گالری تصاویر آرشیو بانک صوت کتابخانه پرسش و پاسخ ارتباط با ما صفحه اصلی
 
اعتقادات اخلاق حکمت عرفان علمی اجتماعی تاریخ قرآن و تفسیر جنگ
کتابخانه > مباحث علمی و اجتماعی > نور ملکوت قرآن > نور ملكوت قرآن جلد 4
كتاب نورملكوت قرآن / جلد چهارم / قسمت شانزدهم: اشعار بوصيري در عظمت رسول خدا، لغات و اصطلاحات بديع قرآن، معني حق در قرآن، تفسير آيه حق عليهم القول

أشعار بوصيري‌ در مجد و عظمت‌ رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌

مُحَمَّدٌ سَيِّدُ الْكَوْنَيْنِ وَ الثَّقَلَيْن                   وَ الْفَريقَيْنِ مِنْ عَرْبٍ وَ مِنْ عَجَمِ ( 1 )

دَعا إلَي‌ اللَهِ فَالْمُسْتَمْسِكونَ بِهِ                مُسْتَمْسِكونَ بِحَبْلٍ غَيْرِ مُنْفَصِمِ ( 2 )


صفحه 352

فاقَ النَّبِيّينَ في‌ خَلْقٍ وَ في‌ خُلُقٍ                   وَ لَمْ يُدانوهُ في‌ عِلْمٍ وَ لا كَرَمِ ( 3 )

وَ كُلُّهُمْ مِنْ رَسولِ اللَهِ مُلْتَمِسٌ                  غَرْفًا مِنَ الْبَحْرِ أوْ رَشْفًا مِنَ الدّيَمِ ( 4 )

وَ واقِفونَ لَدَيْهِ عِنْدَ حَدِّهِمِ                      مِنْ نُقْطَةِ الْعِلْمِ أوْ مِنْ شَكْلَةِ الْحِكَمِ ( 5 )

فَهْوَ الَّذي‌ تَمَّ مَعْناهُ وَ صورَتُهُ                             ثُمَّ اصْطَفاهُ حَبِيبًا بارِي‌ُ النَّسَمِ ( 6 )

مُنَزَّهٌ عَنْ شَريكٍ في‌ مَحاسِنِهِ                       فَجَوْهَرُ الْحُسْنِ فيهِ غَيْرُ مُنْقَسِمِ ( 7 )

دَعْ ما ادَّعَتْهُ النَّصارَي‌ في‌ نَبيِّهِمِ               وَ احْكُمْ بِمَا شِئْتَ مَدْحًا فيهِ وَ احْتَكِمِ ( 8 )

فَانْسِبْ إلَي‌ ذاتِهِ ما شِئْتَ مِنْ شَرَفٍ         وَ انْسِبْ إلَي‌ قَدْرِهِ ما شِئْتَ مِنْ عِظَمِ ( 9 )

فَإنَّ فَضْلَ رَسولِ اللَهِ لَيْسَ لَهُ                                 حَدٌّ فَيُعْرِبَ عَنْهُ ناطِقٌ بِفَمِ (0 1 )

لَوْ ناسَبَتْ قَدْرَهُ ءَاياتُهُ عِظَمًا                     أحْيا اسْمُهُ حينَ يُدْعَي‌ دارِسَ الرَّمَمِ ( 11 )

لَمْ يَمْتَحِنّا بِما تَعْيا الْعُقولُ بِهِ                         حِرْصًا عَلَيْنَا وَ لَمْ نَرْتَبْ وَ لَمْ نَهِمِ ( 12 )

1 ـ محمّد صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ، سيّد و سرور و سالار دو عالمِ ظاهر و باطن‌ ، و دو جماعت‌ جنّ و انس‌ ، و دو گروه‌ از عرب‌ و عجم‌ است‌ .

2 ـ خلائق‌ را به‌ سوي‌ خدا دعوت‌ نمود . بنابراين‌ ، تمسّك‌ كنندگان‌ به‌ او


صفحه 353

تمسّك‌ كنندگان‌ به‌ ريسمان‌ غير پاره‌اي‌ هستند .

3 ـ از جميع‌ پيغمبران‌ برتري‌ گرفت‌ ، هم‌ در آفرينش‌ و هم‌ در اخلاق‌ . و پيامبران‌ نتوانستند به‌ او نزديك‌ شوند ، نه‌ در علم‌ و دانش‌ ، و نه‌ در مجد و بزرگواري.

4 ـ تمامي‌ پيامبران‌ از رسول‌ خدا طلب‌ مي‌كنند ، بقدر كف‌ دستي‌ آب‌ از درياي‌ واسع‌ ، و يا بقدر يك‌ مكيدن‌ از آب‌ بارانهاي‌ مداوم‌ و مستمرّ .

5 ـ و همگي‌ در حظّ و مقدار نصيبشان‌ در حضور رسول‌ الله‌ ايستاده‌اند ، همچون‌ مقدار نقطه‌اي‌ در برابر علم‌ بيكران‌ ؛ و بمثابۀ شكلي‌ از حكمت‌ها و اسرار بي‌پايان‌ .

6 ـ پيغمبر صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ؛ اوست‌ كه‌ اوّلاً صورت‌ و معني‌ او تمامي‌ گرفت‌ . و بعد از آن‌ خداوندِ حيات‌ بخشندۀ نفوس‌ ، او را برگزيده‌ ، براي‌ مقامات‌ قرب‌ و ولايت‌ و نبوّت‌ اختيار فرمود .

7 ـ در نيكوئيها و محاسني‌ كه‌ در وي‌ وجود دارد ، از داشتن‌ شريك‌ ، پاك‌ و منزّه‌ است‌ . چرا كه‌ جوهرۀ حسن‌ ، و خلاصۀ محاسن‌ و محامد كه‌ در او خداوند به‌ وديعت‌ نهاده‌ است‌ ، قابل‌ انقسام‌ نيست‌ .

8 ـ واگذار آنچه‌ را كه‌ مسيحيان‌ دربارۀ پيغمبرشان‌ ادّعا مي‌نمايند ! و قيام‌ و حكم‌ كن‌ به‌ آنمقداري‌ كه‌ از مدح‌ و منقبت‌ دربارۀ او ميخواهي‌ ! و در اين‌ موضوع‌ با مسيحيان‌ حاضر براي‌ محاكمه‌ شو ؛ و آنان‌ را بدين‌ محاكمه‌ فرا خوان‌ !

9 ـ به‌ ذات‌ و حقيقت‌ رسول‌ خدا آنچه‌ را كه‌ از شرف‌ ميخواهي‌ نسبت‌ بده‌. و به‌ قدر و منزلت‌ آنحضرت‌ آنچه‌ را كه‌ از عظمت‌ ميخواهي‌ نسبت‌ بده‌ !

0 1 ـ زيرا كه‌ فضل‌ و شرف‌ وي‌ داراي‌ حدّي‌ نيست‌ كه‌ گوينده‌اي‌ با دهان‌ خود بتواند از آن‌ پرده‌ برگيرد .

11 ـ اگر آيات‌ و معجزاتي‌ كه‌ راجع‌ به‌ رسول‌ الله‌ است‌ ، با عظمت‌ قدر و


صفحه 354

منزلت‌ او نسبت‌ داده‌ شود ، كافي‌ است‌ كه‌ فقط‌ اسم‌ او را چون‌ بر استخوانهاي‌ پوسيدۀ مردگان‌ بخوانند ، زنده‌ شوند و حيات‌ تازه‌ گيرند .

12 ـ خداوند دربارۀ وصول‌ به‌ حقيقت‌ پيغمبر اكرم‌ ، ما را به‌ آنچه‌ عقلهايمان‌ از آن‌ خسته‌ و سنگين‌ شود ، امتحان‌ و تكليف‌ نكرده‌ است‌ . بجهت‌ شدّت‌ محبّتي‌ كه‌ بما داشته‌ است‌ ؛ كه‌ مبادا شكّ و ترديد كنيم‌ و يا در ظرف‌ تحيّر و سرگرداني‌ واقع‌ شويم‌ .

أَعْمَي‌ الْوَرَي‌ فَهْمُ مَعْناهُ فَلَيْسَ يُرَي‌         في‌ الْقُرْبِ و الْبُعْدِ مِنْهُمْ غَيْرُ مُنْفَحِمِ ( 1 )

كَالشَّمْسِ تَظْهَرُ لِلْعَيْنَيْنِ مِنْ بُعْدٍ                     صَغيرَةً وَ تَكِلُّ الطَّرْفُ مِنْ اُمَمِ ( 2 )

وَ كَيْفَ يُدْرِكُ فِي‌ الدُّنْيا حَقيقَتَهُ                        قَوْمٌ نيامٌ تَسَلُّوا عَنْهُ بِالْحُلُمِ ( 3 )

فَمَبْلَغُ الْعِلْمِ فيهِ أنَّهُ بَشَرٌ                                 وَ أنَّهُ خَيْرُ خَلْقِ اللَهِ كُلِّهِمِ ( 4 )

1 ـ ادراك‌ و فهميدن‌ معني‌ و واقعيّت‌ رسول‌ الله‌ ، جميع‌ ماسِوَي‌ را كور كرده‌ است‌ . بنابراين‌ ، چه‌ در نزديك‌ و چه‌ در دور ، از ميان‌ تمام‌ خلائق‌ احدي‌ يافت‌ نمي‌شود مگر اينكه‌ از فهم‌ و ادراك‌ او عاجز است‌ .

2 ـ زيرا كه‌ مثال‌ وي‌ مثال‌ خورشيد است‌ كه‌ در دو چشم‌ انسان‌ از دور كوچك‌ به‌ نظر ميرسد ؛ و از نزديك‌ تابش‌ آن‌ چشم‌ را خسته‌ و عاجز مي‌كند و از كار مي‌اندازد .

3 ـ و چگونه‌ ميتوانند در دنيا حقيقت‌ او را دريابند جماعتي‌ كه‌ خوابند ؛ و خود را به‌ صورتهاي‌ رؤيا و مشاهدات‌ خواب‌ آرامش‌ مي‌دهند ؟!

4 ـ بنابراين‌ آخرين‌ مرحلۀ بلوغ‌ فهم‌ و ادراك‌ آنستكه‌ بگوئيم‌ : او بشر


صفحه 355

است‌؛ و او بهترين‌ خلائق‌ خداوند است‌ .

دَعْنِي‌ وَ وَصْفِيَ ءَاياتٍ لَهُ ظَهَرَتْ         ظُهورَ نَارِ الْقِرَي‌ لَيْلا عَلَي‌ عَلَمِ ( 1 )

لَمْ تَقْتَرِنْ بِزَمانٍ وَ هْيَ تُخْبِرُها         عَنِ الْمَعادِ وَ عَنْ عادٍ وَ عَنْ إرَمِ ( 2 )

دامَتْ لَدَيْنا فَفاقَتْ كُلَّ مُعْجِزَةٍ          مِنَ النَّبِيّينَ إذْ جآءَتْ وَ لَمْ تَدُمِ ( 3 )

1 ـ واگذار مرا از اينكه‌ بتوانم‌ توصيف‌ كنم‌ آيات‌ قرآني‌ را كه‌ براي‌ او ظاهر شد ؛ مانند ظهور و روشنائي‌ آتشي‌ را كه‌ براي‌ ميهماني‌ شعله‌ور مي‌شود ، آنهم‌ در شب‌ تار ، آنهم‌ بر بالاي‌ كوه‌ .

2 ـ آن‌ آيات‌ كه‌ از خداست‌ ، و زمان‌ ماضي‌ و حال‌ و استقبال‌ ندارد ، تو را خبر ميدهد از آينده‌ و از گذشته‌ كه‌ بر قوم‌ عاد و برقوم‌ إرم‌ چه‌ آمده‌ است‌ !

3 ـ قرآن‌ براي‌ ما بعنوان‌ معجزۀ باقيه‌ دوام‌ دارد . بنابراين‌ بر جميع‌ معجزاتي‌ كه‌ پيغمبران‌ آورده‌اند و دوام‌ ندارد ، تفوّق‌ و برتري‌ دارد .

لَا تَعْجَبَنْ لِحَسودٍ راحَ يُنْكِرُها               تَجاهُلا وَ هْوَ عَيْنُ الْحاذِقِ الْفَهِمِ ( 1 )

قَدْ يُنْكِرُ الْعَيْنُ ضَوْءَ الشَّمْسِ مِنْ رَمَدٍ         وَ يُنْكِرُ الْفَمُّ طَعْمَ الْمآءِ مِنْ سَقَمِ ( 2 ) [1]

1 ـ البتّه‌ تو تعجّب‌ مكن‌ از حسودي‌ كه‌ با آنكه‌ حاذق‌ و با فهم‌ است‌ ،


صفحه 356

تجاهل‌ كرده‌ و در مقام‌ انكار او بر مي‌آيد .

2 ـ زيرا گاهي‌ چشم‌ بواسطۀ درد و آب‌ ريزشي‌ كه‌ دارد ، نور خورشيد را منكر مي‌شود ؛ و شخص‌ مريض‌ به‌ علّت‌ مرض‌ ، مزۀ آب‌ را منكر مي‌گردد .

لغات‌ و اصطلاحات‌ بديعۀ قرآنيّه‌

در قرآن‌ كريم‌ لغات‌ و اصطلاحات‌ بديعي‌ يافت‌ مي‌شود كه‌ نه‌ تنها در كتب‌ سماوي‌ ديگر نيست‌ ، بلكه‌ بسياري‌ از آنها در لسان‌ عرب‌ و اشعار و ادبيّات‌ آنها قبل‌ از اسلام‌ نيز معمولٌ به‌ نبوده‌ است‌ .

مثلاً كلمۀ حقّ كه‌ در حضرت‌ باري‌ تعالي‌ شأنه‌ و بر موجودات‌ و واقعيّات‌ از اعتقادات‌ و افعال‌ و اقوال‌ استعمال‌ نموده‌ است‌ ، بدين‌ تعبير از لطافت‌ و ظرافت‌ معني‌ در جميع‌ موارد ، از مختصّات‌ قرآن‌ است‌ .

معناي‌ «حقّ» و مشتقّات‌ آن‌ در قرآن‌

ما در اينجا موارد استعمال‌ آنرا از كتاب‌ مُتقن‌ راغب‌ اصفهانيّ به‌ نام‌ «المُفرَداتُ في‌ غَريبِ القُرءَان‌» ذكر ميكنيم‌ . او ميگويد :

حقّ : أصْلُ الْحَقِّ الْمُطابَقَةُ وَ الْمُوافَقَةُ كَمُطابَقَةِ رِجْلِ الْبابِ في‌حَقِّهِ ، لِدَوَرانِهِ عَلَي‌ اسْتِقامَةٍ .

«اصل‌ معني‌ حقّ ، مطابقت‌ و موافقت‌ است‌ مانند مطابقه‌ نمودن‌ پاشنه‌ ، در «حقّ» آن‌ ؛ يعني‌ در جاي‌ خودش‌ . چون‌ وقتيكه‌ در ، در پاشنۀ خود حركت‌ كند ، بر طرز صحيح‌ و مستقيم‌ دوران‌ ميكند (بخلاف‌ آنكه‌ اگر از آن‌ محور اصلي‌ بگردد ، ديگر دوران‌ مستقيم‌ ندارد ؛ بنابراين‌ ، آن‌ محلّ پاشنۀ در را حقّ الباب‌ نامند).»

و حقّ بر چند وجه‌ گفته‌ مي‌شود :

اوّل‌ : به‌ ايجاد كنندۀ چيزي‌ به‌ سببي‌ كه‌ حكمت‌ اقتضا نمايد . و بهمين‌ جهت‌ به‌ خداوند متعال‌ حقّ گفته‌ مي‌شود .

خداوند در قرآن‌ ميگويد : وَ رُدُّوٓا إِلَي‌ اللَهِ مَوْلَٰيهُمُ الْحَقِّ . «و به‌ سوي‌ خدا كه‌ مولاي‌ حقّ آنانست‌ بازگردانيده‌ شدند.» و مختصري‌ بعد از آن‌ آمده‌


صفحه 357

است‌: فَذَ'لِكُمُ اللَهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَـٰلُ فَأَنَّي‌' تُصْرَفُونَ . [2]

«و بازگردانيده‌ شده‌اند به‌ سوي‌ مولاي‌ حقّشان‌ ... پس‌ اوست‌ خداوند ، پروردگار شما كه‌ حقّ است‌ . پس‌ ، از حقّ كه‌ بگذريم‌ جز گمراهي‌ چه‌ چيز مي‌تواند باشد ؟ پس‌ شما به‌ كجا ميگرديد؟!»

دوّم‌ : به‌ چيز ايجاد شدۀ به‌ مقتضاي‌ حكمت‌ ، حقّ گويند . و بهمين‌ لحاظ‌ گفته‌ ميشود : فعل‌ خداوند تعالي‌ همه‌اش‌ حقّ است‌ . و خداوند مي‌فرمايد : هُوَالَّذِي‌ جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَآءً وَ الْقَمَرَ نُورًا تا آنكه‌ مي‌فرمايد : مَا خَلَقَ اللَهُ ذَ'لِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ . [3]

«خداوند است‌ كه‌ خورشيد را درخشان‌ و ماه‌ را نوراني‌ قرار داد ... خداوند آنها را نيافريده‌ است‌ مگر بحقّ.»

 و دربارۀ قيامت‌ ميفرمايد : وَ يَسْتَنبِئُونَكَ أَحَقٌّ هُوَ قُلْ إِي‌ وَ رَبِّي‌ٓ إِنَّهُو لَحَقٌّ ـ [4] لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ . [5] و قوله‌ عزّوجلّ : الْحَقُّ مِن‌ رَّبِّكَ ـ [6] وَ إِنَّهُو لَلْحَقُّ مِن‌ رَّبّـِكَ . [7]

«و از تو كسب‌ اطّلاع‌ ميكنند كه‌ : آيا آن‌ حقّ است‌ ؟! بگو : آري‌ و سوگند به‌ پروردگارم‌ كه‌ آن‌ حقّ است‌ ـ و كتمان‌ ميكنند حقّ را.» و گفتار خداوند عزّوجلّ : «حقّ از پروردگار تست‌ ـ و حقّاً آن‌ حقّ است‌ از پروردگار تو!»


صفحه 358

سوّم‌: اعتقاد به‌ چيزي‌ كه‌ اين‌ اعتقاد با آن‌ چيز في‌ نفسه‌ مطابق‌ است‌ ، مثل‌ اينكه‌ بگوئيم‌ : اعتقاد فلان‌ در بعث‌ و ثواب‌ و عقاب‌ و بهشت‌ و آتش‌ حقّ است‌ .

خدا ميفرمايد : فَهَدَي‌ اللَهُ الَّذِينَ ءَامَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ . [8]

«پس‌ خداوند هدايت‌ نمود آنان‌ را كه‌ ايمان‌ آورده‌اند ، در آنچه‌ را كه‌ آنها بر سر آن‌ اختلاف‌ داشتند از حقّ.»

چهارم‌ : به‌ كردار و گفتاري‌ كه‌ بر حسب‌ لزوم‌ ، و بقدر لزوم‌ ، و در وقت‌ لزوم‌ صادر مي‌شود ؛ مثل‌ اينكه‌ بگوئيم‌ : فِعْلُكَ حَقٌّ وَ قَوْلُكَ حَقٌّ «كردار تو حقّ است‌ ؛ و گفتار تو حقّ است‌» .

خدا ميفرمايد : كَذَ'لِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ ـ [9] حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي‌ لَامْلأ نَّ جَهَنَّمَ . [10]

«اينچنين‌ است‌ كه‌ كلمۀ پروردگارت‌ حقّ شد ـ حقّ است‌ گفتاري‌ كه‌ از من‌ است‌ كه‌ : هر آينه‌ جهنّم‌ را پر ميكنم‌.»

و امّا گفتار خداي‌ عزّوجلّ كه‌ ميگويد : وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَآءَهُمْ [11]«اگر حقّ از آراء و افكار توخاليِ آنها متابعت‌ كند» ممكن‌ است‌ كه‌ مراد از حقّ در اينجا الله‌ تعالي‌ بوده‌ باشد ؛ و ممكن‌ است‌ مراد حكمي‌ باشد كه‌ به‌ مقتضاي‌ حكمت‌ است‌ .

و گفته‌ مي‌شود : أَحْقَقْتُ كَذا ؛ يعني‌ آنرا حقّاً اثبات‌ و تثبيت‌ كردم‌ . و يا حكم‌ كردم‌ به‌ اينكه‌ حقّ است‌ .


صفحه 359

و گفتار خداي‌ متعال‌ : لِيُحِقَّ الْحَقَّ [12] «براي‌ اينكه‌ تثبيت‌ كند حقّ را» .

احقاق‌ حقّ در اين‌ آيه‌ بر دو گونه‌ است‌ :

اوّل‌ : به‌ اظهار ادلّه‌ و آيات‌ ؛ همچنانكه‌ ميفرمايد : وَ أُولَـٰـئِكُمْ جَعَلْنَا لَكُمْ عَلَيْهِمْ سُلْطَـٰنًا مُّبِينًا . [13] «و ما براي‌ شما عليه‌ آن‌ گروه‌ ، دليل‌ و برهان‌ روشن‌ قرار داديم‌» يعني‌ حجّت‌ قويّ .

دوّم‌ : به‌ كامل‌ نمودن‌ شريعت‌ ، و انتشارش‌ در ميان‌ جميع‌ مردمان‌ . مثل‌ گفتار خداوند متعال‌ : وَ اللَهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكَـٰفِرُونَ ـ [14] هُوَ الَّذِي‌ٓ أَرْسَلَ رَسُولَهُو بِالْهُدَي‌' وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُو عَلَي‌ الدِّينِ كُلِّهِ . [15] و[16]

«و خداوند تمام‌ كننده‌ و كامل‌ نمايندۀ نور خود است‌ ؛ و اگر چه‌ كافرين‌ را خوشايند نباشد ـ اوست‌ آنكه‌ رسول‌ خود را با هدايت‌ و دين‌ حقّ فرستاد ، تا او را بر تمام‌ اديان‌ غلبه‌ و برتري‌ دهد.»

در آيۀ مباركۀ الْحَقُّ مِن‌ رَّبكَ ، كه‌ در دو جاي‌ قرآن‌ وارد است‌ ؛ و نيز در آيۀ وَ إِنَّهُ لَلْحَقُّ مِن‌ رَّبِّكَ ، لفظ‌ مِنْ به‌ معني‌ ابتداي‌ غايت‌ است‌ ؛ كه‌ در مثل‌ اين‌ و امثال‌ اين‌ عبارات‌ ، بر معني‌ نشويّه‌ منطبق‌ مي‌شود . و دلالت‌ بر حقيقت‌ و واقعيّتي‌ بسيار مهمّ مي‌كند كه‌ عبارت‌ باشد از اينكه‌ : پروردگار عظيم‌ ، مركز حقّ و تراوش‌ آنست‌ . و آنچه‌ در عالم‌ وجود از موافقت‌ و مطابقت‌ با اصالت‌ و واقعيّت‌ است‌ ، از خداست‌ . و چون‌ داراي‌ ألف‌ و لام‌ جنس‌ است‌ ، دلالت‌ بر حصر حقّ از جانب‌ پروردگار متعال‌ دارد . يعني‌ اين‌ جنس‌ هر كجا پيدا شود ، از


صفحه 360

حضرت‌ ربّ است‌ جلّ و علا . پس‌ تمام‌ حقائق‌ و خارجيّات‌ و آنچه‌ از آثار و شؤون‌ آنهاست‌ ، همه‌ از ربّ عظيم‌ سرچشمه‌ گرفته‌ و ناشي‌ شده‌ است‌ .

در سورۀ مباركۀ إسراء اين‌ آيه‌ وارد است‌ :

وَ إذَآ أَرَدْنَآ أَن‌ نُّهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُوا فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَـٰهَا تَدْمِيرًا . [17]

«و زمانيكه‌ ما بخواهيم‌ اهل‌ قريه‌اي‌ را هلاك‌ سازيم‌ ، به‌ متجاوزين‌ و مُسرفين‌ آنها امر مي‌كنيم‌ تا با فسق‌ و مخالفت‌ امر ما در آن‌ قريه‌ ، از حقّ عدول‌ كنند ؛ در اينصورت‌ كلمۀ عذاب‌ بر آنها متحقّق‌ مي‌شود . پس‌ ايشان‌ را بكلّي‌ هلاك‌ مي‌كنيم‌.»

چون‌ خداوند انسان‌ را مجبور به‌ گناه‌ نمي‌كند بلكه‌ حتماً در گناه‌ و عنوان‌ آن‌ ، اختيار انسان‌ دخيل‌ است‌ ؛ بدين‌ قرينه‌ مراد از أَمَرْنَا اين‌ نيست‌ كه‌ آنها را امر به‌ گناه‌ و فسق‌ مي‌كنيم‌ ؛ زيرا كه‌ وَ لَا يَرْضَي‌' لِعِبَادِهِ الْكُفْرَ [18]«خداوند كفر را براي‌ بندگانش‌ نمي‌پسندد» . بلكه‌ مراد اينست‌ كه‌ : ايشان‌ را امر به‌ طاعات‌ ميكنيم‌ و آنها مخالفت‌ نموده‌ ، فسق‌ مي‌ورزند و دچار عذاب‌ مي‌شوند .

در تفسير آيۀ : أُولَـٰٓئكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ

و مراد از حَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ اينست‌ كه‌ : كلمۀ عذاب‌ و انتقام‌ بر آنها بواسطۀ انطباق‌ عملشان‌ با عصيان‌ و تجرّي‌ تثبيت‌ مي‌گردد .

و نظير اين‌ آيه‌ ، آيۀ سورۀ أحقاف‌ است‌ :

وَ الَّذِي‌ قَالَ لِوَ'لِدَيْهِ أُفٍّ لَّكُمَآ أَتَعِدَانِنِي‌ٓ أَنْ أُخْرَجَ وَ قَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِن‌ قَبْلِي‌ وَ هُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَهَ وَيْلَكَ ءَامِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَـٰذَآ إِلَّا أَسَـٰطِيرُ الاوَّلِينَ * أُولَـٰٓئكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي‌ٓ أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن


صفحه 361

قَبْلِهِم‌ مِّنَ الْجِنِّ وَ الْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَـٰسِرِينَ . [19]

«و آن‌ كسيكه‌ به‌ پدر و مادرش‌ گفت‌ : اُفّ باد بر شما ! آيا شما مرا وعده‌ ميدهيد كه‌ زنده‌ شده‌ از قبر خارج‌ مي‌شوم‌ ، در حاليكه‌ قرنها افراد بشر قبل‌ از من‌ رفته‌اند و برنگشته‌اند ؟ و پدر و مادر استغاثه‌ بخدا مينمودند و خطاب‌ به‌ پسر كه‌ اي‌ واي‌ بر تو اي‌ فرزند ، ايمان‌ بياور ! زيرا وعدۀ خدا حقّ است‌ ! و او ميگفت‌ : اين‌ وعدۀ به‌ معاد نيست‌ مگر افسانه‌ و نوشتۀ پيشينيان‌ . اين‌ افراد هستند كه‌ كلمۀ عذاب‌ خدا بر ايشان‌ تثبيت‌ شد (مطابقت‌ و موافقت‌ كلمۀ عذاب‌ با كردار آنان‌) در ميان‌ امّت‌هائيكه‌ قبل‌ از ايشان‌ از جنّ و انس‌ گذشتند ، بدرستيكه‌ حقّاً آنان‌ مردمي‌ زيانكارند.»

حضرت‌ علاّمه‌ آية‌ الله‌ طباطبائي‌ رضوان‌ الله‌ عليه‌ فرموده‌اند : وَ الَّذِي‌ قَالَ لِوَ'لِدَيْهِ مبتدا است‌ و خبرش‌ أُولَـٰٓئكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ مي‌باشد ، زيرا وَ الَّذِي‌ قَالَ لِوَ'لِدَيْهِ در معني‌ جمع‌ است‌. [20]

و نيز فرموده‌اند : اين‌ آيه‌ دربارۀ عبدالرّحمن‌ بن‌ أبي‌بكر نازل‌ شده‌ است‌. بدين‌ ترتيب‌ كه‌ در تفسير «الدّرّ المنثور» با سند خود از عبدالله‌ روايت‌ ميكند كه‌ او گفت‌ : من‌ در مسجد بودم‌ در وقتيكه‌ مروان‌ خطبه‌ ميخواند و ميگفت‌ : خداوند به‌ أميرالمؤمنين‌ معاويه‌ دربارۀ يزيد رأي‌ و نظريّۀ نيكوئي‌ عنايت‌ نموده‌ است‌ كه‌ او را خليفۀ پس‌ از خود بنمايد . و اگر او را خليفه‌ كند ، قبل‌ از او أبوبكر و عمر نيز تعيين‌ خليفه‌ نموده‌اند .

عبدالرّحمن‌ بن‌ أبي‌ بكر گفت‌ : أ هِرْقِليَّةٌ ؟! آيا اينطريقۀ هِرْقِل‌ امپراطور روم‌ است‌ كه‌ فرزند خود را خليفه‌ مي‌نمايند ؟! قسم‌ بخدا كه‌ أبوبكر در احدي‌ از


صفحه 362

فرزندانش‌ ، و در احدي‌ از اهل‌ بيتش‌ قرار نداده‌ است‌ . امّا معاويه‌ آنرا بجهت‌ تكريم‌ فرزندش‌ قرار داده‌ است‌ .

مروان‌ گفت‌ : آيا تو آن‌ كس‌ نيستي‌ كه‌ به‌ پدر و مادرش‌ گفت‌ : أُفٍّ لَّكُمَا «اُفّ باد بر شما»؟!

عبدالرّحمن‌ گفت‌ : آيا تو پسر آن‌ لعنت‌ شده‌ نيستي‌ كه‌ رسول‌ خدا صلّي‌الله‌ عليه‌ و آله‌ پدرت‌ را لعنت‌ نمود ؟!

اين‌ گفتگو را عائشه‌ شنيد و گفت‌ : اي‌ مروان‌ ! تو به‌ عبدالرّحمن‌ چنين‌ و چنان‌ گفتي‌ ؟! [21]

قسم‌ بخدا دروغ‌ گفتي‌ ! آيه‌ دربارۀ او نازل‌ نشده‌ است‌ . دربارۀ فلان‌ ، پسر فلان‌ نازل‌ شده‌ است‌ .


صفحه 363

و نيز در «الدّرّ المنثور» آورده‌ است‌ كه‌ : ابن‌جَرير از ابن‌عبّاس‌ در اين‌ آيۀ مباركه‌ تخريج‌ كرده‌ است‌ كه‌ او گفته‌ است‌ : اين‌ مورد آيه‌ ، پسري‌ از أبوبكر بوده‌ است‌.

حضرت‌ استاد علاّمه‌ قدّس‌ الله‌ نفسه‌ ميفرمايد : من‌ ميگويم‌ : اين‌ مطلب‌ نيز از قَتاده‌ و سَديّ روايت‌ شده‌ است‌ ؛ و قصّۀ روايت‌ مروان‌ و تكذيب‌ عائشه‌ مشهور است‌. آنگاه‌ فرموده‌اند :

در تفسير «روح‌ المَعاني‌» بعد از ردّ كردن‌ روايت‌ مروان‌ گفته‌ است‌ : بعضي‌ همچون‌ سهيلي‌ در كتاب‌ «أعلام‌» با مروان‌ در اينكه‌ اين‌ آيه‌ دربارۀ عبدالرّحمن‌ فرود آمده‌ است‌ ، موافقت‌ نموده‌اند . و سپس‌ افزوده‌ است‌ كه‌ : برفرض‌ اينكه‌ دربارۀ عبدالرّحمن‌ هم‌ نازل‌ شده‌ باشد ، تعيير و تعييب‌ و تنقيص‌ معني‌ ندارد ؛ بالاخصّ كه‌ از مروان‌ سر زند .

زيرا عبدالرّحمن‌ اسلام‌ آورد ، و از افاضل‌ و أبطال‌ صحابه‌ بود . و در جنگ‌ يمامه‌ و غير آن‌ ، مشهوداتي‌ كه‌ از وي‌ ظاهر شد ما را از بحث‌ در اسلام‌ او مستغني‌ مي‌دارد . وَ الإسْلا مُ يَجُبُّ ما قَبْلَهُ . «و اسلام‌ آوردن‌ كسي‌ ، موجب‌ قطع‌ و بريدگي‌ اعمال‌ سابق‌ او مي‌شود.»

بنابراين‌ اگر كافري‌ اسلام‌ آورد ، سزاوار نيست‌ دربارۀ گفتار پيشينش‌ او را تعيير و تعييب‌ كنند.

در اينجا گفتار آلوسي‌ در «روح‌ المعاني‌» خاتمه‌ مي‌يابد .

استفادۀ علاّمۀ طباطبائي‌ از تعبير «حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ»

حضرت‌ علاّمه‌ در اينجا بكلام‌ آلوسي‌ نظر داشته‌ و آنرا ردّ كرده‌اند . بدينگونه‌ كه‌ : روايات‌ واردۀ در اينمقام‌ اگر صحيح‌ باشد ، هيچ‌ مفرّ و گريزي‌ از تصريح‌ شهادت‌ آيه‌ به‌ كفر عبدالرّحمن‌ نيست‌ . چون‌ آيه‌ ميگويد :

أُولَـٰٓئكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ تا إِنَّهُمْ كَانُوا خَـٰسِرِينَ .

«بر ايشان‌ كلمۀ عذاب‌ تثبيت‌ شد.» تا اينكه‌ ميگويد : «تحقيقاً ايشان‌ از


صفحه 364

زيان‌كاران‌ بوده‌اند.»

و در اينصورت‌ آنچه‌ را كه‌ آلوسي‌ در مقام‌ دفاع‌ از او ذكر كرده‌ است‌ بهيچوجه‌ فائده‌اي‌ ندارد. [22]

مركز و محور اشكال‌ حضرت‌ علاّمه‌ بر آلوسي‌ كلمۀ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ است‌ ، زيرا اين‌ گفتار ميرساند كه‌ : تثبيت‌ و موافقت‌ و مطابقت‌ كلمۀ عذاب‌ خداوند بر او در جملۀ كسانيكه‌ قبل‌ از او از جنّ و انس‌ آمده‌اند و آنها را از خاسرين‌ و زيانكاران‌ قرار داده‌ است‌ ، ايجاب‌ ميكند كه‌ او بر كفر باقي‌ بوده‌ و ايمان‌ او صوري‌ بوده‌ است‌ . و اسلام‌ آوردن‌ و دخول‌ در معركۀ يمامه‌ و غيره‌ شاهد بر خلاف‌ نيست‌ . زيرا بسياري‌ از مسلمانان‌ غير واقعي‌ در امثال‌ اين‌ معارك‌ بواسطۀ غلبۀ اسلام‌ و رياست‌ خود و موقعيّت‌ خود ، حاضر مي‌شده‌اند . و با وجود نزول‌ اين‌ آيه‌ دربارۀ او ، براي‌ افعال‌ خير و اسلام‌ درست‌ او توجيهي‌ نمي‌توان‌ نمود . [23]

 

پاورقي


[1] ـ منتخباتي ‌از قصيدۀ معروف ‌و مشهور به‌ بُرْدَه ‌است‌؛ و بوصيري ‌با تفصيل‌ و مقدّماتي ‌آنرا سروده ‌است‌. اين ‌قصيده ‌با ضميمۀ «معلّقات ‌سبع‌» در يك‌ مجموعه‌، طبع‌ سنگي‌ شده ‌است‌.

[2] ـ قسمتي ‌از آيۀ0 3 و آية ‌ 32 ، از سورۀ0 1 : يونس‌

[3] ـ صدر آيۀ 5 ، از سورۀ0 1 : يونس‌

[4] ـ صدر آيۀ 53 ، از سورۀ0 1 : يونس‌

[5] ـ قسمتي ‌از آيۀ 146 ، از سورۀ 2 : البقرة‌

[6] ـ صدر آيۀ 147 ، از سورۀ 2 : البقرة‌؛ و صدر آيۀ0 6 ، از سورۀ 3 : ءَال‌عمران‌

[7] ـ قسمتي‌از آيۀ 149 ، از سورۀ 2 : البقرة‌

[8] ـ قسمتي‌از آيۀ 213 ، از سورۀ 2 : البقرة

[9] ـ صدر آيۀ 33 ، از سورۀ0 1 : يونس

[10] ـ قسمتي‌از آيۀ 13 ، از سورۀ 32 : السّجدة‌

[11] ـ صدر آيۀ 71 ، از سورۀ 23 : المؤمنون‌

[12] ‌ـ صدر آيۀ 8 ، از سورۀ 8 : الانفال‌

[13] ـ ذيل‌آيۀ 91 ، از سورۀ 4 : النّسآء

[14] ـ ذيل‌آيۀ 8 ، از سورۀ 61 : الصّفّ

[15] ـ صدر آيۀ 33 ، از سورۀ 9 : التّوبة‌؛ و صدر آيۀ 28 ، از سورۀ 48 : الفتح‌؛ و آيۀ 9 ، از سورۀ 61 : الصّفّ

[16] ـ «مفردات‌» طبع‌سنۀ 1381 ـ قاهره‌، مادّۀ حقّ ، ص‌ 125

[17] ـ آيۀ 16 ، از سورۀ 17 : الإسرآء

[18] ـ قسمتي‌از آيۀ 7 ، از سورۀ 39 : الزّمر

[19] ـ آيۀ 17 و 18 ، از سورۀ 46 : الاحقاف‌

[20] ـ «الميزان‌في‌تفسير القرءَان‌» ج‌ 18 ، ص‌0 22

[21] ـ

مراد از «شجرۀ ملعونه‌» در قرآن‌ ، بني‌ اُميّه‌ هستند

سيّد عليخان ‌مدني ‌شيرازي‌در شرح ‌«صحيفۀ سجّاديّه‌» موسوم‌ به‌ «رياض‌ السّالكين‌» از طبع‌ مؤسّسۀ نشر اسلامي‌، ج‌ 1 ، ص‌ 165 گويد : فخرالدّين ‌رازي ‌در تفسير شجرۀ ملعونۀ در قرآن‌، از ابن‌عبّاس ‌آورده‌ است‌ كه‌: مراد از شجرۀ ملعونه ‌در قرآن ‌بني‌اُميّه ‌هستند : حَكَم ‌بن ‌أبي‌العاص ‌و فرزندانش‌. ابن‌عبّاس ‌گفت‌: رسول‌خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ در عالم‌ رؤيا ديد كه ‌فرزندان‌ مروان ‌يكي ‌پس ‌از ديگري ‌از منبر او بالا ميروند . اين ‌رؤيا را به ‌أبوبكر و عمر كه ‌در منزل ‌آنحضرت ‌با او خلوت ‌كرده‌ بودند حكايت ‌كرد . چون ‌آن‌ دو متفرّق ‌شدند ، رسول‌خدا شنيد كه ‌حَكَم ‌از رؤياي ‌رسول‌خدا خبر ميدهد . بر رسول‌خدا بسيار سخت‌ آمد؛ و عمر را بر اين ‌افشاءِ سرّ متّهم ‌نمود . و سپس ‌معلوم‌ شد كه ‌حَكَم‌ در پنهاني ‌مي‌آيد ، و از اخبار رسول‌الله‌ استراق ‌سمع‌ ميكند . رسول‌خدا صلّي ‌الله‌ عليه ‌و آله‌ او را از مدينه ‌اخراج‌ كردند .

و از جمله‌ مطالبي‌ كه ‌اين ‌قضيّه‌ را تأكيد ميكند ، گفتار عائشه ‌است ‌به ‌مروان‌: لَعَنَ اللَهُ أباكَ وَ أنتَ في‌صُلْبِهِ ؛ فَأنْتَ بَعْضُ مَنْ لَعَنَ اللَهُ.* «خداوند پدرت ‌را لعنت ‌كرد وقتي ‌كه‌ تو در صلب‌ او بودي‌؛ پس ‌تو بعضي ‌از كسي ‌هستي ‌كه ‌خدا او را لعنت‌ كرده ‌است‌!»

* ـ «تفسير كبير فخر رازي‌» ج‌0 2 ، ص‌ 237 (تعليقه‌)

[22] ـ «الميزان‌في‌تفسير القرءَان‌» ج‌ 18 ، ص‌ 225 و 226

[23] ـ

إجماع‌ شيعه‌ بر اينكه‌ پدران‌ و مادران‌ معصومين‌ ، بايد موحّد باشند

وليكن‌ در اينجا مطلبي‌ هست ‌كه‌ شايان‌ دقّت ‌است‌. و آن ‌اينست ‌كه‌: مادرِ مادر حضرت‌ امام‌ جعفرصادق ‌عليه‌ السّلام‌ دختر همين ‌عبدالرّحمن ‌بن ‌أبي‌بكر بوده ‌است‌. و بنابر اجماع ‌شيعه ‌بر آنكه‌ بايد پدران ‌و مادران ‌امامان ‌معصوم‌، موحّد باشند ، بايد نطفۀ مادر مادر حضرت ‌كه ‌از عبدالرّحمن ‌است‌ پاك ‌و آلودۀ به‌ شرك ‌نباشد. و اين ‌در صورتي ‌است‌ كه ‌خود عبدالرّحمن ‌مسلمان ‌باشد. مگر آنكه ‌بگوئيم‌: اسلام ‌آوردن‌ دختر عبدالرّحمن ‌براي ‌ظرفيّت‌ حمل‌ نطفۀ امام ‌كافي ‌است ‌گرچه‌ خود پدر كافر باشد . مانند حضرت ‌شهربانو و حضرت ‌نرجس ‌خاتون‌ كه‌ چون ‌خودشان ‌مسلمان ‌بودند ، شرك ‌پدرانشان ‌ضرري‌ نميرساند .

توضيح‌ آنكه‌: علماءِ اعلام ‌و از جمله ‌آية‌الله‌ حاج‌ سيّد محسن ‌امين ‌عاملي ‌در «أعيان‌الشّيعة‌» طبع‌ سوّم‌، ج‌ 4 ، قسم ‌ثاني‌، ص‌ 29 از سيرۀ حضرت ‌امام‌ جعفرصادق‌ عليه‌السّلام ‌آورده ‌است ‌كه‌: ‎ ما در آنحضرت ‌اُمّ فَرْوَة‌ دختر قاسم ‌بن ‌محمّد بن ‌أبي‌بكر است‌. و مادرش‌ يعني ‌جدّۀ حضرت‌، أسماء دختر عبدالرّحمن ‌بن‌ أبي‌بكر است‌ . و اينست‌ معني ‌گفتار آنحضرت ‌كه‌: إنَّ أبابَكْرٍ وَلَّدَني ‌مَرَّتَيْنِ.* و در اين ‌باره ‌سيّد شريف ‌رضيّ گويد :

و حُزنًا عتيقًا و هو غايةُ فخركم ‌        بمولِد بنتِ القاسمِ بنِ محمّدِ

باري ‌قاسم ‌بن‌ محمّد از اصحاب ‌گرانقدر حضرت ‌امام‌ زين‌ العابدين‌ عليه‌ السّلام‌ بوده ‌است‌؛ و يكي ‌از فقهاءِ سبعۀ مدينه ‌بوده ‌و از ثقات‌ و معتمدين ‌بوده‌، و در بيت ‌فقه ‌نشو و نما كرده ‌است‌. اُمّ فروه ‌از زنان ‌جليله‌ بوده ‌است‌؛ و حضرت ‌صادق‌ دربارۀ او فرموده‌اند : كانَتْ أُمّي‌ مِمَّن ‌ءَامَنَتْ وَ اتَّقَتْ وَ أحْسَنَتْ وَ اللَهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ .

باري ‌قاسم‌ بن ‌محمّد با دختر عموي‌ خود أسماء دختر عبدالرّحمن‌ ازدواج ‌كرده ‌و از آن ‌دو ، اُمّ فروه ‌اين ‌زن ‌جليله ‌متولّد شده ‌است‌. و أسماء زن ‌مسلمان‌ بوده ‌است‌ و كفر پدرش ‌بنابر صحّت‌ روايات‌ مذكوره‌، و بنا بر تفسير آيۀ كريمه ‌دربارۀ پدر ، ضرري‌ به ‌اجماع‌ شيعه‌ نمي‌زند.

* ـ سيّد عليخان ‌مدني‌ شيرازي‌ در شرح‌ «صحيفۀ سجّاديّه‌» موسوم ‌به ‌«رياض‌ السّالكين‌» از طبع‌ مؤسّسۀ نشر اسلامي‌، ج1 ، ص‌ 71 در ضمن‌ شرح‌ حال ‌و نسب‌ حضرت‌ صادق‌ عليه‌السّلام ‌گويد : لهذا كان ‌الصّادقُ عليه ‌السّلامُ يقولُ : وَلَّدَني‌ أَبوبَكْرٍ مَرَّتَيْنِ .

      
  
فهرست
  بحث‌ هشتم‌: سير قرآن‌ در آيات‌ آفاقي‌، و عظمت‌ اخلاق‌ آن‌ و تفسير آيۀ: وَ لَقَدْ صَرَّفْنَآ فِي‌ هَـ
  تفسير آيۀ: سَنُرِيهِمْ ءَايَـاتِنَا فِي‌ الافَاقِ وَ فِي‌ أَنفُسِهِمْ حَتَّي‌' يَتَبَيَّنَ لَهُمْ
  تمام‌ مراتب‌ حقّ، از خداوند است‌
  دعوت‌ قرآن‌ به‌ تفكّر در اشياءِ خارج‌، و مصنوعات‌ خداوند
  مضامين‌ متفاوتي‌ از آيات‌ قرآن‌ كريم‌ دربارۀ اصل‌ خلقت‌ انسان‌
  آيۀ اوّل‌ (نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ)؛ اشارۀ قرآن‌ به‌ تمركز شخصيّت‌ انسان‌ در «نطفة‌ أمشاج‌».
  تفسير علاّمه‌ در «الميزان‌» نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ را
  گفتار طنطاوي‌ در تفسير أمشاج‌
  آيا معناي‌ أمشاج‌، كروموزوم‌ها هستند، و يا حالت‌ خاصّ حاصلۀ از لقاح‌؟.
  آيه دوم:( سلالة من طين...ثم انشا نا ه خلقا ءاخز) تصريح‌ آيۀ قرآن‌ بر«حركت‌ جوهريّة‌» صدر المتألّهين
  خداوند تمام‌ مخلوقات‌ را جفت‌ آفريده‌ است‌
  تفسير آيه: ومن كل شيء خلقنا زوجين لعلكم تذكرون.
  دآلة بتفريقها علي مفرقها، وبتأليفها علي مؤلفها
  خطبۀ حضرت‌ امام‌ رضا عليه‌ السّلام‌ ايستاده‌ بر فراز منبر در تفسير «زَوْجَيْن‌».
  معني‌ «زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ» در آيۀ «وَ مِن‌ كُلِّ الثَّمَرَ'تِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ
  إخبار قرآن‌ به‌ اتّصال‌ سيّارات‌ و ثوابت‌ با كرۀ زمين‌ پيش‌ از انفصال‌ (ان السموت و الارض کانتا
  إخبار قرآن‌ و «نهج‌ البلاغة‌» از فرضيّۀ لاپلاس‌ و نيوتون‌ و كپلر.
  تفسير حضرت‌ علاّمۀ طباطبائي‌ دربارۀ آيۀ مزبور.
  گفتار حضرت‌ علاّمه‌ در كيفيّت‌ انفصال‌ أجرام‌ بعد از اتّصال‌
  گفتار طنطاوي‌ در تفسير خود در ذيل‌ آيۀ مباركه‌
  گفتاري‌ از طنطاوي‌ دربارۀ آيۀ: لَتُبَيِّنُنَّهُ و لِلنَّاسِ وَ لَا تَكْتُمُونَهُ.
  علوم‌ مادّيّه‌ و طبيعيّه‌ تا حدّي‌ كه‌ موجب‌ كمال‌ انسان‌ است‌ شرافت‌ دارد
  ازجمله موارددعوت قرآن به سيردرآيا ت آفاقي تذکربه بازگشت تمام تفاوتهابه مبداواحددر آيۀ: يُسْقَي‌'
  تفسير علاّمۀ طباطبائي‌ (ره‌) در ذيل‌ اين‌ آيۀ شريفه‌
  روايات‌ وارده‌ كه‌: أنَا و أنتَ يا عليُّ مِن‌ شجرةٍ واحدة‌
  آيات‌ ديگري‌ از قرآن‌ كريم‌ كه‌ دعوت‌ به‌ سير در آيات‌ آفاقيّه‌ مي‌نمايد
  تفسير آيه: و من الجبال جدد بيض و حمر مختلف ألوانها و غرابيب سود
  آيات‌ وارده‌ در كيفيّت‌ انفاق‌، و ظرائف‌ نكات‌ اخلاق‌
  سخاوت‌ رسول‌ خدا صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ وسلّم‌ به‌ قدري‌ بود كه‌ از حدّ خارج‌ مي‌شد
  آيات‌ وارده‌ در انفاق‌، از كرائم‌ آيات‌ اخلاقي‌ است‌ (آيات‌ چهارده‌گانۀ سورۀ بقره‌)
  دقائق‌ و ظرافت‌هاي‌ نكات‌ اخلاقي‌ در آيات‌ انفاق‌ وارد در قرآن‌
  روايات‌ وارده‌ از رسول‌ خدا در مكارم‌ اخلاق‌
  آيات‌ آفاقيّه‌ دعوت‌ به‌ توحيد و مكارم‌ اخلاق‌ دارد
  آيات‌ آفاقيّه‌ و نعمتهاي‌ خداوند در آيات‌ سورۀ نحل‌
  «وَ انظُرْهُ في‌ كلِّ شَي‌ءٍ ذلِكَ اللهُ».
  عرفان‌ يا فلسفه‌ و حكمت‌، يگانه‌ راهگشاي‌ حلّ مسائل‌ توحيد است‌
  مَا رَأيتُ شَيئًا إلاّ وَ رَأيتُ اللهَ مَعَه‌
  مضامين‌ عاليۀ دعاي‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌ در روز عرفه‌
  عبارات‌ دعاي‌ عرفه‌، خدا را در همۀ موجودات‌ نشان‌ ميدهد
  ملكات‌ عرفاني‌ سيّد الشّهداء عليه‌ السّلام‌ در زيارت‌ مطلقه‌
  «جلوۀ عالم‌ فروغ‌ روي‌ حسين‌ است‌».
  بحث‌ نهم‌: عربيّت‌ و إعجاز قرآن‌ و تفسير آيۀ: إِنَّا جَعَلْنَـاهُ قُرْءَانًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ
  كلام‌ عبدالحليم‌ جندي‌ دربارۀ منهاج‌ تفسيري‌ حضرت‌ امام‌ صادق‌ عليه‌ السّلام‌ (ت‌)
  تفسير آية‌ الله‌ علاّمۀ طباطبائي‌ در معناي‌ إِنَّا جَعَلْنَـاهُ قُرْءَ'نًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ
  معناي‌ «اُمّ الكتاب‌»، و معناي‌ «عليّ» و «حكيم‌» از صفات‌ قرآن‌
  معارف‌ إلهي‌،درقالب‌مفاهيم محسوس‌براي‌سطح‌ فكربشرتنزّل ‌داده ‌شده ‌است‌ (ت‌)
  آيات‌ عديده‌اي‌ از قرآن‌ كه‌ دربارۀ نزول‌ قرآن‌ به‌ زبان‌ عربي‌ وارد است‌
  تفسير آيۀ الله‌ علاّمه‌، آيۀ «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الامِينُ عَلَي‌' قَلْبِكَ» را
  قرآن‌ به‌ معني‌ و لفظ‌ هر دو نازل‌ شده‌ است‌
  از جمله‌ آيات‌ دالّۀ بر نزول‌ قرآن‌ به‌ لسان‌ عربيّ، آيۀ سورۀ نحل‌ است‌
  در ترجمۀ احوال‌ مفسّر بزرگ‌ شيعه‌: سيّد رضي‌ رحمه‌ الله‌ (ت‌)
  از جمله‌ آيات‌ دالّۀ بر نزول‌ قرآن‌ به‌ زبان‌ عربيّ، آيۀ سورۀ فصّلت‌ است‌
  آيات‌ دالّۀ بر نزول‌ قرآن‌ به‌ لسان‌ عربيّ، در سوره‌هاي‌ شوري‌، أحقاف و طه‌ و...
  مزيّت‌ زبان‌ عربي‌ چيست‌؟ و به‌ چه‌ سبب‌ قرآن‌ به‌ لسان‌ عربي‌ نازل‌ شده‌ است‌؟.
  مطالبي‌ از گوستاولوبون‌ در عظمت‌ اسلام‌ و عرب‌
  گفتار گوستاولوبون‌ در عظمت‌ قرآن‌ و معني‌ توحيد در اسلام‌
  گوستاولوبون‌: أقوام‌ مختلفۀ مسلمين‌ در دو چيز با هم‌ اتّفاق‌ دارند: زبان ‌عربي‌ و حجّ.
  گفتار گوستاولوبون‌ در عظمت‌ قرآن‌، و نشر زبان‌ عرب‌ در تمام‌ دنيا
  يكي‌ از مهم‌ترين‌ موارد اختلاف‌ مسلمين‌ با مسيحيان‌، مسألۀ گناه‌ و عقاب‌ است‌
  عقيدۀ نصاري‌ دربارۀ گناه‌ بشر و فِداي‌ مسيح‌، مخالف‌ عقل‌ صريح‌ است‌
  بحث‌ گوستاولوبون‌ دربارۀ زبان‌ عربيّ.
  غلبۀ زبان‌ انگليسي‌، معلول‌ غلبۀ استعمار انگليس‌ است‌
  در تمام‌ دنيا زباني‌ به‌ ارجمندي‌ و عالي‌رتبگي‌ زبان‌ عرب‌ نمي‌رسد
  حملۀ سيّد جمال‌ الدّين‌ به‌ إرنِست‌ رِنان‌ به‌ سبب‌ گفتارش‌ در مورد ناتواني‌ أعراب‌ ازعلم‌ و فلسفه
  حملۀ سيّد به‌ رنان‌؛ و مقالۀ رنان‌ در علوم‌ اسلام‌
  استيضاح‌ گوستاولوبون‌، إرنست‌ رنان‌ را در تمدّن‌ عرب‌
  افتخار به‌ نژاد و ملّيّت‌ مذموم‌ است‌، زيرا نژاد امر اختياري‌ نيست‌
  سوزاندن‌ أعراب‌ كتابخانۀ اسكندريّه‌ و ايران‌ را شايعۀ باطل‌ است‌
  شايعۀ كتاب‌ سوزي‌ يكي‌ از ترفندهاي‌ استعمار است‌
  زنده‌ كردن‌ لغات‌ فارسي‌ باستاني‌، برگشت‌ از تعاليم‌ قرآن‌ است‌
  نزول‌ سورۀ تكاثر، براي‌ از بين‌ بردن‌ افتخار به‌ موهومات‌ ملّي‌گرائي‌ است‌
  تبليغات‌ براي‌ فردوسي‌ و شاهنامه‌، تبليغات‌ عليه‌ اسلام‌ است‌
  نامۀ مرحوم‌ شهيد مطهّري‌ به‌ رهبر فقيد انقلاب‌ دربارۀ شناخت‌ هويّت دكتر شريعتي‌ (ت‌)
  استعمار، جهاد اسلام‌ را همچون‌ حملۀ إسكندر و مغول‌ ارائه‌ ميدهد
  هدف‌ استعمار آنستكه‌ از راه‌ فرهنگ‌ و ادبيّات‌، سطح‌ علمي‌ قرآن‌ را در اذهان پائين‌ آورد
  قرآن‌ كتاب‌ دلپسند و دلچسب‌ حتّي‌ براي‌ كفّار است‌
  مبدأ دخول‌ لغات‌ عربي‌ در فارسي‌، از دورۀ سامانيان‌ است‌
  گفتار آية‌ الله‌ شعراني‌ در لزوم‌ حفظ‌ ادبيّات‌ قدماء، به‌ علّت‌ نزديكي‌ آن‌ به‌زبان‌ عربي‌ (ت‌)
  لزوم‌ تكلّم‌ به‌ زبان‌ عربي‌ براي‌ جميع‌ مسلمانان‌
  عربي‌، زبان‌ قرآن‌ است‌؛ و تكلّم‌ به‌ زبان‌ عربي‌ از نشانه‌هاي‌ اهل‌ قرآن‌
  زبان‌ عربي‌ بايد زبان‌ مادري‌ هر مسلمان‌ باشد
  علماء بايد مطالب‌ علمي‌ خود را به‌ عربي‌ بنويسند
  عربي‌ بودن‌ زبان‌، موجب‌ گسترش‌ ذهن‌ و قريحه‌ مي‌گردد
  كوششهاي‌ استعمار براي‌ برانداختن‌ زبان‌ عربي‌ و قرآن‌ در ممالك‌ اسلامي‌
  جنايات‌ آتاترك‌ و پهلوي‌ به‌ قرآن‌ و زبان‌ عربي‌
  خيانتهاي‌ محمّد علي‌ فروغي‌ در زمان‌ رضاخان‌ و محمّد رضا پهلوي‌
  قبول‌ پنج‌ مادّۀ پيشنهادي‌ مرحوم‌ آية‌الله‌ العظمي‌ حاج‌ آقا حسين‌ قمّي‌، ازطرف‌ شاه‌
  نقشه‌هاي‌ شوم‌ دشمنان‌ قرآن‌ با رسيدن‌ وعده‌هاي‌ إلهي‌ بر باد مي‌رود
  تلاش‌ استعمار در ايران‌ براي‌ تبديل‌ خطّ و روز تعطيل‌ هفتگي‌ (ت‌)
  معجزۀ قرآن‌ در تمام‌ شؤون‌ آن‌ است‌، نه‌ منحصر به‌ بلاغت‌ آن‌
  فرق‌ ميان‌ أشعار حافظ‌ و سعدي‌ (ت‌)
  خطبۀ «نهج‌ البلاغة‌» در عظمت‌ قرآن‌
  قرآن‌، پشتوانه‌ و نيرو دهنده‌ و حيات‌ بخش‌ همه‌ است‌
  بحث دهم: عظمت‌ و أصالت‌ قرآن‌ كريم‌ و تفسير آيۀ: وَ قَالُوا لَوْ لَا نُزِّلَ هَـذَا الْقُرْءَانُ
  خداوند تشريع‌ و تكوين‌ يكي‌ است‌
  كلمۀ لا إلهَ إلاّ الله‌، مركّب‌ از نفي‌ و إثبات‌ نيست‌
  نزول‌ قرآن‌ از خداست‌، و به‌ پيامبري‌ مثل‌ محمّد نازل‌ مي‌نمايد.
  مؤمن‌ گرايشي‌ به‌ مادّيّات‌ ندارد، و مقصد و منظورش‌ معنويّت‌ و كسب‌ فضائل‌ است‌
  ميزان‌ أعلميّت‌ در اسلام‌، أعلميّت‌ به‌ قرآن‌ است‌
  تأثير قرآن‌ در پيدايش‌ تمدّن‌ عظيم‌ اسلامي‌
  تفوّق‌ علوم‌ اسلام‌ بر يونان‌، از بركت‌ قرآن‌ است‌
  تمامي‌ علوم‌، از علم‌ به‌ قرآن‌ پديد آمدند.
  أعداد اروپائي‌، عين‌ اعداد عربي‌ است‌
  به‌ ضرورت‌ اسلام‌، عين‌ الفاظ‌ قرآن‌ وحي‌ خداوند است‌
  آيۀ «فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ و عَلَي‌' قَلْبِكَ» منافات‌ با نزول‌ الفاظ‌ قرآن‌ ندارد.
  تحفّظ‌ مسلمين‌ بر قرآن‌ و تعليم‌ و تعلّم‌ آن‌
  كيفيّت‌ جمع‌آوري‌ و نام‌ گذاري‌ آيات‌ و سُوَر، در زمان‌ رسول‌ الله‌
  دقّت‌ مسلمين‌ در ضبط‌ آيات‌ و كلمات‌ قرآن‌
  طبع‌ قرآن‌ بايد طبق‌ قرآن‌هاي‌ صدر أوّل‌ و رسم‌ الخطّ و كتابت‌ قديم‌ باشد.
  نام‌ سور، و خطّ و إعراب‌ قرآن‌ كريم‌
  وضع‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ «علم‌ نحو» را و تعليم‌ آن‌ به‌ أبوالاسود دؤلي‌ (ت‌)
  جمع‌ آوري‌ قرآن‌ مجيد در يك‌ مصحف‌، پيش‌ از رحلت‌ رسول‌ اكرم‌
  جمع‌ آوري‌ قرآن‌ مجيد در يك‌ مصحف‌، پس‌ از رحلت‌ رسول‌ اكرم‌
  مطالب‌ «الاضوآء» دربارۀ كيفيّت‌ جمع‌آوري‌ قرآن‌ در زمان‌ ابوبكر و عثمان‌ (ت‌)
  اهتمام‌ مسلمين‌ در أمر قرآن‌ مجيد.
  جمع‌آوري‌ قرآن‌ در عصر خلفاء، و سبب‌ سكوت‌ و پذيرش‌ أميرالمؤمنين عليه‌ السّلام‌
  كتابت‌ قرآن‌ بايد طبق‌ موازين‌ متقدّمين‌ باشد.
  فتواي‌ علاّمۀ طباطبائي‌ در تحريم‌ طبع‌ ضميمه‌اي‌ با قرآن‌ مجيد.
  حرمت‌ تصرّف‌ در كلام‌ و نوشته‌ و امضاي‌ ديگري‌
  قرائت‌ قرآن‌ بايد منحصراً از روي‌ خود مصحف‌ باشد (ت‌)
  تجزيه‌ و تفكيك‌ قرآن‌ و طبع‌ آن‌ در چند مجلّد، هتك‌ قرآن‌ و حرام‌ است‌ (ت‌)
  گفتار مرحوم‌ محدّث‌ قمّي‌ در مضارّ تصرّف‌ در عبارت‌ ديگران‌ و لزوم‌ دقّت‌ در نقل‌
  گفتار علاّمه‌ در لزوم‌ عبادات‌ به‌ زبان‌ عربي‌
  گفتار حكيمان? علاّمه‌ دربارۀ إعجاز قرآن‌ مجيد.
  تمام‌ أحكام‌ ارث‌ در سه‌ آيه‌ از آيات‌ قرآن‌ گنجانده‌ شده‌ است‌ (ت‌)
  أعراب‌ بت‌پرست‌، در برابر إعجاز قرآن‌ حربه‌اي‌ جز سحر ناميدن‌ آن‌ نداشتند.
  تنها قرآن‌ كريم‌، قطعيّ الصّدور است‌
  كتب‌ يهود و نصاري‌، نظير كتب‌ أخبار و تواريخ‌ ماست‌
  بحث‌ تفصيلي‌ دربارۀ حجّيّت‌ و اعتبار «تورات‌»؛ تورات‌ فعلي‌ سند متواتر ندارد.
  اهل‌ كتاب‌ در لسان‌ قرآن‌، و كتب‌ آنان‌
  داستان‌ و سرگذشت‌ تورات‌ فعلي‌ كه‌ در دست‌ مردم‌ است‌
  تاريخ‌ اجمالي‌ شهر بابِل‌ (ت‌)
  از بين‌ رفتن‌ تورات‌ اصلي‌ بدست‌ بُختُ نَصّر
  تورات‌ فعلي‌ را «عَزرا» جمع‌آوري‌ نمود.
  از اسارت‌ يهود تا نوشتن‌ مجدّد تورات‌، يك‌ قرن‌ و نيم‌ فاصله‌ بود.
  خواب‌ بخت‌ نصّر و تعبير دانيال‌ پيغمبر
  گفتار «قاموس‌ كتاب‌ مقدّس‌» دربارۀ نوشتن‌ عزرا تورات‌ را
  بحث‌ تفصيلي‌ دربارۀ حجّيّت‌ و اعتبار «إنجيل‌»؛ إنجيل‌ فعلي‌ نيز مانند تورات‌، سند ندارد و غير از ق
  انجيل‌ اصلي‌ موجود نيست‌؛ و أناجيل‌ اربعه‌ نوشتۀ افراد است‌
  أناجيل‌ اربعه‌ به‌ «انجيل‌ مَتّي‌» منتهي‌ ميگردند كه‌ اصل‌ عِبراني‌ آن‌ مفقود است‌
  سستي‌ أناجيل‌ أربعه‌ با وجود گستردگي‌ مسيحيّت‌ در عالم‌، شگفت‌آور است‌
  انحصار اناجيل‌ در چهارتا، ناشي‌ از تحريم‌ كليسا نسبت‌ به‌ باقي‌ اناجيل‌ بود.
  پيدايش‌ «إنجيل‌ بَرنابا» و عدم‌ قبول‌ كليسا
  بحث‌ تفصيلي‌ پيرامون‌ إنجيل‌ برنابا و كيفيّت‌ آشكار شدن‌ انجيل‌ برنابا (ت‌)
  گفتار دكتر سعادت‌ دربارۀ مؤلّف‌ انجيل‌ برنابا (ت‌) 280.
  دكتر سعادت‌، مؤلّف‌ انجيل‌ برنابا را يك‌ عالم‌ يهودي‌ تازه‌ مسلمان‌ أندلسي نامعلوم‌ ميداند (ت‌) .
  دلائل‌ دكتر سعادت‌، تخيّلات‌ واهيه‌اي‌ است‌ بدون‌ استناد به‌ شواهد تاريخي قطعي‌ (ت‌)
  إشكالات‌ صاحب‌ تفسير «المنار» بر شبهات‌ دكتر سعادت‌ دربارۀ انجيل‌ برنابا (ت‌) .
  گفتار مرحوم‌ سردار كابلي‌ در صحّت‌ انجيل‌ برنابا و متداول‌ بودن‌ آن‌ قبل از اسلام‌(ت‌) .
  إنجيل‌ برنابا از جهات‌ بسياري‌ موافق‌ قرآن‌ است‌ (ت‌) .
  تعصّب‌ كوركنندۀ مسيحيان‌ مانع‌ آنان‌ از قبول‌ اين‌ انجيل‌ است‌ (ت‌) .
  كلام‌ آية‌ الله‌ شعراني‌ در قطعيّ الصّدور نبودن‌ انجيل‌
  مطالب‌ باطل‌ در اناجيل‌ بسيار است‌
  فرقهاي‌ موجود بين‌ اسلام‌ و مسيحيّت‌ (ت‌)
  از بين‌ رفتن‌ تورات‌ و انجيل‌ واقعي‌، اثر غضب‌ خداوند بر يهوديان‌ است‌
  آيۀ: لَتُفْسِدُنَّ فِي‌ الارْضِ مَرَّتَيْنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا؛ دو بار خراب‌ شدن بيت
  كتاب‌ «منقول‌ رضائي‌» تأليف‌ نفيس‌ يك‌ عالم‌ يهودي‌ جديد الإسلام‌ است‌
  ادلّۀ كتاب‌ «منقول‌ رضائي‌» در عدم‌ أبديّت‌ تورات‌
  بحث يازدهم: قاطعيّت‌ و واسعيّت‌ قرآن‌ عظيم‌ و تفسير آيۀ: ال م ص‌ * كِتَـابٌ أُنزِلَ إِلَيْكَ فَلَا
  ترجمه‌ و تفسير آيۀ صدر مبحث‌ و آيات‌ پس‌ از آن‌
  قرآن‌، مطالب‌ خود را با قاطعيّت‌ بيان‌ ميكند.
  هيچ‌ كتاب‌ سماوي‌، مثل‌ قرآن‌ قاطعيّت‌ ندارد.
  إخبار قاطع‌ قرآن‌ از حوادث‌ آينده‌، يكي‌ از معجزات‌ آنست‌
  إخبار غيبي‌ قرآن‌ در آيات‌ سورۀ فتح‌
  إخبار قرآن‌ از غلبۀ روميان‌، از معجزات‌ ظاهر آنست‌
  تفسير آيات‌: ا ل م‌ * غُلِبَتِ الرُّومُ...
  علّت‌ مسرّت‌ مسلمين‌ از غلبۀ روم‌ و شكست‌ ايران‌
  خزائن‌ و مختصّات‌ خسرو پرويز (ت‌)
  تكذيب‌ مشركين‌ خبر غلبۀ روم‌ را بر ايران‌
  نامۀ حضرت‌ رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ به‌ خسرو پرويز (ت‌)
  جنگهاي‌ خسرو پرويز با هرقل‌ امپراطور روم‌
  مردم‌ فقط‌ از ظاهر اطّلاع‌ دارند، و از حقيقت‌ بي‌خبرند.
  آيات‌ قاطعۀ قرآن‌ در إخبار به‌ غيب‌
  قاطعيّت‌ آيات‌ قرآن‌ بهيچوجه‌ با ظواهر امر قابل‌ توصيف‌ نبود
  گفتار مورّخين‌ خارجي‌، در اينكه‌ پيامبر اسلام‌ به‌ گفتار خودش‌ ايمان‌ داشته‌ است‌
  صبر و تحمّل‌ رسول‌ الله‌ بر آزار و اذيّت‌ و تكذيب‌ و استهزاء كفّار وسفر رسول‌ الله‌ به‌ طائف‌ براي
  آزارها و اذيّت‌هاي‌ مردم‌ طائف‌ به‌ رسول‌ الله‌
  استماع‌ جنّ آيات‌ قرآن‌ را در بازگشت‌ رسول‌ الله‌ از طائف‌
  پناه‌ خواستن‌ رسول‌ الله‌ در وقت‌ ورود به‌ مكّه‌ از بعضي‌ از كفّار براي‌ تبليغ‌ رسالات‌ خدا
  پيامبر در طائف‌، تك‌ و تنها با قاطعيّت‌ دعوت‌ خود را نمود.
  اخلاق‌ عظيم‌ پيغمبر اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌
  أشعار بوصيري‌ در مجد و عظمت‌ رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ و آله‌ و سلّم‌
  لغات‌ و اصطلاحات‌ بديعۀ قرآنيّه‌
  معناي‌ «حقّ» و مشتقّات‌ آن‌ در قرآن‌
  در تفسير آيۀ: أُولَـئِكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ.
  مراد از «شجرة‌ ملعونه‌» در قرآن‌، بني‌ اُميّه‌ هستند (ت‌)
  استفادۀ علاّمۀ طباطبائي‌ از تعبير «حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ».
  >> إجماع‌ شيعه‌ بر اينكه‌ پدران‌ و مادران‌ معصومين‌، بايد موحّد باشند (ت‌)
  معني‌ «ضلال‌» در قرآن‌ كريم‌
  تعابير قرآن‌ دربارۀ نزول‌ عذاب‌
  تفسير آيۀ: كَأَن‌ لَمْ يَغْنَوْا فِيهَا
  تفسير آيۀ: وَ جَعَلْنَـاهُمْ أَحَادِيثَ..
  اختصاصات‌ قرآن‌؛ آيات‌ قرآن‌، در تعبيراتش‌ ادب‌ خاصّي‌ دارد.
  تعابير قرآن‌، ارزشها و حقائق‌ را آشكار مي‌سازد.
  لفظ‌ «جهل‌» در قرآن‌ كريم‌ (ت‌)
  قرآن‌ كتاب‌ تربيت‌ و ادب‌ است‌
  قرآن‌ ناسزا و سبّ را جائز نمي‌شمرد مگر به‌ ظالمين‌
  ظهور روح‌ محبّت‌ و وَداد در آيات‌ قرآن‌ كريم‌
  حجّيّت‌ سنّت‌، در قوّۀ حجّيّت‌ قرآن‌ است‌
  بسياري‌ از مسائل‌ اصول‌ و فروع‌، از ضمّ و ضميمۀ قرآن‌ و سنّت‌ تحصيل‌ ميگردد.
  مجموع‌ قرآن‌ و سنّت‌، «علّت‌ فاعلي‌» را خدا، و موجودات‌ را «مُعدّات‌» مي‌شمرد.
  قرآن‌ و سنّت‌ مانند دو بال‌ طائر، هر يك‌ مُقوّي‌ دگرند.
  بيان‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در لزوم‌ تمسّك‌ به‌ قرآن‌
  توصيۀ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ به‌ قرآن‌، ضمن‌ وصيّت‌ مفصّله‌
  دعاي‌ «صحيفۀ سجّاديّه‌» در لزوم‌ تمسّك‌ به‌ قرآن‌
  وجه‌ تسميۀ ديوان‌ حافظ‌ به‌ لسانُ الغيب‌ (ت‌)
  «تا بوَد وردت‌ دعا و درس‌ قرآن‌ غم‌ مخور»؛ مواردي‌ كه‌ در «ديوان‌ حافظ‌» از قرآن نام‌ برده‌ شده‌ ا
  بحث‌ دوازدهم‌: غير قابل‌ تغيير بودن‌ و عموميّت‌ قرآن‌ مجيد و تفسير آيۀ: وَ أُوحِيَ إِلَيَّ هَـذَا ا
  راه‌ ثبوت‌ قرآن‌، منحصر در «تواتر» است‌
  قرآن‌ با عبارات‌ و ألفاظش‌، به‌ تواتر ثابت‌ است‌
  جلالت‌ و عظمت‌ مقام‌ أُبيّ بن‌ كعب‌، از كُتّاب‌ و قرّاء و مفسّرين‌ قرآن‌ از صحابه‌ (ت‌)
  امتناع‌ ابن‌ مسعود از تسليم‌ كردن‌ مصحف‌ خود به‌ عثمان‌ براي‌ سوزاندن‌
  مصحف‌ عثمان‌، از روي‌ مصحف‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ است‌
  بردن‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ مصحف‌ خود را بر شتري‌ به‌ مسجد.
  بيان‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ دربارۀ كيفيّت‌ تعليم‌ رسول‌ الله‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله قرآن‌
  مصحف‌ عثمان‌ مورد امضاي‌ ائمّه‌ بوده‌ و مقدار آن‌ با مصحف‌ أميرالمؤمنين‌ مساوي‌ است‌
  أخباري‌ كه‌ دلالت‌ بر تحريف‌ قرآن‌ دارد، به‌ دليل‌ عقلي‌ از حجّيّت‌ ساقط‌ است‌ (ت‌)
  عدم‌ جواز قرائت‌ قرآن‌ به‌ قرائت‌ غير متواتره‌
  قرآني‌ كه‌ امروز به‌ قرائت‌ عاصم‌ ميخوانند، همان‌ قرائت‌ أميرالمؤمنين‌ است‌
  قرائت‌ عاصم‌ بواسطۀ ابو عبدالرّحمن‌ سلميّ به‌ أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ مي‌رسد؛ و هر دو شيعه‌ان
  قرائات‌ سبعۀ متواتره‌
  تقدّم‌ شيعه‌ در علم‌ قرائت‌ و تصنيف‌ در آن‌ (ت‌)
  صاحب‌ «جواهر» و آية‌ الله‌ خوئي‌، منكر تواتر قرائات‌ سبعه‌ هستند.
  استدلال‌ صاحب‌ «جواهر» به‌ روايات‌ إنّ القُرءانَ نَزَلَ بِحَرفٍ واحدٍ عَلي‌ نبيٍّ واحدٍ.
  أدلّۀ آية‌ الله‌ خوئي‌ بر ردّ تواتر قرائات‌
  قرائات‌ سبعه‌، از روي‌ اجتهاد نيست‌ و گفتار علاّمۀ طباطبائي‌ دربارۀ استناد قرائات‌ به‌ سماع‌ و روا
  پنج‌ دليل‌ بر ردّ قول‌ به‌ عدم‌ تواتر قرائات‌ سبعه‌
  أساطين‌ مذهب‌ شيعه‌ همچون‌ علاّمۀ حلّيّ، قائل‌ به‌ تواتر قرائات‌ سبعه‌اند.
  شواهد و ادلّۀ انحصار طريق‌ قرائت‌ در سماع‌ و روايت‌
  مشخّصات‌ قرائت‌ عاصم‌ در نقل‌ و سماع‌
  قرائت‌ قرآن‌ با قواعد عربي‌، بدون‌ سماع‌، قرائت‌ قرآن‌ نيست‌
  تواتر در قرّاء سبعه‌، از هر دو جانب‌ متحقّق‌ است‌
  اتّفاق‌ علماي‌ شيعه‌ و عامّه‌ بر تواتر قرآن‌
  مطالب‌ «الاضواء» در ذكر بعضي‌ از اشكالات‌ وارده‌ بر تواتر قرآن‌، و جواب‌ آنها (ت‌)
  مراد از «أحرُف‌ سبعه‌» قرائات‌ سبعه‌ نيست‌
  روايات‌ القُرءانُ اُنزِلَ عَلي‌ سَبعةِ أحرُفٍ، مردود است‌
  مراد از «سبعة‌» عدد هفت‌ نيست‌؛ كثرت‌ در آحاد است‌
  دربارۀ حديث‌ اقْرَأ كَما يَقرَأُ النّاسُ...
  «تنبيهات‌»؛ تنبيه‌ اوّل‌: روايات‌ متظافرۀ شيعه‌ و عامّه‌ كه‌ بِسمِ اللَه‌، جزء سوره‌ است‌
  تنبيه‌ دوّم‌: مُعوِّذتَين‌، دو سوره‌ از قرآن‌ مي‌باشند.
  تنبيه‌ سوّم‌: اقسام‌ قرائات..
  تنبيه‌ چهارم‌: قرائت‌ مُدرَج‌
  تنبيه‌ پنجم‌: «مَلِكِ يَوْمِ الدِّينِ» اختيار است‌، نه‌ «مَـلِكِ يَوْمِ الدِّينِ».
  آية‌ الله‌ علاّمۀ طباطبائي‌ و آية‌ الله‌ قاضي‌ «مَلِكِ يَوْمِ الدِّينِ» مي‌خوانده‌اند.
  قرائت‌ اكثر قرّاء «مَلِك‌» است‌، و آن‌ أنسب‌ و أعمّ است‌
  خطبۀ «نهج‌ البلاغة‌» در نزول‌ قرآن‌، و راهنمائي‌ خير و شرّ
  فقراتي‌ از دعاي‌ ختم‌ قرآن‌ در «صحيفۀ سجّاديّه‌»، و ترجمۀ آن‌
  اُمّ ورقة‌ دختر عبدالله‌ بن‌ حارث‌، جامع‌ قرآن‌ و شهيد بود.
  حالات‌ نفيسه‌ خاتون‌، و تلاوت‌هاي‌ قرآن‌ وي‌
  حالات‌ رحلت‌ و عشق‌ او در وقت‌ مرگ‌
  قصائدي‌ كه‌ دربارۀ نفيسه‌ خاتون‌ سروده‌اند.
  حسن‌ بن‌ زيد بن‌ حسن‌، و پدرش‌ زيد بن‌ حسن‌، مردودند.
  معناي‌ جامع‌ قرآن‌ بودن‌ و در برداشتن‌ آن‌
  القُرءانُ هُدًي‌ مِن‌ الضَّلالَة‌

کلیه حقوق در انحصارپرتال متقین میباشد. استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است

© 2008 All rights Reserved. www.Motaghin.com


Links | Login | SiteMap | ContactUs | Home
عربی فارسی انگلیسی