حفظ حريم و حدّ و حدود مقام ولايت و امامت از مباني تشيّع است 

بسم الله الرّحمن الرّحيم

يكي از شعائر شاخص و بارز شيعه، و بلكه به عبارت صحيح‌تر بايد گفت: اصل و پايه همه اصول و مباني تشيّع، محبّت و تولّي اولياء دين حنيف، حضرات معصومين صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين مي‌باشد؛ چنانچه در روايت معروف وارد است:

بُنَي الإسلامُ علَي خَمْسٍ: علَي الصَّلوةِ‌ و الزّكوَةِ‌ و الصَّومِ و الحَجِّ و الوَلايَةِ؛ و لَمْ يُنادَ بِشَيءٍ كَما نوديَ بِالوَلايةِ![1]

«اسلام بر پنج ركن استوار است: نماز، روزه، زكات، حجّ و ولايت اهل بيت رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم؛ درحاليكه خداي متعال به هيچيك از اينها توصيه نفرموده، به آن ميزان كه درباره ولايت توصيه كرده است!». و در اين مورد روايات از حدّ تواتر فراتر است.

حقيقت مكتب تشيّع منحصر در ولايت و انقياد بي‌چون و چرا و اطاعت محض از حضرات معصومين عليهم الصّلوة و السّلام است؛ و ظهور اين مكتب و تبلور مباني آن در احياء‌ ذكر و ابراز مراتب مودّت و محبّت به خاندان رسالت تحقّق مي‌يابد. تشيّع است

در مكتب تشيّع حريم و حدود مقام ولايت و منصب امامت بايد كاملاً مورد توجّه قرار گيرد، و هيچ فرد ديگري از هر طبقه و مرتبه نبايد در اين حريم و حرم داخل شود. تعابير و كلماتي كه در شرح و بيان احوال بزرگان و زعماي دين بكار مي‌رود بايد بطور كلّي با اصطلاحات و واژه‌ها و عبارات مستعمله در مورد أئمّه هدي عليهم السّلام تغاير و تمايز ماهوي داشته باشد؛ كه خداي نكرده تساهل و تسامح در اين مسأله موجب سخط و غضب ولي نعمت ما و خداي متعال خواهد شد.

تبيين مسأله امامت معصوم عليه‌ السّلام و امتياز او با ساير افراد بايد سرلوحه شعائر و مباني تشيّع قرار گيرد؛ و اين مسأله براي عموم، چه مسلمين و چه غير آنان روشن و مبرهن گردد كه مقام و موقعيّت امام معصوم عليه السّلام ماوراي انديشه و توهّمات بشري قرار دارد و هيچ فردي را نمي‌توان به او مقايسه نمود. و وصول به مرتبه و درجه امام عليه السّلام از طوق و طاقت افراد بشر خارج است، مگر آن عدّه قليل كه با قدم راسخ و همّتي عالي و عزمي متين و مجاهدات پيوسته و سلوك مسير إلي الله حجب ظلماني و نوراني نفس را طيّ نموده با وصول به مرتبه ولايت و تجرّد، در نفس امام عليه السّلام فاني و مندكّ گرديده‌اند؛ كه از اينان به عرفاي بالله و صاحبان ملك ولايت و حائزان مرتبه تجرّد مطلق و فناء في الله تعبير مي‌شود، و باقي افراد در مراتب مادون به حسب سعه وجودي و ادراكي خود قرار دارند.

در مكتب تشيّع همه چيز امام معصوم است و بس! و حديث شريف نبوي: إنّي تاركٌ فيكُم الثِّقلَينِ، كتابَ اللهِ و عِترَتي؛ و إنَّهما لَن يَفترِقَا حَتّي يَردا علَيَّ الحَوضَ ناظر به اين لطيفه مي‌باشد.

كتاب الله ناطق كه همان نفس مقدّس و ملكوتي امام معصوم مي‌باشد ناظر به دو جنبه تعليمي و تربيتي حقائق قرآن كريم است، و بدون آن تمسّك به قرآن جز گمراهي و ضلالت ثمره‌اي ببار نخواهد آورد. مشكلي كه برادران اهل سنّت ما با آن مواجه مي‌باشند، نسيان اين نكته حياتي و رها نمودن زمام امور دين و دنياي خود، و سپردن كشتي طوفان زده به دست امواج هولناك فتن و گردابهاي مخوف زمانه است. تسليم و تفويض زمام دين به دست افرادي همچون أبوحنيفه و غيره و حذف أئمّه هدي صلوات الله عليهم اجمعين، كه خداي متعال فقط و فقط اينان را لائق و قابل براي هدايت و دلالت خلق دانسته است ثمره‌اي جز حيرت و سرگشتگي در امور دين و دنياي آنان نخواهد داشت؛ و همين مسأله براي شيعه نيز صادق است. اگر ما ذرّه‌اي از اين مسير منحرف گرديم و بخواهيم خودسرانه مسيري جداي از مسير و ممشاي اهل بيت عصمت و طهارت بپيمائيم، و از فرامين و دستورات نوراني آنان به خواست خود و سليقه شخصي و رعايت مصالح دنيوي سر باز زنيم، به همان مهلكه و خسراني دچار خواهيم شد كه ساير فرق مسلمين به آن گرفتار شدند.

قيام سيّد الشّهداء عليه السّلام حياتي‌ترين شاخص حقّ و باطل است

سيّد الشّهداء عليه السّلام حياتي‌ترين شاخص حقّ و باطل است  قيام سيّد الشّهداء عليه السّلام حياتي ترين شاخص حقّ و باطل است

مسأله قيام حضرت سيّد الشّهداء عليه السّلام و شهادت آن بزرگوار در فرهنگ تشيّع به عنوان حياتي‌ترين شاخص حقّ و باطل براي انسان در جميع مراتب و مراحل تكاملي آن قرار دارد،‌ و هيچ فردي را در هيچ مرتبه‌اي گزير و گريزي از اتّباع و پيروي آن حضرت در تمام مراحل و موقعيّتهاي مختلف اين حركت، چه قبل از عاشوراء‌ و چه پس از آن نمي‌باشد. زيرا اين واقعه با ويژگي‌هاي خود يك حادثه استثنائي در طول تاريخ بشريّت است كه خلق آن توسّط يك امام معصوم عليه السّلام تحقّق پيدا كرده است نه يك فرد عادي و يا يك عالِم عادي.

ديدگاه فرهنگ شيعه نسبت به واقعه عاشوراء با ساير ديدگاهها نسبت به اين قضيّه يك تفاوت ماهوي و اساسي دارد؛ و به قول مولانا:

مظلوميّت حضرت سيّد الشّهداء‌ عليه السّلام در فرهنگ تشيّع اين نيست كه گروهي از خدا بي‌خبر با يورش بر عدّه‌اي از ذراري و اولاد پيامبر آنان را از دم تيغ گذراندند و از بزرگ و كوچك، حتّي طفل شيرخوار نگذشتند و پس از شهادتشان اهل بيت رسول خدا را با آن وضع فجيع و شرم‌آور از اين شهر به آن شهر در شوارع و ملأ عامّ به اسارت و غل و زنجير كشاندند، و كردند آنچه را كه تاريخ از ذكر آن به شرم آيد!

مظلوميّت سيّد الشّهداء در اين است كه كسي به حقيقت و روح و جان اين حادثه پي نبرده، و از جاهل و عامي تا عالم و خبير همه و‌ همه اين واقعه را از دريچه نفس و روح آشفته و ناخالص و افكار كودكانه خود تفسير و توجيه مي‌كنند. عامي اين حادثه را به عنوان يك حادثه دلخراش و جانگداز مي‌نگرد، و از اين روي بر سر و سينه خود مي‌كوبد و اشك ماتم بر اين مصيبت از ديدگان مي‌افشاند. و بطور كلّي نكات عاطفي و احساسي اين حادثه آنچنان چشم و گوش و حواسّ او را بخود معطوف نموده است كه ديگر مجالي براي تأمّل و تفكّر در جنبه حياتي و اساسي اين واقعه، كه بر آن اساس تكوّن و تشكّل و هويّت واقعه كربلا نشأت گرفته است باقي نمي‌گذارد.

تحليل و بررسي تاريخ عاشوراء بعنوان واقعه‌اي احساسي و رنج و اِلم ظاهري، كه در يك طرف آن فرزند رسول خدا با اهل و عيالِ بي‌پناه خود و عدّه‌اي قليل از اصحاب و ياران مخلص، و در طرف ديگر يزيد پليد و دنيا باوران ستم پيشه و غدّار كه در لشكري انبوه براي هدم و محو نه مكتب رسول الله و مكتب ولايت،‌ بلكه براي قتل و نهب شخص آن حضرت و اهل بيتش قرار گرفته است، ‌ظلمي است فاحش و گناهي است نابخشودني كه صاحب اين مصيبت با تمام وجود خود از آن مبرّي و منزّه است.

حادثه عاشوراء هرچه بود و در هر بُعد از جنايت و وقاحت قرار داشت بالأخره سپري شد، و گريه و ماتم بر امري كه صدها سال از وقوع آن گذشته است چه دردي را دوا مي‌كند و چه نيازي را بر طرف مي‌نمايد؟ و آيا اين همه تأكيدات و دستورات متوافر و متكاثر از حضرات معصومين عليهم السّلام بر اقامه مجالس عزا و مصيبت و گريه بر مصائب سيّد و سالار شهداء و اهل بيت مظلومش فقط براي اين جهت بوده است؟ يا اينكه مقصود و منظور چيز ديگري است.

مجالس عزاداري سالار شهيدان از مباني اصيل خود فاصله گرفته است 

و لذا مي‌بينيم كه متأسّفانه امروز مسأله مرثيه و روضه و عزاي حضرت أباعبدالله الحسين أرواحنا له الفداء از صورت منطقي و عبادي خود به جهات اعتباري و وهميّات دنيوي تغيير مسير و جهت داده است. هدف و غايت ذاكرين و نوحه خوانان بر هر چه پر رنگ و لعاب كردن ظاهري اين مصائب متمركز شده است؛ و تهييج احساسات مردم بخصوص طبقه جوان به هر وسيله و با هر تعبير و به هر ترفند و جلوه‌اي انجام مي‌پذيرد، و هر كه در اين راه موفّقتر است مطلوبتر است. و اگر بخواهيم قدري به خود جسارت دهيم و اين مجالس را با مجالس عادي ديگر مقايسه كنيم بايد بگوئيم به مجالس تئاتر و هنرپيشه‌گي أشبه است تا به مجالسي كه در خور شأن و متانت و منزلت يك امام معصوم عليه السّلام قرار دارد. و هدف از اين امور فقط گريه بيشتر و بر سر زدن بيشتر و فرياد زدن بيشتر است و بس!

گويا صاحب عزا و مصيبت به اين گريه‌ها و شيون‌هاي ما به اين نحو و اين كيفيّت نيازمند است، و به اين صورت او را از حالت غربت خارج نموده لباس عزّت و اقتدار را بر قامت او مي‌پوشانيم، و مظلوميّت را از دامان او مي‌زدائيم و به او اعلان مي‌كنيم: اي حسين! اگر در كربلا ياوري نداشتي كه به دفاع از تو برخيزد و حرم تو را در قبال اين گرگان بيابان محافظت نمايد، اكنون بيا و ببين كه اين جمع شيفتگان و عاشقانت چگونه در عزاي تو فرياد مي‌زنند و بر سر و روي خود مي‌كوبند و بر عزاي تو سرشك ماتم از ديده روان مي‌سازند!

سيّد الشّهداء عليه السّلام از اين ديدگاه فقط يك فرد مظلوم و مقهور است كه با او به قساوت برخورد شده است، و اگر لشكريان يزيد با او به نحو ديگري برخورد مي‌نمودند‌ (مثلاً آنها را از آشاميدن آب منع نمي‌كردند، و يا طفل شيرخوارش را با تير جفا به شهادت نمي‌رساندند، و يا پس از شهادتش به حرم و خيام او يورش نمي‌آوردند و خيمه‌هاي او را به آتش نمي‌كشاندند، و يا اينكه اهل‌بيت او را در غل و زنجير در بيابانها به آن كيفيّت فجيع حركت نمي‌دادند و ...) ديگر بهانه و دستاويزي براي اين نحو از عزاداري و مصيبت وجود نداشت؛ چونان كه براي ساير أئمّه هدي عليهم‌ السّلام همچون امام مجتبي و حضرت سجّاد و غيره چنين نمي‌كنند، و در آن مجالس با يك تعزيه و ذكر مصيبت عادي مجلس را تمام مي‌كنند. بنابراين بخوبي روشن مي‌شود كه اينهمه شور و احساس و ابراز اندوه و ماتم بر حضرت سيّد الشّهداء عليه السّلام فقط به لحاظ كيفيّت استثنائي او در مسأله شهادت است، نه به جهت لحاظ مراتب امامت و ظلمي كه بر امام عليه السّلام از حيثيّت امامت و ولايت او رفته است، مانند ساير ائمّه ما عليهم السّلام.

البتّه نمي‌توان اين نكته را بر عوام خورده گرفت، زيرا آنان طبعاً با معارف و اصول اعتقادي اسلام چندان آشنا نمي‌باشند؛ و طبيعي است كه منظر و ديدگاه آنان نسبت به مسائل و حوادث تاريخي از اين دريچه كه دريچه حسّ‌ و عواطف است خواهد بود.

قيام سيّد الشّهداء عليه السّلام را در مبارزه با ظلم نبايد منحصر نمود 

و در مقابل اين ديدگاه عاميانه، ديدگاهي روشنفكرانه (به اصطلاح غير صحيح امروزي خود) نسبت به حضرت أباعبدالله عليه السّلام وجود دارد. ديدگاهي كه تمام ظرفيّت و قابليّت و شخصيّت و شؤونات و مراتب كمال و فعليّت امام عليه السّلام را منحصراً در مسأله مبارزه با ظلم و ستم دربار امپراطوري و شاهنشاهي بني‌امّيه،‌ بخصوص يزيد پليد مي‌داند؛ و تنها و تنها از اين ديدگاه به شخصيّت و شؤونات امام عليه السّلام مي‌نگرد. و اگر بخواهيم خيلي به اين ديدگاه از جنبه ساير مراتب امام عليه السّلام امتياز بدهيم، بايد سهم ساير ابعاد وجودي او را در مقياس با مسأله مبارزه تنها ده درصد قرار دهيم، و نود درصد را صرفاً براي مبارزات او با دستگاه جائر اُموي در نظر بگيريم؛ و شخصيّت آن حضرت را به عنوان يك فرد مبارز و معارض با ظلم و فساد چونان ساير افرادي كه در طول تاريخ به اين مسأله پرداختند، مانند كاوه آهنگر و يعقوب ليث و ژاندارك و اقبال و گاندي و غيره كه چهره بارز آنان در مسأله مبارزه با مفاسد و ستم حكّام و جبابره زمان مجسّم و مشخّص است، بدانيم.

از اين ديدگاه امام عليه السّلام را (چه سيّد الشّهداء و چه غير آن حضرت) تنها در بعد مبارزه با رژيم‌هاي ستمكار مي‌شناسند نه بيشتر، و براي تثبيت نقاط روشن و بارز امام عليه السّلام در طول زندگي به دنبال مبارزات او مي‌گردند، و اگر در صفحات تاريخ به اين مسأله برخورد نكنند يا نتوانند به شكل موجّه آنرا ارائه دهند، با هزار زحمت و مصيبت مبارزه‌اي را براي او مي‌تراشند و آنرا با هزار رنگ و لعاب در معرض افكار عموم قرار مي‌دهند، تا مبادا خداي نكرده بواسطه فقدان و يا ضعف در اين نكته مهمّ و حياتي (!!) نقصاني و ايرادي و خدشه‌اي بر مسأله امامت و ولايت و زعامت او وارد گردد!

اعتراض به امام مجتبي عليه السّلام به عدم قيام ناشي از جهالت است

در اين ديدگاه طبعاً بين أئمّه عليهم السّلام نسبت به اين مسأله به ميزان شدّت و ضعف آن اختلاف فاحشي بوجود خواهد آمد، و رتبه سيّد الشّهداء‌ عليه السّلام با برادر اكبر خود حضرت امام حسن مجتبي عليه السّلام تفاوت چشمگيري خواهد يافت؛ و نعوذ بالله منقصتي كه از اين باب بر سبط اكبر رسول خدا وارد مي‌آيد چه بسا مسأله امامت او را زير سؤال مي‌برد.

اين ديدگاه حتّي در خود زمان امام مجتبي عليه السّلام وجود داشته است، و پس از صلح با معاويه از طرف نزديكترين ياران خود مورد اعتراض و تعابيري قبيح و زننده قرار گرفته است.

مظلوميّت آن حضرت را بنگريد كه براي دفاع از آرمان و روش خود بايد از كلام نبوي كه فرمود: الحَسنُ و الحُسَينُ إمامانِ، قاما أو قَعَدا![2] استعانت بجويد، و بدينوسيله خود را از گزند آماج تيرهاي سبّ و دشنام و شناعت، آنهم توسّط اصحاب و ياران نزديك خود برهاند.[3]

و از همه اينها گذشته، از آنجا كه اين مسأله در طول بيش از يكهزار سال براي آخرين پيشوا و امام ما حضرت بقيّة الله الأعظم أرواحنا فداه اتّفاق نيفتاده است، بايد گفت كه از همه بيشتر آن حضرت مورد اين اشكال و اعتراض قرار خواهند گرفت؛ و گويا به وظيفه امامت و زعامت خود ـ نعوذ بالله ـ در طيّ اين قرون و اعصار عمل ننموده‌اند!

اين ديدگاه همانند ديدگاه اوّل ناشي از جهل و عدم شناخت حقيقت امامت، و مسأله‌اي بدين خطيري را با ديد أحول و بيمار نگريستن، و امام را همچو خود دانستن و او را به خود قياس نمودن، و مشاعر او را در حدّ مشاعر و مدركات خود تنزّل دادن است؛ نَعُوذُ بالله مِن الجهلِ و الضَّلالةِ و البُعد و الغَواية.

ارزش تاريخ عاشورا به حضور امام معصوم در آن است 

اين طائفه نمي‌دانند كه سيّد الشّهداء عليه السّلام قبل از خلق حادثه عاشوراء يك امام بود، امام معصوم. و ارزش تاريخ عاشوراء به حضور يك امام معصوم در آن است نه يك فرد عادي، ولو اينكه به هر مرتبه از مراتب علم و تقوي و تقرّب رسيده باشد. و به عبارت ديگر: اين امام معصوم است كه به حادثه عاشوراء عزّت و شرف و اعتبار و هويّت خاصّ مي‌بخشد، نه اينكه عاشوراء براي امام عليه السّلام شرف و عزّت و آبرو آورده است. و اگر در اين حادثه عظما هر فرد ديگري با هر هويّت و شخصيّتي كه باشد زمام امور را به دست مي‌گرفت و اداره اين جريان را بعهده مي‌گرفت، ديگر عاشوراء عاشوراء نبود بلكه واقعه‌اي بود مانند ساير وقايع و حادثه‌اي بود همچون ساير حوادث بيشمار تاريخ، كه در آن به عدّه‌اي به ناحقّ ظلم و ستم رفته است و آنان مقهور و منكوب عدّه‌اي ستمكار و جنايتكار بوده‌اند.

از اينجاست كه ما درمي‌يابيم در هيچ عصري هيچ واقعه‌اي را به واقعه عاشوراء نبايد قياس نمود، و خداي نكرده تعابيري كه حاكي از يك نوع وحدت و مشابهت بين اين وقايع با واقعه عاشوراء‌ بوجود مي‌آورد نبايد بكار بست، و از حدود تعيين شده توسّط حضرات معصومين عليهم السّلام نبايد تجاوز نمود.

در اين تصوّر نابجا و غلط نسبت به ساحت مقدّس حضرت مولي الكونين أبي‌‌عبدالله الحسين عليه السّلام، حقيقت و شؤون امامت بتمام معني الكلمه، و كيفيّت ربط امام با مبدأ أعلي و وساطت او بين ذات حق متعال و بين ساير مخلوقاتش (از مُبدَعات و مجرّدات و عالم طبع و مادّه) و تدبير تكويني در همه نفوس اشياء، و قوام حيات اشياء ملكي و ملكوتي به نفس قدسي آن حضرت، و ايصال همه مراتب تعيّنات به اصل و حقيقت خود تكويناً و واقعاً بطور كلّي فراموش شده است.

امام عليه السّلام قلب عالم امكان، و سرّ حقيقت تنزّل فيض پروردگار در عوالم مادون ذات حقّ است. مشيّت و تقدير اراده الهي توسّط نفس امام عليه السّلام در جميع عوالم ساري و جاري است؛ در آنجا كه اراده حقّ بر قيام تعلّق گيرد قيام مي‌كند ولو اينكه يك نفر همراه و همگام با او نباشد، و در آنجا كه اراده حقّ بر سكوت و سكون تعلّق پذيرد از خود اظهار سليقه و رويّه نمي‌كند، گرچه تمامي خلائق پشت سر او در حال انقياد و اطاعت باشند. او از خود گذشته است و به حقّ پيوسته است، و ديگر از پيش خود نظري ندارد و فكري سواي اراده و مشيّت حقّ در مخيّله او خطور نمي‌كند. فعل او فعل حقّ است و بر فعل حقّ ايراد و اعتراض جائي ندارد.

سكوت امام مجتبي عليه السّلام به همان اندازه مورد رضا و مشيّت حقّ است كه قيام سيّد الشّهداء‌ عليه السّلام، بدون يك ذرّه و يا سر سوزني اختلاف و تفاوت. و اگر جز اين باشد در فعل حقّ قبح و شناعت به وجود مي‌آيد؛ تَعالَي اللهُ عن ذلكَ عُلُوًّا كبيرًا. و تا انسان به اين حقيقت نرسد دائماً در حال شكّ و ترديد و نوسان و اعتراض و ايراد اشكالات واهي و پوچ نسبت به امام معصوم عليه السّلام بسر خواهد برد. و در هر موقعيّتي و مناسبتي (بسته به حوادث و جريانات مناسب و يا نامناسب آن موقعيّت) حكمي و قضاوتي به مقتضاي فهم ناقص و توهّمات و تخيّلات خود نسبت به فعل امام عليه السّلام خواهد نمود، و دائماً دچار تناقض و تضادهاي متولّده از جريانات مشابه در زمينه‌ها و ظروف متفاوت خواهد گرديد.

و از اين جا به اين حديث شريف نبوي مي‌رسيم كه فرمود: الحَسنُ و الحُسينُ إمامانِ، قاما أو قَعَدا!

دعوت امام عليه السّلام به جهاد يا صلح تابع اراده حقّ و شرائط زمان است 

يك فرد شيعه به مقتضاي فرهنگ اصيل و ناب خود اوّل بايد امام را بشناسد، آنگاه به افعال و كردار او توجّه نمايد. و لذا مشاهده مي‌كنيم بسياري از بزرگان عصرِ امام عليه السّلام، همچون برادر گرامي آن حضرت جناب محمّد حنفيّه و يا عبدالله بن جعفر طيّار و اُمّ سلمه زوجه مرضيّه رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم و ديگران، آن حضرت را از اقدام بر قيام برحذر مي‌داشتند، امّا آن حضرت توجّهي به نصائح و توصيه‌هاي آنان نفرمود. درحاليكه مشابه همين واقعه براي فرزند حضرت سجّاد عليه السّلام: جناب زيد بن عليّ بن الحسين اتّفاق افتاد، و امام باقر عليه السّلام او را از قيام عليه بني‌مروان برحذر داشت ولي او نپذيرفت و آن حضرت را متّهم به ترس و عدم جرأت عليه ظلم و ستم خلفاء نمود، و در نتيجه پس از يك نبرد سخت كه بين او و لشكريان بني‌مروان در حومه كوفه رخ داد به شهادت رسيد و جسدش چهار سال بر بالاي دار نمودار بود.[4]

اگر قرار است امام عليه السّلام هميشه دعوت به جهاد و معارضه عليه ظلم كند پس چرا امام باقر عليه السّلام اين كار را نكرد؟ و اگر قرار بود سيّد الشّهداء هميشه معارضه و مبارزه با ظلم را سرلوحه برنامه تربيتي و ديني و اجتماعي خود قرار دهد، پس چرا به مدّت ده سال به حكومت معاويه پليد لعنة الله عليه تن در داد و عليه او اعلان جنگ نكرد؟

و اگر گفته شود كه: زمانه و شرائط اجتماعي براي يك همچنين قيامي مساعد نبوده است؛ بايد نتيجه گرفت: پس فرق بين دو امام گذاردن، و يكي را فطرتاً و ذاتاً طالب صلح و آرامش و سكوت، و ديگري را مبارز و مجاهد و معارض دانستن اشتباهي است فاحش و خطائي است غير مقبول، كه ناشي از جهل و ناداني ما به حقيقت امامت و ولايت است؛ و بقول مولانا جلال الدّين بلخي:

اشتباه ما در اين است كه مي‌آئيم فعل امام معصوم را با فعل عادي و پر از غلط و خطاي خود مقايسه مي‌كنيم. خيال مي‌كنيم چون امام در فلان مقطع و فلان شرائط قيام كرد پس هر كس ديگري مي‌تواند اين كار را انجام دهد، و يا اگر در فلان مسأله سكوت كرد بايد در همه جا ما هم سكوت كنيم، و يا اگر فلان سخن را در برهه‌اي بر زبان آورد ما هم مُجاز به همان قول و كردار خواهيم شد؛ و كلام معصوم را فراموش كرده‌ايم كه فرمودند: لا يُقاسُ بِنا أحد‏ٌ[6]، «هيچ فردي را نمي‌توان به ما قياس و تشبيه نمود!».

سيّد الشّهداء عليه السّلام فقط در حادثه كربلا تفسير و خلاصه نمي‌شود  

سيّد الشّهداء فقط در حادثه كربلا تعريف و تفسير نمي‌شود. حادثه كربلا يكي از هزاران هزار جلوه و ظهور اوست. مسأله كربلا با آن وسعت و عظمت و مراتبي كه دارد (كه حتّي در تصوّر و تخيّل كسي نمي‌گنجد) باز در مقايسه با منصب امامت و ولايت و شؤونات يك امام معصوم عليه السّلام يمي است از اقيانوس،‌ و قطره‌اي است از بحار رحمت و فيضان امام عليه السّلام.

اگر سيّد الشّهداء عليه السّلام داراي افكاري همچو افكار ما، و روشي همچو روش و ممشاي ما مي‌بود، در همان هنگام كه در مكّه معظّمه بسر مي‌برد و شنيده بود كه يزيد عدّه‌اي را براي اغتيال و ترور او فرستاده است[7]، در مكّه مي‌ماند و شهادت خود را با ريختن خون خود در حرم الهي و بيت الله الحرام رقم مي‌زد تا بدينوسيله قباحت و وقاحت شخصيّت يزيد پليد را هرچه بهتر و بيشتر به همه عالم اعلان كند و بگويد: اين سفّاك جنايت پيشه آنقدر وقيح و بي‌شرم است كه حاضر است حتّي به قيمت هتك حرم امن الهي و مهبط وحي، خون فرزند رسول خدا را بريزد و از هيچ ستم و ظلمي إبا نداشته باشد.

ولي بايد دانست كه سيّد الشّهداء قبل از هر چيز يك امام است؛ آنهم امام معصوم كه: الَّذينَ أذهَبَ اللهُ عَنهُم الرِّجْسَ أهلَ البيتِ و طَهَّرَهُم تَطهيرًا. و براي او احترام بيت الله الحرام و حفظ حرمت و حريم كعبه معظّمه و خانه خدا از اين مقصد مهم‌تر و ارزشمندتر است. او در هر حادثه و پديده‌اي اوّل خدا را مي‌بيند و آخر نيز خدا را مي‌بيند؛ بعكس ما كه اوّل خود را مي‌بينيم و شؤونات و شخصيّت خود را، و بعد با يك رنگ و لعاب الهي مي‌خواهيم فعل و عمل خود را به او مرتبط كنيم، و خدا را به عنوان سپر بلا براي پيشبرد مقاصد و اهداف خود بكار گيريم. ببين تفاوت ره از كجاست تا به كجا!

و يا همچون حضرت مجتبي عليه السّلام كه به برادرش سيّدالشّهداء عليه السّلام وصيت فرمود: «راضي نيستم كه قطره خوني در تشييع جنازه من ريخته شود». و اينست فرق بين امام عليه السّلام و غير امام از ساير افراد.

و در اينجاست كه ديگر حادثه كربلا صورت ديگري بخود مي‌گيرد و از ساير حوادث مشابه ممتاز و جدا مي‌گردد. حادثه‌اي با ويژگي‌هاي خاصّ خود كه رهبري آنرا يك امام معصوم عليه السّلام بعهده گرفته است؛ امامي كه با هر نفسش و با هر كلامش و با هر قدمش و با هر كردارش مظهر بروز و ظهور اسمي از اسماء كليّه الهيّه است، و در هر جلوه‌اش جلوه ذات سرمدي نمودار است. و اوست كه براي ابد بايد اُسوه قرار گيرد، زيرا او خداي مجسّم و مجسّد است، و عبد بايد از خدا اطاعت و انقياد داشته باشد نه از كس ديگر. و از اينروست كه حادثه عاشوراء اسوه و الگو است نه فقط در مورد جنگ و مبارزه‌اش، بلكه در هر دقيقه‌اش و هر لحظه‌اش، و در هر طور و جريانش.

مبارزه سيّد الشّهداء با يزيد مقدّمه إحياء سنن و بيان معارف است 

سيّد الشّهداء را بايد در تمام لحظات حيات مشاهده نمود: در دوران طفوليّت، در دوران جواني و شباب، در دوراني كه با برادر بزرگوارش حضرت امام حسن عليه السّلام در مدينه بسر مي‌بردند، و در دوراني كه تحت حكومت جائرانه معاويه روزگار مي‌گذراندند، و پس از آن تا لحظه شهادت را تماماً و تماماً بايد در يك رشته و يك نسق مورد تفسير و مداقّه قرار داد.

و لذا مي‌بينيم كه از تمامي معصومين عليهم السّلام نسبت به واقعه عاشوراء سخن بميان آمده است، و همه‌ آنها به شيعيان در إحياء اين واقعه عظما و منحصر بفرد تاريخ توصيه‌ها و تأكيدهاي بليغ فرموده‌اند. با اينكه از صدر اسلام تا آن زمان و پس از آن وقايعي مشابه در جهاد با كفّار و مشركين، و يا در معارضه و مقابله با حكّام و خلفاء‌ جور افراد بسياري به فيض شهادت نائل آمده‌اند، امّا آنچه را كه درباره شخصيّتهاي اين حادثه گفته شده است با آنان تفاوت چشمگيري داشته است.

آنچه در اين نهضت بايد مورد توجّه قرار گيرد و بنظر مي‌رسد هر دو ديدگاه نسبت به آن غفلت ورزيده‌اند، جهت‌گيري و هدف اين قيام و انقلاب است. در ديدگاه دوّم آنچه بيش از همه چيز در اين نهضت شاخص و بارز است (بطوريكه ساير مسائل و مباني فكري و اعتقادي را تحت الشّعاع قرار داده است) مبارزه با ظلم و ستم حكومت جائره بني‌اميّه و مخالفت با خلافت يزيد است؛ و اين مسأله به عنوان اصل و هدف در اين قيام بچشم مي‌خورد. امّا در ديدگاه حقّ و تفسير صحيح از اين نهضت، موضوع معارضه و مخالفت با خلافت جائرانه بني‌اميّه به عنوان مقدّمه و مَعبري براي وصول به قيام به شعائر دين و احياء سنن و إعلاء رايت توحيد و معرفت است.

پس غرض اصلي و مقصد امام عليه السّلام احياء احكام و قوانين منسيّه در سنّت جدّش و پدرش مي‌باشد و بس، نه چيز ديگر! نه چون حكومتهاي جائرانه و غاصبانه بظاهر اسلامي چون خلفاء ثلاثه و بني‌اميّه و بني‌مروان و بني‌عبّاس كه هدف و مقصد أقصاي آنان كشورگشائي و توسعه قلمرو حكومت و استيلاء بر مال و جان و ناموس رعايا و استلاب اموال و غنائم ملل مي‌باشد.

در ساير حكومتهاي اسلامي گرچه شعار، شعار توسعه و تبليغ اسلام است، امّا آنچه در باطن و ضمير سردمداران و زعماي آنان مي‌گذرد همان چيزي است كه گفته شد، و غير از آن هدفي و مقصودي در سر ندارند و سودائي در ضمير نمي‌پرورانند. و از اينجاست كه ما مي‌گوئيم: شيعه فقط بايد به عاشوراء نظر بيندازد و عاشوراء را الگو براي تمام حركات و سكنات و صلح‌ها و ستيزها و تندرويها و كندرويها و اقدامات و احتياطات خود قرار دهد. و آنان كه با چشمان دوبين و أحول خود بين اين دو امام (حضرت مجتبي و سيّد الشّهداء عليهما ‌السّلام) تفاوت مي‌اندازند سخت در اشتباه و ضلالت افتاده‌اند و در حقّ اين دو بزرگوار راه جفا و ستم پيموده‌اند.

در مورد إحياء سنن مي‌فرمايد: إنّي لَم أخرُج أشِرًا و لا بَطِرًا و لا مُفسِدًا و لا ظالمًا

خود آن حضرت در وصيّتش به محمّد بن حنفيّه هنگام خروج از مدينه مي‌فرمايد:

إنّي لَمْ أخرُجْ أشِرًا ‌و لا بَطِرًا و لا مُفسِدًا و لا ظالمًا، و إنّما خَرجْتُ لِطَلبِ الإصلاحِ في اُمّةِ‌ جَدّي مُحمّدٍ صلّي الله عليه و آله؛ اُريدُ أن آمُرَ بالمَعروفِ و أنهَي عَنِ المُنكِر، و أسيرَ بسيرةِ‌ جَدّي و سيرةِ‌ أبي عليّ بنِ أبي‌طالبٍ عليه السّلام.[8]

«من خروج نكردم از براي تفريح و تفرّج، و نه از براي استكبار و بلندمنشي، و نه از براي فساد و خرابي، و نه از براي ظلم و ستم و بيدادگري! بلكه خروج من براي اصلاح امّت جدّم محمّد صلّي الله عليه و آله مي‌باشد.

من مي‌خواهم امر به معروف نمايم و نهي از منكر كنم و به سيره و سنّت جدّم، و آئين و روش پدرم عليّ بن أبي‌طالب عليه‌ السّلام رفتار كنم.»

بديهي است در يك چنين شرائطي هدف و غايت اقصاي از خلقت و تربيت كه وصول به معرفت حضرت حقّ و طلوع خورشيد ولايت بر نفوس و قلوب بندگان است محقّق خواهد شد، و اين همان چيزي است كه سيّد الشّهداء در حادثه عاشوراء به دنبال آن حركت كرد؛ چنانچه خود حضرتش در اين باره مي‌فرمايد:

در بيان معارف فرمود: أيّها النّاسُ! إنّ اللهَ ما خَلَقَ خَلْقَ اللهِ إلاّ لِيَعرِفوهُ

أيُّها النّاسُ! إنّ اللهَ ما خَلَقَ خَلْقََ اللهِ إلاّ لِيَعرِفوهُ؛ فإذا عَرَفوهُ عَبَدوهُ، و استَغْنوا بِعبادتِه عَن عبادةِ ما سِواهُ.

فقالَ رَجُلٌ: يابنَ رسولِ اللهِ! ما معرِفةُ اللهِ عَزّوجلَّ؟

فقالَ: معرفةُ‌ أهلِ كلِّ زمانٍ، إمامَهُ الذّي يجِبُ عليهِم طاعَتُهُ.^[9]

«اي مردم! بدرستيكه خداوند خلق خود را نيافريده است مگر از براي آنكه به او معرفت و شناسائي پيدا كنند. پس زمانيكه او را بشناسند در مقام بندگي و عبوديّت او برمي‌آيند، و بواسطه عبادت و بندگي او از عبادت و بندگي غير او از جميع ماسوي مستغني مي‌گردند.

در اينحال مردي گفت: اي پسر رسول خدا! معرفت خداوند عزّوجلّ چيست؟

حضرت فرمود: معرفت و شناخت اهل هر زمان، امام خود را كه واجب است از او اطاعت و پيروي نمايند.»

و همين امتياز و ويژگي است كه موجب شده است شيعه مسأله عزاداري و اقامه مجالس ذكر أباعبدالله عليه السّلام را براي هميشه بعنوان يك شعار حفظ نمايد، و از طرف معصومين بر آن تأكيد شده باشد.

گرچه اقامه مجالس ذكر اهل بيت عليهم السّلام (چه در مواليدشان و چه در شهادتشان) به عنوان يك سنّت و دستور در فرهنگ تشيّع جاي خود را دارد، امّا إقامه مجالس عزاي سيّد و سالار شهداء حضرت أباعبدالله عليه السّلام در اين ميان از ويژگي‌ خاصّي برخوردار است، و همه معصومين عليهم السّلام بلا استثناء شيعيان را موظّف و مأمور به اقامه مجالس عزاي آن حضرت نموده‌اند.

آسمان در ماتم امام حسين عليه السّلام چهل روز خون گريست 

أبومحمد هارون بن موسي تلعكبري با سند متّصل خود از صفوان بن مهران روايت مي‌كند كه امام صادق عليه السّلام به او فرمودند:

وقتيكه خورشيد در روز اربعين سيّد الشّهداء عليه السّلام بالا آمد و ساعتي از روز سپري گشت زيارت مي‌كني آنحضرت را و مي‌گوئي: السَّلامُ عَلَي وَليِّ اللهِ و حَبيبِه ...[10]

و نيز در كتاب «كامل الزّيارات» جعفر بن محمّد بن قولويه با سند متّصل خود از زرارة، از امام صادق عليه السّلام روايت مي‌كند كه فرمود:در ماتم امام حسين عليه السّلام چهل روز خون گريست

اي زراره بدان! تحقيقاً آسمان به مدّت چهل روز بر حسين عليه السّلام خون گريست، و زمين به مدّت چهل روز تيره و تار گشت، و خورشيد به مدّت چهل روز با كسوف و حالت خونرنگ به اندوه و ماتم نشست، و كوهها قطعه قطعه گشت و درياها به تلاطم درآمد، و ملائكه تا چهل روز بر حسين عليه السّلام گريستند، و هيچ زني از ما خضاب ننمود و روغن و سرمه استفاده ننمود تا زمانيكه سر عبيدالله بن زياد را براي ما فرستادند ...[11]

و نيز با سند خود از جابر، از امام باقر عليه السّلام روايت مي‌كند كه فرمودند:

آسمان پس از حضرت يحيي بن زكريّا جز بر حسين بن علي عليهما السّلام نگريست. و بر حسين به مدّت چهل شبانه روز آسمان بگريه در آمد.[12]

و نيز در «كامل الزّيارات» با سند متّصل از عبدالخالق، از امام صادق عليه السّلام روايت مي‌كند كه در تفسير آيه شريفه راجع به حضرت يحيي عليه السّلام)لَمْ نجَْعَل لَّهُ مِن قَبْلُ سَمِيًّا([13] «ما قبل از او بر كسي اين اسم را نگذارديم» فرمودند:

اسم حسين عليه السّلام اختصاص به آنحضرت دارد و كسي قبل از آن حضرت مسمّي به اين اسم نبوده است، و نيز يحيي بن زكريّا از اين جهت مانند سيّد الشّهداء عليه السّلام مي‌باشد و كسي قبل از او به اين اسم ناميده نشده است؛ و آسمان بر مرگ كسي نگريست مگر بر آن دو كه به مدّت چهل روز بطول انجاميد.[14]

و روايات در اين باب بيش از اين مقدار مي‌باشد كه جهت عدم تطويل از ذكر آن صرف نظر گرديد.

پاورقي