عربي‌، زبان‌ قرآن‌ است ‌؛ و تكلّم‌ به‌ زبان‌ عربي‌ از نشانه‌هاي‌ اهل‌ قرآن‌

آنچه‌ را كه‌ مرحوم‌ شهيد مطهّري‌ (ره‌) در اين‌ عبارات‌ افاده‌ نموده‌اند، همگي‌ راست‌ و صحيح‌ است‌، و نيز اين‌ عبارت‌ كه‌ عربي‌ زبان‌ قرآن‌ است‌، مطلب‌ از همين‌ قرار است‌؛ امّا در توضيح‌ اين‌ معني‌ كمي‌ بي‌لطفي‌ فرموده‌ و كوتاه‌ آمده‌اند؛ و بالنّتيجه‌ اسلاميّت‌ و تديّن‌ به‌ قرآن‌، با حصر زبان‌ انسان‌ به‌ زبان‌ مادري‌ و عدم‌ تكلّم‌ به‌ عربي‌ و يا عدم‌ لزوم‌ آنرا نتيجه‌ گرفته‌اند.

اشكال‌ ما در همينجاست‌. درست‌ است‌ كه‌ عربي‌ زبان‌ قرآن‌ است‌، امّا چون‌ قرآن‌ متعلّق‌ به‌ جميع‌ مسلمين‌ است‌، پس‌ عربي‌ متعلّق‌ به‌ جميع‌ مسلمين‌ است‌. اگر در زبان‌ فارسي‌ شخصي‌ به‌ فارسي‌ نتواند سخن‌ گويد، نبايد گفت‌ از ملّت‌ و قوم‌ فارس‌ است‌؛ همچنين‌ در زبان‌ قرآن‌ اگر شخصي‌ نتواند بدان‌ زبان‌ تكلّم‌ كند، نبايد گفت‌ از ملّت‌ و قوم‌ قرآن‌ است‌.

ايشان‌ در شرح‌ اين‌ عبارت‌ مغالطه‌ نموده‌ و فرموده‌اند: اگر مثلاً زيد به‌ زبان‌ فارسي‌ سخن‌ نگويد، باز زبان‌ فارسي‌ در جهان‌ هست‌. زبان‌ فارسي‌ مال‌ هيچكس‌ بخصوصه‌ نيست‌.

سخن‌ در اينجا نيست‌. البتّه‌ زبان‌ فارسي‌ بجاي‌ خود هست‌. سخن‌ در اينجاست‌ كه‌ اگر زيد مثلاً نتوانست‌ به‌ زبان‌ فارسي‌ حرف‌ بزند، باز هم‌ فارس‌

صفحه 169

است‌ يا نه‌؟! اگر كسي‌ نتواند به‌ زبان‌ قرآن‌ كه‌ عربي‌ است‌ سخن‌ گويد، باز هم‌ از اهل‌ قرآن‌ است‌ يا نه‌؟! بين‌ اين‌ دو مطلب‌ فرق‌ بسيار است‌.

معلوم‌ است‌ كه‌ اگر زيد به‌ قرآن‌ تكلّم‌ نكند، باز هم‌ قرآن‌ هست‌؛ ولي‌ ديگر زيد، زيدِ قرآني‌ نيست‌.

ايشان‌ بايد اينطور بفرمايند: زبان‌ فارسي‌ اختصاص‌ به‌ ملّت‌ و قوم‌ فارس‌ دارد. و قرآن‌ براي‌ جميع‌ ملل‌ مسلمان‌ از فارس‌ و ترك‌ و عرب‌ و هندو است‌. و هنگامي‌ مرد، فارس‌ محسوب‌ است‌ كه‌ زبان‌ فارسي‌ بداند؛ و هنگامي‌ اهل‌ قرآن‌ محسوب‌ است‌ كه‌ زبان‌ عربي‌ بداند؛ چون‌ عربي‌ زبان‌ قرآن‌ است‌.

از اين‌ گذشته‌، عربي‌ زبان‌ قرآن‌ است‌ يعني‌ چه‌؟! يعني‌ زبان‌ قرآني‌ كه‌ در روي‌ صفحاتي‌ نوشته‌ شده‌ و در ميان‌ دفَّتَين‌ آنرا جلد نموده‌اند؟ يا قرآني‌ كه‌ زنده‌ و در سينه‌هاست‌، و در محاورات‌ و معاملات‌ و عبادات‌ و احكام‌ و اجتماعات‌ با مردم‌ روبروست‌ و با آنها سخن‌ ميگويد، و راه‌ را بدانها نشان‌ مي‌دهد؟ بَلْ هُوَ ءَايَـٰتُ بَيِّنَـٰتٌ فِي‌ صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ. [173]

«بلكه‌ قرآن‌ آيات‌ روشن‌ و آشكاري‌ است‌ در سينۀ كسانيكه‌ به‌ آنها علم‌ داده‌ شده‌ است‌.»

در اينصورت‌ «عربي‌ زبان‌ قرآن‌ است‌» مساوي‌ است‌ با «عربي‌ زبان‌ مسلمانان‌ است‌».

زبان‌ عربي‌ بايد زبان‌ مادري‌ هر مسلمان‌ باشد

حقّ مطلب‌ اينست‌ كه‌: ما چون‌ به‌ زبان‌ مادري‌ خود عادت‌ كرده‌ايم‌ و آنرا شيرين‌ مي‌دانيم‌ و بدان‌ سخن‌ مي‌گوئيم‌، و لسان‌ روان‌ و ساده‌ايست‌ براي‌ ما، نمي‌خواهيم‌ خود را حاضر كنيم‌ تا اين‌ زبان‌ مادري‌ را گرچه‌ به‌ بهتر از آن‌ باشد تغيير دهيم‌.

صفحه 170

وقتي‌ ميدانيم‌: زبان‌ عربي‌ قوي‌تر و استوارتر و شيرين‌تر و جذّاب‌تر از زبان‌ فارسي‌ است‌؛ و علاوه‌ از جهت‌ گسترش‌ لغات‌ ادبي‌، طبّي‌، جغرافيائي‌، داروسازي‌، و حتّي‌ اصطلاحات‌ فيزيكي‌ و شيميائي‌ غني‌ است‌، و ما را مانند لسان‌ فارسي‌ نيازمند به‌ اصطلاحات‌ لغات‌ اجنبي‌ نميكند، و يك‌ ريشه‌ از لغات‌ لاتيني‌ و يا مشتقّ از آنرا به‌ عنوان‌ اسم‌ در زبان‌ ما وارد نميكند، و زبان‌ قرآن‌ كريم‌ است‌ كه‌ دين‌ ما و آئين‌ ما بدان‌ منوط‌ است‌، چرا از اوّل‌ زبان‌ مادري‌ خود را عربي‌ نكنيم‌ و به‌ فرزندان‌ خود از كودكي‌ عربي‌ نياموزيم‌؟

اگر ما زبان‌ فارسي‌ را حفظ‌ كنيم‌ و زبان‌ عربي‌ را هم‌ ياد بگيريم‌، وسعت‌ اطّلاعات‌ ما همين‌ مقدار است‌ كه‌ در اين‌ ازمنۀ گذشته‌ داشته‌ايم‌؛ و اين‌ چند عيب‌ دارد:

اوّل‌ آنكه‌: جميع‌ افراد كشور قادر بر تكلّم‌ به‌ زبان‌ عربي‌ نخواهند بود؛ بلكه‌ نه‌ عُشري‌ از اعشار، بلكه‌ يك‌ صدم‌ يا يك‌ هزارم‌ هم‌ نخواهند بود.

دوّم‌ آنكه‌: وقتي‌ ما حديثي‌ يا آيه‌اي‌ را ميخواهيم‌ به‌ شخص‌ فارسي‌ زباني‌ بياموزيم‌، چون‌ او بايد در ذهن‌ خود از حجاب‌ ترجمه‌ عبور كند و سپس‌ معني‌ را تلقّي‌ كند، لذا مانند ريسمان‌ گره‌ خورده‌، و يا پارچۀ وصله‌ زده‌ شده‌ مطلب‌ را ادراك‌ ميكند؛ بخلاف‌ آنكه‌ اگر همين‌ حديث‌ يا آيه‌ را به‌ شخص‌ عربي‌ زباني‌ بياموزيم‌؛ او سريعاً مطلب‌ را ميگيرد، بلكه‌ آن‌ آيه‌ و حديث‌ را هم‌ حفظ‌ مي‌شود و در ذهنش‌ ميماند.

مشاهده‌ نموده‌ايد: بچّه‌هاي‌ عربي‌ زبان‌ به‌ آساني‌ قرآن‌ را حفظ‌ مي‌كنند، و بسياري‌ از آنها در سنّ چهارده‌سال‌ و پانزده‌سال‌ تمام‌ قرآن‌ را حفظ‌ دارند. و اين‌ امر براي‌ بچّه‌هاي‌ فارسي‌ زبان‌ بسيار مشكل‌ است‌.

سوّم‌ آنكه‌: زبان‌ ياد گرفتن‌ كار آساني‌ نيست‌؛ عمر ميخواهد، وقت‌ ميخواهد، سلامتي‌ و فراغت‌ ميخواهد. و انسان‌ بايد اين‌ وقت‌ و فرصت‌ را

صفحه 171

صرف‌ كسب‌ علومي‌ كند كه‌ موضوعيّت‌ داشته‌ باشد نه‌ طريقيّت‌. زبان‌ دانستن‌ في‌ حدّ نفسه‌ كمالي‌ نيست‌، علمي‌ نيست‌. زبان‌ آيه‌ و آئينه‌ براي‌ اكتساب‌ علوم‌ واقعي‌ است‌. در اينصورت‌ اكتفا به‌ يك‌ زبان‌ نمودن‌ خيلي‌ سريعتر و فارغتر شخص‌ را به‌ كمال‌ مطلوب‌ مي‌رساند، تا با دو طريق‌ و يا چند طريق‌، ذهن‌ خود را پر از لغات‌ و اصطلاحات‌ غير اصيل‌ بنمايد.

البتّه‌ در بعضي‌ اوقات‌ كه‌ ضرورت‌ اقتضا كند يادگرفتن‌ زبان‌ ديگري‌ نيز لازم‌ است‌؛ ولي‌ براي‌ بعضي‌ و در امكانات‌ و شرائط‌ خاصّي‌ است‌، نه‌ براي‌ همۀ مردم‌. چرا ما همۀ مردم‌ را الزاماً و اجباراً به‌ ياد گرفتن‌ دو زبان‌ واداريم‌: يكي‌ مادري‌ و يكي‌ عربي‌. از اوّل‌ ميان‌ بُر زده‌، زبان‌ مادري‌ را زبان‌ عربي‌ انتخاب‌ كنيم‌ تا نصف‌ مسافت‌ را مجّاناً و بدون‌ عوض‌ پيموده‌ باشيم‌!

راه‌ اين‌ مطلب‌ آنست‌ كه‌: در مرحلۀ اوّل‌ زبان‌ عربي‌ را زبان‌ دوّم‌ گردانيم‌؛ يعني‌ با كثرت‌ استعمال‌ لغات‌ عرب‌، و دور داشتن‌ لغات‌ فارسي‌ و غير عربي‌، اوّلاً زبان‌ همۀ مردم‌ را به‌ عربي‌ گفتن‌ آشنا كنيم‌ بطوريكه‌ همۀ مردان‌ و زنان‌ بتوانند به‌ عربي‌ مذاكره‌ و گفتگو كنند؛ و سپس‌ در مرحلۀ دوّم‌ به‌ مردان‌ و زنان‌ بگوئيم‌: ديگر از اين‌ به‌ بعد با اطفال‌ خردتان‌ كه‌ ميخواهند زبان‌ باز كنند با عربي‌ گفتگو كنيد!

در اينصورت‌ ناگهان‌ زبان‌ به‌ زبان‌ عربي‌ و قرآني‌ باز ميگردد؛ و علاوه‌ بر جميع‌ مزاياي‌ معرفتي‌ و علمي‌ كه‌ حاصل‌ مي‌شود، وحدت‌ ميان‌ مسلمين‌ كه‌ يكي‌ از جهاتش‌ وحدت‌ زبان‌ قرآن‌ است‌ بهتر شكوفا ميگردد.

علماء بايد مطالب‌ علمي‌ خود را به‌ عربي‌ بنويسند

اين‌ حقير چون‌ قبلاً در رشتۀ فنّي‌ بودم‌، به‌ زبان‌ آلماني‌ اطّلاع‌ داشتم‌، و بعضي‌ از كتب‌ درسي‌ را از آلماني‌ به‌ فارسي‌ ترجمه‌ نموده‌ام‌. و سپس‌ در تحصيلات‌ قم‌ و نجف‌ اشرف‌، نوشتجاتم‌ همگي‌ عربي‌ بود.

كتب‌ مستقلّه‌ و تقريرات‌ دروس‌ اساتيد، و رساله‌هاي‌ فقهيّه‌ همگي‌ به‌

صفحه 172

عربي‌ است‌. در مراجعت‌ از نجف‌ دو رساله‌: يكي‌ دربارۀ «رؤيت‌ هلال‌» ضمن‌ مكاتباتي‌ با حضرت‌ آية‌ الله‌ خوئي‌ مدّ ظلّه‌، و ديگري‌ «رسالۀ بديعه‌» در تفسير آيۀ الرِّجَالُ قَوَّ'مُونَ عَلَي‌ النِّسَآءِ بِمَا فَضَّلَ اللَهُ بَعْضَهُمْ عَلَي‌' بَعْضٍ كه‌ در آن‌ از عدم‌ جواز حكومت‌ و جهاد و قضاوت‌ براي‌ زن‌ بحث‌ شده‌ است‌، نيز به‌ عربي‌ نوشته‌ام‌.

و همچنين‌ بسياري‌ از مسائل‌ فقهيّه‌ را كه‌ هنوز طبع‌ نشده‌ است‌ به‌ عربي‌ نوشته‌ام‌. امّا چون‌ انقلاب‌ عظيم‌ ايران‌ بر اساس‌ نهضت‌ اسلام‌ و قرآن‌ روي‌ داد و مردم‌ را تشنۀ معارف‌ ديدم‌، بر خود حتم‌ و فرض‌ نمودم‌ كه‌ يك‌ دوره‌ از علوم‌ و معارف‌ اسلام‌ را به‌ زبان‌ فارسي‌ بنگارم‌، تا هر چه‌ سريعتر بدست‌ مردم‌ مسلمان‌ ايران‌ برسد، و روحشان‌ از اين‌ علوم‌ اصيلۀ اسلام‌ سيراب‌ گردد؛ و گرنه‌ لازم‌ بود آنهم‌ به‌ عربي‌ نوشته‌ گردد تا جنبۀ اسلاميّت‌ همگاني‌ آن‌ حفظ‌، و جميع‌ برادران‌ مُسلم‌ از داخلي‌ و از اعراب‌ از آن‌ استفاده‌ كنند.

اينك‌ اميدواريم‌ جميع‌ اين‌ آثار به‌ عربي‌ ترجمه‌ شود، تا قصور غير اختياري‌ كه‌ در اين‌ باره‌ شده‌ است‌ جبران‌ گردد. و بجميع‌ فرزندان‌ و طلاّب‌ از دوستانم‌ توصيه‌ ميكنم‌ كه‌ در غير موارد ضروري‌ آثارشان‌ را به‌ عربي‌ بنگارند، و سپس‌ در صورت‌ لزوم‌ به‌ فارسي‌ و غيره‌ ترجمه‌ نمايند.

اين‌ رويّۀ همۀ علماءِ اعلام‌ و سرسلسله‌داران‌ علم‌ و معرفت‌، و مردم‌ بصير و خبير به‌ قرآن‌ و امور مسلمين‌ از قديم‌الايّام‌ تا بحال‌ بوده‌ است‌. حتّي‌ بسياري‌ از حكّام‌ و وزراء و صاحبان‌ منصب‌ و ولايت‌ در اين‌ هزار سال‌ اخير، از علماي‌ بزرگ‌ صاحب‌ حديث‌ و تفسير و تاريخ‌ و فلسفه‌ و هيئت‌ و فقه‌ و غيرها بوده‌اند، و جميع‌ تصنيفاتشان‌ را به‌ زبان‌ عربي‌ نوشته‌اند؛ و از راويان‌ حديث‌ به‌ شمار ميرفته‌، مجلس‌ بحث‌ و سَماع‌ حديث‌ داشته‌اند.

‎ در مقدّمۀ كتاب‌ «احاديث‌ مثنوي‌» ] فروزانفر [ ضمن‌ تشريح‌ نفوذ

صفحه 173

تدريجي‌ احاديث‌ نبويّ در همۀ شؤون‌ علمي‌ و ادبي‌ اسلام‌ به‌ نقل‌ از «أنساب‌» سَمْعاني‌ ميگويد:

و بسياري‌ از امراء و وزراء كه‌ مشوّق‌ شعرا و حامي‌ كُتّاب‌ و نويسندگان‌ بودند، خود از رُواة‌ حديث‌ بشمار ميرفتند. چنانكه‌ از امراء و شهرياران‌ ساماني‌، [174] أمير أحمد بن‌ أسد بن‌ سامان‌ (متوفّي‌ 0 25 ) و فرزندان‌ وي‌ أبو إبراهيم‌ إسمعيل‌ بن‌ أحمد (متوفّي‌ در ماه‌ صفر 295 ) و أبوالحسن‌ نصر بن‌ أحمد (متوفّي‌ در جمادي‌ الاُخري‌ 279 ) و أبو يعقوب‌ إسحق‌ بن‌ أحمد (متوفّي‌ 21 صفر 301) در طبقات‌ رواة‌ ذكر شده‌اند. و أبوالفضل‌ محمّد بن‌ عبيدالله‌ بلعمي‌ وزير مشهور سامانيان‌ (متوفّي‌ دهم‌ صفر 329) روايت‌ حديث‌ مي‌كرده‌ است‌.

و أمير إبراهيم‌ بن‌ أبي‌ عمران‌ سيمْجور، و پسر او أبوالحسن‌ ناصرالدّولة‌ محمّد بن‌ إبراهيم‌ از اكابر امراي‌ ساماني‌ و سالار خراسان‌، در عداد رواة‌ حديث‌ بشمارند.

و أبوعليّ مظفّر (يا محمّد) بن‌ أبوالحسن‌ (مقتول‌ رجب‌ 388) كه‌ امير خراسان‌ بود و دعوي‌ استقلال‌ ميكرد، راوي‌ حديث‌ بود و مجلس‌ املاء داشت‌. و أبوعبدالله‌ حاكم‌ بن‌ البيّع‌ (صاحب‌ كتاب‌ معروف‌ «مستدرك‌» متوفّي‌ 5 0 4 ) از وي‌ سماع‌ داشته‌ است‌. [175]

اگر قدرت‌ و نيرومندي‌ اسلام‌ در اثر اسلام‌ و تعهّد علماي‌ ايران‌ باشد، در صورت‌ عربي‌ زبان‌ بودن‌ مردم‌ ايران‌، آيا اين‌ قدرت‌ و نيرومندي‌ افزون‌ نميگردد؟!

صفحه 174

با وجوديكه‌ ادوارد براون‌ از دوزي‌ مستشرق‌ معروف‌ هلندي‌ در كتاب‌ «إسلام‌» نقل‌ ميكند كه‌: ‎ مهمترين‌ قومي‌ كه‌ تغيير مذهب‌ دادند ايرانيان‌ بودند. زيرا آنها اسلام‌ را نيرومند و استوار نمودند، نه‌ عرب‌؛ و از ميان‌ آنها بود كه‌ جالب‌ترين‌ فرق‌ اسلامي‌ برخاسته‌ است‌. [176] آيا همين‌ آثار علماءِ ايراني‌ كه‌ به‌ زبان‌ عربي‌ بوده‌ است‌، اگر در محيط‌ ايران‌ كه‌ تمام‌ مردم‌ آن‌ داراي‌ زبان‌ عربي‌ بودند مي‌بود، بهتر و قوي‌تر اسلام‌ را نيرومند نمي‌ساخت‌؟!

عجيب‌ است‌ از مرحوم‌ شهيد مطهّري‌ رحمة‌ الله‌ عليه‌ كه‌ گفته‌اند:

‎ اگر زبان‌ فارسي‌ از ميان‌ رفته‌ بود، ما امروز آثار گرانبها و شاهكارهاي‌ اسلامي‌ ارزنده‌اي‌ همچون‌ «مثنوي‌» و «گلستان‌» و ديوان‌ حافظ‌ و نظامي‌ و صدها اثر زيباي‌ ديگر نداشتيم‌!

پس‌ ايكاش‌ صدها زبان‌ ديگر همچون‌ زبان‌ فارسي‌ در ميان‌ مسلمين‌ وجود داشت‌، كه‌ هر يك‌ مي‌توانستند با استعداد مخصوص‌ خود به‌ اسلام‌ خدمت‌ جداگانه‌اي‌ بنمايند. [177]

عربي‌ بودن‌ زبان‌ ، موجب‌ گسترش‌ ذهن‌ و قريحه‌ مي‌گردد

پاسخ‌ آنستكه‌: اگر با از بين‌ رفتن‌ زبان‌ فارسي‌، خود ملاّي‌ رومي‌ و سعدي‌ و حافظ‌ و نظامي‌ هم‌ از بين‌ رفته‌ بودند مطلب‌ همينطور است‌ كه‌ افاده‌ نموده‌اند؛ ولي‌ با وجود زندگي‌ و حيات‌ اين‌ بزرگان‌، و غوطه‌ور شدن‌ در ادبيّات‌ عرب‌ و ساختن‌ و پرداختن‌ «مثنوي‌» و «گلستان‌» و ديوان‌ حافظ‌ و نظامي‌ به‌ لسان‌ عرب‌، ميدانيد چه‌ غوغائي‌ بر پا شده‌ بود؟!

مگر آثار عرفاني‌ و ادبي‌ ابن‌ فارض‌ مصري‌ كه‌ قريب‌ يكصد سال‌ قبل‌ از حافظ‌ بوده‌ است‌ در دست‌ نيست‌؟ مگر ديوان‌ سيّد مرتضي‌ و سيّد رضيّ و مَهْيار دَيلمي‌ و صاحب‌ بن‌ عَبّاد تا برسد به‌ شعراي‌ عصر حاضر عرب‌ زبان‌

صفحه 175

همچون‌ سيّد حيدر حلّي‌ و سيّد صالح‌ حلّي‌ و سيّد إسمعيل‌ شيرازي‌ از جهت‌ قدرت‌ شعري‌ از ديوان‌ نظامي‌ و بوستان‌ سعدي‌ كوتاه‌تر است‌؟!

مگر «مَقامات‌» حريريّ و بديع‌ الزّمان‌ همداني‌ در عربي‌ به‌ پاي‌ «گلستان‌» نميرسد؟

حالا شما ملاّي‌ رومي‌ و سعدي‌ و حافظ‌ و نظامي‌ را از جهت‌ قريحه‌ و استعداد فرضاً از اينها بالاتر بدانيد؛ اين‌ اعلام‌ و بزرگانِ بالاتر اگر قريحه‌ و استعداد خود را در زبان‌ عربي‌ مصرف‌ ميكردند، و مثنويها و گلستانها و ديوانهاي‌ حافظ‌ و نظاميِ قوي‌تر و لطيف‌تر و عظيم‌تر تحويل‌ ميدادند، شاهكارهاي‌ دلپذيرتر بوجود نمي‌آوردند؟!

شما كه‌ قبول‌ داريد زبان‌ عرب‌ وسيع‌تر و قوي‌تر است‌، و قدرت‌ و وسعتِ آن‌ است‌ كه‌ زبان‌ فارسي‌ را قوي‌ كرده‌ و جهاني‌ نموده‌ است‌، در اينصورت‌ اگر اين‌ آثار به‌ زبان‌ عرب‌ از اين‌ أعلام‌ در محيط‌ عرب‌ زبان‌ كشورِ با استعداد و با قريحۀ ايران‌ طلوع‌ ميكرد چه‌ خبر مي‌شد!

بنابراين‌، تأسّف‌ بر فقدان‌ اين‌ كتب‌ مانند تأسّف‌ آن‌ جواني‌ است‌ كه‌ به‌ وي‌ گفتند: با فلان‌ دختر زيباي‌ اصيل‌ و شريف‌ ازدواج‌ كن‌ تا فرزندان‌ اصيل‌ و شريف‌ بياوري‌! او در اين‌ امر كوتاهي‌ نمود، و با دختري‌ كه‌ در آن‌ درجه‌ از اصالت‌ و شرافت‌ و زيبائي‌ نبود ازدواج‌ كرد و فرزنداني‌ آورد. چون‌ به‌ وي‌ گفتند: چرا با آن‌ خانم‌ ازدواج‌ نكردي‌؟! در پاسخ‌ گفت‌: اگر با او ازدواج‌ مينمودم‌ اين‌ فرزندان‌ را كه‌ نداشتم‌!

جواب‌ او آنست‌ كه‌: مگر آن‌ خانم‌ عقيم‌ بود؟ و ازدواج‌ تو با او موجب‌ تهيدست‌ شدنت‌ از اولاد مي‌شد؟! بلكه‌ آن‌ خانم‌ اولادي‌ بهتر و اصيل‌تر براي‌ تو مي‌آورد!

اينگونه‌ استدلال‌ از ايشان‌ شبه‌ مغلطه‌ است‌ نه‌ برهان‌، و از اهل‌ فلسفه‌

صفحه 176

بعيد است‌.[178]

كوششهاي‌ استعمار براي‌ برانداختن‌ زبان‌ عربي‌ و قرآن‌ در ممالك‌ اسلامي‌

استعمار براي‌ برانداختن‌ زبان‌ عربي‌ و قرآن‌ در ممالك‌ اسلام‌ بنحو اكمل‌ كوشيد. در تركيّه‌ آتاترك‌ را كه‌ نامش‌ مصطفي‌ كمال‌ پاشا بود، با اين‌ لقب‌ كه‌ به‌ معناي‌ پدر تركها است‌ به‌ روي‌ كار آورد. [179] حجاب‌ زنان‌ را برداشت‌، و لباس‌ و

صفحه 177

كلاه‌ را اروپائي‌ كرد، و مساجد عتيق‌ را مانند مسجد أياصوفيّه‌ موزه‌ نمود، بطوريكه‌ حتّي‌ واردين‌ از تماشاچيان‌ حقّ نماز خواندن‌ در آنرا ندارند. و خواندن‌ قرآن‌ را در مدارس‌ منع‌ كرد. و زبان‌ عربي‌ را قدغن‌ نمود؛ حتّي‌ خواندن‌ قرآن‌ و نماز و اذان‌ و إقامه‌ را به‌ زبان‌ تركي‌ اسلامبولي‌ تغيير داد.

جنايات‌ آتاترك‌ و پهلوي‌ به‌ قرآن‌ و زبان‌ عربي‌

مرحوم‌ دائي‌ خود بنده‌ در پنجاه‌ سال‌ قبل‌ كه‌ مشرّف‌ به‌ مكّه‌ شد، در مراجعت‌ به‌ شام‌ و تركيّه‌ رفته‌ بود؛ او ميگفت‌: در هنگام‌ نماز مؤذّن‌ بر فراز مناره‌ فرياد ميزد: اَللهْ بُيُوكْ ديرْ؛ مُحَمَّدْ سَفيرِ ياخْچي‌ ديرْ. و به‌ همين‌ منوال‌ تا آخر. يعني‌ خدا بزرگ‌ است‌، محمّد فرستادۀ خوبي‌ است‌.

آتاترك‌ خطّ را هم‌ تغيير داد. خطّ تركيّه‌ را كه‌ تماماً خطّ عربي‌ بود به‌ خطّ لاتين‌ تبديل‌ كرد. و با اين‌ كيفيّت‌ رابطۀ اين‌ مردم‌ را نه‌ تنها با مسلمين‌ تمام‌ جهان‌ بريد و به‌ كشورهاي‌ اروپائي‌ پيوند زد، بلكه‌ رابطۀ آنها را با فرهنگ‌ عظيم‌ اسلام‌ و ميليونها كتب‌ مدوَّنه‌ از تاريخ‌ و حديث‌ و تفسير و طبّ و هيئت‌ و فقه‌ و معارف‌ و فلسفه‌ و عرفان‌ و غيرها قطع‌ كرد؛ به‌ بهانۀ اينكه‌: خطّ بايد خطّ بين‌المللي‌ باشد، و امروزه‌ خطّ لاتين‌ خطّ بين‌المللي‌ است‌، و براي‌ استفاده‌ از اين‌ كتب‌، آنها را ميتوان‌ بدين‌ خطّ نوشت‌.

صفحه 178

معلوم‌ است‌ اگر هزار سال‌ هم‌ طول‌ بكشد، تا بخواهند آن‌ كتب‌ را بدين‌ خطّ بنويسند كافي‌ نيست‌. و اينك‌ رابطۀ نسل‌ جوان‌ يكباره‌ بطور ضربتي‌ از آن‌ فرهنگ‌ بريده‌ مي‌شود؛ و در اثر ممارست‌ و اشتغال‌ مردم‌ به‌ زبان‌ لاتين‌، ديگر كسي‌ كه‌ خطّ عربي‌ بداند پيدا نمي‌شود تا كتابها را بدين‌ خطّ برگرداند. و ده‌ها و صدها مفاسد عظيم‌ ديگري‌ كه‌ بر تغيير خطّ پيدا مي‌شود. و بالنّتيجه‌ ميليونها كتب‌ عتيق‌ از خطّي‌ و غير خطّي‌ در كتابخانه‌هاي‌ آنها متروك‌ ماند؛ و يك‌ نفر نيست‌ كه‌ بتواند از آنها استفاده‌ كند. الآن‌ در كتابخانه‌هاي‌ تركيّه‌ تعداد غيرقابل‌ شمارشي‌ از كتب‌ خطّيّۀ منحصر بفرد بخطّ مؤلّفين‌ و يا قريب‌ به‌ زمان‌ تأليف‌ موجود است‌ كه‌ در آنجا مانند انبار شماره‌بندي‌ و فهرست‌ شده‌، و در موزه‌ها و كتابخانه‌ها به‌ عنوان‌ آثار ملّي‌ و باستاني‌ براي‌ تماشاي‌ واردين‌ بالاخصّ خارجي‌ها قرار دارد. و اين‌ كتبي‌ كه‌ در آنجا جمع‌ شده‌ است‌؛ چون‌ مدّت‌ قريب‌ به‌ پنج‌ قرن‌ مركز حكومت‌ اسلام‌ بوده‌ است‌، از بهترين‌ و نفيس‌ترين‌ ذخائر و علوم‌ است‌.

امّا ملاحظه‌ كنيد استعمار قبيح‌ و وقيح‌ و زشت‌ صورت‌ و كريه‌المنظر، چگونه‌ اين‌ كتب‌ را در آنجا در حقيقت‌ مدفون‌ ساخته‌ است‌؟! بعينه‌ مانند آتش‌ زدن‌ كتابخانه‌ها توسّط‌ إسكندر و توسّط‌ چنگيزخان‌؛ غاية‌ الامر بصورت‌ مدرن‌ كتابها را حفظ‌ ميكنند و در كتابخانه‌هاي‌ زيبا و قفسه‌هاي‌ مدرن‌ قرار داده‌، فهرست‌ و شماره‌ بندي‌ ميكنند. امّا استفادۀ آن‌ براي‌ مستشرقيني‌ است‌ كه‌ آنها را بخوانند و علومش‌ را بردارند، آنگاه‌ به‌ ما مسلمانان‌ فخريّه‌ بفروشند و خود را صاحب‌ علم‌ و دانش‌هاي‌ بديع‌ و تازه‌ معرّفي‌ كنند. امّا يك‌ نفر از مردم‌ خود تركيّه‌ با آن‌ وسعت‌ و سابقه‌ اصلاً نتواند آنها را بخواند، تا چه‌ رسد به‌ معني‌ و دريافت‌ كردن‌ علوم‌ و محتويات‌! و ثانياً تمام‌ مردم‌ را خالي‌الذّهن‌ كرده‌، يعني‌ فوراً ذهنشان‌ را شستشو داده‌ و بدون‌ اصالت‌ و اعتماد نموده‌؛ پوچ‌ و پوك‌ نموده‌

صفحه 179

و براي‌ پذيرش‌ تمدّن‌ با آب‌ و رنگ‌ اروپا كه‌ عاري‌ از هر گونه‌ واقعيّت‌ است‌ مستعدّ و آماده‌ ساخته‌ است‌.

لباس‌ اهل‌ علم‌ و عِمامه‌ در تركيّه‌ حتّي‌ براي‌ اجانب‌ قدغن‌ است‌. و كسي‌ كه‌ قدم‌ بدان‌ خاك‌ مينهد بايد عمامه‌ نداشته‌ باشد، وگرنه‌ قانوناً مجرم‌ شناخته‌ شده‌ و پليس‌ وي‌ را جلب‌ ميكند.

ترك‌هاي‌ اهل‌ تركيّه‌ چون‌ به‌ حجّ مشرّف‌ مي‌شوند، علاوه‌ بر آنكه‌ زبانشان‌ عربي‌ نيست‌ و با مسلمين‌ نمي‌توانند تكلّم‌ كنند، حتّي‌ كتاب‌هاي‌ عربي‌ و قرآن‌ را نمي‌توانند بخوانند. در مسجد الحرام‌ و مسجد مدينه‌ كه‌ همۀ مسلمين‌ حتّي‌ هنديها و پاكستاني‌ها قرآن‌ها را بر ميدارند و مشغول‌ خواندن‌ مي‌شوند، از تركهاي‌ تركيّه‌ ديده‌ نشده‌ است‌ كه‌ كسي‌ بتواند قرآن‌ بخواند.

آتاترك‌ دين‌ رسمي‌ اسلام‌ را الغاء كرد و گفت‌: دولت‌ رنگي‌ بر نميدارد. و تعطيلات‌ هفتگي‌ را از روز جمعه‌ به‌ روز يكشنبه‌ مبدّل‌ ساخت‌.

خيانتهاي‌ محمّد علي‌ فروغي‌ در زمان‌ رضاخان‌ و محمّد رضا پهلوي‌

مقارن‌ زمان‌ آتاترك‌، انگليس‌ها در ايران‌ رضاخان‌ را بروي‌ كار آوردند. در برداشتن‌ حجاب‌ و عمامه‌ عيناً مانند آتاترك‌ عمل‌ كرد. منبر رفتن‌ را قدغن‌ كرد. مساجد را محدود، و بنا بود كه‌ درهاي‌ آنها را از خيابانها در داخل‌ كوچه‌ بگذارند. تدريس‌ زبان‌ عربي‌ را كه‌ سابقاً از كلاسهاي‌ ابتدائي‌ شروع‌ مي‌شد، به‌ دبيرستان‌ آنهم‌ با وضع‌ بسيار سخيف‌ و اهانت‌آميزي‌ منحصر نمودند.

قرآن‌ را از مدارس‌ برداشت‌؛ فقط‌ در كلاسهاي‌ پنجم‌ و ششم‌ ـ آياتي‌ را از قرآن‌ انتخاب‌ نموده‌، بنام‌ آيات‌ منتخبه‌ كه‌ مجموعش‌ شايد از يك‌ جزء هم‌ كمتر بود ـ تدريس‌ مي‌شد.

آيات‌ منتخبه‌ در زمان‌ وزارت‌ علي‌ أصغر حكمت‌ در آموزش‌ و پرورش‌ كه‌ در آنوقت‌ بنام‌ وزارت‌ معارف‌ بود، با نظريّه‌ و تصويب‌ محمّد علي‌ فروغي‌ (ذكاءالملك‌) كه‌ از فراماسونهاي‌ سابقه‌دار و سرسپردگان‌ غرب‌ و از خدمتگذاران‌

صفحه 180

صديق‌ پهلوي‌ بود[180]و بر علي‌ أصغر حكمت‌ سمت‌ رياست‌ داشت‌ و دوره‌هائي‌ نخست‌ وزير بود، تهيّه‌ ميشد.

آيات‌ قرآن‌ انتخابي‌ نيست‌، همه‌اش‌ از جانب‌ خداست‌ و بايد خوانده‌ شود: آيات‌ نماز و روزه‌، و آيات‌ عدل‌ و احسان‌، و آيات‌ جهاد و مبارزه‌، و آيات‌ قِصص‌ و امثال‌.

در آن‌ آيات‌ منتخبه‌ كه‌ فروغي‌ تهيّه‌ كرد ابداً آيه‌اي‌ از جهاد و مبارزه‌ و امثالها نيست‌؛ يك‌ سلسله‌ آيات‌ اخلاقي‌ است‌ كه‌ پذيرش‌ مفاد آنها هم‌ براي‌ مسلمان‌ و هم‌ براي‌ كافر مورد قبول‌ است‌.

فروغي‌ دستور داد در مسجد مجدالدّولة‌ طهران‌ و بعضي‌ از مساجد ديگر صندلي‌ و نيمكت‌ و ميز گذاردند، و مجالس‌ ترحيم‌ را در آنجا مي‌گرفتند. و شركت‌ كنندگان‌ در روي‌ صندلي‌ مي‌نشستند و پاي‌ خود را دراز كرده‌ و قرآن‌ مي‌خواندند. و اين‌ عمل‌ بي‌سابقه‌اي‌ بود كه‌ مسلماني‌ پا دراز كند و قرآن‌ بخواند، و يا در شبستان‌ مسجدي‌ ميز و صندلي‌ بگذارند.

فروغي‌ در نظر داشت‌ كه‌ قرآن‌ را تلخيص‌ كند و آيات‌ مكرّره‌ و شبه‌ مكرّره‌ را از آن‌ بردارد، ولي‌ خدا به‌ او مهلت‌ نداد و تير غيب‌ در رسيد. با ورود قشون‌

صفحه 181

روس‌ و انگليس‌ در ايران‌، رضاخان‌ با پيشنهاد همين‌ فروغي‌ كه‌ نخست‌وزير بود، چمدانش‌ را برداشته‌ و به‌ اصفهان‌ و از آنجا به‌ بندرعبّاس‌ گريخت‌؛ و سوار كشتي‌ انگليسي‌ شده‌ و پس‌ از توقّف‌ در محلّي‌ به‌ جزيرۀ موريس‌ روانه‌ شد، و طولي‌ نكشيد كه‌ در آنجا جان‌ داد. اوضاع‌ ديني‌ ايران‌ في‌الجمله‌ تغييري‌ حاصل‌ كرد؛ و معاندين‌ و دشمنان‌ اسلام‌ از جمله‌ همين‌ فروغي‌ كه‌ در دوران‌ انگليسها در ايران‌ و تا پايان‌ جنگ‌ مقام‌ نخست‌ وزيري‌ را براي‌ پسر شاه‌ فراري‌: محمّدرضا (كه‌ اربابها بعداً به‌ وي‌ لقب‌ آريامهر داده‌ بودند) داشت‌، ديگر نتوانستند به‌ مقاصد خود ادامه‌ دهند.

قبول‌ پنج‌ مادّۀ پيشنهادي‌ مرحوم‌ آية‌الله‌ العظمي‌ حاج‌ آقا حسين‌ قمّي‌، ازطرف‌ شاه‌

دوباره‌ تدريس‌ قرآن‌ در مدارس‌ رائج‌ و مساجد معمور، و وعّاظ‌ و اهل‌ منبر در منابر به‌ خطبه‌ها و سخنرانيها پرداختند. و عمامه‌ها بر سر گذاشته‌ شد و رفع‌ ممنوعيّت‌ شد. و با قيام‌ و اقدام‌ آية‌ الله‌ العظمي‌ مرحوم‌ حاج‌ آقا حسين‌ قمّي‌، و حركتش‌ از نجف‌ و كربلا به‌ طهران‌، و اعلان‌ جنگ‌ با دولت‌ و شاه‌ براي‌ آزادي‌ مردم‌ و آزادي‌ نسوان‌ در حجاب‌، و برداشتن‌ مدارس‌ مختلط‌ (دخترانه‌ و پسرانه‌ درهم‌) و تدريس‌ قرآن‌ و شرعيّات‌، للّه‌ الحمد و المنّه‌ شاه‌ و دولت‌ عقب‌نشيني‌ نموده‌، تاب‌ مقاومت‌ نياوردند. و چون‌ بر پنج‌ مادّۀ پيشنهادي‌ ايشان‌ متعهّد به‌ قبول‌ شدند، حجاب‌ آزاد شد؛ و بحمد الله‌ و المنّه‌ دين‌ و دينداري‌ در سطح‌ متوسّطي‌ ـ البتّه‌ نه‌ بتمام‌ معني‌ ـ بجاي‌ خود برگشت‌. [181]

صفحه 182ادامه پاورقی

صفحه 183

نقشه‌هاي‌ شوم‌ دشمنان‌ قرآن‌ با رسيدن‌ وعده‌هاي‌ إلهي‌ بر باد مي‌رود

و ما بالعيان‌ و المشاهده‌ ديديم‌ وعدۀ خدا را كه‌ ضمانت‌ حفظ‌ قرآن‌ را با إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ و لَحَـٰفِظُونَ [182] فرموده‌ است‌.

و باز در اين‌ انقلاب‌ عظيم‌ و يكپارچۀ ملّت‌ مسلمان‌ ايران‌، تمام‌ آن‌ كاسه‌ها و كوزه‌ها شكست‌؛ و آن‌ سبو بشكست‌ و آن‌ پيمانه‌ ريخت‌. محمّدرضا هم‌ فراري‌ شد؛ و گويندۀ دروازۀ تمدّن‌ بزرگ‌ در سوراخ‌ آن‌ گير كرده‌، از جائي‌ بجائي‌ چمدان‌ بدست‌، تا پس‌ از مدّت‌ كوتاهي‌ در مصر جان‌ داد. و كوههاي‌ حسرت‌ و آرزو، و نيابت‌ كورش‌ و سلطنت‌ دوهزار و پانصد سالۀ او بر دلش‌ بماند. و آيات‌ معجزات‌ خداوندي‌ يك‌ به‌ يك‌ در برابر چشمان‌ اين‌ ملّت‌ ستمديدۀ مظلوم‌ و نجيب‌ ظاهر و هويدا گشت‌.

وَ لَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُم‌ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِّن‌ دَارِهِمْ حَتَّي‌' يَأْتِيَ وَعْدُ اللَهِ إِنَّ اللَهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ. [183]

«و پيوسته‌ و هميشه‌ به‌ آن‌ كسانيكه‌ كفر ورزيده‌اند، در اثر كردارشان‌ كوبندۀ آسماني‌ اصابت‌ نموده‌ ايشان‌ را ميكوبد، يا آن‌ كوبنده‌ در نزديكي‌ خانۀ ايشان‌ فرود آمده‌ جا ميگيرد؛ تا وعدۀ خدائي‌ در رسد. و تحقيقاً خداوند خلف‌وعده‌ نمي‌نمايد.»[184]

صفحه 184

اينك‌ بر عهدۀ اساتيد و معلّمان‌ متعهّد مدارس‌ است‌ كه‌ در تعليم‌ قرآن‌ و ادبيّات‌ عرب‌ بسيار بكوشند، و لغات‌ فارسي‌ زَنْد و أوستا را از كتابها بردارند و همان‌ لغات‌ فصيح‌ و شيرين‌ عربي‌ را بكار برند. و أحياناً اگر در رديف‌ بالا يكي‌ از افرادي‌ را مانند سنگ‌ به‌ سينه‌ زنان‌ ادب‌ زرتشتي‌ ملاحظه‌ نمودند فوراً بركنار دارند، كه‌ اين‌ امر از امور مهمّه‌ و اصيلۀ انقلاب‌ اسلامي‌ است‌. و گرنه‌ بصورت‌ انقلاب‌ محلّي‌ با اسلام‌ و عربي‌ فاصله‌ ميگيرد. عرب‌ دنبال‌ ملّيّت‌ خود ميرود و زوزة‌ الْعُروبَة‌ سر ميدهد؛ و ايراني‌ هم‌ دنبال‌ كيش‌ و آئين‌ نياكان‌ ميرود و إحياءِ سنّت‌ ملّي‌ ميكند. و اين‌ آرزو و هدف‌ استعمار است‌.

ما ابداً علاقه‌اي‌ به‌ عرب‌ از جهت‌ عروبت‌ نداريم‌؛ اينها همه‌ براي‌ اسلام‌ است‌، براي‌ قرآن‌ است‌.

اين‌ همه‌ آوازه‌ها از شه‌ بود         گرچه‌ از حلقوم‌ عبدالله‌ بود

قرآن‌ است‌ كه‌ معجزه‌ است‌. احدي‌ همتايش‌ را نياورده‌ است‌ و نميتواند بياورد. قرآن‌ است‌ كه‌ توحيدش‌، معارفش‌، اخلاقش‌، احكامش‌ زنده‌ و معجزه‌ است‌. فصاحت‌ و بلاغتش‌ بجاي‌ خود محفوظ‌.

معجزۀ قرآن‌ در تمام‌ شؤون‌ آن‌ است‌، نه‌ منحصر به‌ بلاغت‌ آن‌

در كتاب‌ «راه‌ سعادت‌» گويد:

‎ در «ميزان‌ الحقّ» گويد: «بعضي‌ اروپائيان‌ كه‌ عربي‌ خوانده‌ و كتابهاي‌ عربي‌ را ديده‌اند ميگويند: بعضي‌ كتب‌ عربي‌ مانند «مقامات‌» حريري‌ و بديع‌الزّمان‌ همداني‌ در عبارت‌، موافق‌ قرآن‌، بلكه‌ از آنهم‌ افضلند.»

در جواب‌ گوئيم‌: آن‌ اروپائي‌ها از عربي‌ آگاه‌ نبودند و معني‌ فصاحت‌ و بلاغت‌ را درك‌ نكرده‌اند. چون‌ در زبان‌ ايشان‌ بلاغت‌ به‌ اين‌ معني‌ كه‌ در فارسي‌

صفحه 185

و عربي‌ هست‌ نيست‌؛ و خصوصيّات‌ ذوقي‌ را نمي‌فهمند. حتّي‌ وزن‌ و قافيه‌ را تشخيص‌ نمي‌دهند؛ و شعر بي‌وزن‌ ميگويند. و حريري‌ و بديع‌ الزّمان‌ خودشان‌ ادّعاي‌ همسري‌ با قرآن‌ نكردند. بلكه‌ بسياري‌ از فصحاي‌ عرب‌ كه‌ به‌ تصديق‌ حريري‌ بهتر از او بودند، مانند سَحْبان‌ وائل‌ و ابن‌ نُباتة‌ و حَجّاج‌ بن‌ يوسف‌ و از همه‌ بالاتر أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ كه‌ آن‌ خطب‌ «نهج‌ البلاغة‌» را گفت‌، نيز دعوي‌ همسري‌ با قرآن‌ نكرد.

مقامات‌ حريري‌ و بديع‌ چند داستان‌ مجعول‌ از يك‌ تن‌ گدا است‌ كه‌ به‌ لطائف‌الحيل‌ از مردم‌ پول‌ ميگرفت‌. وقتي‌ أبو زيد گداي‌ داستان‌ حريري‌ نزد گروهي‌ آمد و گفت‌: مردي‌ دلير كه‌ قلعه‌ها ميگشود و خونها مي‌ريخت‌ و جنگها ميكرد، اكنون‌ مرده‌ و كفن‌ ندارد، مالي‌ براي‌ تجهيز او ميخواهم‌، و چيزي‌ به‌ او دادند.

يك‌ تن‌ از جماعت‌ در پي‌ او رفت‌ تا از راز وي‌ آگاه‌ گردد. پس‌ از طيّ مسافت‌ بسيار، گريبان‌ او بگرفت‌ و گفت‌: آن‌ مرده‌ كه‌ گفتي‌ كجاست‌؟!

او كَشَفَ عَنْ سَراويلِهِ وَ أشارَ إلَي‌ غُرْمولِهِ. [185]

] يعني‌ او شلوارش‌ را پائين‌ كشيد و اشاره‌ به‌ اسافل‌ اعضاي‌ خود نمود. [

و بديع‌ الزّمان‌ حكاياتي‌ شرمگين‌تر از اين‌ دارد كه‌ گفتني‌ نيست‌؛ [186] و

صفحه 186

چگونه‌ آنرا قياس‌ توان‌ كرد با قول‌ خداي‌ تعالي‌ كه‌ فرمود:

وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَي‌' * مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَ مَا غَوَي‌' * وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَي‌' [187]

و دو سخن‌ را در بلاغت‌ بايد سنجيد كه‌ يك‌ مرام‌ را بيان‌ كند، يكي‌ به‌ از ديگري‌؛ نه‌ دو مرام‌ مختلف‌. [188]

قرآن‌ را از زبان‌ فلان‌ فرنگي‌ نبايد گرفت‌؛ از زبان‌ گورْويچ‌ يهوديّ و

صفحه 187

ماسينيون‌ نبايد آموخت‌. آن‌ قرآن‌ شيطاني‌ است‌ كه‌ بر انسان‌ ميخواند و ميدمد، و انسان‌ را در ته‌ درّۀ عميق‌ سقوط‌ ميدهد.

خطبۀ «نهج‌ البلاغة‌» در عظمت‌ قرآن‌

گوش‌ به‌ خطبۀ جان‌ گشا و دل‌ فزاي‌ أميرالمؤمنين‌ عليّ بن‌ أبي‌طالب‌ فرادهيد تا او بر شما قرائت‌ كند:

وَ إنَّ اللَهُ سُبْحَانَهُ لَمْ يَعِظْ أَحَدًا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ. فَإِنَّهُ حَبْلُ اللَهِ الْمَتِينُ وَ سَبَبُهُ الامِينُ، وَ فِيهِ رَبِيعُ الْقَلْبِ وَ يَنَابِيعُ الْعِلْمِ. وَ مَا لِلْقَلْبِ جَلآءٌ غَيْرُهُ مَعَ أَنَّهُ قَدْ ذَهَبَ الْمُتَذَكِّرُونَ وَ بَقِيَ النَّاسُونَ وَ الْمُتَنَاسُونَ.

فَإذَا رَأَيْتُمْ خَيْرًا فَأَعِينُوا عَلَيْهِ. وَ إذَا رَأَيْتُمْ شَرًّا فَاذهَبُوا عَنْهُ. فَإنَّ رَسُولَ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ كَانَ يَقُولُ: يَابْنَ ءَادَمَ! اعْمَلِ الْخَيْرَ وَ دَعِ الشَّرَّ؛ فَإذَا أَنْتَ جَوَادٌ قَاصِدٌ. [189]

«و خداوند سبحانه‌ هيچكس‌ را موعظه‌اي‌ مانند موعظۀ با اين‌ قرآن‌ ننموده‌ است‌. زيرا كه‌ تحقيقاً قرآن‌ ريسمان‌ محكم‌ و استوار خداست‌، و واسطه‌ و سبب‌ امين‌ بين‌ او و بندگان‌ اوست‌. در قرآن‌ بهار طراوت‌ و زندگي‌ قلب‌ است‌، و چشمه‌هاي‌ علم‌ و دانش‌ است‌. براي‌ جلا دادنِ دل‌ چيزي‌ غير از قرآن‌ وجود ندارد. با اينكه‌ مع‌ الاسف‌ به‌ ياد دارندگان‌ قرآن‌ همه‌ از بين‌ رفتند. و اينان‌ كه‌ باقي‌ مانده‌، يا قرآن‌ را به‌ فراموشي‌ سپرده‌اند و يا اينكه‌ عمداً خود را به‌ فراموشي‌ زده‌اند.

پس‌ اي‌ مردم‌! اگر خيري‌ را ديديد براي‌ برپاداشتن‌ آن‌ كمك‌ كنيد! و اگر شرّي‌ را مشاهده‌ نموديد از آن‌ بگريزيد! زيرا عادت‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ اينطور بود كه‌ ميفرمود:

صفحه 188

اي‌ پسر آدم‌! كار خير انجام‌ بده‌ و كار شرّ را واگذار؛ در اينصورت‌ تو مانند اسب‌ مستقيم‌ رو هستي‌ كه‌ به‌ سعادت‌ و تقرّب‌ به‌ خدا خواهي‌ رسيد!»

قرآن‌، پشتوانه‌ و نيرو دهنده‌ و حيات‌ بخش‌ همه‌ است‌

يك‌ روز مرحوم‌ شهيد مطهّري‌ رضوان‌ الله‌ عليه‌ به‌ من‌ ميگفت‌: مرحوم‌ راشد ميگفت‌: در مقام‌ عظمت‌ و استواري‌ كتاب‌ «مثنوي‌» همين‌ بس‌ كه‌ پشتوانۀ قرآن‌ است‌. (يعني‌ مطالب‌ مثنوي‌ همچون‌ درياي‌ عظيم‌ حياتي‌ است‌ كه‌ نگهدارنده‌ و حافظ‌ و پشتيبان‌ حقائق‌ قرآن‌ است‌.)

به‌ ايشان‌ گفتم‌: راشد در اين‌ سخن‌ خطا كرده‌ است‌. قرآن‌ پشتيبان‌ مثنوي‌ و مثنويهاست‌؛ آن‌ نيرو دهنده‌ و حيات‌ دهنده‌ و جاودان‌ كنندۀ اين‌ و اينها است‌.

فوراً گفت‌: بلي‌ اينچنين‌ است‌. قرآن‌ حيات‌ بخشندۀ مثنوي‌ است‌.

أَفِيضُوا فِي‌ ذِكْرِ اللَهِ فَإنَّهُ أَحْسَنُ الذِّكْرِ. وَ ارْغَبُوا فِيمَا وَعَدَ الْمُتَّقِينَ فَإنَّ وَعْدَهُ أَصْدَقُ الْوَعْدِ. وَ اقْتَدُوا بِهَدْيِ نَبِيِّكُمْ فَإنَّهُ أَفْضَلُ الْهَدْيِ. وَ اسْتَنُّوا بِسُنَّتِهِ فَإنَّهَا أَهْدَي‌ السُّنَنِ.

وَ تَعَلَّمُوا الْقُرْءَانَ فَإنَّهُ أَحْسَنُ الْحَدِيثِ. وَ تَفَقَّهُوا فِيهِ فَإنَّهُ رَبِيعُ الْقُلُوبِ. وَ اسْتَشْفُوا بِنُورِهِ فَإنَّهُ شِفَآءُ الصُّدُورِ. وَ أَحْسِنُوا تِلا وَتَهُ فَإنَّهُ أَحْسَنُ الْقَصَصِ.

فَإنَّ الْعَالِمَ الْعَامِلَ بِغَيْرِ عِلْمِهِ كَالْجَاهِلِ الحَآئِرِ الَّذِي‌ لَا يَسْتَفِيقُ مِنْ جَهْلِهِ؛ بَلِ الْحُجَّةُ عَلَيْهِ أَعْظَمُ، وَ الْحَسْرَةُ لَهُ أَلْزَمُ، وَ هُوَ عِنْدَ اللَهِ أَلْوَمُ.[190] «فرو رويد و جاري‌ شويد در ذكر خدا، زيرا ياد او بهترين‌ يادهاست‌. و روي‌ آوريد و ميل‌ كنيد به‌ آنچه‌ را كه‌ خداوند به‌ پرهيزگاران‌ وعده‌ داده‌ است‌، زيرا وعدۀ خدا صادق‌ترين‌ وعده‌هاست‌. و از راه‌ و روش‌ پيغمبرتان‌ تبعيّت‌ كنيد، زيرا كه‌ آن‌ راه‌ و روش‌ با فضيلت‌ترين‌ روشهاست‌. و به‌ سنّت‌ و آئين‌ وي‌ بگرائيد،

صفحه 189

زيرا سنّت‌ او راهبرترين‌ سنّت‌هاست‌.

و قرآن‌ را فرا گيريد، زيرا قرآن‌ بهترين‌ گفتارهاست‌. و تفقّه‌ و تفكّر در آن‌ كنيد كه‌ آن‌ بهار دلهاست‌. و بنور قرآن‌ شفا طلبيد، زيرا كه‌ قرآن‌ شفاي‌ سينه‌هاست‌. و به‌ نيكي‌ آنرا تلاوت‌ كنيد، زيرا كه‌ بهترين‌ داستانسرائي‌ است‌.

به‌ علّت‌ آنكه‌ عالمي‌ كه‌ به‌ علمش‌ عمل‌ ننمايد، مانند جاهلِ سرگردان‌ و متحيّري‌ است‌ كه‌ از نادانيش‌ بهوش‌ نمي‌آيد؛ بلكه‌ حجّت‌ خدا بر او عظيم‌تر، و حسرت‌ او ثابت‌تر، و او در نزد خدا بيشتر مورد ملامت‌ قرار ميگيرد!»

پاورقي