويا با جان‌ و روح‌ او خمير شده‌ است‌
  تشريح‌ حضرت‌ حدّاد وقايع‌ عاشورا را همچون‌ امام‌ حسين‌ عليه‌ السّلام‌.
  مطالب‌ حضرت‌ حدّاد دربارۀ عاشورا مختصّ به‌ حالات‌ فناء ايشان‌ در آن‌ هنگام‌ است‌
  تشرّف‌ حضرت‌ حدّاد به‌ سامرّاء و زيارت‌ عسكريّين‌ سلام‌ الله‌ عليها
  بخش سومين: سفر دوّم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1383 هجريّۀ قمريّه‌
  مشكلات‌ متديّنين‌ و اهل‌ علم‌ در زمان‌ پهلوي‌ پدر و پسر.
  غصب‌ نيمي‌ از منزل‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ و انتقال‌ ايشان‌ به‌ منزل‌ اجاري‌
  رحلت‌ سيّد محمّد نوادۀ حدّاد كه‌ شبيه‌ به‌ قاضي‌ بوده‌ است‌
  اختلاف‌ حالات‌ حضرت‌ آقا در هنگام‌ فوت‌ سيّد محمّد و فوت‌ بَيگم‌
  مشاهدۀ حدّاد ، عظمت‌ روحي‌ اطفال‌ شيعه‌ را پس‌ از مرگ‌
  نفس‌ بچّه‌ قابليّت‌ محضه‌ است‌ و آثار خوب‌ يا بد را اخذ ميكند و تا آخر عمر در وي‌ ثابت‌ مي‌ماند
  از جمله‌ ادلّۀ تجربي‌ و مشاهدۀ غير قابل‌ تأويل‌ عظمت‌ روحي‌ و اختيار وجداني‌ أطفال‌
  ادلّۀ شرعيّه‌ بر اينكه‌ عبادت‌ اطفال‌ حقيقي‌ است‌ نه‌ تمريني‌
  اجداد و نسب‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  قضايا و احوالات‌ سيّد حسن‌ : جدّ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  زادگاه‌ ، و عمر شريف‌ ، و رحلتگاه‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ موسوي‌ حدّاد قُدّس‌ سرّه‌
  آقا سيّد حسن‌ مَسقطي‌ از زبان‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد قُدّس‌ سرّه‌
  تحريم‌ درس‌ مرحوم‌ مسقطي‌ و خارج‌ شدن‌ ايشان‌ از نجف‌
  كيفيّت‌ ارتحال‌ مرحوم‌ آقا سيّد حسن‌ مسقطي‌ ، و رسيدن‌ خبر آن‌ به‌ مرحوم‌ قاضي‌ (ت‌)
  آقا سيّد حسن‌ مسقطي‌ ، مصداق‌ تامّ خطبۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ دربارۀ متّقين‌ است‌
  لزوم‌ تدريس‌ اخلاق‌ و عرفان‌ و فلسفه‌ و تفسير در حوزه‌هاي‌ علميّۀ شيعه‌ (ت‌)
  سفر حدّاد به‌ نجف‌ و تشرّف‌ بحضور مرحوم‌ قاضي‌ در مدرسۀ هندي‌
  تعبّد شديد حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ احكام‌ شرعيّه‌
  مرحوم‌ شيخ‌ زين‌ العابدين‌ مرندي‌ و زهد و ورع‌ ايشان‌ (ت‌)
  تفسير حاج‌ سيّد هاشم‌ ، بازگشت‌ حقيقت‌ لعنت‌ را در دعاي‌ عَلْقَمه‌
  كلام‌ حدّاد : از اولياء خدا شرّ و ضرر و بدي‌ تراوش‌ ندارد ؛ همه‌اش‌ خير محض‌ است‌
  كلام‌ حدّاد : نفرين‌ و لعنت‌ اولياي‌ خدا بر دشمنان‌ ، نفعي‌ است‌ عائد به‌ دشمنان‌ نه‌ به‌ خودشان‌
  دعاي‌ «صحيفۀ سجّاديّه‌» مشابه‌ با دعاي‌ عَلقمه‌ در لعن‌ كفّار.
  بخش چهارمين: سفر سوّم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1385 هجريّۀ قمريّه‌
  سفر آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ خسرو شاهي‌ ، و ملاقات‌ با حدّاد قَدّس‌ الله‌ نفسَه‌
  كلام‌ حضرت‌ حدّاد بعد از آنچه‌ بين‌ حقير و آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ در مورد خواب‌ ايشان‌ ردّ
  دعوت‌ حقير آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ را به‌ لزوم‌ إدراك‌ محضر آية‌ الله‌ انصاري‌ (قدّه‌)
  حربۀ واعظان‌ غير متّعظ‌ براي‌ خرد كردن‌ عرفا و عرفان‌ ، رَمْي‌ به‌ تصوّف‌ است‌
  استخارۀ آية‌ الله‌ حاج‌ سيّد ابراهيم‌ براي‌ رجوع‌ به‌ حضور آية‌ الله‌ انصاري‌ ، و تعبير آن‌ توسّط‌
  زهد و ورع‌ آية‌ الله‌ آقا شيخ‌ عبّاس‌ طهراني‌ محمّدزاده‌ قدّس‌ الله‌ نفسَه‌
  رؤياي‌ آية‌ الله‌ آقا شيخ‌ عبّاس‌ و توضيح‌ و تفسير آن‌ (ت‌)
  نامۀ حاج‌ شيخ‌ عبّاس‌ طهراني‌ به‌ حقير ، و استمداد از آية‌ الله‌ آقا سيّد جمال‌ الدّين‌ گلپايگاني‌
  از نامۀ ايشان‌ پيداست‌ كه‌ هنوز بعضي‌ از مراحل‌ سلوكي‌ را در پيش‌ داشته‌اند (ت‌)
  حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، مافوق‌ افق‌ بود ؛ وي‌ از جزئيّت‌ به‌ كلّيّت‌ عبور نموده‌ بود
  حاج‌ سيّد هاشم‌ ، ظهور و مَظْهَر كلمۀ مباركۀ لا هُوَ إلاّ هُو بود
  اشعار شبستري‌ در حقيقت‌ عبوديّت‌ و فناء (ت‌)
  مواعظ‌ و ارشادهاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ كه‌ از افق‌ عالي‌ بود
  اقسام‌ خاطرات‌ از كلام‌ حدّاد
  شرح‌ مجالس‌ حضرت‌ حدّاد و كيفيّت‌ تشرّف‌ ايشان‌ به‌ حرم‌ ، در مدّت‌ توقّف‌ در كاظمين‌
  جريان‌ حجّ بيت‌ الله‌ الحرام‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ قَدّس‌ الله‌ سرَّه‌
  ورود آية‌ الله‌ زنجاني‌ فَهري‌ در مسجد الخَيف‌ ، و ملاقات‌ با آقاي‌ حدّاد (قدّه‌)
  بيان‌ حدّاد كه‌ : التزام‌ به‌ طاعات‌ و تجنّب‌ از معاصي‌ بدون‌ توجّه‌ به‌ خدا ، مجوسيّت‌ محضه‌ است‌
  مراد حقيقي‌ از احتياط‌ در «وَ خُذْ بِالاِحْتياطِ في‌ جَميعِ ما تَجِدُ إلَيْهِ سَبيلاً».
  بيان‌ حضرت‌ حدّاد در حقيقت‌ رَمْي‌ جمرۀعقبه‌ ، و عظمت‌ حضرت‌ زهرا سلام‌ الله‌ عليها
  بخش پنجمين: سفر دوماهۀ زيارتي‌ حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ قَدّس‌ الله‌ سرَّه‌ به‌ ايران و توقّف‌ در ط
  شرح‌ توقّف‌ دوماهۀ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ در ايران‌
  كيفيّت‌ بيتوتۀ حاج‌ سيّد هاشم‌ و امّ مهدي‌ در بالاي‌ بام‌
  مسافرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد از طهران‌ به‌ همدان‌
  ورود حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ منزل‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ انصاري‌ در همدان‌ و توقّف‌ چند ساعته‌ در بي
  تراوشات‌ معنويّۀ حاج‌ سيّد هاشم‌ بر سر مزار حاج‌ شيخ‌ محمّد بهاري‌ در بهار همدان‌
  ثبوت‌ اين‌ مطلب‌ كه‌ شيخ‌ محمّد بهاري‌ از زائرين‌ خود پذيرائي‌ ميكند
  روز بي‌سابقه‌اي‌ بر مزار حاج‌ شيخ‌ محمّد بهاري‌ أعلي‌ اللهُ مقامَه‌
  ملاقات‌ و خلوت‌ مرحوم‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ مرتضي‌ مطهّري‌ با حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد رحمة
  دستورالعمل‌ خواستن‌ آية‌ الله‌ حاج‌ شيخ‌ مرتضي‌ مطهّري‌ از حضرت‌ حدّاد
  مسافرت‌ مرحوم‌ شهيد مطهّري‌ به‌ كربلا و ملاقات‌ با آقاي‌ حدّاد دو بار.
  عبارت‌ مرحوم‌ حدّاد به‌ مطهّري‌ : پس‌ كِيْ نماز مي‌خواني‌ ؟!
  تفسير آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ معني‌ تجرّد را و داستان‌ كدوي‌ آويخته‌ بر گردن‌
  «اگر تو مني‌ پس‌ من‌ كِيَم‌ ؟! اگر من‌ منم‌ پس‌ كو كدوي‌ گردنم‌؟!».
  در تجرّد ، سالك‌ خود را موجود ديگري‌ مي‌يابد مغاير با آنچه‌ مي‌پنداشته‌ ، و در عين‌ حال‌ مي‌بيند ك
  مراتب‌ عبوديّت‌ و تجرّد و حيات‌ (ت‌)
  ابيات‌ عارف‌ گرانقدر شيخ‌ محمود شبستري‌ در معني‌ تجرّد
  تمثيل‌ عارف‌ شبستري‌ در حقيقت‌ معني‌ تجرّد
  اوّلين‌ بار حصول‌ تجرّد براي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ در كربلا به‌ پيروي‌ از امر استاد قاضي‌ به‌ صبر و تحم
  آزار و اذيّتهاي‌ قولي‌ و فعلي‌ مادرزن‌ مرحوم‌ حدّاد كه‌ بيشتر بجهت‌ فقر ايشان‌ بوده‌ است‌
  دستور آية‌ الله‌ قاضي‌ به‌ صبر و تحمّل‌ در آزارهاي‌ مادر زن‌ .
  علّت‌ حصول‌ اوّل‌ مرتبۀ تجرّد براي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  يك‌ دستور اساسي‌ مرحوم‌ قاضي‌ ، عمل‌ كردن‌ به‌ روايت‌ عُنوان‌ بصري‌ بوده‌ است‌
  متن‌ كامل‌ روايت‌ عنوان‌ بصري‌ با ترجمۀ آن‌
  تعاليم‌ مرحوم‌ قاضي‌ از حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ ، و آن‌ از قرآن‌ است‌
  تعاليم‌ حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ متّخذ از آيات‌ معجزه‌آساي‌ قرآن‌ جاويدان‌ است‌
  حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد بسياري‌ از كارهاي‌ نيكو را از حظوظ‌ نفسانيّه‌ مي‌شمردند ، چون‌ نفس
  حاج‌ سيّد هاشم‌ : مردم‌ چرا مكاشفه‌ مي‌خواهند ؟ عالَم‌ سراسرش‌ مكاشفه‌ است‌
  مراد از عرفان‌ خداوند ، فناء در ذات‌ اوست‌ ؛ خداست‌ كه‌ خود را مي‌شناسد
  ذكر مسانيد روايت‌ «كانَ اللَهُ وَ لَم‌ يَكُنْ مَعَهُ شَيْءٌ ، وَ الانَ كَما كانَ» (ت‌)
  غايت‌ و نهايت‌ سير انسان‌ و تمامي‌ موجودات‌
  تشرّف‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ زيارت‌ مرقد مطهّر حضرت‌ امام‌ ثامن‌ ضامن‌ : عليّ بن‌ موسي‌ الرّضا
  هفت‌ شوط‌ طواف‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ بر دور ضريح‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌
  فعل‌ اولياء خدا حجّت‌ است‌
  بحث‌ فقهي‌ دربارۀ جواز طواف‌ دور ضريح‌ مطهّر ائمّۀ أطهار سلام‌ الله‌ عليهم‌
  بحث‌ بليغ‌ علاّمۀ مجلسي‌ (ره‌) در جواز طواف‌ دور ضريح‌ ائمّۀ اطهار عليهم‌ السّلام‌
  كلام‌ محدّث‌ نوري‌ (ره‌) در باب‌ جواز طواف‌ بر قبور ائمّه‌ عليهم‌ السّلام‌
  بحث‌ فقهي‌ دربارۀ جواز بوسيدن‌ چهارچوب‌ درهاي‌ ورودي‌ قبور ائمّه‌ عليهم‌ السّلام‌
  تفسير سورۀ توحيد به‌ مدّت‌ ده‌ روز در مشهد مقدّس‌ به‌ امر حضرت‌ آقا
  پرسشها در مشهد مقدّس‌ از حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، و سه‌ مسألۀ مهمّ كه‌ دربارۀ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌
  مسألۀ اولي‌ : علّت‌ اشتهار حضرت‌ امام‌ رضا به‌ امام‌ غريب‌
  يكي‌ از جهات‌ عمومي‌ غربت‌ اولياء الهي‌ نفس‌ عنوان‌ ولايت‌ و عدم‌ تسانخ‌ آنان‌ با عالم‌ كثرت‌ و لو
  شرح‌ كسالت‌ مؤلّف‌ در حين‌ تأليف‌ كتاب‌ (ت‌)
  علّت‌ استنكاف‌ مؤلّف‌ از رفتن‌ به‌ خارج‌ جهت‌ معالجه‌ (ت‌)
  زبان‌ حال‌ اولياء الهي‌ در غربت‌ از عالم‌ طبع‌ و استغراق‌ در انوار ملكوتيّۀ قدسيّه‌
  يكي‌ از جهات‌ غربت‌ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ سياستهاي‌ شيطاني‌ مأمون‌ بود
  جهت‌ دوّم‌ از جهات‌ غربت‌ حضرت‌ ، انكار وكلاء موسي‌ بن‌ جعفر عليهما السّلام‌ بر ولايت‌ آنحضرت‌ است
  اخبار وارده‌ در شأن‌ عليّ بن‌ أبي‌حمزة‌ بطائني‌ ، از اركان‌ فرقۀ واقفيّه‌
  جهت‌ سوّم‌ از جهات‌ غربت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ انكار امامت‌ و فرزندي‌ فرزندش‌ محمّد بن‌ علي‌ ا
  روايت‌ عليّ بن‌ جعفر دربارۀ درخواست‌ اعمام‌ و برادران‌ حضرت‌ رضا ، رضايت‌ دادن‌ آنحضرت‌ را به‌ حكم
  يكي‌ ديگر از جهات‌ غربت‌ حضرت‌ ، مخفي‌ ماندن‌ حقائق‌ توحيدي‌ در روايات‌ منقوله‌ از آنحضرت‌ است..
  مسألۀ ثانيه‌ : علّت‌ اشتهار حضرت‌ به‌ « غَوْثُ هَذِهِ الاُْمّةِ وَ غِياثُها».
  >> خبر يزيد بن‌ سَليط‌ از امام‌ صادق‌ و موسي‌ بن‌ جعفر در شأن‌ امام‌ رضا عليهم‌ السّلام‌
  ترجمۀ روايت‌ يزيد بن‌ سليط‌ دربارۀ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌
  جلالت‌ شأن‌ يزيد بن‌ سليط‌ در كتب‌ رجالي‌
  لقب‌ «غياث‌» در مورد هيچيك‌ از ائمّه‌ جز امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ نيامده‌ است‌
  مسألۀ ثالثه‌ : رابطۀ ميان‌ زيارت‌ آنحضرت‌ و زيارت‌ خانۀ خدا در ماه‌ رجب‌ المرجّب‌
  روايت‌ امام‌ محمّد تقي‌ دربارۀ افضليّت‌ زيارت‌ امام‌ رضا بر حجِّ غير از حجّةالاسلام‌
  مراد از «هَذا اليَومِ» در روايت‌
  اشكالات‌ وارده‌ در احتمال‌ ضبط‌ «رَحْب‌» در روايت‌ بجاي‌ «رَجَب‌».
  افضليّت‌ زيارت‌ مشاهد مشرّفه‌ در ماه‌ رجب‌
  پاداشهاي‌ مترتّبه‌ بر زيارت‌ حضرت‌ ثامن‌ الحجج‌ عليه‌ السّلام‌
  سرّ استحباب‌ زيارت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ در ماه‌ رجب‌ و رابطۀ آن‌ با حجّ كعبۀ بيت‌الله‌ الحرام
  رؤياي‌ صادقه‌ دربارۀ ارتباط‌ زيارت‌ آنحضرت‌ با حجّ و عمره‌
  اشعار بحرالعلوم‌ در فضيلت‌ كربلا و سائر مشاهد بر كعبه‌ ، و عظمت‌ إتيان‌ صلوة‌ در آنها
  در ذكر معجزات‌ و كرامات‌ صادره‌ از حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌
  بيان‌ حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ كه‌ : وجود خود امام‌ بزرگترين‌ معجزۀ الهي‌ است‌
  اولياي‌ خدا ، اسماء كلّيّۀ الهيّه‌ هستند و كار خلاف‌ نمي‌كنند
  معني‌ ولايت‌ ، عبوديّت‌ صرفه‌ و محو و نيست‌ شدن‌ در ذات‌ خداست‌
  ولايت‌ وليّ خدا مقامي‌ است‌ رفيع‌ كه‌ انديشه‌ را بدان‌ راه‌ نيست‌
  يكي‌ از علل‌ عدم‌ استجابت‌ بعضي‌ از دعاهاي‌ غالب‌ مردم‌ ، اينستكه‌ از درون‌ قلب‌ برنخاسته‌ است‌
  علّت‌ دوّم‌ اينستكه‌ دعاها غالباً به‌ منافع‌ شخصي‌ است‌
  علّت‌ سوّم‌ : غالب‌ خواسته‌هاي‌ مردم‌ ، بر خلاف‌ مصالح‌ واقعيّۀ آنان‌ است‌
  كلام‌ حدّاد : حاجات‌ مردم‌ غالباً امور مادّي‌ است‌ ؛ همه‌ مي‌گويند : وصله‌اي‌ به‌ وصله‌هاي‌ لباس‌
  كرامات‌ حضرت‌ عبدالعظيم‌ عليه‌ السّلام‌ در كنار طهران.
  بركات‌ و كرامات‌ مشهد امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ پيوسته‌ متّصل‌ است‌
  معجزۀ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ در شفا دادن‌ كور.
  به‌ خواب‌ آمدن‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ در اُتريش‌ بر جوان‌ كور ، و شفادادن‌ چشم‌ او را
  معجزۀ حضرت‌ ثامن‌ الحجج‌ به‌ نقل‌ آية‌ الله‌ حائري‌ قَدّس‌ اللهُ سرَّه‌
  معجزۀ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ به‌ نقل‌ آية‌ الله‌ لواساني‌ دامت‌ بركاتُه‌
  ضيافت‌ آية‌ الله‌ العظمي‌ حاج‌ سيّد محمّد هادي‌ ميلاني‌ از حضرت‌ حدّاد
  مراقبت‌ شديد مأمورين‌ سازمان‌ امنيّت‌ در آخرين‌ شب‌ توقّف‌ در مشهد
  كلمات‌ حضرت‌ آقا حاج‌ سيّد هاشم‌ در هنگام‌ وداع‌ ، و مراجعت‌ ايشان‌ از مشهد به‌ صوب‌ طهران‌ (ت‌)
  سفر حضرت‌ حدّاد براي‌ زيارت‌ مرقد مطهّر حضرت‌ معصومه‌ سلام‌ الله‌ عليها ، و به‌ شهر اصفهان‌
  مسافرت‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ بلدۀ طيّبۀ قم‌ ، و كيفيّت‌ زيارت‌ حرم‌ مطهّر و قبرستان‌هاي
  ملاقات‌ حضرت‌ آية‌ الله‌ علاّمۀ طباطبائي‌ و حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد
  ابتهاج‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ از قبرستان‌ شيخان‌ قم‌
  عظمت‌ و نورانيّت‌ قبر حضرت‌ معصومه‌ سلامُ الله‌ عليها
  كلام‌ رهبر عظيم‌ انقلاب‌ آية‌ الله‌ خميني‌ (ره‌) دربارۀ مرحوم‌ حاج‌ ميرزا جواد آقا ملكي‌ تبريزي‌ ،
  ذكر يك‌ دستور از كتاب‌ «أسرار الصّلوة‌» مرحوم‌ حاج‌ ميرزا جواد آقا تبريزي‌ (ت‌)
  نورانيّت‌ قبور واقعه‌ در قبرستان‌ شيخان‌ قم‌
  اعاظم‌ محدّثين‌ از قدماء كه‌ در قبرستان‌ قم‌ مدفونند
  قبر أحمد بن‌ إسحق‌ أشعري‌ وكيل‌ حضرت‌ عسكري‌ عليه‌ السّلام‌ در حُلوان‌ : سَر پُل‌ زهاب‌ است‌
  اداء نماز در مسجد جمكران‌ قم‌ ، در معيّت‌ حضرت‌ حدّاد
  ذكر مرحوم‌ نوري‌ نماز مسجد جمكران‌ را در «نجم‌ ثاقب‌» و ذكر سه‌ نكته‌ (ت‌)
  مسافرت‌ از قم‌ به‌ اصفهان‌ ، ملاقات‌ با مرحومه‌ بانو علويّۀ اصفهاني‌
  نمازگزاردن‌ در مساجد معروفۀ اصفهان‌ ، و زيارت‌ اهل‌ قبور در قبرستان‌ تخت‌ فولاد
  رسالۀ مختصري‌ از مرحوم‌ بيدآبادي‌ در سير و سلوك‌ (ت‌)
  كلام‌ حضرت‌ حدّاد : دو چيز فضاي‌ اصفهان‌ را صاف‌ نگه‌ داشته‌ است‌
  حفظ‌ قبور علماء بالله‌ و توسّل‌ عامّۀ مردم‌ بدانها از وظائف‌ حتميّه‌ است‌
  عذابهاي‌ آسماني‌ نتيجۀ اهانت‌ به‌ مقدّسات‌ است‌
  بيان‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد در سبب‌ مسافرت‌ برخي‌ از اولياء الهي‌
  عدم‌ تمايل‌ حضرت‌ آقا براي‌ تماشاي‌ آثار عتيقۀ شهر اصفهان‌ ؛ و ديدار از يكي‌ از طلاّب‌ آشنا و محبّ
  مراجعت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ به‌ قم‌ و طهران‌ و ديدار از ارحام‌ و دوستاني‌ كه‌ دعوت‌ مي‌نمودند
  كلام‌ حضرت‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ آقاي‌ بياتي‌ در شاهزاده‌ حسين‌ همدان‌
  مراجعت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ از ايران‌ به‌ عتبات‌ عاليات‌
  بخش ششمين: سفر چهارم حقير به أعتاب در سنه 1387 هجريه قمريه
  ملاقات‌هاي‌ اعلام‌ از علماء با حضرت‌ حدّاد در كربلا..
  «فتوحات‌ مكّيّة‌» محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  نصّ عبارت‌ محيي‌ الدّين‌ عربي‌ بر امام‌ زمان‌ طبق‌ عقيدۀ شيعۀ اماميّه‌
  محيي‌ الدّين‌ در «فتوحات‌» عمل‌ به‌ رأي‌ و قياس‌ را به‌ شدّت‌ محكوم‌ مي‌كند
  دليل‌ محدّث‌ نيشابوري‌ بر تشيّع‌ محيي‌ الدّين‌ ، إبطال‌ عمل‌ به‌ رأي‌ و قياس‌ است‌
  دلائلي‌ كه‌ علماء بر تشيّع‌ محيي‌ الدّين‌ ذكر نموده‌اند
  دلالت‌ «فَصُّ حِكْمَةٍ إماميَّةٍ في‌ كَلِمَةٍ هَرونيَّةٍ» بر تشيّع‌ محيي‌ الدّين‌
  مطالب‌ محيي‌ الدّين‌ در فَصّ داوديّ و در فصّ إسحقيّ.
  كلام‌ صدرالمتألّهين‌ در «مفاتيح‌ الغيب‌» دربارۀ احكام‌ مجذوبين‌
  براي‌ اولياي‌ عالي‌رتبه‌ ، امكان‌ دارد احكام‌ را از باطن‌ رسول‌الله‌ و كتاب‌ و سنّت‌ اخذ نمايند
  گفتار محيي‌ الدّين‌ در فصّ داوديّ ، طبق‌ عقيدۀ سنّت‌ است‌
  ردّ رهبر عظيم‌ انقلاب‌ بر فصّ داوديّ «فُصوص‌ الحِكَم‌».
  عامّه‌ كسي‌ را كه‌ مُتعه‌ كند مي‌كشند ، ولي‌ اگر زنا كند او را رها مي‌كنند
  عامّه‌ شيعه‌ را به‌ اتّهام‌ رَفْض‌ مي‌كشند ، ولي‌ كافر و مُلحد را رها مي‌كنند
  مرحوم‌ قاضي‌ ، محيي‌ الدّين‌ و ملاّي‌ رومي‌ را كامل‌ و شيعه‌ ميدانسته‌اند
  مقايسه‌ ميان‌ شعر حافظ‌ شيرازي‌ و ابن‌ فارض‌ مصريّ..
  كلام‌ قاضي‌ و حدّاد : وصول‌ به‌ توحيد بدون‌ ولايت‌ محال‌ است‌
  محي الدين: أقرب الناس اليه علي بن البيطالب، امام العالم وسر الانبياء اجمعين.
  تحقيقي‌ از حقير راجع‌ به‌ سير و سلوك‌ افراد در اديان‌ و مذاهب‌ مختلفه‌ و نتيجۀ مثبت‌ و يا منفي‌ آن
  عرفاي غير شيعه در طول تاريخ ، يا عارف نبوده‌اند و يا از ترس عامّه تقيّه مي‌نموده‌اند
  محيي‌ الدّين‌ و سائر عرفاء ، هر يك‌ در مقام‌ بقاء بعد از فناء نور خاصّي‌ دارند
  كلام‌ سعدالدّين‌ حَمَويّ دربارۀ محيي‌ الدّين‌ و شهاب‌ الدّين‌ سُهْرَوَرديّ..
  مكاشفاتي‌ در «فتوحات‌» وارد است‌ كه‌ با واقع‌ مطابقت‌ ندارد
  تحريفات‌ بسياري‌ در «فتوحات‌ مكّيّه‌» بعمل‌ آمده‌ است‌
  كلام‌ شعراني‌ در تحريفاتي‌ كه‌ در «فتوحات‌» بعمل‌ آمده‌ است‌
  نسبت كلام‌ «لَمْ يَقْتُلْ يَزيدُ الْحُسَيْنَ إلاّبِسَيْفِ جَدِّهِ» ‌ به‌ محيي‌ الدّين‌ تهمت‌ است‌
  ردّ صاحب‌ «روضات‌» بر محيي‌ الدّين‌ و بر جميع‌ عرفاء.
  تحقيقي‌ از مصنّف‌ دربارۀ حقيقت‌ وحدت‌ وجود
  آيات‌ دالّۀ بر وحدت‌ وجود در قرآن‌ كريم‌
  نقل‌ محيي‌ الدّين‌ از حضرت‌ سجّاد ، أشعار كتمان‌ توحيد را
  دفاع‌ قاضي‌ نورالله‌ از محيي‌ الدّين‌ در معني‌ وحدت‌ وجود
  گفتار مير سيّد شريف‌ در «حواشي‌ شرح‌ تجريد» در معني‌ صحيح‌ وحدت‌ وجود
  فرمان‌ آقا محمّد علي‌ كرمانشاهي‌ به‌ كشتن‌ سه‌ تن‌ از دراويش..
  كلام‌ استاد علاّمۀ طباطبائي‌ در حرّيّت‌ اهل‌ توحيد در زمان‌ رفع‌ جُمود و تحجّر.
  ادلّه‌ و شواهد قاضي‌ نورالله‌ از كلمات‌ أعلام‌ و أشعار بر حقيقت‌ توحيد
  صاحب‌ «روضات‌» شيخ‌ أحمد أحسائي‌ را «بَعْضُ مَشايِخِ عُرَفآئِنا الْمُتَأَخِّرين‌» ميداند
  مدح‌ عظيم‌ و تحسين‌ بليغ‌ صاحب‌ «روضات‌» از سيّد كاظم‌ رشتي‌
  ترجمۀ صاحب‌ «روضات‌» حافظ‌ رَجَب‌ بُرسيّ را
  أشعار فاخرۀ حافظ‌ رجب‌ بُرسيّ به‌ نقل‌ صاحب‌ «روضات‌».
  ردّ شديد صاحب‌ «روضات‌» بر حافظ‌ رجب‌ برسيّ.
  انتقاد صاحب‌ «روضات‌» از شيخ‌ أحمد أحسائي‌ و از پيروان‌ وي‌ وسيد علي‌محمد باب..
  لازمۀ پيمودن‌ طريقۀ ضدّ عرفان‌ ، مَدسوس‌ دانستن‌ آثار عظيمۀ مذهب‌ است‌
  گفتار علاّمۀ أميني‌ در ترجمۀ شاعر غدير : حافظ‌ رجب‌ برسيّ.
  روايت‌ وارده‌ در اوج‌ عظمت‌ مقام‌ و منزلت‌ امام‌ عليه‌ السّلام‌
  علاّمۀ أميني‌ : علّت‌ اختلاف‌ عرفاء با اهل‌ ظاهر ، اختلاف‌ استعداد نفوس‌ است‌
  علاّمۀ أميني‌ : كلام‌ عرفاء بالله‌ مافوق‌ انديشۀ بشر است‌ و كتمان‌ آن‌ لازم‌
  ردّ علاّمۀ أميني‌ بر صاحب‌ «أعيان‌ الشّيعة‌» نسبت‌ غلوّ را به‌ حافظ‌ رجب‌ برسيّ.
  أشعار بلند پايۀ حافظ‌ رجب‌ در مدائح‌ رسول‌ أكرم‌ و أهل‌ البيت‌ عليهم‌ السّلام‌
  روايات‌ وارده‌ در اينكه‌ رسول‌ أكرم‌ اوّلين‌ آفريدۀ خدا بود
  أشعار بلند پايۀ حافظ‌ رجب‌ برسي در مدح‌ و تعظيم‌ رسول‌ أكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌
  شيخيّه‌ و حَشويّه‌ با محيي‌ الدّين‌ عربي‌ و عرفاء در دو قطب‌ متعاكس‌ قرار دارند
  كلام‌ مرحوم‌ قاضي‌ : شيخ‌ أحمد أحسائي‌ ، خدا را پوچ‌ و بدون‌ اثر معرّفي‌ ميكند
  شيخ‌ أحمد أحسائي‌ بدون‌ استاد رياضت‌ كشيد ، و در وادي‌ خطير گرفتار آمد
  تعظيم‌ و تجليل‌ ملاّصدراي‌ شيرازي‌ و عبدالوهّاب‌ شَعراني‌ ، از محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  توصيف‌ محدّث‌ نوري‌ ، جَلالت‌ شَعراني‌ را از لسانِ ميرحامد حسين‌ از اعلام‌ عامّه‌
  همه‌ بايد در راه‌ سير و سلوك‌ خدا قدم‌ نهند ؛ برسند يا نرسند
  كلام‌ محدّث‌ نوري‌ و نقل‌ خبر رجبيّون‌ از محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  تحريف‌ محدّث‌ نوري‌ در نقل‌ عبارت‌ محيي‌ الدّين‌ از «محاضرات‌».
  مراد از روافض‌ در مكاشفۀ منقولۀ از «مسامرات‌» خوارج‌ هستند
  مطالب‌ واردۀ در «محاضرات‌» دالّۀ بر خلوص‌ شيخ‌ محيي‌ الدّين‌
  در «محاضرات‌» محيي‌ الدّين‌ از حضرت‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ روايت‌ دارد
  تفسير حضرت‌ حدّاد عبارت‌ محيي‌ الدّين‌ را : «وَ لِكُلِّ عَصْرٍ واحِدٌ يَسْمو بِهِ».
  گفتار اهل‌ توحيد در حال‌ فناء ، گفتار خداوند است‌
  جرم‌ و گناه‌ حسين‌ بن‌ منصور حلاّج‌ ، كشف‌ اسرار بود
  جُنَيد بغداديّ مي‌گويد : شيخ‌ ما در اصول‌ و فروع‌ و بلا كشيدن‌ عليّ مرتضي‌ است‌
  «شَطَحيّات‌» كلماتي‌ است‌ از سالك‌ مجذوب‌ كه‌ فيها رآئِحَةُ رُعونَةٍ وَ دَعْوًي‌
  بخش هفتمين: سفر پنجم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1389 هجريّۀ قمريّه‌
  بعضي‌ از مكاتيب‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد به‌ خطّ خود براي‌ حقير.
  سلوك‌ راه‌ خدا بدون‌ انفاق‌ و ايثار و جلوۀ جلال‌ ، محال‌ است‌
  حاج‌ سيّد ضيآءالدّين‌ دُرّيّ و خواب‌ عجيب‌ در تفسير بيت‌ حافظ‌
  سلوك‌ حضرت‌ حدّاد ، مَبني‌ بر لزوم‌ استاد بود
  بعضي‌ اوقات‌ استاد ، شاگرد را به‌ جهتي‌ تحت‌ تربيت‌ استاد ديگر مي‌گذارد
  استاد مي‌تواند وصيّ ظاهري‌ و وصيّ باطني‌ داشته‌ باشد
  مخالفت‌ با رسول‌ خدا در امر اُسامه‌ و پدرش‌ ، از لِسان‌ محيي‌ الدّين‌ عربي‌
  حكم‌ به‌ جواز انتقال‌ از مذهبي‌ از مذاهب‌ عامّه‌ در هر حكمي‌ از احكام‌ ، از لسان‌ محيي‌الدّين‌
  بخش هشتمين: سفر ششم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌
  نصائح‌ حضرت‌ حدّاد به‌ بنده‌زادگان‌ ، و كلمات‌ ايشان‌ دربارۀ مرحوم‌ قاضي‌
  قرائت‌ حضرت‌ حدّاد اشعاري‌ را كه‌ مرحوم‌ قاضي‌ براي‌ ايشان‌ مي‌خوانده‌اند
  دعاهاي‌ منقوله‌ از حضرت‌ حدّاد در صَلَوات‌ و سَجَدات‌ نماز.
  دعاي‌ احْتِجاب‌ به‌ نقل‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد قَدَّس‌ اللهُ روحَه‌
  بعضي‌ از ادعيه‌اي‌ كه‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ قرائت‌ مي‌نمودند
  استخراجات‌ و رموز حروف‌ و اعداد ، نزد مرحوم‌ قاضي‌ رحمة‌ الله‌ عليه‌
  اكتشافات‌ محيي‌ الدّين‌ عربي‌ با علم‌ حروف‌ ، راجع‌ به‌ بعضي‌ از امور غيبيّه‌
  عرفان‌ حافظ‌ شيرازي‌ و ملاّمحمّد مولويّ مُخّ اسلام‌ است‌
  غزل‌ شيواي‌ حافظ‌ شيرازي‌ دربارۀ حضرت‌ صاحب‌ الزّمان‌ ارواحنا فداه‌
  كيفيّت‌ تهجّد حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ در مدّت‌ عمر.
  ابيات‌ «مثنوي‌» در فتوّت‌ و اخلاص‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌
  بخش نهمين: سفر هفتم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1392 هجريّۀ قمريّه‌
  بعضي‌ از نامه‌هاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ براي‌ حقير به‌ خطّ خودشان‌
  امتحان‌ الهي‌ و فتنۀ شديد در ميان‌ مجتمع‌ اصحاب‌ و محبّان‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد أعلي‌ اللهُ درجَت
  نشر كلمۀ شيطانيّه‌ كه‌ : اهل‌ توحيد ، اهل‌ ولايت‌ نيستند.
  نتيجۀ فساد و خلل‌ در كار اولياء خدا ، خسران‌ در دنيا و آخرت‌ است‌
  انفاق‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، مرز نداشت‌
  حالات‌ خوش‌ توحيدي‌ ، و بعضي‌ از كرامات‌ آقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌
  از ما گدائي‌ و از خداوند لطف‌ و احسان‌ و عطا و كرم‌
  بخش دهمين: سفر هشتم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1394 هجريّۀ قمريّه‌
  سيّد خشك‌ مغزي‌ ، ادّعاي‌ سيّد حسني‌ را ميكند.
  جلوگيري‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ از فتنۀ مدّعي‌ سيّد حسني‌
  درجات مردم.
  كلام‌ حدّاد : سراسر عالم‌ همه‌ عشق‌ است‌ ؛ عشق‌ بالا به‌ پائين‌ و عشق‌ پائين‌ به‌ بالا.
  تفسير آيۀ : وَ مَا تَغِيضُ الاَْرْحَامُ وَ مَا تَزْدَادُ.
  تفسير حاج‌ سيّد هاشم‌ و بيان‌ سه‌ نكته‌ در عبارت‌ زيارت‌ رجبيّه‌
  قرائت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ أشعاري‌ از «ديوان‌ مغربي‌» را
  بَسْطُ الزّمان‌ وَطيُّ الزّمان‌ براي‌ يكي‌ از رفقاي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد.
  داستان‌ مرد زرگر كه‌ براي‌ او بسط‌ الزّمان‌ شد ، از «مشارق‌ الدّراريّ»
  تحفّظ‌ و خودداري‌ اكيد حاج‌ سيّد هاشم‌ از بروز كرامات‌ و خوارق‌ عادات‌
  تفسير آيۀ «إِنْ هِيَ إِلَّاأَسْمَآءٌ سَمَّيْتُمُوهَآ أَنتُمْ» در حرم‌ مطهّر سامرّاء
  بخش‌ يازدهمين‌ : سفر نهم‌ و دهم‌ حقير به‌ أعتاب‌ عاليات‌ در سنۀ 1395. و سنۀ 1396 هجريّۀ قمريّه‌
  كلام‌ حدّاد در عقوبت‌ الهيّۀ إفشاء اسرار الهيّه‌
  كلام‌ حدّاد : عذاب‌ إفشاء سرّ ، استدراج‌ است‌
  نقل‌ حدّاد قول‌ رسول‌ خدا را : من‌ از پنج‌ كار اطفال‌ خوشم‌ مي‌آيد ، و تفسير آن‌
  معامله‌ و ادب‌ رفقا با حدّاد ، در لياقت‌ مقام‌ ايشان‌ نبود.
  از شرائط‌ اوّليّۀ احترام‌ به‌ سيّد هاشم‌ ، احترام‌ به‌ عائله‌ و اولاد و احفاد اوست‌
  از فتوّت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ رحمة‌ الله‌ عليه‌ قضايائي‌ شنيدني‌ است‌
  بدرقۀ حضرت‌ حدّاد تا سامرّاء ، و تا مَطار بغداد در سفر اخير بنده‌
  اشعار شبستري‌ در طلوع‌ نور توحيد.
  بخش‌ دوازدهمين‌ :سفر حقير به‌ شام‌ براي‌ زيارت‌ قبر بي‌بي‌ زينب‌ سلامُ الله‌ علَيها و ملاقات‌ با حضر
  زيارت‌ قبر حضرت‌ زينب‌ سلامُ الله‌ عليها در معيّت‌ حضرت‌ آقا
  سؤالهاي‌ سلوكي‌ رفقا و پاسخ‌هاي‌ توحيدي‌ حضرت‌ آقا در زينبيّه‌
  كلام‌ حدّاد : معاني‌ غامضۀ اسرار الهيّه‌ و ادعيۀ ائمّه‌ بدون‌ توحيد قابل‌ فهم‌ نيست‌
  كلام‌ حدّاد : در حقيقت‌ ، مضمون‌ بسياري‌ از خواسته‌ها در دعاها ، خواست‌ توحيد است‌
  كلام‌ حدّاد : «إيمانًا تُباشِرُ بِهِ قَلْبي‌» معني‌اي‌ غير از توحيد ميتواند داشته‌ باشد ؟.
  كلام‌ حدّاد : مفاد عبارت «أنا واثِقٌ مِنْ دَليلي‌ بِدَلالَتِكَ ، وَ ساكِنٌ مِنْ شَفيعي‌ إلي‌ شَفاع
  پاسخ‌ حدّاد در ربط‌ إخبار مرتاضان‌ گاو پرست‌ بر بعضي‌ از امور با حركت‌ دم‌ گاو.
  در شريعت‌ اسلام‌ ، فناء در غير ذات‌ اقدس‌ حقّ متعال‌ ممنوع‌ است‌
  كلام‌ حدّاد : پيروي‌ از خصوص‌ استاد كامل‌ ، از ضروريّات‌ مسائل‌ طريق‌ است‌
  در شريعت‌ ختمي‌ نبوّت‌ ، پيروي‌ واقعي‌ از جميع‌ انبياي‌ سَلَف‌ مردود است‌
  سالك‌ به‌ جائي‌ مي‌رسد كه‌ ميان‌ او و خاطرات‌ همچون‌ سدّ سكندر كشيده‌ مي‌شود.
  ابيات‌ شيخ‌ محمود شبستري‌ در لزوم‌ شناختن‌ انسان‌ حقيقت‌ خويش‌ را
  كلام‌ حدّاد : نجاست‌ را به‌ غير بزن‌ ، نه‌ به‌ خودت‌
  از أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ : «وَلَكِنّي‌ لا أرَي‌ إصْلاحَكُمْ بِإفْسادِ نَفْسي‌»
  تواضع‌ شديد حاج‌ سيّد هاشم‌ نسبت‌ به‌ جميع‌ خلائق‌ مخصوصاً سالكين‌
  تواضع‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ بر اساس‌ تعليم‌ «صحيفۀ سجّاديّه‌» بود.
  ابيات‌ ابن‌ فارض‌ در فراق‌ احبّه‌ و أولياء الله‌ در مكّه‌ و خَيْف‌
  در حضور حضرت‌ حدّاد ، در روزهاي‌ توقّف‌ در زينبيّۀ شام‌
  شرح‌ حال‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد در آخرين‌ روز توقّف‌ در زينبيّۀ شام‌
  اشعار ابن‌ فارض‌ : شرح‌ حال‌ حقير با حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، و ترجمۀ اشعار.
  مدّت‌ حيات‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد پس‌ از مراجعت‌ از شام‌ ، و رحلت‌ در كربلاي‌ مُعَلَّي‌
  ابيات‌ ابن‌ فارض‌ مصريّ مناسب‌ با رحلت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد ، و ترجمۀ ابيات‌
  غزلهايي‌ از خواجه‌ حافظ‌ شيرازي‌ مناسب‌ حال‌
  رموز و اشارات‌ و دلالات‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ را كسي‌ نفهميد.
  كلام‌ حدّاد : تو همه‌اش‌ مكّه‌ ميروي‌ ، كربلا ميروي‌ ! پس‌ كِيْ بسوي‌ خدا ميروي‌؟!
  مناسبت اشعار ابن فارض و خواجه حافظ هر دو با رحلت حداد.
  محصّل‌ و خلاصه‌اي‌ از مطالب‌ سابقه‌ در شناخت‌ و معرفت‌ حضرت‌ حاج‌ سيّد هاشم‌ حدّاد روحي‌ فداه‌
  در حوزه‌ها بايد علاوه‌ بر حكمت‌ نظري‌ مؤسّسه‌هاي‌ حكمت‌ عملي‌ دائر گردد.
  معارف‌ الهيّه‌ مانند جواهر نفيسه‌ ، مصون‌ و محفوظ‌ از نظر اجانب‌ مي‌باشد.
  خطبۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ روايت‌ مسعودي‌ دربارۀ قدرت‌ اولياء الله‌
  خلاصه‌ و محصّل‌ گفتار در عظمت‌ معنوي‌ و روحي‌ حاج‌ سيّد هاشم‌

کلیه حقوق در انحصارپرتال متقین میباشد. استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است

© 2008 All rights Reserved. www.Motaghin.com


Links | Login | SiteMap | ContactUs | Home
عربی فارسی انگلیسی