بسم الـله الرحمن الرحیم

در زمانى كه متوكّل حضرت امام هادى عليه السّلام را از مدينه طلبيد، حضرت امام حسن عسكرى عليه‌السّلام هم همراه پدر بودند. و هميشه آنحضرت با پدرشان در سامرّاء بودند تا وقتى كه پدر به رفيق أعلى واصل شد. [1]

آنگاه حضرت در اين مدّت كوتاه عمرشان پس از اين در سامرّاء با زندگى توأم با مرارت و أذيّت گذراندند، و با پدرشان در تحمّل مصيبتها شريك بودند. و پس از ارتحال پدرشان منفرداً تحمّل بديها و زشتيهاى بنى‌عباس را مى‏نمودند. حال و رفتار عبّاسيّون با وى، از إسائه، و چشم پوشى از مقامات، و تضييق بر او و زندان، مثل حال و رفتارشان با پدرش بوده است بدون اندك فُسْحَتى و إرفاقى كه به او برسد.

شيعيان در عصر او حالشان به مثابه حالشان با پدرش بوده است. و شهر قم در عهد او و در عهد پدرش از زمان پيش، عاصمه بزرگى از عَواصِم و محلهاى علم‏ شيعه بوده است. در بلده قم به مقدارى كه از شمارش و حساب بيرون مى‏باشد راويان شيعه، و به مقدار بسيارى از مؤلّفين در علم حديث و در ساير فنون علم مجتمع بوده‏اند. و در سامرّاء و اطراف مجاور سامرّاء به قدرى شيعه زياد بوده است كه به مقدار معتنابهى بالغ مى‏گرديده است. و در بلده بغداد خلق كثيرى شيعه بوده‏اند. شهر مَدائن در آن عصر معمور و آباد بوده است و تشيّع در آن داراى قِدْحِ مُعَلَّى [2] بوده است، و پيوسته مواصلات ميان شيعيان آنجا و ميان امام، متوالى و مُرَتَّب بوده است، و شايد سلمان فارسى اوّلين واضع حَجَر تشيّع در آنجا بوده است، و روى آن حَجَر بوده است كه حُذَيْفَة بن يَمان بناى تشيّع كرده است.

و اما از كوفه آن عصر چيزى مپرس. كوفه در آن عصر، و ما قبل از آن، و ما بعد از آن از بزرگترين شهرهاى تشيّع محسوب مى‏گرديده است.

بارى، پيوسته حال بنى عباس با امام عسكرى عليه السّلام بر همان منوال خشونت بود تا آنكه مُعْتمِد عباسى او را با سمّ پنهانى شهيد كرد. و شيعه نيز بر همان منوال بودند تا حضرت امام عليه السّلام از دنيا رحلت نمود. [3]

__________________________________________________

[1]ـ آن حضرت در شهر ربيع الاخر از سنه 231 و يا 232 متولّد شدند، و در سامرّاء هشتم ربيع الاوّل از سنه 260 على الاشهر رحلت يافتند، و با پدرشان در خانه خودشان مدفون شدند. ايّام امامت آن حضرت شش سال و عمرشان 28 يا 29 سال بوده است و عليهذا بعد از حضرت امام محمّد تقى علیه السلام كوچكترين امامان بوده‏اند.

[2]ـ قِدْح با كسره قاف و سكون دال عبارت است از تيرى كه پرتاب مى‏كنند پيش از آنكه تراشيده و تسويه گردد. و به تير مَيْسر (قمار) نيز قِدْح گويند. و معلَّى عبارت است از هفتمين تير از سهام ميسر قمار كه از همه داراى برد بيشترى بوده است. در زمان جاهليت نوعى از قمار بود كه بدان «أزلام» مى‏گفتند و آن بدين گونه بود كه شترى را به قيمت خود مى‏خريدند و آن را به قمار مى‏گذاردند بدين طريق كه هشت نفر براى قمار مجتمع مى‏شدند و هشت چوبه تير را در ظرفى مى‏نهادند و روى يكى مى‏نوشتند: يك سهم و روى دگرى دو سهم و همين طور تا روى هفتمين مى‏نوشتند هفت سهم و هر يك از اينها اسم خاصى را دارا بود مثلًا نام هفتمى از آنها مُعَلَّى بود، و روى هشتمين مى‏نوشتند: بدون سهم. آنگاه اين شتر را به 28 سهم تقسيم مى‏نمودند. يعنى به 7 سهمى و 6 سهمى و 5 سهمى تا يك سهمى كه مجموعاً 28 سهم مى‏گردد. هشت تن قمارباز مى‏آمدند بر سر آن ظرف و چوبه‏هاى تير را بر مى‏داشتند. آن چوبه‏اى كه بر روى آن عدد يك نوشته بود يك سهم را مى‏برد و آن كه برروى آن عدد دو نوشته بود دو سهم را مى‏برد. و همين طور آن كس كه عدد 7 را بر مى‏داشت 7 سهم از شتر را مى‏برد كه بزرگترين سهم بوده است. و آن كس كه چوبه بدون سهم را بر مى‏داشت بازنده در اين قمار بود و مى‏بايست به تنهایى تمام قيمت شتر را بپردازد. و در اين نوع قمار هفت نفر برنده بوده‏اند به سهامهاى متفاوت و يك نفر بازنده بود. و چون بالاترين بُرْد براى هفت سهمى بوده است لهذا اين مثال قِدْح مُعَلَّى در عرب براى صاحب نصيب أعظم استعمال مى‏شود و مرحوم مظفر در اين عبارت مى‏فرمايد: نصيب أتمّ و أكمل در تشيّع نصيب اهل مدائن دست پرورده سلمان فارسى و حذيفه بوده است.

[3]ـ امام شناسی، ج 16، ص220.